انجمن بلدیه بوشهر در دوره مشروطه و علل و عوامل ناکامى آن

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

زهرا مروتی ¹ , علی اکبر خدری زاده ² , محمد کلهر ³

1 - گروه تاریخ دانشگاه ازاد اسلامی واحد یادگار امام (ره) تهران
2 - استادیار گروه تاریخ، دانشکده علوم انسانی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری ،تهران ، ایران

تاریخ دریافت : 1399/04/07 تاریخ پذیرش : 1399/08/14 تاریخ انتشار : 1399/09/20

کلید واژه: انجمن بلدیه, بوشهر در دورۀ قاجاریه, بلدیۀ بوشهر, تاریخ شهرداری,

چکیده مقاله :

انجمن بلدیه بوشهر یکی از نهادهای مدنی برخاسته از انقلاب مشروطه بود که با هدف مشارکت مردم در عرصه‌های شهری و اجتماعی به ویژه ایجاد نظم و انضباط در زندگی شهری به وجود آمد. در این مقاله با بهره گیری از منابع تاریخی، به ویژه مطبوعات و اسناد آن دوره، روند شکل گیری بلدیه بوشهر، وظایف و علمکرد آن بررسی شده است.. انجمن بلدیه بوشهر با چه موانع و مشکلاتی روبه رو شد و چه علل و عواملی مانع از تداوم فعالیت های آن گردید؟ پرسشی است که این مقاله در پی پاسخ بدان برآمده است. بنابر یافته های این پژوهش، علل و عواملی چون اختلاف نظر میان حکمرانان بوشهر با اعضای انجمن بلدیه، کمبود بودجه مالی بلدیه، بی اعتمادی و بدبینی مردم نسبت به نهادهای دولتی، درگیری‌های ایلی و عشیره ای در منطقه و ناامنی و ناآرامی‌های سیاسی ـ اجتماعی سراسری، از عوامل اصلی در ناکامی انجمن بلدیه در اجرای وظایف و دستیابی به اهداف و موانع عمده در تداوم فعالیت های آن بود.

چکیده انگلیسی:

Bushehr baladiya (municipality) was one of the civil organization that came from the Constitutional Revolution, which was created in order to involve people in various social area, especially to develop discipline in urban life. Although this council was important in those years as one of the first serious experiences of the Iranian people in the fulfillment of democracy, it faced serious problems at the beginning.This paper considers the contents of the publication, documents and historical sources by using the historical research way based on description and analysis, shows the process of formation of Bushehr baladiya and how it works.The present research examines the performance of baladiya and moreover search deeply about the chances and challenges. This research is for answering the question: what were the problems that Bushehr baladiya had faced with them? It seems that several factors such as lack of development of necessary social and economic structures in the country, the government inability in providing and running councils, interference and influence of local powers such as tribal pressures and disturbances and the prevalence of various diseases were serious obstacles  in continuation of the activities of that.

منابع و مأخذ:

آدمیت، فریدون و هما ناطق، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشر نشده دوره قاجار، تهران، انتشارات آگاه، 1353ش.

استفان رأی، گرومون، چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران از سال 1750-1850م، ترجمه حسن زنگنه، قم، موسسه نشر همسایه، 1378ش.

استقلال، س اول، ش ۸۳۲، 1327ق.

اوکانر، فردریک، خاطرات کنسول انگلیس در فارس، از مشروطه تا جنگ جهانی اول، ترجمه حسن زنگنه، تهران، انتشارات شیرازه، 1376ش.

ایران، ش 234، شعبان 1336ق.

ایران، ش ۸۴۵، رجب 1312ق.

بلدیه، س اول، ش 2، شوال 1339ق.

بلدیه، س اول، ش ۴، شوال 1339ق.

بلدیه ، س اول، ش 16، محرم‌الحرام 1340ق.

بلدیه، س سوم، ش 5، رجب‌المرجب 1343ق.

بلدیه، س چهارم، ش 10، ربیع‌الثانی 1344ق.

