نقشبندیّه در بوسنی و هرزگوین
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
کلید واژه: نقشبندیه, بوسنی و هرزگوین, تکیه‌های ووکلییچی/ ژیوچیچی و آ, عیسی دده, شمسی دده,
چکیده مقاله :
سلسله نقشبندیه منسوب به خواجه بهاء الدین محمد نقشبند بخارایى ( ٧١٧ - ٧٩١هـ) طریقتی معتدلانه و شریعت محور است. این طریقت در قرن نهم هجری/ پانزدهم میلادی توسط عثمانی‌ها به بوسنی راه یافت. عینی دده و شمسی دده، از مشایخ پرآوازه این سلسله، در حقیقت اولین نمایندگان طریقت نقشبندیه در بوسنی بودند. رفتارهای شایسته پیروان این طریقت که بیشتر از روشن‌فکران جامعه بودند، موجب گسترش این سلسله در سطوح مختلف جامعه شد و این طریقت را در شمار پرنفوذترین طریقت های صوفیه در بوسنی در آورد تا آن‌جا که به طریقت بومی مردم بوسنی شهرت یافت. طی قرن‌های دوازدهم و سیزدهم هجری/ هجدهم و نوزدهم میلادی، شبکه‌ای از تکیه‌های نقشبندیه در شهرهای مختلف بوسنی تأسیس شد که بر تمام بوسنی و هرزگوین نفوذ داشت. این طریقه در قرن بیستم میلادی، یعنی در دورانی که حکومت کمونیستی درپی نابودی تصوف و اسلام در منطقه بود، نقش بسیار مهمی در رویارویی با آنان ایفا کرد؛ چندان که می‌توان ادعا کرد شکست کمونیست‌ها در این نواحی، حاصل حضور و فعالیت بزرگان طریقت نقشبندیه بوده است
Naqshbandi is a moderate and shari’a abided order that attributed to Khwaja Baha al-Din Muhammad Naqshband Bukhari (717-791 AH). This order in the 9th / 15th century entered to Bosnia by the Ottomans. In fact ‘Iyni dadeh and Shamsi dadeh, the famous sheikhs of the order were the first representatives of the Naqshbandi order in Bosnia. Good behavior of the followers of this order, that most of them were the intellectuals, caused the development of Naqshbandi at different levels of the society and then the order became the most influential Sufi brotherhoods in Bosnia. So that, they are known as "the native order of Bosnians."During the 6th and 7th / 18th and 19th centuries, the network of the Naqshbandi's tikyah was established in various cities of Bosnia and Herzegovina. This order in the twentieth century, when the communist regime sought to destroy Islam and Sufism in the region, played an important role in dealing with them. So, it can be claimed that the defeat of the communists in the areas was the result of the presence and activity of Spiritual leaders of Naqshbandi
کتابشناسی
اولیا چلبی، سیاحت نامه، استانبول، 1315هـ .
اویچ، فؤاد حاجی محمد، «بوسنی: تصوف»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم بجنوردی، تهران، 1383ش.
بخاری، صلاح بن مبارک، انیس الطالبین و عدة السالکین، به کوشش خلیل ابراهیم صاری اوغلی و توفیق هاشم سبحانی، تهران،1371ش.
بگلرویچ، سامیر، چالش‌های سنت نقشبندیه، سالمنامه تکویم، سارایوو، 2014م.
ثبوت، اکبر، «بهاءالدین نقشبند»، دانشنامه جهان اسلام، تهران.
جامجیچ، نهاد، «بوسنی و هرزگوین»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم بجنوردی، تهران، 1383ش.
جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، انتشارات سخن، 1370ش.
چرخی، خواجه یعقوب، رسالۀ انسیه، به کوشش محمد نذیر رانجها، لاهور، 1362ش.
خواجه محمد پارسا، قدسیه، مقدمه احمد طاهری عراقی، انتشارات طهوری، تهران، 1354ش.
داراشکوه، محمد، سفینة الاولیاء، کانپور، 1318هـ.
دیزدارویچ، سداد، تأثیر مثنوی مولوی و طریقت مولویه بر فرهنگ و ادبیات بوسنی (پایان‌نامه دکتری)، 1390ش.
