شاهنامه نمود حذف، غیاب یا حضور دیگری

محورهای موضوعی : اسطوره

فرزاد بالو ¹ (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)
رضا ستاری ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)
فاطمه بصیری ³ (دانش‌آموختة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران)

تاریخ دریافت : 1398/02/25 تاریخ پذیرش : 1398/02/25 تاریخ انتشار : 1398/02/01

کلید واژه: شاهنامه, حماسه, باختین, دیگری, منطق گفت‌وگویی,

چکیده مقاله :

مفهوم دیگری به وسیلۀ میخائیل باختین به حوزۀ ادبیات و نظریه‌های ادبی وارد شد. باختین در میان انواع ادبی، تنها نوع ادبی رمان آن هم رمان‌های داستایفسکی را واجد شرایط گفت‌وگویی و حضور دیگری می‌پنداشت. بر همین اساس، باختین ژانر حماسی و تراژیک را همچون رمان‌های تولستوی فاقد خصلت مکالمه‌ای می‌داند. او معتقد است بنیاد آثار حماسی بر پایۀ حذف و طرد دیگری استوارست. در مقالۀ حاضر کوشیدیم با رویکردی سلبی و ساختارشکنانه به رأی باختین در باب آثار حماسی، نمودهای دیگری در شاهنامه را نشان دهیم. این نمودها را در ساحت‌های متفاوتی می‌توان بررسی کرد که عبارت‌اند از: 1) آفرینش شاهنامه به مثابۀ نمود صدایی دیگر در برابر صدای حاکم؛ 2) شاهنامه تلاقی ژانرهای مختلف در کنار هم؛ 3) نهاد پهلوانی در برابر نهاد شاهی؛ 4) ازدواج با بیگانگان. همۀ این مؤلفه‌ها گواهی بر حضور دیگری و وجود چندصدایی و گفت‌وشنود در شاهنامه است.

چکیده انگلیسی:

The concept of "the other" came to literature and was introduced to literary theories through Mikhail Bakhtin. According to him, among the literary genres, it is only in the novel, specifically Dostoevsky's novels, which the possibility of dialogue and the presence of the other are provided. Also, he suggests that genres of epic and tragedy, like Tolstoy's novels, lack dialogic characteristics. He believes that the foundation of epic works is based on elimination of the other. In the present article, the attempt has made to show the representations of "the other" in Shāhnāmeh based on a deconstructional and negative approach to the theory of Bakhtin. These representations can be studied with respect to the following issues: 1) the creation of Shāhnāmeh as a voice versus the prevailing voice; 2) Shāhnāmeh as a meeting point of various genres; 3) institution of championship versus institution of kingdom; and 4) marriage with foreigners. They indicate to the presence of "the other" and the existence of dialogue and polyphony in Shāhnāmeh

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آلن، گراهام. 1385. بینامتنیت. ترجمۀ پیام یزدان‌جو. چ2. تهران: مرکز.

ابن‌بلخی. 1385. فارسنامه. تصحیح گای لیسترانج و رینولد الن نیکلسون. تهران: اساطیر.

احمدی، بابک. 1375. ساختار و تأویل متن. چ14. تهران: مرکز.

انصاری، منصور. 1384. دموکراسی گفتگویی: امکانات دموکراتیک اندیشه‌های میخائیل باختین و یورگن هابرماس، چاپ اول. تهران: مرکز

باختین، میخایی. 1387. تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی دربارۀ رمان. ترجمۀ رویا پورآذر. تهران: نی.

پوینده، محمدجعفر. 1373. سودای مکالمه، خنده، آزادی. تهران: شرکت فرهنگی ـ هنری آرست.

جوانشیر، ف.م. 1388. حماسه داد. بی‌جا: انتشارات حزب توده ایران.

حمیدیان، سعید. 1383. درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: ناهید.

دزفولیان، کاظم و عیسی امن‌خانی. 1388. «"دیگری" و نقش آن در داستان‌های شاهنامه». پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش13. صص 23ـ 1.

