بررسی دوره‌های ترسالی و خشکسالی و اثرات آن بر منابع آب زیرزمینی دشت ممسنی

محورهای موضوعی : اقلیم شناسی

مریم انصاری ¹ (دانشجوی دکتری آب وهواشناسی شهری، دانشکده علوم زمین،دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران)
صمد فتوحی ² (دانشیاردانشکده جغرافیا دانشگاه سیستان و بلوچستان ،زاهدان،ایران)

تاریخ دریافت : 1394/09/15 تاریخ پذیرش : 1395/10/19 تاریخ انتشار : 1396/06/31

کلید واژه: خشکسالی, SPI, آب زیرزمینی, دشت ممسنی,

چکیده مقاله :

نوسانات در پارامترهای هواشناسی از جمله بارندگی یکی از ویژگی های چرخه اتمسفری است، ضمن اینکه کاهش شدید بارندگی و دوره های خشک ناشی از آن، تأثیر های منفی بسیاری بر منابع آب می گذارد. در این تحقیق اثر دوره های خشکسالی و ترسالی بر منابع آب زیرزمینی دشت ممسنی مورد بررسی قرار گرفته است. جهت انجام این تحقیق از داده های تراز آب زیرزمینی چاههای پیزومتری (19 چاه) دشت ممسنی استفاده شده است. این آمار مربوط به سالهای 83-82 تا سال آبی 92-91 می باشد. همچنین از آمار بارش ایستگاه نورآباد برای تعیین دوره های ترسالی و خشکسالی استفاده شده است. در این تحقیق با استفاده از شاخص SPI خصوصیات خشکسالی و دوره های آن ارزیابی شده، جهت بررسی اثر دوره های ترسالی و خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی از روش همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد خشکسالیها باعث افت آبهای زیرزمینی شده است.

چکیده انگلیسی:

       نوسانات در پارامترهای هواشناسی از جمله بارندگی یکی از ویژگی­های چرخه اتمسفری است، ضمن اینکه کاهش شدید بارندگی و دوره­های خشک ناشی از آن، تأثیر­های منفی بسیاری بر منابع آب می­گذارد. در این تحقیق اثر دوره­های خشکسالی و ترسالی بر منابع آب زیرزمینی دشت ممسنی مورد بررسی قرار گرفته است. جهت انجام این تحقیق از داده­های تراز آب زیرزمینی چاههای پیزومتری (19 چاه) دشت ممسنی استفاده شده است. این آمار مربوط به سالهای 83-82 تا سال آبی 92-91 می­باشد. همچنین از آمار بارش ایستگاه نورآباد برای تعیین دوره­های ترسالی و خشکسالی استفاده شده است. در این تحقیق با استفاده از شاخص SPI خصوصیات خشکسالی و دوره­های آن ارزیابی شده، جهت بررسی اثر دوره­های ترسالی و خشکسالی­ بر منابع آب زیرزمینی از روش همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می­دهد خشکسالیها باعث افت آبهای زیرزمینی شده  است.

منابع و مأخذ:

1-  اسلامیان، سید سعید، نصری، مسعود و رحیمی، نعیمه(1388): بررسی روزهای ترسالی و خشکسالی و اثرات آن بر تغییرات منابع آب حوضه آبخیز دشت بوئین، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی،شماره 33، صص 90-75.

2-  اسماعیلیان، مهدی (1387): راهنمای جامع spss 14، نشر دیباگران، تهران.

3-  اسکندری دامنه، حامد، زهتابیان، غلامرضا، خسروی، حسن وآذره، علی(1394): بررسیوتحلیلارتباطزمانیومکانیبینخشکسالی هواشناسیوهیدرولوژیکیدراستانتهران، فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، دوره 24، شماره 96، صص 120-113.

4-  اکرامی، محمد, احتصاصی، محمدرضا و ملکی نژاد، حسین (1392):آثار و پیامدهای خشکسالی اقلیمی بر تاخیر زمانی و تغییر رژیم آبدهی قنوات و چشمه ها (مطالعه موردی: دشت یزد - اردکان)، تحقیقات منابع آب ایران، دوره 9، شماره 2، صص 40- 27.

5-  بایزیدی، مطلب و ثقفیان، بهرام(1390):تجزیه و تحلیل منطقه­ای خشکسالی جریان رودخانه در مناطق جنوب غرب کشور، علوم مهندسی و آبخیزداری ایران، سال پنجم، شماره 4، صص 52-37.

6-  بهنیا فر، اباالفضل، حبیبی نوخندان، محمد و دولتی، رضا(1389): آثار و پیامدهای خشکسالی بر منابع آب حوضه مرکزی گناباد طی دوره 1385-1365، جغرافیای طبیعی،شمار3، دوره 7،صص66-53.

7-     بهره­مند، عبدالرضا؛ همدمی، قاسم؛ صنیعی، ابراهیم (1392): تحلیل روند تغییرات بلند مدت بارندگی و دبی در غرب دریاچه ارومیه، پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، سال چارم، شماره 8، صص 57-43.