زرین کوب، عبدالحسین، دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1362ش.
شمس، محمدجواد، یعقوب چرخی، احوال و آثار، تاجیکستان، 1387ش.
صاری اوغلی، خلیل ابراهیم، مقدمه انیس الطالبین و عدة السالکین، تهران، 1371ش.
طاهری عراقی ، مقدمه قدسیه خواجه محمد پارسا، انتشارات طهوری، تهران، 1354ش.
فاین، ج.و.ا. «ریشه‌های تاریخی جامعه بوسنی مدرن در دوره عثمانی و قرون وسطی»، مسلمانان بوسنی - هرزگوین، به کوشش مارک پنسون، ترجمه مهوش غلامی، تهران، 1374ش.
گراس، جو اَن، «موقوفات خواجه عبیدالله احرار در آسیای مرکزی در قرن نوزدهم»، نقشبندیه، به کوشش الیزابت اوزدالگا، ترجمه فهیمه ابراهیمی، تهران، پژوهشکده تاریخ اسلام، 1389ش.
واعظ کاشفی، علی بن حسین، رشحات عین الحیات، به کوشش علی اصغر معینیان، تهران، 1356ش.
E.F., DomaćI pisci tesavvufskih radova, Šebi arus; Sarajevo, 1986.
Ćehajić, Džemal, Derviški redovi u Jugoslovenskim zemljama sa posebnim osvrtom na Bosnu I Hercegovinu, Orjentalni institut u Sarajevu, Sarajevo, 1986.
Dobrača, Kasim, “Tuhfetul-Musallin ve zubdetul-haši“ in od Abdulvehaba Žepčevije Ilhamije, Anali GHB biblioteke, knjiga II-III, Sarajevo, 1974.
Hadžibajrić, Fejzullah, Tesawwuf, tarikat I tekije; Islamska misao, br. 6; godina I; maj/džumadel-uhra 1979/1399 h.g.
Bevrnja, Adnan, Nakšibendije, biblioteka Sufi, Sarajevo 1990.
Husejnović, Alosman, Otvorena tekija u Tuzli, Hikmet; period VII, br. 6 (78), Tuzla 1994.
Hadžimehanović, Refik, Mesdžidi i džmije u G. Tuzli, Glasnik VIS; br.5-6; Sarajevo 1981.
Malcolm, N., Bosnia: A Short History, London, 1994.
Pajević, Izet-Zikri, Bosna I Tesawwuf, Hikmet, Period VIII,br. 8 (92); Tuzla, 1995.
Evlija Ćelebi, Putopis, prevod, uvod i komentar Hazim Šabanović, Sarajevo, 1967.
Ašik, Nakšibendije u Sarajevu , Preporod, god.XXII, br.7/494, Sarajevo 1991.
Zlatar, Behija, Tekije u Sarajevu u XVI i XVII stolje}u, Beharistan; dvobroj 3/4; Sarajevo 2001.
Šabanović Hazim, Teritorijalno širenje I građevni razvoj Sarajeva u XVI stoljeću, knj. XVI; Odjeljenje istorijsko-filoloških nauka, knj. 9, Sarajevo.
Šukrić, Nijaz, Mjesto i uticaj tesawufa na razvoj islamske kulture u nas, Tesawwuf-islamska mistika; Zbornik radova prvog simpozija 1988. godine, Zagrebačka džamija, Zagreb, 1989.
Hadžibajrić, Fejzullah, Djelatnost tarikatskog centra u Sarajevu, Šebi-arus, br 12., Sarajevo 1990.
Ilić, Slobodan, Hamzevijska i hurufijska jeres u Bosni kao reakcija na političku krizu osmanske imperije u drugoj polovini 16 vijeka, POF; Sarajevo 1991.
Edin Urjan Kukavica, Islam na Balkanu, KDBH Preporod, Zagreb, 2012.
Halilagić, Sead, Merhum hadžI Šejh Abdullah-ef. Fočak, Preporod, god.XXII, br.7/494, Sarajevo 1991.
Cvitković, Ivan, Religije u BiH, Tuzla 1981.