دزفولیان، کاظم و معصومه طالبی. 1389. «مقایسه اساطیر یونان و ایران بر پایۀ اندیشه‌های باختین». نشریه ادبیات تطبیقی. س2. ش3. صص 115 ـ 97.

دوبرو، هدر. 1389.ژانر. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: مرکز.

رستگارفسایی، منصور. 1369. شاهنامه و فردوسی. شیراز:  نوید شیراز.

ــــــــــــــــــــ . 1381. فردوسی و هویت‌شناسی ایرانی (مجموعه مقالات در مورد شاهنامه). تهران: طرح‌نو.

ر. ناث و گلدزیهر. 1371. اسلام در ایران، شعوبیه، نهضت مقاومت ملی ایران علیه امویان و عباسیان. ترجمۀ محمود افتخارزاده و محمدحسین عضدانلو. تهران: مؤسسه نشر میراث‌های تاریخی اسلام و ایران.

ریاحی، محمد امین. 1380.فردوسی. تهران: طرح نو

زرقانی، مهدی. 1388. تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.

سرامی، قدمعلی. 1373. از رنگ گل تا رنج خار. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. 1384. راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. چ3. تهران: طرح نو.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1372. «انواع ادبی و شعر فارسی». مجله رشد آموزش ادب فارسی. س8. ش32 و 33.

شمیسا، سیروس. 1383. انواع ادبی. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1333. حماسه‌سرایی در ایران. ج1. تهران: پیروز.

طغیان، محمدیونس. 1369. آشتی در شاهنامه فردوسی و برخی حماسه‌های دیگر. کابل: آکادمی علوم جمهوری افغانستان.

فردوسی، ابوالقاسم. 1382. شاهنامه. به کوشش دکتر سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فلاح، غلامعلی و فرزاد بالو. 1393. «از مخاطب راوی تا مخاطب روایت (با تأملی در روایت‌های داستانی شاهنامه)». دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. س22. ش77. صص232 -228. 

لچت، جان. 1383. پنجاه متفکر بزرگ معاصر. ترجمۀ محسن حکیمی. تهران:خجسته.

مختاری، محمد. 1379. حماسه در رمز و راز ملی. تهران: توس.

هارلند، ریچارد. 1385. درآمدی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت. ترجمۀ علی معصومی و شاپور جورکش. تهران: چشمه.

English sources

Morris. Pam. (1994). The Baktin Reader. Selected Writings of  Baktin, Medvedev and Voloshinov. London /New York: Arnold u. k.

 

English sources

Morris. Pam. (1994). The Baktin Reader. Selected Writings of  Baktin, Medvedev and Voloshinov. London /New York: Arnold u. k.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Holy Qor’ān.

Ahmadī, Bābak. (2008/1387SH). Sāxtār va ta'vīl matn. 14^th ed. Tehrān: Markaz.

Allen, Graham. (2006/1385SH). Beynāmatnīyat (Intertextuality). Tr. by Payām Yazdᾱngū. Tahran: Markaz.

Ansārī, Mansūr. (2005/1384SH). Demokrāsī-ye goft-o-gūei: emkānāt-e demokrātīk-e andīše-hā-ye mikhail bakhtin va yorgen habermas. 1^st ed. Tehrān: Markaz.

Bakhtin, Mikhail. (2008/1387SH). Taxayol-e mokāleme-ī: jostār-hā-ye dar mored-e romān (The dialogic imagination). Tr. by Royā Pūr Āzar. Tehrān: Ney.

Dezfūliyān, Kāzem and Īsā Aman Xānī. (2009/1388SH). “Dīgarī  va naqš-e ān dar dāstān-hā-ye šāhnāme”. Journal of Scientific Research "study Persian language and literature". No. 13. Pp. 1- 23.

Dezfūliyān, Kāzem and Masūme Tālebī. (2010/1389SH). "Moqāyese-ye asātīr-e yūnān va īrān bar pāye-ye andīše-hā-ye bakhtin". Journal of Comparative Literature. Year 2. No. 3. Pp. 97- 115.

