بازخوانی و نقد تاریخی نظریه مینورسکی درباره گوران و پیوند آن با گیلان و کناره‌های دریای خزر
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
اسماعیل شمس
1
(استادیار گروه تاریخ، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران)
کلید واژه: شرقشناسی, مینورسکی, گوران, گیلان, کرد,
چکیده مقاله :
در صد سال اخیر برخی شرق شناسان نظریه های گوناگونی درباره گوران مطرح کرده اند که با روایت منابع تاریخی عربی و فارسی همخوانی ندارند. یکی از برجسته ترین شرق شناسان این دوره ولادیمیر مینورسکی است که نظریه او بازتاب زیادی در محافل آکادمیک و عمومی داشته‌است. نظریه مینورسکی بر سه مبنای نفی هویت کردی گوران؛ مهاجرت گوران‌ها از گیلان و دیلمان به کردستان؛ و وجود زبان مستقل گورانی بنیان نهاده شده‌است. هدف این مقاله که با روش تاریخی نوشته شده، بازخوانی و نقد مبانی این نظریه از منظر تاریخی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مینورسکی با نگاهی تقلیل گرا و گزینش سلیقه ای منابع به تفسیر مطلوب و دلخواه خود از آنها پرداخته و همین کار سبب بروز تناقض های زیادی در نظریه او شده‌است؛ بر همین اساس مشخص شد که برخلاف نظریه او منابع تاریخی ضمن تأکید بر کردبودن گوران‌ها شواهد دقیقی مبنی بر مهاجرت آنان از سواحل دریای خزر ارائه نداده‌اند.
In the last hundred years, some orientalists have been formulated different theories about Goran, which do not agree with the narration of Arabic and Persian historical sources. One of the most prominent Oriental scholars of this period is Vladimir Minorsky, whose theory has been widely reflected in academic and public circles. Minorsky's theory is based on three bases: the denial of Goran Kurdish identity, the migration of Gorans from Gilan and Deylaman to Kurdistan, and the existence of an independent Goran language. The main problem of this research, which is written with a historical method, is to review and criticize the foundations of this theory from a historical approach. The findings of the research show that Minorsky interpreted the sources with a reductionist view and selected them according to his own preferences, and this has caused many contradictions in his theory. So, in contrary to his theory, historical sources, while emphasizing the Kurdishness of Gorans, did not provide accurate evidence that they migrated from the shores of the Caspian Sea.
آزادپور، ناصر، مقدمه- نک. مستوره اردلان.
آکوپف، گ.ب و حصارف، م.ا (1376). کردان گوران و مسئله کرد در ترکیه. ترجمه سیروس ایزدی، تهران: هیرمند.
ابن اثیر، عزالدین على (1979). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر.
همو (1414). اللباب فی تهذیب الأنساب. بیروت: دارصادر.
ابن خردادبه (1992). عبید الله، المسالک و الممالک. بیروت: دار صادر.
ابن فضل‌الله عمرى، احمد (2005). مسالک الأبصار فی ممالک الأمصار. ابوظبی: المجمع الثقافی.
ابن فقیه، احمد (1416). البلدان. بیروت: عالم الکتب.
ابوعلی مسکویه (1379). تجارب الامم. به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
ادموندز، سیسیل جان (1367). کردها، ترک‌ها، عرب‌ها. ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: روزبهان.
همو، مینورسکی، ولادیمیر، بارون دوبد (1362). دو سفرنامه درباره لرستان به انضمام رساله لرستان و لرها. ترجمه سکندر امان اللهی و لیلی بختیار، تهران: بابک.
ایگلتون، ویلیام (2007). العشائر الکردیه. ترجمه حسین جاف، اربیل: ئاراس.
بایزیدی، محمود (1369). آداب و رسوم کردان. ترجمه عزیز محمدپور، تهران: مؤلف.
بدلیسی، شرف خان (1343). شرفنامه. تهران: علمی.
برویین سن، مارتین وان (1383). جامعه‌شناسی مردم کرد (آغا، شیخ و دولت). ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
بیات، کاوه (1394). مینورسکی دیپلمات. جهان کتاب، ش ۳۱۹، 23-24.
پرچمی، محب الله (1371). شعر و ادب گیلان. رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 29 و 30.
تراجم أعیان المدینة المنوره فیالقرن 12 الهجری (1429). بیروت: مکتبة الهلال .