پرورش، س دوم، ش 75، دلو 1304ش.

تیموری، ابراهیم، دو سال آخر، یادداشت­های روزانه سرجان کمبل، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1384ش.

جنوب، س اول، ش 7، ربیع‌الاول 1327ق.

جنوب، س اول، ش 8، صفر 1329ق.

جنوب، س اول، ش 27، رجب 1329ق.

چریکف، مسیو، سیاحت‌نامه مسیو چریکف، ترجمه آبکار مسیحی، به­کوشش علی‌اصغر عمران، تهران، شرکت نشر سهامی سپهر، 1358ش.

حبل‌المتین، س 18، ش 17، شوال 1328ق.

حبل‌المتین، س 18، ش 20، جمادی‌الثانی 1328ق.

حبل‌المتین، س 18، ش 24، صفر 1328ق.

حبل‌المتین، س18، ش 29، شوال 1328ق.

حبل‌المتین، س 18، ش34، ربیع‌الاول 1342ق.

حبل‌المتین، س 19، ش 19، شوال 1329ق.

حبل‌المتین، س 20، ش ۷، شعبان 1342ق.

حبل‌المتین، س 20، ش ۴، جمادی‌الثانی 1342ق.

حبل‌المتین، س 22، ش 7، ذی‌القعده 1342ق.

حبل‌المتین، س 22، ش 36، رجب 1344ق.

حبل‌المتین، س 33، ش 31، رمضان 1344ق.

 حسینی فسایی، حاج میرزا حسن، فارسنامه ناصری، به­کوشش دکتر رستگار فسایی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1382ش.

 حیدری، جهانگیر، «بررسی نقش دولت در پیدایش و توسعه کالبدی – فضای بندر بوشهر»، مطالعات شهری، ش 7، تهران، تابستان 1392.

دوسفرنامه از جنوب ایران در سال­های 1307-1256ﻫ. ق، به­­کوشش سیدعلی آل داوود، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1377ش.

دوگوبینو، کنت، سه سال در آسیا، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، انتشارات نشر قطره، 1385ش.

رعد، ش 156، رمضان 1333ق.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سند شماره 293000512 در آرشیو 156ک.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سند شماره 290004971 در آرشیو 311ﻫ.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سند شماره 290002977 در آرشیو 174 الف.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سند شماره 355000159، در آرشیو 508 آ.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی، سند شماره 355000168 در آرشیو 517آ.

ستاره ایران، ش ۱۳، ذیحجه ۱۳۴۱ ق.

سدیدالسلطنه، محمدعلی، بندرعباس و خلیج ‌فارس، به­کوشش احمد اقتداری و علی ستایش، تهران، کتابخانه ابن‌سینا، 1342ش.

همو، سفرنامۀ سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)، به­کوشش احمد اقتداری، تهران، انتشارات بهنشر، 1362ش.

کاکس، سرپرسی، گزارش­های سالانه سرکنسول انگلیس در بوشهر (1905-1911)، ترجمه حسن زنگنه، به کوشش عبدالکریم مشایخی، بوشهر،انتشارات پروین، 1377ش.

کتاب آبی، گزارش­های محرمانه وزارت امورخارجه انگلیس درباره مشروطه ایران، به­کوشش احمد بشیری، تهران، نشر نو، 1379ش.

کتاب نارنجی، گزارش سیاسی وزارت خارجه روسیه تزاری درباره انقلاب مشروطه ایران، به­کوشش احمد بشیری، تهران، انتشارات نور، 1367ش.

 سعادت، محمدحسین، تاریخ بوشهر، به­کوشش عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب کازرونیه، 1390ش.

طلوع، س اول، ش 65، آبان 1303ش.

فلاندن، اوژن، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه حسین نور­صادقی، تهران، انتشارات اشرفی، 1356ش.

فلور، ویلم، ظهور و سقوط بوشهر، ترجمه حسن زنگنه، تهران، انتشارات طلوع دانش، 1387ش.

