جایگاه ایالت اردلان در مناسبات عثمانی- صفوی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
کریم فرجی قرابقلو
1
(دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شبستر، شبستر، ایران)
محمد علی رنجبر
2
(دانشیار تاریخ اسلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
قسیم یاسین
3
(دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
کلید واژه: ایالت و امارت اردلان, حکام اردلان, صفویه, عثمانی,
چکیده مقاله :
ایالت اردلان در عرصه رقابت‌های دو رقیب صفوی (1501-1722م) و عثمانی (1280-1924م) با توجه به موقعیت جغرافیای سیاسی آن، فراز و فرودها‌ی فراوانی را پشت سر گذاشت؛ به‌گونه‌‌ای که بر اثر منازعات طرفین قلمرو این ایالت به تدریج تحلیل رفت. پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی در پی تبیین و تحلیل سیر تحولات ایالت و امارت اردلان در دوره صفوی و نوع نگاه و سیاست شاهان صفویه و سلاطین عثمانی به تختگاه این والی‌نشین است و این‌که نقش و جایگاه این امارت و حاکمانش در قبال قدرتهای مذکور چه بوده و چه عواملی باعث شده تا این ایالت به کانون برخورد دو حکومت تبدیل گردد. بر اساس این پژوهش حکام قلمرو اردلان که به عنوان میدان رویارویی عقیدتی، سیاسی و نظامی دو قدرت شرقی، عثمانی و صفوی، اهمیت سوق الجیشی بسیاری داشت، ناگزیر بودند در جهت حفظ جایگاه و تحکیم موقعیت و استقلال خویش، در گرایش به یکی از این دو قدرت حتی‌الامکان محتاطانه و سیاستمدارانه عمل کنند.
Because of the geographical and geopolitical position of Ardalan state, it has experienced much fallings and downs by the Safavid and Ottoman competition. So that the realm of this state gradually reduced. The present study aims to describe and analyze the transition process of the Ardalan state in the Safavid era and considers the Safavid and Ottoman viewpoints and politics on that. In addition, it aims to answer two questions: why did the state turn as a conflict area for those governments? What was the role of this state and its governors against aforementioned powers? The present study aims to examine this hypothesis: Geographical and geopolitics position of Ardalan realm had dramatically increased the strategic importance of that in the ideological and political competition between the Ottoman and Safavid. The rulers of this state were prudent and also tried to tends to one of the powers for maintaining their situation and independence as much as possible.
کتابشناسی
ابن عربشاه، زندگی شگفت آور تیمور، ترجمه محمد علی نجاتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1373ش.
احمدی، حمید، قومیت وقوم گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت، تهران، نشر نی، 1378ش.
اردلان، خسرو بن محمد بن منوچهر، لب التواریخ، تهران، کانون خانوادگی اردلان، 1356ش.
اردلان، شیرین، خاندان کرد اردلان، ترجمه مرتضی اردلان، تهران، تاریخ ایران، 1387ش.
استنفورد، جی.شاو، تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی،1370ش.
اصفهانی، محمد معصوم بن خواجگی، خلاصة السیر، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات علمی، 1368ش.
ئه‌لحوسینی، عه‌لی نه‌قی، میژوی 641 سالۀ فرمانره‌وایی ئه‌رده‌لانییه‌کان، وه‌رگیر، ئاسوس هه‌ردی، سلیمانیه، انتشارات سه‌رده‌م، 2002م.
بابایی، عبدالقادر بن رستم، سِیَرالاکراد در تاریخ وجغرافیای کردستان، به اهتمام محمد رئوف توکلی، تهران، انتشارات توکلی، 1377ش.
بدلیسی، امیر شرف خان، شرفنامه (تاریخ مفصّل کردستان)، با مقدمه و تعلیقات محمد عباسی، تهران انتشارات حدیث، 1373ش.
بیانی، شیرین، دین و دولت در عهد مغول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1381ش.
تتوی، قاضی احمد، قزوینی، آصف‌خان، تاریخ الفی، به اهتمام علی آل‌داود، تهران، انتشارت فکر روز، 1378ش.
پورگشتال، هامر، تاریخ امپراطوری عثمانی، ترجمه میرزا زکی علی آبادی، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، انتشارات زرّین، 1367ش.
خدادادیان، اردشیر، تاریخ باستان، تهران، انتشارات سخن، 1383ش.