تحفه مظفریه (2006)، به کوشش اسکارمان، ترجمه هیمن مکریانی، هه‌ولیر: ئاراس.
تقیزاده، حسن (1348). یادنامه ایرانی مینورسکی. به کوشش ایرج افشار و مجتبی مینویی، تهران: دانشگاه تهران.
جوادی، حسن (1399). خاطرات من از ولادیمیر مینورسکی. بخارا، ش ۱۳٨، 61-78.
حسینی زبیدی، محمد مرتضى (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
حمدان، عاصم (1412). المدینة المنورة بین الأدب و التاریخ. مدینه: نادى المدینة المنورة الادبى.
حمدالله مستوفی (1336). نزهة القلوب. به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: طهوری.
همو (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیر کبیر.
خانای قبادی (بیتا). خسرو و شیرین. به کوشش صدیق صفی‌زاده، تهران: حیدری.
خسرو اردلان (1356). لب تواریخ. تهران: کانون خانوادگی اردلان.
دبیرسیاقی، محمد (1346). مرگ مینورسکی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۱۴(۵ و ۶)، 691-693.
دفتری برای ایران: نامه‌های فارسی به ولادیمیر مینورسکی (1398). به‌کوشش گودرز رشتیانی، تهران: محمود افشار و سخن.
دیوان گَوره (1387). به کوشش محمد حسینی، تهران: مؤلف.
رابینو، یاسنت لویى (1383). مازندران و استر آباد. تهران: علمی و فرهنگی.
رسائل إخوان الصفاء و خلّان الوفاء (1412). بیروت: دارالاسلامیه.
رشتیانی، گودرز (1394). رهاورد مینورسکی. تهران: هرمس.
همو (1395). رویکرد و روایت ولادیمیر مینورسکی از تحول و تکامل جامعة ایرانی. تحقیقات تاریخ اجتماعی، 6(2)، 111- 129.
همو (1399). ولادیمیر مینورسکی و جهان ایران شناسی. معرفی دفتری برای ایران، تاریخ روابط خارجی، 21(٨۴)، 139-155.
رشیدالدین فضل‌اللّه (1373). جامع‌التواریخ. به کوشش محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران: البرز.
رضوی، علی (1345). درگذشت مینورسکی. آریانا، ش ۲۶۵، 341-344.
رفاعى، عبدالجبار (1427). معجم ما کتب فى الحج و الزیارة و المعالم المشرفة فى الحجاز. تهران: مشعر.
روزنامه مجلس (21 شعبان 1329)، 3(145)، 3.
ریچ، کلاودیوس جیمز (1371). گهشتی ریچ بو کوردستان. ترجمه محمد حمه باقی، تبریز: بینا.
سخاوى، محمد (1412). الضوء اللامع لأهل القرن التاسع. بیروت: دار مکتبة الحیاة.
سعیدی، مدرس (1401) . روشنفکری کُرد و لزوم رهایی از میراث شرقشناسی درباره گوران. ماهنامه تفکر انتقادی، 2(16)، 56-59
سمرقندی، عبدالرزاق (1383). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سمعانی، عبدالکریم (1962). الانساب. تحقیق عبدالرحمن یمانی، حیدرآباد: دائرةالمعارف العثمانیه.
سنجابی، علی‌اکبر (1380). ایل سنجابی و مجاهدات ملی ایران. به کوشش کریم سنجابی، تهران: شیرازه.
سلطانی، انور (2006). مینورسکی و کورد. اربیل: موکریانی.
سیاح، محمدعلی (1356). خاطرات. به کوشش حمید سیاح، تهران: امیرکبیر.
شامی، نظام الدین (1363). شرفنامه. به کوشش پناهی سمنانی، تهران: بامداد.
شرف الدین علی یزدی (1387). ظفرنامه. به کوشش سعید میر محمد صادق و عبدالحسین نوایى، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
شعرانى، ابوالحسن (1386). پژوهش‌هاى قرآنى. قم: بوستان کتاب.
شیروانی، زین‌العابدین (1315). بستان السیاحه. تهران: سنایی.
صادقی، علی اشرف (1385). چند فهلوی. زبان‌شناسی. 21(1 و 2)، 33-56.