لاخ، سر ارسکین، سفرنامه دریایی لاخ به خلیج‌ فارس(ساحل دزدان دریایی)، ترجمه حسین ذوالقدر، تهران، نشر حیدری، 1369ش.

مجلس، س دوم، ش 30، ذی الحجه 1325ق.

مجلس، س پنجم، ش 29، رمضان 1327ق.

مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه (از کابینه قرارداد وثوق الدوله تا آخر مجلس موسسان)، تهران، انتشارات زوار، 1388ش.

مشروطیت­ جنوب ­ایران­ به­گزارش­ بالیوز بریتانیا در بوشهر(1915-1905م/ 1333-1323ﻫ.ق)، ترجمه حسن زنگنه، تهران و بوشهر، موسسه مطالعات معاصر ایران و بنیاد ایران‌شناسی استان بوشهر، 1386ش.

مظفری، س دوم، ش نهم، صفرالمظفر 1320ق.

مظفری، س دهم، ش هفتم، جمادی الاول1328ق.

مظفری، س دهم، ش شانزدهم، شعبان المعظم 1328ق.

یادگار جنوب، س اول، ش 7، رجب 1329ق.

Adamiyat, Fereydun & Nategh, Homa, Afkār- i Ijtimāʿī wa Siyāsī wa Iqtiṣādī Dar Āthār- i Muntashir Nashuda- yi Dawra- yi Qājār, Tehran, Intishārāt- i Āgāh, 1353/1974.

Bashiri, Ahmad, Kitāb- i Ābī, Guzārish- hā- yi Maḥramāna- yi  Wizārat- i Umūr- i Kharija- yi  Ingilīs (England) Darbāra- yi Inqilāb- i Mashrūṭa- yi Iran, Tehran, Nashr- i Nū, 1379/1960.

Bashiri, Ahmad, Kitāb- i Nārinjī, Guzārish- i Siyāsī- i Wizārat- i Kharija- yi Rūsiyya- yi Tizārī (Tsardom of Russia) Darbāra- yi Inqilāb- i Mashrūṭa- yi Iran, Tehran, Intishārāt- i Nūr, 1367/1948.

Baladiyya, Vol. 1, No. 2, Shawwāl/ June 1339 AH/1921 AD.

Baladiyya, Vol. 1, No. 4, Shawwāl/ June 1339 AH/1921 AD.

Baladiyya, Vol 1, No. 16, Muḥarram al- Ḥarām/ June 1340 AH/1921 AD.

Baladiyya, Vol. 3, No. 5, Rajab al- Murajjab/ February 1343 AH/1925 AD.

Baladiyya, Vol. 4, No. 10, Rabīʿ al- Thānī/ Novamber 1344 AH/1925 AD.

Baladiyya, Vol. 6, No. 5, Shawwāl/ April 1346 AH/1928 AD.

Ĉihra- Namā, Vol. 3, No. 27, Shaʿbān/ October 1324 AH/1906 AD.

Dū Safar- Nāma Az Junūb- i Iran Dar Sāl- hā- yi 1256- 1307 AH, Revised by Seyed Ali Aledavood, Intishārāt- i Amīrkabīr, 1377/1998.

Floor, Willem, The Rise & Fall of Boushehr, Trans. Hasan Zangeneh, Tehran, Intishārāt- i Ṭulūʿ- i Dānish, 1387/2008.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 18, No. 17, Shawwāl/ October 1328 AH/1910 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 18, No. 20, Jamādī al- Thānī/ June 1328 AH/1910 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 18, No. 24, Ṣafar/ March 1328 AH/1910 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 18, No. 29, Shawwāl/ October 1328 AH/1910 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 18, No. 34, Rabīʿ al -Awwal/October 1342 AH/ 1923 AD.

