مستشرقان و مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در دوره صفوی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
فهیمه مخبر دزفولی
1
(ندارد)
کلید واژه: جبل عامل, صفویه, تشیع, مستشرقان,
چکیده مقاله :
چکیده علت واهمیت مهاجرت علمای جبل عامل به ایران در دوره صفویه، محل بحث مستشرقان است که در دهه‌های اخیر سبب ایجاد دو گرایش بین آنها شده است. گروهی با نظریه سنتی خاورشناسان که اولین بار توسط ادوارد براون مطرح شده موافقند. وی با تأکید بر اهمیت این رویداد در تاریخ صفویه، علت دعوت شاه اسماعیل از علمای جبل عامل و مهاجرت آنان به ایران را کمبود علما و منابع شیعی در ایران دانسته است. بیشتر مستشرقان متقدم صفوی‌پژوه مانند راجر سیوری و آلبرت حورانی و از پژوهش‌گران جوان‌تر خانم رولا ابیساب از جمله طرفداران این نظریه هستند. گروهی نیز با اندرو نیومن استاد دانشگاه ادینبورو موافقند که اهمیت این مهاجرت را کمتر دانسته و علت روی آوردن شاه اسماعیل به علمای جبل عامل را عدم استقبال علمای شیعه ایران و بحرین از دعوت وی می‌داند. به این ترتیب اکنون ابیساب و اندرو نیومن در واقع نمایندگان این دو گروه از مستشرقان شناخته می‌شوند. به نظر می‌رسد تفاوت دیدگاه‌های مستشرقان در این مورد برگرفته از تفاوت در چارچوب‌های مطالعاتی آنان باشد. در حالی که اندرونیومن با استفاده از استنادات تاریخی بیشتر به تحولات سیاسی-مذهبی خصوصا در قالب تعارض اصولی- اخباری توجه دارد، ابیساب با استفاده از همان اطلاعات تاریخی، موضوع را از منظری متفاوت و در قالب رقابت و دشمنی صفوی- عثمانی بررسی می‌کند نگارنده در این مقاله با بررسی هر دو دیدگاه مستشرقان کوشیده است تا به یک جمع‌بندی بین این دو دیدگاه دست یابد.
The cause and significance of the immigration of ‘Amilis ‘ulama to Iran in Safavid era is a polemical topic among the scholars of oriental studies in the last few decades. Some of them agreed with Edward Browne who believed that the paucity of shi’i sources and ‘ulama in Iran was the main reason for the invitation by Safavid kings. Most of the pioneer scholars such as Roger Savory, Albert Hourani and among the youngers, Rula Jurdi Abisaab supported this assumption. On the other hand, some scholars approved Andrew Newman viewpoint that diminished the importance of the immigration and maintained that the main reason for the invitation of ‘Amilis ulama by Shah Isma’il was since the Shi’i‘ulama of Bahrain and Irak denied and underestimated this invitation and accused the Safavid kings to extremism. Meanwhile, Abissab and Newman are both the representatives of those two theories among the scholars. It seems that the differentiate is derived from the distinctive frameworks of their studies. While Newman considered the issue in a ‘Usuli-Akhbari framework, Abissab used the same information and evidence in a Safavid-Ottoman framework. In this article, both viewpoints will be compared and assimilated.
کتابشناسی
امین العاملی، محسن، اعیان الشیعة، بیروت، 1935م.
تنکابنی، محمد، قصص العلما، تهران، بی تا.
الحرالعاملی، محمدبن الحسن، امل الآمل فی علماء جبل عامل، بغداد، 1905م.
حورانی، البرت، «هجرت علمای شیعه ازجبل عامل به ایران»، ترجمه مرتضی اسعدی، کیهان فرهنگی، آبان 1365، ش32، ص15.
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، اصفهان،1341ش.
روملو، حسن بیک، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، 1349هـ .
فرهانی منفرد، مهدی، مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر، 1377ش.
المهاجر، جعفر، الهجرة العاملیة الی ایران الصفویة، بیروت، 1989م.
Abissab, Rula. Jurdi, Converting of Persia; Religion and Power in Safavid Empire, I.B.Tauris, 2004.
_______, “Ulama of Jabal ‘Amil in Safavid Iran, 1501-1736: Marginality, Migration and Social Change”, Iranian Studies, XXVII ,1994.
Abu Hussain, A. “Shiite in Lebanon and Ottomans in Sixteenth and Seventeenth Centuries”, in La Shia Nell’Impero Ottomano, Roma, 15 Aprile, 1991, Accademia Nazionale Dei Lincei, Roma, 1993, p.118.
Arjomand, S.A., The Shadow of God and the Hidden Imam, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1984.
Babayan, Kathryn, “Sufis, Dervishes and Mullas: The Controversy Over Spiritual and Temporal Dominion in Seventeenth Century Iran”, in Charles Melville(ed.) Safavid Persia: A History of an Islamic Society (London,1996) pp.119-205.
Browne, E. G., A literary History of Persia, London, 1953.
Calmard, Jean, “Shi’i Rituals and power II. The Cosnolidation of Safavid Shiism: Folklore and popular Religion”, in Safavid Persia: A History of an Islamic Society, p.140.
Hourani, Albert, “From Jabal ‘Amil to Persia”, BSOAS, 49, Part 1,1986.
Lambton, Ann K.S., State and Government in Medeival Islam: an introduction to the study of Islamic Political Theory: The jurists, London: Oxford University Press, 1981.
Nasr, S.H. “The school of Ispahan”, in M. M. Sharif, ed., A History of Muslim Philosophy2, Wiesbaden, 1966.
Newman, Andrew J, “The myth of the Clerical Migration to Safavid Iran: Arab Shi’ite Opposition to; Ali al-Karaki and Safavid Shi’ism”, Die Welt des Islams, New Series, XXXIII, part 1, 1993.
____, Safavid Iran, Rebirth of a Persian Empire, New York, 2006.
____, “Towards a Reconsideration of the Isfahan School of Philosophy: Shaykh Bahai and the Role of the Safawid Ulama”, SIr, 15(2), 1986.
____, “The Development and Political Significance of the Rationalist (Usuli) and the Traditionalist (Akhbari) Schools in Imami shi’a History”, (PhD. Diss.), University of California, 1986, p.281.
Savory, Roger, Iran under the Safavids, Cambridge, Cambridge Press, 1980.
Stewart, Devin, “The First Shaykh al-Islām of the Safavid Capital Qazvin”, Journal of the American Oriental Society, vol. 116, No. 3, Jul., 1996.
____, “Taqiyyah as Performance: The Travel of Baha al-din ‘Amili in the Ottoman Empire(991-93/1583-85)”, in D.Stewart, B.Johnsen and A.Singer, Law and Societyin Islam, Princeton Papers in Near Eastern Studies4, 1996.
____, “Notes on the migration of ‘Amili scholars to Safavid Iran”, Journal of Near Eastern Studies 55, 1996, pp.81-103.
Winter, Stefan, The Shiite of Lebanon under Ottoman Rule, Cambridge University Press, 2012.