صدیق توفیق، زرار (2008). چه‌ند لیکولینه‌وه‌یه‌ک ده‌رباره‌ی میژووی کورد له سه‌ده‌کانی ناوه راستدا. هه‌ولیر: ئاکادیمیای کوردی.
طارق محمد [تاریق محه‌مه‌د](2008). ولادیمیر مینورسکی. ترجمه ئازاد عبید صالح، اربیل: وزارت روشنبیری.
طبرى (1356)، محمد بن جریر. ترجمه تفسیر طبرى. تهران: توس.
عبدی، شاهو (1401). نگاهی به مقاله گوران نوشته مینورسکی. ماهنامه تفکر انتقادی، 2(16)، 60-98.
غزالی، محمد (د.تا). إحیاء علوم الدین. بیروت: دار الکتاب العربی.
فاطمی، ساسان (1378). بررسی دو آواز مازندرانی، بحثی درباره وزن فهلویات و اشعار غیرفارسی در آوازهای محلی. فصلنامه هنر، شماره 42، 146-168.
فواد حمه خورشید (1382). پراکندگی جغرافیایی لهجه‌های زبان کردی، فرهنگ کردستان. 5( 16 و 17)، 124-148.
فهرست تفصیلی گنجینه پژوهشی مینورسکی. (1394)، به کوشش گودرز رشتیانی و ناهید عبدالتاجدینی، تهران، کتابخانه مجلس.
قلقشندی، احمد (د.تا). صبح الاعشی فی صناعۀ الانشاء. بیروت: دارالکتب العلمیه.
کسروی، احمد (2016). زندگی و زمانه احمد کسروی. به کوشش محمد امینی ، لس آنجلس: شرکت کتاب.
لانگ، دیوید مارشال (1388). ولادیمیر فدورویچ مینورسکی. جهان کتاب، ش 241 و 242 و 243.
لوکوک، پی یر (1382). کتیبه‌های هخامنشی. ترجمه نازیلا خلخالی، تهران: فرزان روز.
مجمل التواریخ و القصص. (1318) تصحیح ملک الشعراء بهار، تهران: بینا.
مستوره اردلان (1332). تاریخ اردلان. تصحیح ناصرآزاد پور، سنندج: بهرامی.
مسعودی، ابوالحسن علی (2005). مروج الذهب. به کوشش کمال حسن مرعی بیروت: مکتبة العصریه.
همو (1893). التنبیه و الاشراف. لایدن: بریل.
مک داول، دیوید (1380). تاریخ معاصر کرد. ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
منشی، اسکندربیگ (1377). عالم آرای عباسی. به کوشش محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
مینورسکی، و (1379). نام‌های جغرافیایی و ریشه‌های تاریخی آنها در آتروپاتن)ماد(. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: پژوهنده.
همو (1345). فرمانروایی و قلمرو دیلمیان. ترجمه جهانگیر قائم مقامی، بررسی‌های تاریخی، 1 (1 و ۲)، 140-162.
همو (1333). سخنرانی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 2(1)، 42-48.
همو (1381). کردها نوادگان مادها، ترجمه جلال جلالیزاده، تهران: ژیار.
مینویی، مجتبی (1348). یادنامه ایرانی مینورسکی. به کوشش ایرج افشار و مجتبی مینویی، تهران: دانشگاه تهران.
نامه سرانجام. (2007)، به کوشش طیب طاهری، اربیل: آراس.
نقشبندی، شهرام، (1399)، ناسوده‌شدگی انفجاری‌های لثوی در هورامی گونه پاوه، جستارهای زبانی، 11(1)، 81 110.
نوری نژاد، سمیه (1393). بت گوران، معبد هندوها در بندرعباس. جلوه هنر، 6(12)، 19-32.
نیکیتین، واسیلی (1378). کرد و کردستان. ترجمه محمد قاضی، تهران: درایت.
وقایع نگار کردستانی، علی اکبر (1388). بدایع اللغه. تهران: توکلی.
هورامانی، محمدامین (1984). کاکه یی. بغداد: الحوادث.
یادنامه ایرانی مینورسکی )١٣٤٨(، به کوشش ایرج افشار و مجتبی مینویی، تهران: دانشگاه تهران.
یاقوت حموی (1979). معجم البلدان. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
Asatrian, Garnik (2009). Prolegomena to the Study of the Kurds. Iran and the Caucausus, Brill, N 13, pp. 1-57.