خضری، احمد رضا، قائدان، اصغر و ستار آیینه پور، «دور امارة اردلان فی الصراع الصفوی العثمانی»، مجلة العلوم الانسانیة الدولیة، ش 19، 2012م.
خواندمیر، حبیب السیر، به اهتمام محمد دبیر سیاقی، تهران، کتابفروشی خیام، 1362ش.
دهقانی، رضا، صفویه در گسترۀ تاریخ ایران زمین (مجموعه مقالات همایش)، به اهتمام مقصود علی صادقی، تبریز، ستوده، 1383ش.
دیاکونوف، ا.م، تاریخ ماد، ترجمه‌کریم کشاورز، تهران انتشارات پیام، 1345ش.
روحانی (شیوا)، بابا مردوخ، تاریخ مشاهیر کرد، به کوشش محمد ماجد مردوخ روحانی، تهران، انتشارات سروش، 1382ش.
روملو، حسن بیگ، احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات اساطیر، 1384ش.
رهربرن، کلاوس میشائیل، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، علمی فرهنگی، 1388ش.
زکی بیگ، محمد امین، زبده تاریخ کرد و کردستان، ج 2، ترجمه یدالله روشن اردلان، تهران، انتشارات توس، 1381ش.
همو، تحقیقی تاریخی درباره کرد وکردستان، ترجمه حبیب الله تابانی، تبریز، انتشارات آیدین، 1378ش.
سنندجی، میرزا شکرالله، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، تصحیح حشمت الله طبیبی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1375ش.
سومر، فاروق، قراقوینلوها، ترجمه وهاب ولی، تهران، انتشارات مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1369ش.
سیوری، راجر ولکهارت ودیگران، صفویان، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات مولی،1380ش.
شاملو، ولی قلی بن داووقلی، قصص الخاقانی، به تصحیح سیّد حسن سادات ناصری، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1371ش.
شامی، نظام الدین، ظفرنامه، با مقدمه پناهی سمنانی، تهران، بامداد، 1366ش.
غاز تا 978 هجری قمری)،بامقمه،فلشیخ عطّار، علیرضا، کردها و قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، تهران، انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک، 1382ش.
شیرازی (نوید)، عبدی بیگ، تکملة الاخبار (تاریخ صفویه از آغاز تا 978ﻫ)، تصحیح عبدالحسین نوائی، تهران، نشر نی، 1369ش.
صفی زاده (بوره که یی) صدّیق، تاریخ کرد و کردستان، تهران، انتشارات آتیه، 1378ش.
طباطبایی، استاد محیط، تطور حکومت در ایران بعد از اسلام، تهران، بعثت، 1367ش.
فوران، جان، مقاومت شکنده، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا، 1377ش.
قاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد، تاریخ الجایتو، به اهتمام مهین همبلی، تهران، علمی و فرهنگی، 1384ش.
قاضی، ملا محمد شریف، زبدة التواریخ سنندجی، در تاریخ کردستان، به کوشش محمد رئوف توکلی، تهران، انتشارات توکلی، 1379ش.
قزوینی، ابوالحسن، فواید الصفویة، به کوشش مریم میر احمدی، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367ش.
قمی، قاضی احمدبن شرف الدین الحسین الحسینی، خلاصة التواریخ، به تصحیح احسان اشراقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383ش.
کردستانی، علی‌اکبر وقایع‌نگار، حدیقه ناصریه و مرات المظفر در جغرافیا و تاریخ کردستان، به کوشش محمدرئوف توکلی، تهران، انتشارات توکلی، 1381ش.
کردستانی، شیخ محمد مردوخ، تاریخ مردوخ، تهران، نشرکارنگ، 1379ش.
کمپفر، انگلبرت، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی،1360ش.
کیوان، مهدی، «اسماعیل اول صفوی»، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1377ش.
لسترنج، جی، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1364ش.
لکهارت، لارنس، انقراض سسله صفویه، ترجمه اسماعیل دولت شاهی تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1383ش.
مأمون بک بن بیکة بک، مذاکرات مأمون بک بن بیکة بک، نقلها الی العربیة محمد جمیل روژبیانی و شکور مصطقی، بغداد، 1980م.
مردوخ، محمد، تاریخ کرد و کردستان، سنندج، انتشارات غریقی، 1351ش.
مستوفی، حمدالله بن‌ابی‌بکر، نزهة القلوب، به کوشش سیّد محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات طه، 1378ش.
