بازنمایی مفهوم پادشاه اسلام در عهد ایلخانان: پژوهشی بر پایه غازان‌نامه نوری اژدری

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

سید ابوالفضل رضوی ¹ (دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
علی شهزادی ² (کارشناس ارشد تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/01/25 تاریخ پذیرش : 1402/03/16 تاریخ انتشار : 1402/03/27

کلید واژه: ایلخانان, غازان, اویس جلایری, پادشاه اسلام, غازان‌نامه,

چکیده مقاله :

غازان‌نامه اثر نورالدین محمد نوری اژدری، شاهنامه ای است که در سده هشتم هجری و به ‌فرمان سلطان اویس جلایری سروده شده است. در این مقاله ضمن بررسی بازتاب اندیشه ها و انگاره های ایرانی و اسلامی در غازان‌نامه به طور ویژه چگونگی بازنمایی مفهوم پادشاه اسلام در این شاهنامه منظوم تبیین شده است. غازان‌نامه همانند دیگر شاهنامه‌های منظوم عصر ایلخانان، در قالب حماسه، بن‌مایه‌های اندیشه سیاسی ایرانشهری را حفظ کرده و با برجسته کردن جهت‌گیری دینی غازان و الگوپذیری اویس از وی، کارآمدی و ضرورت تداوم وحدت دین و دولت را در پرتو هم‌نوایی پادشاهی و مسلمانی تشریح کرده‌است. در این حماسه تاریخی غازان به‌‌مثابه مجاهد و غازی اسلام معرفی شده؛ از همین روی به رغم آن‌که اندیشه تداوم مفهوم ایران در غازان‌نامه، به روشنی قابل ردیابی است، اما در نظرگاه نوری اژدری غازان‌ خان و اویس جلایری در وهله نخست پادشاه اسلام و سپس پادشاه ایران اند.

چکیده انگلیسی:

Ghāzān-Nāmih by Nur al-Din Mohammad Nuri Azhdari is a Shahnameh in the 8th AH composed by Shaykh Uways Jalayir's order. In this article, while examining the reflection of Iranian and Islamic thoughts and ideas in Ghāzān-Nāmih, it is especially explained how the concept of the king of Islam is represented in this Shahnameh. In the form of an Epic, this Shahnamah of the Ilkhanids era preserves the themes of Iranshahri political thought. By highlighting the religious approach of Ghazan and the way Uways’ following him, it describes the efficiency and necessity of continuation of the unity between religion and state in the light of Kingship and Islam. This historical epic introduces Ghazan as a devotee and veteran (Qazi, Romanized Crusader). Therefore the idea of continuing the concept of Iran in Ghazan Nama is traceable. However, in Nuri's view, Ghazan and Uways are first the King of Islam and then the King of Iran.

منابع و مأخذ:

آقاجری، هاشم، فضلی نژاد، احمد، «بازیابی مفهوم ایران زمین درآثار و آراء حمدالله مستوفی قزوینی»، تاریخ نگاری و تاریخ نگری، سال 2، ش 1(پیاپی 76)، بهار 1388ش.

آقسرایی، محمود بن محمدکریم، مسامرة الاخبار و مسابرة الاخبار، ترجمه عثمان توران، تهران، اساطیر، 1362ش.

اشپولر، برتولد، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران، علمی و فرهنگی، 1386ش.

بناکتی، فخرالدین داوود، تاریخ بناکتی، به‌کوشش جعفر شعار، تهران، انجمن ملی، 1367ش.

حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله، مجمع التواریخ السلطانیة، به‌کوشش محمد مدرسی زنجانی، تهران، موسسه اطلاعات، 1362ش.

حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به‌کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، 1364ش.

همو، ظفرنامه، ج2، تهران، نشر دانشگاهی، 1377ش.

خوافی، شهاب‌الدین عبدالله، مجمع التواریخ السلطانیة، به‌کوشش محمد مدرسی زنجانی، ج3، تهران، موسسه اطلاعات، 1362ش.

خواندمیر، غیاث‌الدین، تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، ج3، تهران، خیام،1380ش.

رستگارفسایی، منصور، «حماسه‌سرایی در ایران پس از حمله مغول تا ظهور صفویان»، آینه میراث، سال 11، ش 41، تابستان 1387ش.

همو، اژدها دراساطیرایران، تهران، نشرتوس، 1379ش.

رشیدالدین فضل‌الله، تاریخ مبارک غازانی، به‌کوشش کارل یان، هرتفرد، انتشارات استفن اوستین، 1940م.