Edwards, Bela B (1851). Note on the Kûrdish Language. Journal of the American Oriental Society, Vol. 2.
Layard, Austen H (1853). Discoveries among the ruins of Nineveh and Babylon, with travel in Armenia, Kurdistan and Desert, G. P. Putnam, New York.
Leezenberg, Michiel (1993). Gorani Influence on Central Kurdish: Substratum or Prestige Borrowing? Amsterdam, Institute for Logic, Language and Computation, University of Amsterdam, ILLC Prepublication Series X-93-03.
MacCarus, E.N. (1958). A Kurdish Grammar: Descriptive Analysis of the Kurdish of Sulaimanya, Iraq. New York: American Council of Learned Societies.
Mackenzie, D.N. (1966). The Dialect of awroman (Hɑwrāmān-i Luhōn): Grammatical Scetch, Texsts, and Vocabulary. København. Kommissionær: Ejnar Munksgaard.
Mackenzie. D.N. (2002), Iranica 'Gurani, vol.11.
Mackenzie. D.N. (2002), Iranica, Avroman, vol.3.
Minorsky, Vladimir Fedorovich, (1938). “Ahl-I Hakk”, in First the Encyclopaedia of Islam.
Minorsky, Vladimir Fedorovich (1943). “The Guran”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol.XI, 1946, pp.75–103.
Rieu, Charles (1881). Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum. Vol. II, London.
Soane, E B (1913). Grammer of the Kurmanji or Kurdish Language. London.
_||_Abdi, Shaho (1401/2022). Nigāhī bih Maqāla- yi Gūrān Niwishta- yi Minorskii. Mah- Nāma- yi Tafakkur- i Intiqādī. 2(16), pp.60-98.
Abū ʿAlī Miskawayh (1379/2000). Tajārib al- Umam, Revised by Abolghasem Imami. Tehran: Surūsh.
Akupov, G. B (1376/1997). Kurdān- i Gūrān wa Masʾala- yi Kurd dar Turkey. Trans. Sirus Izadi, Tehran: Hīrmand.
Asatrian, Garnik (2009). Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucausus. Brill, N.13, pp. 1-57.
Azad- Pour, Naser (Und.). Muqaddama- Nak. Mastūra- yi Ardalān.
Bayat, Kaveh. Minorskii- yi Dīplumāt. Jahān- i Kitāb. No. 319, pp. 23- 24.
Bayazidi, Mahmud (1369/1990). Ādāb wa Rusūm- i Kurdān. Trans. Aziz Mohammad- Pour, Tehran: Muʾallif.
Bidlisi, Sharafkhan (1343/1964). Sharaf- Nāma. Tehran: ʿIlmī.
Bruinessen, Martin van (1383/2004). Jāmiʿa- i Shināsī- yi Mardum- i Kurd (Āghā, Shaykh wa Dawlat). Trans. Ibrahim Younesi, Tehran: Pānīdh.
Dabirsiaghi, Mohammad. Marg- i Minorskii. Faculty of Literature and Human sciences of University of Tehran. No. 14 (5 &6), pp. 691- 693.
Daftarī Barā- yi Iran: Nāma- hā- yi Fārsī bih Vladimir Minorskii (1398/2019). Revised by Godarz Rashtiani, Tehran: Maḥmūd Afshār & Sukhan.
Dīwān Gūra (1383/2004). Revised by Mohammad Hosseini. Tehran, Muʾallif, 1387/2008. Rabino, Hyacinth Louis. Māzandarān wa Astar Ābād. Tehran: ʿIlmī wa Farhangī.
Eagleton, William (2007). al- ʿAshāʾir al- Kurdiyya. Trans. Hossein Jaff, Erbil: ʾĀrās.
Edmonds, Cecil John & Minorskii, Vladimir & Clement Augustus Debode (1362/1983). Dū Safar- nāma Dar- bāra- yi Lorestan bih Inḍimām- i Risāla- yi Lorestan wa Lur- hā. Trans. Sikandar Amanollahi & Lili Bakhtiar, Tehran: Bābak.
Edmonds, Cecil John (1367/1988). Kurd- hā, Turk- hā, ʿArab- hā. Trans. Ibrahim Younesi, Tehran: Rūzbahān.
Edwards, Bela B (1851). Note on The Kûrdish Language. Journal of the American Oriental Society. Vol.2.