Dobro, Heder. (2010/1389SH). Žānr (genre). Tr. by Farzāneh Tāherī. Tehrān: Markaz.

Ebn-e Balxī. (2006/1385SH). Fārs-nāme. With the effort of Gay Lystranj & Rinold Alen Nikolson. Tehrān: Asātīr.

Fallāh. Qolām Alī & Farzād Bālū. (2015/ 1393SH).  “Az moxātab-e rāvī tā moxātab-e revāyat (bā ta’amolī dar revāyat-hā-ye dāstānī-ye šāhname”. Do-fasl-nāme-ye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī. Year 22. No. 77. Pp. 228-232.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2003/1382SH). Šāhname. With the effort of Sa’īd Hamīdiyān. Tehrān: Qatre.

Hamīdiyān, Sa’īd. (2004/1383SH). Darāmadī bar andīše va honar-e Ferdowsī. Tehrān: Nāhīd.

Harland, Richard (2006/1385SH). Darāmadī bar nazarīyeye adabī az aflātūn tā bārt. Tr by Alī Ma’sūmī va Šāpūr Jorkeš. Tehrān: Češme.

Javānšīr, F. M.  (2009/1388SH). Hamāse-ye dād. Entešārāt-e Hezb-e Tūde-ye Īrān.

Lcht, John. (2004/1383SH). Panjāh motefaker-e bozorg-e mo'āser (‎Fifty key Contemporary thinkers: from structuralism to postmodernity). Tr. by Mohsen Hakīmī. Tehrān: Xojasteh.

Moxtārī, Mohammad. (2000/1379SH). Hemāse dar ramz va rāz-e mellī. Tehrān: Tūs.

Pūyande, Mohammad Ja’far. (1994/1373SH). Sodā-ye mokāleme, xande, āzādī. Tehrān: Ārest.

‎Nath, R & Igna Goldziher. (1992/1371SH). Eslām dar īrān, šo'ūbīye, nehzat-e moqāvemat-e mellī-ye īrān alayhe omaviyān va abbāsiyān (Islam in Iran, Shoubiyya, The Iranian national movement). Tr. by Mahmūd Eftexār zāde & Mohammad Hossein  Azdānlū. Tehrān: Mo’assese-ye Našr-e Mīrās-hā-ye Tārīxī- ye Eslām va Īrān.

Rastgār fasāei, Mansūr. (1990/1369SH). Šāhname va Ferdowsī. Shiraz: Navīd-e Shiraz.

__________________. (2002/1381SH). Ferdowsī va hovīyat-šenāsī-ye īrānī. Tehrān: Tarh-e Now.

Riyāhī, Mohammad Amīn. (2001/1380SH). Ferdowsī. Tehrān: Tarh-e Now.

Saramī, Qadamalī. (1994/1373SH). Az rang-e gol ta ranj-e xār. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Selden, Raman & Piter Vidoson. (2004/1384SH). Rāhnamāye nazarīye-ye adabī-ye mo’āser (A reader's guide to contemporany literary theory). Tr. by Abbās Moxber. 3^rd ed. Tehrān: Tarh-e Now.

Šafī’ī, Kadkanī, Mohammad Rezā. (1993/1372SH). "Anvā’e adabī va še’r-e fārsī". Journal of Growth, learning of Persian literature. Year 8. No. 32 & 33.

Šamīsā, Sīrūs. (2004/1383SH). Anvā’e adabī. Tehrān: Ferdows.

Safā, Zabīhollāh. (1954/1333SH). Hemāse sorāei dar īrān. Vol. 1. Tehrān: Pīrūz.

Toqiyān , Mohammad Yūnes.  (1990 /1369 SH ). Āštī dar šāhnāme va barxī hemāse-hā-ye dīgar. Kabul: Academy Olūm-e Jomhūrī-ye Afghanistan.

Zarqānī, Mahdī. (2009/1388SH). Tārīx-e adabī-ye īrān va qalamro-ye zabān-e fārsī. Tehrān: Soxan.