بررسی ظرفیت‌های داستان‌های واقع‌گرای شاهنامه برای ارائه به کودکان

محورهای موضوعی : حماسه

فاطمه فرزین ¹ , محمود طاووسی ² , مریم جلالی ³ , مهدی ماحوزی ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، تهران ـ ایران
2 - استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، تهران ـ ایران (نویسندة مسؤول)
3 - استادیار ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ـ ایران (متخصّص ادبیات کودک)
4 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، تهران ـ ایران

تاریخ دریافت : 1396/08/08 تاریخ پذیرش : 1400/07/22 تاریخ انتشار : 1400/10/01

کلید واژه: شاهنامه, کودکان, نیازسنجی, داستان‌های واقع‌گرا, مناسب‌سازی,

چکیده مقاله :

شاهنامۀ فردوسی به دلیل داشتن داستان های جذّاب، همواره نظر بسیاری از نویسندگان کودک و نوجوان را به خود جلب کرده است.کودک از منظر شناختی و داشتن ویژگی های منحصر به گروه سنّی خود، نیازهای مختص به خویش را در دریافت منابع علمی و حتّی داستانی دارد. به همین دلیل، مقالة حاضر که به شیوة توصیفی و تحلیلی نگاشته شده و روش گردآوری اطّلاعات آن بر پایة مطالعات کتاب خانه ای بوده، می کوشد تا با توجّه به شرایط سنّی کودک، ظرفیت های برخی داستان های واقع گرای شاهنامه را که شامل موضوعات رزمی، تاریخی، اجتماعی، عاشقانه، عارفانه و اخلاقی می شود، مورد بررسی قرار دهد تا بتوان با شگردهایی چون بازنویسی، بازآفرینی، بازنگری و غیره، متن کهن شاهنامه را برای این گروه مناسب سازی کرد. داستان های واقع گرای شاهنامه در صورت مناسب سازی، زمانی می تواند نظر کودکان را جلب کند که با زندگی معمول آنان در ارتباط باشد. به علاوه آن دسته از داستان ها که شرح حال یک یا چند شخصیت قهرمان است، به دلیل داشتن محتوایی ماجراجویانه و نزدیک به زندگی بشری، الگویی را در اختیار کودکان قرار می دهد که از ذهن آن ها دور نیست. هم چنین وجود شخصیت های کودک در داستان های واقع گرای شاهنامه به دلیل ایجاد حسّ هم‎ذات‎پنداری در مخاطب، می تواند یکی از عوامل مهم در افزایش ظرفیت های داستانی برای جذب کودکان باشد.

چکیده انگلیسی:

Since Ferdowsi’s Shahnameh include captivating tales, it has attracted the attention of writers of children and adolescent to a large extent.  A child having the specific characteristics of his age group requires his own needs in order to acquire scientific knowledge and sources in any form even narrative one therefore the present article written using descriptive analytic method and for gathering data made use of library studies is an attempt to study the potential of certain realistic tales in Shahnameh which include issues such as battle scenes, historical, social, romantic, mystical, and moral themes according to child’s age group so that by using strategies such as rewriting, revising, and so on render the ancient text of Shahnameh more appropriate for the age group in question.  In this way these realistic captivating tales can attract the attention of the younger audience, so that they can relate to them in their everyday life.  Moreover, those stories which deal with one or number of heroes because of their adventurous nature and content and their palpability to man’s life could set an example for children with their creative minds.  Inducing the feelings of identification in the audience, the presence of actual child characters in realistic tales of Shahnameh also could serve as an important factor in increasing the potential of the tales to capture the attention of children..

منابع و مأخذ:

• آموزگار، ژاله. (1393). تاریخ اساطیری ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانش‌گاه­ها (سمت).
  
• ایمن، لیلی. (1353). گذری در ادبیات کودکان، تهران: نشر شورای کتاب کودک.
  
• بارتو، آگینا. (1372). اشعار کودکان در زمان ما، ترجمه لیلی ایمن، تهران: شورای کتاب کودک.
  