Fatemi, Sasan (1378/1999). Barrisī- yi Dū Āwāz- i Mazandarānī, Baḥthī Darbāra- yi Wazn- i Fahlawiyyāt wa Ashʿār- i Ghīr- i Fārsī Dar Āwāz- hā- yi Maḥallī. Faṣlnāma- yi Hunar. No.42, pp.146- 168.
Fihrist- i Tafṣīlī- yi Ganjīna- yi Pazhūhishī- yi Minorskii (1394/2015). Revised by Godarz Rashtiani & Nahid Abdoltajedini, Tehran: Library, Museum and Document Center of IRAN Parliament.
Fuad Hama Khorshid (1382/2003). Parākandigī- yi Jughrāfiyyāīy- i Lahja- hā- yi Zabān- i Kurdī. Farhang- i Kurdistān. 5 (16 & 17), pp. 124- 148.
Ghazālī, Muḥammad (Und.). Iḥyāʾ ʿUlūm al- Dīn. Beirut: Dār al- Kitāb al- ʿArabī.
Ḥamd Allāh Mustawfī (1336/1957). Nuzhat al- Qulūb. Revised by Mohammad Dabirsiaghi, Tehran: Ṭahīrī.
Idem (1339/1960). Tārīkh Guzīda. Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran: Amīrkabīr.
Ḥamdān, ʿĀṣim (1412AH/1991). al- Madīnat al- Munawwara Bayn al-ʾ Adab wa al- Taʾrīkh. Madinah: Nādī al- Madīnat al- Munawwara al- ʾAdabī.
Hawramani, Mohammad Amin (1984). Kāka- yī, Baghdad. al- Ḥawādith.
Ḥusaynī Zabīdī, Muḥammad Murtiḍā (1414AH/1993). Taj al-Arus min Jawahir al-Qamus. Beirut: Dār al- Fikr.
Ibn Athīr, ʿAzz al- Dīn ʿAlī (1979). Al- Kamil fī al- Taʾrīkh. Beirut: Dār Ṣādir.
Idem (1414AH/1993). al- Bāb Fī Tahdhīb al- ʾAnsāb. Beirut: Dār Ṣā dir.
Ibn Faḍl Allāh ʿUmarī, Aḥmad (2005). Masālik al- Abṣār Fī Mamālik al- Amṣār. Abu Dhabi: al- Majmaʿ al- Thaghāfī.
Ibn Faqīh, Aḥmad (1416AH/1995). al- Buldān. Beirut: ʿĀlam al- Kutub.
Ibn Khurdādbih ʿUbayd Allāh (1992). al- Masālik wa al- Mamālik. Beirut: Dār Ṣādir.
Javadi, Hasan. Khāṭirāt- i Man Az Vladimir Minorskii. Bukhara. No. 138, pp.61-78.
Kasravi, Ahmad (2016). Zindigī wa Zamāna- yi Aḥmad Kasrawī. Revised by Mohammad Amini, Los Angeles: Shirkat- i Kitāb.
Khana Qubadi (Und.). Khusraw wa Shīrīn. Revised by Seddigh Safi Zadeh, Tehran: Ḥiydar.
Khusraw Ardalān (1356/1977). Lubb Tawārīkh. Tehran: Kānūn- i Khāniwādigī- yi Ardalān.
Lang, David Marshall (1388/2010). Vladimir Fedorovich Minorskii. Jahan- i Kitāb. No. 241 & 242 & 243.
Layard, Austen H (1853). Discoveries among the ruins of Nineveh and Babylon, with travel in Armenia, Kurdistan and Desert. G. P. Putnam, New York.
Lecoq, Pierre (1382/2003). Kaṭiba- hā- yi Hakhāmanishī. Trans. Nizila Khalkhali, Tehran: Farzān- i Rūz.
Leezenberg, Michiel (1993). Gorani Influence on Central Kurdish: Substratum or Prestige Borrowing?. Amsterdam, Institute for Logic, Language and Computation. University of Amsterdam. ILLC Prepublication Series X-93-03.
MacCarus, E.N (1958). A Kurdish Grammar: Descriptive Analysis of The Kurdish of Sulaimanya, Iraq. New York: American Council of Learned Societies.