مصطفی امین، نوشیروان، تاریخ سیاسی کردها، ترجمه اسماعیل بختیاری، سلیمانیه، انتشارات بنکۀ ژین، 2006م.
منجم یزدی، ملا جلال‌الدین محمد، تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال، به کوشش سیف الله وحیدنیا، بی جا، انتشارات وحید، 1366ش.
منشی قزوینی، بوداق، جواهر الاخبار، تصحیح و تعلیقات محسن بهرام نژاد، تهران، انتشارات میراث مکتوب، 1378ش.
منشی، اسکندر بیگ ترکمان، تاریخ عالم آرای عباسی، به تصحیح اسماعیل رضوانی، تهران، انتشارات دنیای کتاب، 1377ش.
همو، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش ایرج افشار، تهران، امیر کبیر، 1350ش.
مهدوی، عبدالرضا، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران، انتشارات امییر کبیر، چاپ دهم، 1388ش.
مه‌ستوه کوردستانی، میژوی ئه‌رده‌لان، وه‌رگیران دکتر حسین جاف و شوکور مسته‌فا، چ2، هه‌ولیر، 2005م.
میر احمدی، مریم، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر صفویه تهران، امیرکبیر، 1371ش.
میر جعفری، حسین، تاریخ تیموریان و ترکمانان، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1384ش.
میرزا سمیعا، تذکرة الملوک (سازمان اداری حکومت صفوی)، باتعلیقات مینورسکی، به کوشش سیّد محمد دبیر سیاقی، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1378ش.
نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، به اهتمام پروین استخری، تهران، انتشارات اساطیر، 1383ش.
نوایی، عبدالحسین، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در دوران صفویه، تهران، سمت، 1381ش.
همو، اسناد و مکاتبات تاریخی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،1370ش.
هینتس، والتر، تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی، 1377ش.
واله قزوینی اصفهانی، محمد یوسف، خلد برین، به تصحیح محمد رضا نصیری، تهران، انتشارات انجمن آثار مفاخر فرهنگی، 1380ش.
وحید قزوینی، میرزامحمد طاهر، تاریخ جهان آرای عباسی، تصحیح سیّد سعید میر محمد صادق، زیر نظر احسان اشراقی، تهران، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، 1383ش.
یزدی، شرف‌الدین، ظفرنامه، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1387ش.
Calmard, jean, Shiei Ritual an Power in: Safavidpersia: the History and Palitics of an Islamicsociety, Edidet by Charles Melville, London, 1996.
Gabor, Agoston and Bruce Masters, Encyclopedia of the ottoman empire, 2009.
Ghorbankhani, Mohammad, The role of Ardalans dynasty in Irans political stracture, international letters ofsocial humanistic sciences vol. 2014, pp.76-83.
Öztuna,Y., Devletler ve Hanedanlar, (2. baskı), C.ll, Ankara: KB Yayınları, 1996.
_||_References
Ahmadi, Ḳūmiyyat wa Ḳūm- Garā- yī dar Iran Az Afsāna ta Waḳʿiyyat, Tehran, Nashr- i Niy, 1378/ 1999.
Ardalān, Khusraw b. Muḥammad b. Manūčihr, Lubb al- Tawārīkh, Tehran, Kānūn- i Khāniwādigī- yi Ardalān, 1356/ 1977.
Ardalān, Shīrīn, Khāndān- i Kurd- i Ardalān, Trans. Morteza Ardalan, Tehran, Tārīkh- i Iran, 1387/ 2008.
Bābānī, ʿAbd al- Ḳādir b. Rustam, Siyar al- Akrād dar Tārīkh wa Djughrāfiyyā- yi Kurdistān, Revised by Mohammad Raouf Tavakoli, Intishārāt- i Tawakulī, 1377/ 1998.
Bayani, Shirin, Dīn wa Dawlat dar ʿAhd- i Mughūl, Tehran, Markaz- i Nashr- i Dānishgāhī, 1381/ 2002.
Bidlīsī, Amīr Sharaf Khān, Sharaf- Nāma(Tārīkh- i Mufaṣṣal- i Kurdistān), Revised by Mohammad Abbasi, Tehran, Intishārāt- i Ḥadīth, 1373/ 1994.
Calmard, jean, Shi’i Ritual an power in: safavidpersia: the History and palitics of an islamicsociety. Edidet by Charles Melville, London, 1996/ 1374.