Ḥabl al-Matīn, Vol.19, No.19, Shawwāl/October 1329 AH/1911AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 20, No. 7, Shaʿbān/ March 1342 AH/1924 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 20, No. 4, Jamādī al- Thānī /January 1342 AH/1924 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 22, No. 7, Dhu ʾl- Qaʿda /June 1342 AH/1924 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 22, No. 36, Rajab/February 1344 AH/1926 AD.

Ḥabl al- Matīn, Vol. 33, No. 31, Ramaḍān/April 1344 AH/1926 AD.

Haghdar, Ali Asghar, Majlis- i Awwal wa Nahād- hā- yi Mashrūtiyyat (Ṣūrat Mudhākirāt, Muṣawwabāt, Asnād, Khāṭirāṭ wa Tārīkh- Nigārī Dar Dawra- yi Majlis- i Shūrā- yi Millī), Tehran, Bāshgāh- i Adabiyyāt, 1395/2016.

Heidari, Jahangir, "Studying the Role of State in the Emergence & Physical-Spatial Development of Boushehr", Journal of Urban Studies, Vo. 2, Issue 7, Summer 1392/2013.

Ḥusaynī Fasāʾī, Ḥājj Mīrzā Ḥasan, Fārs- Nāma- yi Nāṣirī, Revised by Dr. Rastegare Fasayi, Tehran, Intishārāt- i Amīrkabīr, 1382/2003.

Iran, No. 234, Shaʿbān/May 1336 AH/1918 AD.

Iran, No. 845, Rajab/January 1312 AH/1895 AD.

Istiqlāl, Vol. 1, No. 832, 1327 AH/1909 AD.

Junūb, Vol. 1, No. 7, Rabīʿ al- Awwal/April 1327 AH/1909 AD.

Junūb, Vol. 1, No. 8, Ṣafar/February 1329 AH/1911 AD.

Junūb, Vol. 1, No. 27, Rajab/July 1329 AH/1911 AD.

Mahboubi Ardakani, Hossein, Tārīkh- i Mawʾasissāt- i Tamaddunī- yi Jadīd Dar Iran, Tehran, University of Tehran Press, 1357/1978.

Majlis, Vol. 2, No. 30, Dhu ʾl- Ḥijja/Janurary 1325 AH/ 1908 AD.

Majlis, Vol. 5, No. 29, Ramaḍān/ October 1327 AH/ 1909 AD.

Mashrūṭiyyat- i Junūb- i Iran Bih Guzārish BaliuzBrītāniyyā (Britain) Dar Būshihr (1905-1915 AD, 1323-1333 AH), Trans. Hasan Zangeneh, Bushehr, Mawʾasissa- yi Muṭāliʿāt- i Maʿāṣir- i Iran wa Bunyād- i Iran- Shināsī- yi Ustān- i Būshihr, 1386/2007.

Mirza Saleh, Gholamhosein, Mudhākirāt- i Majlis- i Awwal wa Tawsiʿa- yi Siyāsī- yi Iran Dar Warṭa- yi Siyāsat- i Biyn al- Milal, Tehran, Intishārāṭ- i Māzyār, 1383/2004.

Mostowfi, Abd-allah, Zindigānī- yi Man, Tārīkh- i Ijtimāʿī wa Idārī- yi Dawra- yi Qājāriyya (Az Kābīna Qarār- Dād Wuthūq al- Dawla Tā Akhar- i Majlis Mawʾasissān), Tehran, Intishārāt- i Zawār, 1388/2009.

Muẓaffarī, Vol.2, No. 9, Ṣafar al- Muẓaffar/May 1320 AH/1902 AD.

Muẓaffarī, Vol.10, No.7, Jumādī al-Awwal/May 1328 AH/1910 AD.

Muẓaffarī, Vol. 10, No. 16, Shaʿbān al- Muʿaẓẓam/August 1328 AH/1910 AD.

National Library And Archives of I.R. IRan, Document No. 293000512 at 156.

National Library And Archives of I.R. IRan, Document No. 290004971 at 311.

National Library And Archives of I.R. IRan, Document No. 290002977 at  174.