Mackenzie, D.N (1966). The Dialect of awroman (Hɑwrāmān-i Luhōn): Grammatical Scetch, Texsts,and Vocabulary. København. Kommissionær: Ejnar Munksgaard.
Mackenzie. D.N (2002). Iranica 'Gurani, vol 11.
Mackenzie. D.N (2002). Iranica, Avroman, vol 3.
Mastoureh Ardalan (1332/1953). Tārīkh- i Ardalān. Revised by Naser Azad Pour, Sanandaj: Bahrāmī.
Masʿūdī, Abū al- Ḥasan ʿAlī (2005). Murūj al- Dhahab. Revised by Kamāl Ḥasan Murʿī, Beirut: Maktaba al- ʿAṣriyya.
Idem (1893). al- Tanbīh wa al- Ishrāf. Leiden: Brill.
McDowall, David (1380/2002). Tārīkh- i Muʿāṣir- i Kurd. Trans. Ibrahim Younesi, Tehran: Panīdh.
Minorskii, Vladimir (1379/2001). Nām- hā- yi Jughrāfiyyāīy wa Rīshih- hā- yi Tārīkhī- yi Ānhā dar Atropatene (Mād). Trans. Rogheyeh Behzadi, Tehran: Pazhūhanda.
Idem (1943–1946). The Guran. Bulletin of the School of Oriental and African Studies. Vol. XI, pp.75–103.
Idem (1938). Ahl-I Hakk. in First The Encyclopaedia of Islam.
Idem (1333/1954). Sukhanrānī. Faculty of Literature and Human sciences of University of Tehran. 2 (1), pp.42- 48.
Idem (1345/1966). Farmān- Rawā- īy wa Qalamrū- yi Dīlamiyyān. Trans. Jahangir Ghaem Maghami. Barrisī- hā- yi Tārīkhī. 1 (1, 2), pp.140- 162.
Idem (1381/2003). Kurd- hā Nawādigān- i Mād- hā. Trans. Jalal Jalali Zadeh, Tehran: Zhiyār.
Minovi, Mojtaba (1348/1969). Yād- Nāma- yi Iranī- yi Minorskii. Revised by Iraj Afshar & Mojtaba Minovi, Tehran: University of Tehran.
Mujmal al- Tawārīkh wa al- Qiṣaṣ (1318/1939). Revised by Malik al- Shuʿarāʾ Bahār, Tehran.
Munshi, Iskandar Beg (1377/1999). ʿĀlam Ārā- yi ʿAbbāsī. Revised by Mohammad Ismail Rezvani, Tehran: Dunyā- yi Kitāb.
Naghshbandi, Shahram (2020). The Approximantization of Alveolar Plosives in Hawrami (Paveh Variety). Language Related Research. Vol.11, Issue 1, pp.81- 110.
Nāma- yi Sar Anjām (2007). Revised by Tayeb Taheri, Erbil: Aras.
Nikitin, Basil (1378/2000). Kurd wa Kurdistān. Trans. Mohammad Ghazi, Tehran: Dirāyat.
Noori Nejad, Somayeh (2015). Bat Goran: Hindu Temple in BandarAbbas. Glory of Art. Vol.6, Issue 2. pp.19-33.
Parchami, Mohebollah. Shiʿr wa Adab- i Gīlān. Rushd- i Āmūzish- i Zabān wa Adab- i Fārsī. No. 29 & 30.
Qalqashandī, Aḥmad (Und.). Ṣubḥ al-Aʿshā fī Ṣināʿat al-Inshāʾ. Beirut: Dār al- Kutub al- ʿIlmiyya.
Rasāʾil Ikhwān al- Ṣaffāʾ wa Khillān al- Wafāʾ (1412AH/1991). Beirut: Dār al- Islāmiyya.
Rashīd al-Dīn, Faḍl Allāḥ (1373/1994). Jāmiʿ al- Tawārīkh. Revised by Mohammad Roushan & Mostafa Mosavi, Tehran: Alburz.
Rashtiani, Godarz (1394/2015). Rahāward- i Minorskii. Tehran: Hirmis.
Idem (2020). Vladimir Minorskii wa Jahān- i Iran- Shināsī, Muʿarifī- yi Daftarī Barā- yi Iran. History of Foreign Relations. Vol.21, Issue 84, pp.139-155.