Dehghanī, Reza, Ṣafawiyya dar Gustara- yi Tārīkh- i Iran Zamīn (Madjmūʿa-yi Maḳālāt - i Hamāyish), Revised by Maghsoud Ali Sadeghi, Tabriz, Sutūdih, 1383/ 2004.
Diakonoff, A.M., Tārīkh- i Mād, Trans. Karim Keshavarz, Tehran, Intishārāt- i Payām, 1345/ 1966.
Foran, John, Muḳāwimat- i Shikanandih(Fragile resistance), Trans. Ahmad Tadayon, Tehran, Rasā, 1377/ 1998.
Gabor, Agoston and Bruce Masters, Encyclopedia of the ottoman empire, 2009/ 1387.
Ghorbankhani, Mohammad,"The role of Ardalans dynastyin irans political stracture", international letters ofsocial humanistic sciences, Vol. 18, pp 76-83, 2014/ 1392.
Hinz, Walther, Tashkīl- i Dawlat- i Millī Dar Iran(Irans Aufstieg zum nationalstaat), Trans. Keykavos Jahandari, Tehran, Intishārāt- i Khwārazmī, 1377/ 1998.
Ibn ʿArabshāh, Zindigī- yi Shigiftawar- i Taymūr, Trans. Mohammad Ali Nejati, Intishārat-i ʿIlmī wa Farhangī, 1373/ 1994.
Iṣfahānī, Muḥammad Maʿsūm Khwādjigī, Khulāṣat - al- Siyyar, Revised by Iraj Afshar, Tehran, Intishārat-i ʿIlmī, 1368/ 1989.
Iskandar Beg Turkoman Munshī, Taʾrikh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī, Revised by Iraj Afshar, Tehran, Amīr Kabīr, 1350/ 1971.
J. Shaw,Stanford, Tārīkh- i Impirāṭūrī- yi ʿUthmānī wa Turkiyya- yi (Turkey) Djadīd, Trans. Mahmoud Ramazan-Zadeh, Mashhad, Intishārāt- i Āstān- i Ḳuds- i Raḍawī, 1370/ 1991.
Ḳāḍī, Mullā Muḥammad Sharīf, Zubdat al- Tawārīkh- i Sanandadjī Dar Tārīkh- i Kurdistān, Revised by Mohammad Raeouf Tawakoli, Intishārāt- i Tawakulī, 1379/ 2000.
Kaempfer, Engelbert, Safar- Nāma- yi Kaempfer, Trans. Keykavos Jahandari,Tehran, Intishārāt- i Khwārazmī, 1360/ 1981.
al- Ḳāshānī, Abū ʾl- Ḳāsim ʿAbdallāh b. Muḥammad, Taʾrīkh- i Uldjāytū, Revised by Mahin Hambly, Tehran, ʿIlmī wa Farhangī, 1384/ 2005.
Ḳazwīnī, Abū al- Ḥasan, Fawāʾid al- Ṣafawiyya, Revised by Maryam Mir Ahmadi, Tehran, Intishārāt- i Muʾassasa wa Muṭāliʿāt wa Taḥḳīḳāt- i Farhangī, 1367/ 1988.
Khwāndamīr, Ḥabīb al- Siyar, Revised by Mohammad Dabir siaghi, Tehran, Kitāb- Furūshī- yi (BookStore) Khayyām, 1362/ 1983.
Khezri, Ahmad Reza, Ghaedan Asghar, Sattar Ayeneh Pour, " Dawr Imāra- yi Ardalān fī al- Ṣirāʿ al- Ṣafawī al- ʿUthmānī", The Journal of Research in Humanities, No. 19, 2012/ 1390.
Khodadadian, Ardeshir, Tārīkh- i Bāstān, Tehran, Intishārāt- i Sukhan, 1383/ 2004.
Ḳumī, Ḳāḍī Aḥmad b. Sharaf al- Dīn al- Ḥusayn al- Ḥusaynī, Khulāṣat al- Tawārīkh, Revised by Ihsan Ashrafi, Tehran, Tehran University Press, 1383/ 2004.
Kurdistānī, ʿAlī Akbar Waḳāyiʿ Nigār, Ḥadīḳa Nāṣiriyya wa Marrāt al- Muẓaffar Dar Djughrāfiyyā wa Tārīkh- i Kurdistān, Revised by Mohammad Raeouf Tawakoli, Tehran, Intishārāt- i Tawakulī, 1381/ 2002.
