ویژگی‌های ساختاری و نمادین توغ ایرانی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
1 - استادیار دانشگاه کاشان، گروه ادیان و فلسفه، کاشان، ایران
کلید واژه: توغ, توغ‌های ایرانی, جنبه‌های نمادین در توغ, درخت و اژدها در اسطوره‌ها,
چکیده مقاله :
توغ عَلمی است که پس از ورود از ماوراءالنهر به ایران، در تشکیلات نظامی و سپس مجامع آیینی به ویژه آیین‌های محرم به کار گرفته شد. ساختار و نیز دلالت‌های محتوایی توغ در دوره صفوی، به اقتضای شرایط فرهنگی، دستخوش تغییر و از انواع اصیلش متمایز گشت. در این دوره توغ به شکل گیاهی تصویر شده که دو یا چندین اژدها آن را احاطه کرده است. هم‌چنین از اواخر سده یازدهم به جای سرتوغ برنجینِ ضخیم، سرتوغ و تیغه نازک فولادی در آن به کار رفت و نقوش گل بوته به ظرافت بر آن مشبک کاری شد تا این که پس از گذشت چند دهه، کتیبه‌هایی مزین به نقوش ظریف اسلیمی، جایگزین نقوش گل بوته شد. ساخت این گونه از توغ ها در ایران تا اوایل دوره قاجاری نیز ادامه داشت. این توغ ها که شاید بتوان آنها را توغ ایرانی نامید در واقع نماد عنصری نباتی است که مار یا اژدها از کنار آن برخاسته اند. این عنصر و نیز نماد در اساطیر خاستگاه‌های نخستینِ توغ نیز قابل ملاحظه است، چنان که در فرهنگ باستانی چین، مدیترانه و ایران فرهنگی، درخت- مار در کنار هم قرار گرفته است و با وجود نگاه دوگانه مثبت و منفی به نقش مار در ارتباط با درخت حیات، می‌توان مار (اژدر) را عنصری دانست که درخت حیات را از آسیب آدمیان محافظت می کرده است.
Tugh came to Iran as a flag from Central Asia and has then been used in military establishment and religious communities, especially in Muharram rituals. Its form, symbolic content and inscriptions were changed in the Safavid era and became distinctive from its non-Iranian versions. So, it has been depicted as a plant surrounded by two or more dragons which are the main aspects of Iranian art. Since late 11th century a thin blade of steel with a design of floral motifs and a delicate lattice work has been replaced with the former thick brass one. Several decades later, lattice-work inscriptions, decorated with delicate arabesque replaced the latter one. Making Iranian Tugh continued until the early Qajar period .It is suggested that Iranian Tugh is in fact a symbol of a vegetable element which is probably seen in the mythologies and symbols of the home of Iranian art . It has been also seen in the symbols of the ancient China and Mediterranean lands that can be recognized as the symbol of life tree and its guardian. Keywords: Tugh, Iranian Tugh, tree and dragon in myth, art symbol. References References, In addition to images & observational facts Ali, Bulookbashi, “Tūgh”, Dāirat al- Maārif-i Buzurg-i Islāmī, Kazem Mousavi-Bojnourdi (as supervisor), Tehran, The Center For The Great Islamic Encyclopedia, 2008/ 1387. Ibid, Nakhl-gardānī, Tehran, Daftar-i Pazhūhish-hā-yi Farhangī, 2001/ 1380. Āwistā, Revised by Jalil Doost Khah, Tehran, Murwārīd, 2003/ 1382. Bahar, Mehrdad, Az usṭūra tā tarikh, Tehran, cheshmeh, 2002/ 1381. Black, Jeremy, Green, Anthony, Farhang-nāma-yi Khudāyān, Dīwān wa Namād-hā-yi Bayn al- Nahrayn-i Bāstānī(Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary),trans. Peyman Matin, Tehran, Amīr Kabīr, 2004/ 1383. Ibid, Farhang-nāma-yi Khudāyān, Dīwān wa Namād-hā-yi Bayn al- Nahrayn-i Bāstānī(Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary),Tehran, Amīr Kabīr, 2005/ 