Idem (2017). Vladimir Minorsky’s Approach and Narrative of the Iranian History’s Evolution. The Journal of Social History Studies. Vol.6, Issue 2, pp.117-136.
Razavi, Ali (1345/1966). Dargudhasht- i Minorskii. Āriyānā. No. 265, pp.341-344.
Rifāʿī, ʿAbd al- Jabbār, (1427AH). Muʿjam Mā Kutub al- Ḥajj wa al- Ziyāra wa al- Maʿālim al- Musharifa fī al- Ḥijāz. Tehran: Mushʿir.
Rich, Claudius James (1371/1992). Geştî Rîç bo Kurdistan 1820. Trans. Mohammad Hama Baqi, Tabriz.
Rieu, Charles (1881). Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum. Vol. II, London.
Rūznāma- yi Majlis (1911 August 17), 3(145), 3.
Sadeghi, Ali Ashraf (1385/2006). Ĉand Fahlawī. Zabān- Shināsī. 21 (1 & 2), pp.33- 56.
Saeedi, Modarres (1401/2022). Rūshanfikrī- yi Kurd wa Luzūm- i Rahā- yī az Mīrāth- i Sharq- Shināsī Darbāra- yi Gūrān. Māh-Nāma- yi Tafakkur- i Intiqādī. No. 2(16), pp.56- 59.
Sakhāwī, Muḥammad (1412AH/1991). al- Ḍawʾ al-Lamiʿ li-ʾAhli al-Qarn al-Tāsiʿ. Beirut: Maktaba al- Ḥayāt.
Samʿānī, ʿAbd al- Karīm (1962). al- Ansāb. Revised by ʿAbd al- Raḥman Yamānī, Hyderabad: Dāʾirat al- Maʿārif al- ʿUthmāniyya.
Samarqandī, ʿAbd al- Razzāq (1383/2004). Matlaʿ-i Saʿdayn wa Majmaʿ-i Bahrayn. Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.
Sanjabi, Ali-Akbar (1380/2001). Il- i Sanjābī wa Mujāhidāt- i Millī- yi Iran. Revised by Karim Sanjabi, Tehran: Shīrāza.
Sayyah, Mohammad- Ali (1356/1977). Khāṭirāt. Revised by Hamid Sayyah, Tehran: Amīrkabīr.
Shami, Nezamoddin (1363/1984). Sharaf- Nāma. Revised by Panahi Semnani, Tehran: Bāmdād.
Sharani, Abolhassan (1386/2007). Pazhūhish- hā- yi Qurānī. Qom: Būstān- i Kitāb.
Sharf al- Din Ali Yazdi (1387/2008). Ẓafar- Nāma. Revised by Saeed Mir Mohammad Sadegh & Abdolhossein Navaei, Tehran: Library, Museum and Document Center of IRAN Parliament.
Shirvani, Zaynolabideen (1315/1936). Bustān al- Siyāḥa. Tehran: Sanāyī.
Soane, E.B (1913). Grammer of the Kurmanji or Kurdish Language. London.
Soltani, Anvar (2006). Minorskii wa Kūrd. Erbil: Mukriyani.
Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr (1356/1977). Tarjuma- yi Tafsīr- i Ṭabar. Tehran: Tūs,.
Taqi- Zadeh, Hasan (1348/1969). Yād- Nāma- yi Iranī- yi Minorskii. Revised by Iraj Afshar & Mojtaba Minovi, Tehran: University of Tehran.
Tarājim Aʿyān al- Madīna al- Munawwara Fī al- Qarn 12 al- Hijrī (1429 AH), Beirut: Maktaba al- Hilāl.
Taregh Mohammad (2008). Vladimir Minorskii. Trans. Azad Ubayd Saleh, Erbil: Wizārat- i Rūshanbīrī.
Tuḥfa- yi Muẓafariyya (2006). Revised by Oskar Mann, Trans. Hemin Mukriyani, Hawler: ʾĀrās.
Vaghae Negar Kurdistani, Ali Akbar (1388/2009). Badāyiʿ al- Lugha, Tehran: Tavakoli.
Yād- Nāma- yi Iranī- yi Minorskii (1348/1969). Revised by Iraj Afshar & Mojtaba Minovi, Tehran: University of Tehran.
Yāqūt Ḥamawī (1979). Muʿjam al- Buldān. Beirut: Dār Iḥyāʾ al- Turāth al- ʿArabī.