National Library And Archives of I.R. IRan, Document No. 355000159 at 508.

National Library And Archives of I.R. IRan, Document No. 355000168  at  517.

O'Connor, Frederick, Khāṭirāt- i Kunsūl- i Ingilīs (England) dar Fars, Az Mashrūṭa tā Jang- i Jahānī- yi Awwal, (On the frontier and beyond; a record of thirty years' service), Trans. Hasan Zangeneh, Tehran, Intishārāt- i Shīrāza, 1376/1997.

Parwarish, Vol. 2, No. 75, Dalw/February 1304 SH/1926.

Raʿd, No. 156, Ramaḍān/July 1333 AH/1915 AD.

Saadat, Mohammad Hossein, Tārīkh- i Būshihr, Revised by Abdolrasool Kheyrandish & Emad Al-Din Sheikh Al-Hokamaeei, Tehran, Markaz- i Pazhūhishī- yi Mīrāṭh- i Maktūb- i Kāzirūniyya, 1390/2011.

Sadīd al- Salṭana Kabābī, Muḥammmad ʿAlī, Bandar ʿAbbās wa Khalīj- i Fārs, Revised by Ahmad Eghtedari & Ali Setayesh, Tehran, Kitābkhāna- yi Ibn Sīnā, 1342/1963.

Safar Nāma- yi Daryāyī- yi Loch Bih Khalīj- i Fārs, Sir Erskine Loch, Sāḥil- i Duzdān- i Daryāyī (The pirate coast), Trans. Hossein Zolqadr, Tehran, Nashr- i Ḥiydarī, 1369/1990.

Safar- Nāma- yi de Gobineau (Trois ans en Asie (Trois ans en Asie (de 1855 à 1858)), Trans. Abdolreza Hooshang Mahdavi, Tehran, Intishārāt- i Nashr- i Qaṭra, 1385/2006.

Safar Nāma- yi Flandin Eugine Bih Iran, Trans. Hossein Nour Sadeghi, Teharn, Intishārāt- i Ashrafī, 1356/1977.  

Safar- Nāma- yi Heinrich Brugsch, Dar Sarzamīn- i Āftāb, Trans. Majid Jalilvand, Tehran, Intishārāt- i Nashr- i Markaz, 1374/1995.

Safar- Nāma (al- Tadqīq Fī Sayr al- Ṭarīq), Muḥammmad ʿAlī Sadīd al- Salṭana Kabābī,  Revised by Ahmad Eghtedari, Tehran, Intishārāt- i Bihnashr, 1362/1983.

Sitāra- yi Iran, No. 13, Dhu ʾl- Ḥijja/ August 1341 AH/1923 AD.

Siyāḥat- Nāma- yi Monsieur Cherikov, Trans. Abkar Masihi, Revised by Ali Asghar Omran, Teharn, Shirkat- i Nashr- i Sahāmī- yi Sipihr, 1358/1979.

Sir Percy Cox, Guzārish- hā- yi Sālāna- yi Sar- Kunsūl Ingilīs (England) Dar Būshihr (1905- 1911), Trans. Hasan Zangeneh, Revised by Abdolkarim Mashayekhi, Bushehr, Intishārāt- i Parwīn, 1377/1998.

Stephen R.,Grummon, The Rise & Fall of the Arab Shaykhdom of Bushehr, 1750-1850 AD, Trans. Hasan Zangeneh, Qom, Mawʾasissa- yi Nashr- i Hamsāyih, 1378/1999.

Ṣubḥ- i Ṣādiq, Vol.1, No. 106, Rajab/ August 1325 AH/1907 AD.

Teimouri, Ebrahim, Dū Sāl- i Akhar, Yāddāsht- hā- yi Rūzāna- yi Sir John Campbell, Tehran, University of Tehran Press, 1384/2005.

Ṭulūʿ, Vol. 1, No. 65, Abān/ November 1303/1924.

Yādigār- i Junūb, Vol. 1, No. 7, Rajb/ July 1329 AH/1911 AD.