• بهداد، بهاره. (1389. ادبیات کودک ـ عامل پیوند کودکان دنیا (با نگاهی به ادبیات کودکان فرانسه)، ترجمه مجموعه مقالات، تهران: سوره مهر.
  
• بهشتی فرد، فاطمه. (1390). بررسی درو­­­­ن­مایه­های داستان­های منثور دهه هشتاد ایران (تألیف شده برای گروه سنی الف، ب و ج)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانش‎گاه فردوسی مشهد.
  
• پایور، جعفر. (1388). بازنویسی و بازآفرینی در ادبیات، به کوشش فروغ‎‌الزمان جمالی، تهران: کتاب­دار.
  
• پولادی، کمال. (1384). بنیادهای ادبیات کودک، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
  
• تمیم داری، احمد. (1390). فرهنگ عامه، تهران: مه­کامه.
  
• جلالی، مریم. (1392). شاخص ­های اقتباس در ادبیات کودک و نوجوان، تهران: طراوت.
  
• حسن­ زاده، المیرا و مریم جلالی. (1391).« بررسی ساختار بازنویسی در کتاب قصه گنبدهای رنگین»،کتاب ماه کودک و نوجوان، خرداد، سال پانزدهم، شماره 178، صص 92-100.
  
• حمیدیان، سعید. (1393). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
  
• سرّامی، قدمعلی. (1392). از رنگ گل تا رنج خار (شکل شناسی داستان­های شاهنامه)، تهران: علمی و فرهنگی.
  
• سلاجقه، پروین. (1387). از این باغ شرقی (نظریه­ های نقد شعر کودک و نوجوان)، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
  
• سلطان القرائی، صادق. (1391). ادبیات کودکان و نوجوانان با هویت فرهنگی، تهران: دردانه.
  
• شاه آبادی فراهانی، حمیدرضا. (1385). مقدمه بر ادبیات کودک، تهران: نغمه نواندیش.
  
• شعاری­ نژاد، علی‌اکبر. (1392). روان­شناسی رشد، تهران: اطلاعات.
  
• صفا، ذبیح‌الله. (1387). حماسه ­سرایی در ایران، تهران: فردوس.
  
• عارفی، اکرم و شعبان­زاده، مریم. (1393).« دگرگونی درو­­ن­مایه قصه­ های عرفانی در بازنویسی­ های آذریزدی»، فصل­نامه علمی پژوهشی کاوش­نامه، پاییز، سال پانزدهم،شماره 28، صص 9-38.
  
• فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه (ج1ـ 8)، به کوشش جلال خالقی مطلق،تهران، مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی.
  
• قزل ایاغ، ثریّا. (1393). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
  
• گاربر، استفن. (1379). چگونه با کودکم رفتار کنم، ترجمه شاهین خزعلی و دیگران، تهران: مروارید.
  
• محمدی، محمدهادی و قایینی، زهره. (1390). تاریخ ادبیات کودکان ایران، ج 2، تهران: چیستا.
  
• میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی. (1395). واژه نامة هنر داستان نویسی، تهران: مهناز.
  
• نورتون، دونا و نورتون، ساندرا. (1382). شناخت ادبیات کودکان (گونه ­ها و کاربردها از روزن چشم کودک)، ج 1، ترجمه منصوره راعی و دیگران، تهران: قلمرو.
  
• Johnson, C.N. Harris, P. L. (1994). Magic: Special but not excluded. British Journal of Developmental Psychology, 12, 35-51.
  
• Shtulman, A. (2009). The development of the possibility of judgment within and across domains. Cognitive Development, 24, 293-309
  
• Spellings,M. (2005). Working with  teachers and children. University of Illinois at Urbana-Champaign.
  
• Yahaghi, M.J. and Jalali, M. (2011) Children as the main theme in Shāhnāmeh. E-journal of New World Sciences Academy. 6 (1): 206- 2 17 .