Kurdistānī, Shaykh Muḥammad Mardūkh (Mardoukh), Taʾrīkh- i Mardūkh, Tehran, Nashr- i Kārang, 1379/ 2000.
Le Strange, Guy, Djughrāfiyyā- yi Tārīkhī- yi Sarzamīn- hā- yi Khilāfat- i Sharḳī (The Lands of the Eastern Caliphate: Mesopotamia, Persia, and Central Asia, from the Moslem Conquest to the Time of Timur), Trans. Mahmoud Erfani, Tehran, Intishārāt- i ʿIlmī wa Farhangī, 1364/ 1985.
Lockhart, Lawrence, Inḳirāḍ- i Silsila- yi Ṣafawiyya, Trans. Esmail Dowlatshahi, Tehran, Intishārāt- i ʿIlmī wa Farhangī, 1383/ 2004.
Mahdavi, Abdalreza, Tārīkh- i Rawābiṭ- i Khāridjī- yi Iran Az Ibtidā- yi Dawra- yi Ṣafawiyya Tā Payān- i Djang- i Duwwum- i Djahānī, Tehran, Intishārāt- i Amīr Kabīr, (10th. ed.), 1388/ 2009.
Mardūkh(Mardoukh), Muḥammad, Tārīkh- i Kurd wa Kurdistān, Sanandij, Intishārāt- i Gharīḳī, 1351/ 1972.
Maʾmūn Bak b. Bih Yakka Bak, Mudhākirāt- i Maʾmūn Bak b. Bih Yakka Bak, Naḳl- hā Ilā al- ʿArabiyya Muḥammad Djamīl Rūzhbayānī & Shakūr Muṣṭafā, Baghdad, 1980/ 1358.
Mir Ahmadi, Maryam, Tārīkh- i Siyāsī wa Idjtimāʿī- yi Iran Dar ʿAṣr- i Ṣafawiyya, Tehran, Amīrkabīr, 1371/ 1992.
Mir Jafari, Hosein, Tārīkh- i Taymūriyyān wa Turkamānān, Isfahan, University of Isfahan, 1384/ 2005.
Mīrzā Samīʿā, Tadhkirat al- Mulūk( Sāzmān- i Idārī- yi Ḥukūmat- i Ṣafawī), Revised by Minorsky, Prolegomena by Mohammad Dabeer Siyaqi, trans. Masoud Rajabnia, Tehran, Amīr Kabīr, 1999/ 1378.
Munadjdjim Yazdī, Mullā Djalāl al- Dīn Muḥammad, Tārīkh- i ʿAbbāsī yā Rūz-Nāma- yi Mullā Djalāl, Revised by Seifollah Vahid- Nia, ( Und.), Intishārāt- i Waḥīd, 1366/ 1987.
Munshī, Iskandar Beg Turkoman, Taʾrikh-i ʿĀlam- ārā-yi ʿAbbāsī, Revised by Ismail Rezvani, Tehran, Dunyā- yi Kitāb, 1377/ 1998.
Munshī Ḳazwīnī, Budāḳ, Djawāhir al- Akhbār, Revised by, Mohsen Bahram Nejad, Tehran, Intishārāt- i Mīrāth- i Maktūb, 1378/ 1999.
Muṣṭafā Amīn, Nawshīrwān, Tārīkh- i Siyāsī- yi Kurd- hā, Trans. Ismail Bakhtiari, Sulaymaniyah, Intishārāt - i Bankeh Zhīn, 2006/ 1385.
Mustawfī, Hamdallāh b. Abī Bakr b. Muḥammad Naṣr, Nuzhat al- Ḳulūb, Revised by Seyyed Mohammad Dabir siaghi, Tehran, Intishārāt- i Ṭāhā(Ta), 1378/ 1999.
Naṭanẓī, Muʿīn al- Dīn, Muntakhab al- Tawārīkh, Revised by Parvin Estakhri, Tehran, Intishārāt- i Asāṭīr, 1383/ 2004.
Navaei, Abdolhossein, Tārīkh- i Taḥawwulāt- i Siyāsī, Idjtimāʿī, Iḳtiṣādī wa Farhangī Dar Dawrān- i Ṣafawiyya, Tehran, SAMT, 1381/ 2002.
Ibid, Asnād wa Mukātibāt- i Tārīkhī, Tehran, Intishārāt- i ʿIlmī wa Farhangī, 1370/ 1991.