8-     بیرانوند، مهدی (1389): تأثیر خشکسالی بر تغییرات منابع آب زیرزمینی با استفاده از GIS در دشت قره­بلاغ طی سالهای (1387-1372). پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان، محمود خسروی، 147 صفحه.

9-     حمیدیان پور، محسن(1385): تحلیل دوره­های خشکسالی دشت مشهد و میزان تأثیر آن بر منابع آب، جنگل و مرتع، شماره 75، صص50-44.

10- خسروی، ایمان، آخوندزاده، مهدی، خوش گفتار، محمد مهدی (1394): مدل سازی و پیش­بینی سری زمانی شاخص­های خشکسالی با روش­های یادگیری ماشین به منظور مدیریت مخاطرات، مجله دانش مخاطرات، شماره 1، دوره دوم، صص 51-65.

11- خوارانی، اسداله و خواجه، محمد(1393): بررسی همزمانی روند خشکسالی و افت سطح آبهای زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت داراب) برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره هجدهم، شماره 2، صص 79-57.

12- خوش اخلاق، فرامرز، فیروز، رنجبر، طولابی، سعید، مقبل، معصومه، معصوم پور سماکوش، جعفر  (1389): بررسی خشکسالی در سال آبی 87-1386 و اثرات آن بر منابع آب و کشاورزی(مطالعه موردی شهرستان مرودشت) فصلنامه جغرافیا، شماره24، دوره 8، صص 136-119.

13- دائمی، علیرضا (1386) پدیده خشکسالی و اثرات آن بر منابع آبی کشور،  فصلنامه مهندس مشاور، شماره41، صص11-7.

14- شکیبا، علیرضا، میرباقری، بابک و خیری، افسانه(1389): خشکسالی و تأثیر آن بر منابع آب زیرزمینی در شرق استان کرمانشاه با استفاده از شاخص SPI، انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره 25، صص124-105.

15- عطایی، هوشمند، قادری، ناصح و قادرزاده، حامد(1390): بررسی رابطه بین نوسانات اقلیمی با تراز آبخانه دهگلان، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره 4، صص208-187.

16- فهمیده عمادی، مریم(1390): بررسی تأثیر نوسانات بارش بر سطح آب زیرزمینی حوضه آبریز گرگانرود، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه سیستان و بلوچستان، غلامرضا نوری، 136 صفحه.

17- قوی­دل­رحیمی، یوسف (1381): تجزیه و تحلیل نوسانات بارش و محاسبه دوره مرطوب و خشک آذربایجان شرقی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز، 187 صفحه.

18- محمدی، حامد و شمسی پور، علی اکبر(1382): تأثیر خشکسالیهای اخیر در افت منابع آب زیرزمینی دشت های شمال همدان، پژوهش های جغرافیائی، شماره 45، صص130-115.

19-    محمدی، محسن، مرادی، حمیدرضا و وفاه­خواه، مهدی(1391) توزیعمکانیوارتباطبینخشکسالیهایهواشناسیوآبهایزیرزمینیدردشتاراک، جغرافیای طبیعی، سال پنجم، شماره 15، صص 84-77.

20- مهندسان مشاور آسماری(1392): آمار برداری سرارسری از منابع آب سطحی و زیرزمینی حوضه آبریز زهره(محدوده مطالعاتی نورآباد ممسنی)، شرکت مدیریت منابع آب ایران، سازمان آب منطقه ای استان فارس، دفتر مطالعات پایه منابع آب، 53 صفحه.

21- نادریان فر، محمد و انصاری، حسین (1390): ارزیابیاثراتشدت- مدتخشکسالیهادرمقیاسزمانیگوناگونبرنوسانهایسطحآب زیرزمینی(مطالعه موردی: دشتنیشابور)، مجله مهندسی منابع آب، سال چهارم، صص15-1.

22- وفا خواه، مهدی و مهدوی، محمد(1378): ارائه مدل ریاضی جهت برآورد خشکسالی هیدرولوژیک در مناطق خشک مرکزی ایران. دومین کنفرانس منطقه­ای تغییر اقلیم. سازمان هواشناسی کشور، 165-153.

1-      Amou  J.، M. C. Quick  and M. G. G. Foreman. 2001. Climate change   in the Fraser River watershed flow and temperature projections. J. Hydro. 263: 230-244.

2-      Khan, S., H.F. Gabriel & T. Rana, 2008. Standard Precipitation Index to Track Drought and Assess Impact of Rainfall on Water Tables in Irrigation Areas, Irrig Drainage Syst, No 22, Pp. 159- 177.

3-      Panda, D.K.  Et al. 2007. "The Influence of Drought and Anthropogenic Effects on Groundwater Levels in Orissa, India", Journal of Hydrology, 343, Pp. 140- 153.

4-      Yu، Pao-Shan، Y. Tao-Chang and W. Chih-Kang. 2002. Impact of climate change on water resources in southern Taiwan. J. Hydrol. 260: 161-175.

5-      Van Lanen, H.A.J., Peters, E., 2000. Definition, effects and assessment ofgroundwater droughts. In: Vogt, J.V., Somma, F. (Eds.), Drought and DroughtMitigation in Europe. Kluwer, Dordrecht, 49–61.