همو، جامع التواریخ، به‌کوشش بهمن کریمی، تهران، اقبال، 1362ش.

همو، جامع التواریخ، به‌کوشش محمد روشن، تهران، البرز، 1373ش.

رضوی، سید ابوالفضل، فلسفه تاریخ، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور، 1394ش.

همو، «حماسه به مثابه تاریخ: کارآمدی شعر حماسی در بینش تاریخ شناسانه حمدالله مستوفی»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، س 54، ش 1، بهار و تابستان 1400ش.

القاشانی، عبدالله بن محمد، تاریخ الجایتو، به­کوشش مهین همبلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348ش.

فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، ج1، تهران، هرمس، 1384ش.

فرهانی منفرد، مهدی، «غازان‌نامه شاهنامه‌ای از عصر مغول»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش83، بهار 1383ش.

فضلی­نژاد، احمد، «بازنمایی سیمای کیانیان در تاریخ نگاری و حماسه سرایی دوره­ی ایلخانان»، تاریخ نگری و تاریخ نگاری، س 5، ش12 (پیاپی 97)، زمستان  1392ش.

گروسه، رنه، امپراتوری صحرا‌نوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، تهران، علمی و فرهنگی، 1365ش.

مرتضوی، منوچهر، مسائل عصر ایلخانان، تهران، انتشارات بنیاد موقوفات افشار، 1385ش.

میرخواند، محمدبن خاوندشاه، تاریخ روضه الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، تهذیب و تلخیص عباس زریاب خویی، ج2، تهران، علمی، 1373ش.

نجف‌زاده، رضا، «موعودگرایی در الهیات سیاسی ایرانیان» جستارهای سیاسی معاصر، سال 2، شماره 1، 1390ش.

نحوی، اکبر، «تصحیح برزونامه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد شیراز، دانشگاه شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، 1379ش.

نطنزی، معین الدین، منتخب التواریخ، به‌کوشش پروین استخری، تهران، اساطیر، 1383ش.

نوری اژدری، نورالدین محمد، غازان نامه، به‌کوشش محمود مدبری، تهران، بنیاد موقوفات افشار، 1381ش.

هوپ، مایکل ، قدرت، سیاست و سنت در امپراتوری مغول و ایلخانان، ترجمه سید ابوالفضل رضوی، تهران، نگارستان اندیشه، 1401ش.

Hope, Michael, Power, Politics, and Tradition in the Mongol Empire and the Īlkhānate of Iran, Oxford University Press, 2016.

 

 

Aghajari, Hashim, Fazlinejad, Ahmad, “Bāzyābī Mafhūm Īrān Zamīn Dar Āthār Wa Ārāy-i Ḥamdullāh Mustūfī Qazwīnī”, Tārīkhnigārī Wa Tārīkhnigarī, Sāl-i 2, No.1, (Payāpiy 76), Bahār, 1388 SH.

Āqsarāyī, Maḥmūd b, Muḥmmad Karīm, Musāmirat-u al-Akhbār Wa Musābirat al-Akhyār, Translated by Othman Turan, Tehran, Asāṭīr, 1362 SH.

Spuler, Bertold, Tārīkh Muġul Dar Īrān, Translated by Mahmud Mir Aftab, Tehran, ʻIlmī Wa Farhangī, 1386 SH.

Banākatī, Fakhr al-Dīn Dāwūd, Tārīkh Bākatī, Revised by  Jafar Shoar, Tehran, Anǧuman-i Milī, 1367 SH.

Ḥāfiz Abrū, ʻAbdullāh b. Luṭfillāh, Majmaʻ-u al-Tawārīkh-i al-Sulānīyi Revised by Mohammad Modarresi Zanjani, Tehran, Muʻasisi-yi Iṭilāʻāt, 1364 SH.

Ḥamdullāh, Mustūfī, Tārīkh Guzīdih, Revised by  Abdolhossein Navaei, Tehran, Amīr Kabīr, 1364 SH.

Ḥamdullāh, Mustūfī, ẓafarnāmih, No.2, Tehran, Nashr-i Dānishgāhī, 1377 SH.

Khāfī, Shahāb al-Dīn ʻAbdullāh, Majmaʻ-u al-Tawārīkh-i al-Sulānīyi, Revised by Mohammad Modarresi Zanjani, Tehran, Muʻassisi-yi Iṭilāʻāt, 1362 SH.

Khāndamīr, Ġīyāth al-Dīn, Tārīkh Ḥabīb al-Sīyar Fī Akhbār-i Afrād-i Bashar, Revised by Mohammad Dabirsiaghi, J.3, Tehran, Khayyām, 1380 SH.