Öztuna,Y, Devletler ve Hanedanlar. (2. baskı).C.ll, Ankara: KB Yayınları, 1996/ 1374.
Purgstall, Hammer, Tārīkh- i Impirāṭūrī- yi ʿUthmānī, Trans. Mirza Zaki Aliabadi, Revised by Jamshid Kianfar, Tehran, Intishārāt- i Zarrīn, 1367/ 1988.
Rohanee(Shiva), Baba Mardoukh, Tārīkh- i Mashāhīr- i Kurd, Revised by Mohammad Majed Mardoukh Rohanee, Tehran, Intishārāt- i Surūsh, 1382/ 2003.
Rūmlū, Ḥasan Beg, Aḥsan al- Tawārīkh, Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran, Intishārāt- i Asāṭīr, 1384/ 2005.
Safizadeh(Bolakaei), Sedigh, Tārīkh- i Kurd wa Kurdistān, Tehran, Intishārat- i Ātiya, 1378/ 1999.
Sanandaji, Mirza Shokrollah, Tuḥfa- yi Nāṣirī Dar Tārīkh wa Djughrāfiyya- yi Kurdistan, Revised by Heshmatollah Tabibi, Tehran, Intishārat- i Amīrkabīr, 1375/ 1996.
Savory, Roger & Lockhart, Lawrence & Others, Ṣafaviyyān, Trans. Yaghoub Azhand, Tehran, Intishārāt- i Mawlā, 1380/ 2001.
Shāmlū, Walī Ḳulī b. Dāwūd Ḳulī, Ḳiṣaṣ al- Khāḳānī, Revised by Seyyed Hasan Sadat Naseri, Tehran, Ministry of Culture & Islamic Guidance, 1371/ 1992.
Shāmī, Niẓām al- Dīn, Ẓafar- Nāma, Revised by Panahi Semnani, Tehran, Bāmdād, 1366/ 1987.
Sheikh Attar, Ali-Reza, Kurd- hā wa Ḳudrat- hā- yi Manṭaḳa- iy wa Farā- Manṭaka- iy, Tehran, Intishārat- i Markaz- i Taḥḳīḳāt Strategy,1382/ 2003.
Shīrāzī(Nawīd), ʿAbdī Beg, Takmila al- Akhbār( Tārīkh- i Ṣafawiyya Az Āghāz tā 978 AH), Revised by Abdolhossein Navaei, Tehran, Nashr- i Niy, 1369/ 1990.
Sümer, Faruk, Ḳarā- Ḳoyunlu(Ḳūyunlū)- hā, Trans. Vahab Vali, Tehran, Intishārāt- i Muʾassasa wa Muṭāliʿāt wa Taḥḳīḳāt- i Farhangī, (1st. ed.), 1369/ 1990.
Tabatabaei, Ostad Mohit, Taṭawwūr- i Ḥukūmat dar Iran- i Baʿd az Islām, Tehran, Besatpub, 1367/ 1988.
Tatawī, Ḳāḍī Aḥmad, Ḳazwīnī, Āṣif Khan, Tāʾrīkh-i Alfī, Revised by Ali Aledavood,Tehran, Intishārat-i Fikr- i Rūz, 1378/ 1999.
Yazdī, Sharaf al- Dīn, Ẓafar- Nāma, Revised by Abdolhossein Navaei,, Tehran, Library, Museum and Document Center of Iran Parliament, 1387/ 2008.
Wāla Ḳazwīnī Iṣfahānī, Muḥammad Yūsuf, Khuld- i Barīn, Revised Mohammad Reza Nasiri, Tehran, Society For The Appreciation of Cultural Works & Dignitaries, 1380/ 2001.
Waḥīd Ḳazwīnī, Mīrzā Muḥammad Ṭāhir, Taʾrīkh- i Djahān Ārā- yi ʿAbbāsī, Revised by Saeed Mir Mohammad Sadegh, Ehsan Ishraghi (As Supervisor), Tehran, Institute For Humanities,1383/ 2005.
Zakī Beg, Muḥammad Amīn, Zubda- yi Tārīkh- i Kurd wa Kurdistān, Vol. 2, Yadollah Roushan Ardalan, Tehran, Intishārāt- i Ṭūs, 1381/ 2002.
Zakī, Muḥammad Amīn, Taḥḳīḳ- i Tārīkhī Darbāra- yi Kurd wa Kurdistān, Trans. Habibollah Tabani, Tabriz, Intishārāt- i Āydīn, 1378/ 1999.