1384. Brill, Ann, Ustūra- hā-yi čīnī,trans. Abbas Mokhber, Tehran, Markaz, 2005/ 1384. Durkheim,Émile, Ṣawr-i bunyānī-yi Ḥayāt-i Dīnī(The Elementary Forms of the Religious Life), trans. Bagher Parham, Tehran, Markaz, 2004/ 1383. Elahi, Mahbobe, Tadjallī-yi Āshūrā dar hunar-i Iran, Mashhad, Astanprint, 1988/ 1377. Eliade, Mircea, Risāla dar Tarikh-i Adyān(Traité d'histoire des religions), trans. Jalal Sattari, Tehran, Surūsh, 1993/ 1372. Farnabagh Dadagi, Bunduhish, Quote by Mehrdad Bahar, Tehran, Tūs, 1991/ 1370. Frazer, James George, Shakha-yi zarrīn(The Golden Bough), trans. Kazem Firoozmand, Tehran, Āgāh, 2007/ 1386. Hamdānī, Rashīd al- Dīn Faḍl Allāh, Djawāmi al- Tawārīkh, Revised by Muhammad Roshan & Mustafa Mousavi, Tehran, Alburz-nāma, 1993/ 1373. Irwin, Robert, Hunar-i Islāmī (Islamic Art), trans. Roya Azadfar, Tehran, Islamicart, 2010/ 1389. Ghirshman, Roman, čaḳāzanbīl (Dawrawntāsh)Tchoga Zanbil,Vol. 2, trans. Asghar Karimi, Tehran, Mīrāth Farhangī, 1996/ 1375 Gheerbrant, Alain, Farhang-i Namād-hā (Dictionnaire des symboles: mythes, reves, coutumes), trans. Soudabeh Fazaeli, Vol. Tehran, Djiyḥūn, 1999/ 1378. Kashefi Sabzevari, Hossein, Futuwwat- nāma Sulṭānī, Revised by Mohammad Jafar Mahjoub, Tehan, Bunyād-i Farhang-i Iran, 1971/ 1350. Kāshgharī, Maḥmūd b. al- Ḥusayn b. Muḥammad, Diwān lughāt al- turk, trans. Mahmoud Dabir Siaghi, Tehran, Institute for humanities and cultural studies, 1996/ 1375. Lewisohn, Leonard, Mīrāth-i taṣawwūf (The Heritage of Sufism), trans. Majdedin Keyvani, Tehran, Markaz, 2005/ 1384. Mir Mirshokraei, Muhammad, “Muḥarram wa nishāna-Hā-yi Namādīn”, Madjmūa maḳalāt-i Nukhustīn hamāyish-i muḥarram wa farhang-i mardum-i Iran, Tehran, Sāzmān-i Mīrāth-i Farhangī, 1997/ 1376. Monfared, Afsaneh, “Tūgh”, Dānish-nāma-yi Djahān-i Islām, Tehran, The Center For The Great Islamic Encyclopedia, 2003/ 1383. Motamedi, Seyyed Hossein, Azā- dārī-yi sunnatī-yi Shīayān dar Buyūt-i ulamā wa Ḥawza- hā- yi ilmiyya wa Djahān,, Qom, Aṣr-i Ẓuhūr, 1999/ 1378. Muhammad, Mashhadi Noosh Abadi, “Barrisī-yi katība-hā-yi Tūgh-hā-yi azā-dārī dar Iran-i aṣr-i Ṣafawī”, Journal of History & Civilization of Islamic Nation, Vol. 6, No. 12, Fall & Winter 2010 & 2011/ 1389. Nafisi, Saeed, Sar- čishma- hā-yi Taṣawwūf, Tehran, Furūghī, 1967/ 1346. Negahban, Ezzatolah, Ḥaffārī- hā- yi Mārlīk, Vol. 1, Tehran, Sāzmān-i Mīrāth-i Farhangī, 1999/ 1378. Porada, Edith, čaḳāzanbīl (Dawr- Awntāsh)Tchoga Zanbil, Vol. 4, Hakkākī-hā, trans. Asghar Karimi, Tehran, Mīrāth Farhangī, 1996/ 1375. Pourdavoud, Ebrahim, Hurmuzd- nāma, Tehran, Andjuman-i Iran- shināsī, 1952/ 1331. Sedaghat, Masumah, “Nuskha-yi khaṭṭī-yi siyr al- Nabī shah-kār-i nigār- garī-yi madhhabī-yi Uthmānī”, The Institute of Islamic art studies, Vol. 3, No. 6, Spring & Summer 2007/ 1386. Shafiei Kadkani, Mohammad-Reza, Ḳalandariyya dar Tarikh (digar-dīsī- hā-yi yik iydiūlūzhī), Tehran, Sukhan, 2007/ 1386. Sotoudeh, Manouchehr, Az Āstārā tā Astarābād, Vol. 1, Tehran, Andjuman-i Āthār-i Millī, 1970/ 1349. Ibid, Az Āstārā tā Astarābād, Vol. 1, Tehran, Andjuman-i Āthār-i Millī, 1972/ 1351. Ibid, “Tūgh wa Pātūgh”, Āyanda, Vol. 10, No. 5-4, pp.330-320, 1984/ 1363. Ṭabarī, Muḥammad b. Djarīr, Tarikh al- umam l- Mulūk, Leiden, Brill, 1935 AD/ 1358 AH.