Rastegar Fasaei, Mansour, “Ḥamāsisurāyī Dar Īrān Pas Az Ḥamli-yi Muġul Tā ẓuhūr-i Ṣafawīyān”, Āyīni-yi Mīrāt̲h̲, Sāl-i 11, No 41, Tābistān, 1387 SH.

Rastegar Fasaei, Mansour, Iz̲h̲dihā Dar Asāṭīr-i Īrān, Tehran, Nashr-i Tūs, 1379 SH.

Rashīd al-Dīn Faḍlullāh, Tārīkh-i Mubārak Ġāzānī, Revised by Karl Jun, Hertferd, Intishārāt-i Stephen Aston, 1940 AD.

Rashīd al-Dīn Faḍlullāh, Jāmiʻ-u al-Tawārīkh, Revised by Bahman Karimi, Tehran, Iqbāl, 1362 SH.

Rashīd al-Dīn Faḍlullāh, Jāmiʻ-u al-Tawārīkh, Revised by Mohammad Roshan, Tehran, Alburz, 1373 SH.

Razavi, Seyyed Abulqasem, Falsafi-yi Tārīkh, Intishārāt-i  Dānishgāh-i Payāmnūr, 1394 SH. 

Razavi, Seyyed Abulqasem, “Ḥamāsih Bi Mathābi-yi Tārīkh: Kārāmadī-yi Shiʻr Ḥimāsī Dar Bīnish-i Tārīkhshināsāni-yi Ḥamdullāh Mustufī”, Pazhūhishnāmi-yi Tārīkh Tamadun Islāmī, S 54, No.1, Bahār Wa Tābistān 1400 SH.

Alqāshānī, Abdullāh b. Muḥammad, Tārīkh Uljāytū, bi Kūshish-i Mahīn Hambalī, Tehran, Bungāh-i Tarjumi Wa Nashr-i Kitāb, 1348 SH.

Firdūsī, Abu al-Qām, Shāhnāmih, Vol 1. Tehran, Hirmis, 1384 SH.

Farahani Monfared, Mehdi, “Ġāzānnāmih Shāhnāmihī az ʻAṣr-i Muqul”, Kitāb-i Māh-i Tārīkh Wa Juġrāfīyā, No.83, Bahār 1383SH.

Fazlinejad, Ahmad, “Bāznmāyī-yi Sīmā-yi Kīyānīyān Dar Tārīkhnigārī Wa Ḥamsih Surāyī Duwri-yi Īlkhānīyān”, Tārīkhnigārī Wa Tārīkhnigarī, S 5, No.12 (payāpiy 97), Zimistān 1392 SH.

Grousse, Rene, Impirātūri-yi Ṣaḥrānawardān, Translated by Abdolhossein Meikadeh, Tehran, ʻIlmī Wa Farhangī, 1365 SH.

Murtezavi, Manuchehr, Masāʼil-i ʻAṣr-i Īlkhānān, Tehran, Intishārāt-i Bunyād Muwqūfāt-i Afshār, 1385 SH.

Mīrkhānd, Muḥammad b, Khāwandshāh, Tārīkh Rawḍat al-Ṣafā Fī Sīrat al-Anbīyāʼ Wa al-Mulūk Wa al-Khulafā, Tahḏīb Wa Talkhīṣ Abbas Zaryab Khoei, Vol.2, Tehran, ʻIlmī, 1372 SH.

Najafzadih, Reza, “Muwʻūdgirāyī Dar Ilāhīyāt Sīyāsī Īrānīyān”, Ǧustārhāy-i Sīyāsī-yi Muʻāṣir, Sāl 2, No.1, 1390 SH.

Nahvi, Akbar, “Taṣḥīḥ Burzūnāmih”, Pāyānāmih Kārshināsī Arshad Shiraz, Dānishkadi-yi Adabīyāt Wa ʻUlūm Insānī, 1379 SH.

Naṭanzī, Muʻīn al-Dīn, Muntakhab al- Tawārīkh, Revised by Parvin Estakhri, Tehran, Asāṭīr, 1383 SH.

Nūri Az̲h̲darī, Nūr al-Dīn Muḥammad, Ġāzānnāmih Revised by Mohammad Modabberi, Tehran, Bunyād Muwqūfāt-i Afshār, 1381 SH.

Hope, Michael, Qudrat Wa Sīyāsī Wa Sunnat Dar Impirātūrī-yi Muġul Wa Īlkhānān, Translated by Seyyed Abulfazl Razavi, Tehran, Nigāristān-i Andīshi, 1401 SH.