ارتباط متقابل عالمان سنی با حاکمان زنگی (حک: 521 تا 642 هـ)

محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی

تاریخ دریافت : 1393/08/15 تاریخ پذیرش : 1393/12/03 تاریخ انتشار : 1393/12/01

کلید واژه: زنگیان, ایوبیان, عالمان, روابط درگاه و مدرسه, تسنن,

چکیده مقاله :

در سده ششم هجری، حکومت سنی‌مذهب زنگیان در بخشی از عراق و شام به قدرت رسید و در دوران حدوداً یک صد و بیست ساله حیات خود، توانست زمینه‌ساز اقتدار سیاسی- اجتماعی بیشتر برای اهل تسنن در مناطق تحت حکومت خویش باشد؛ از جمله سیاست‌های راهبردی زنگیان در این راستا، برقراری روابط سازنده با نهاد آموزش و عالمان سنی و نیز واگذاری برخی مقام‌های سیاسی و اجتماعی به ایشان بود تا ضمن بهره بردن از توانمندی های این طبقه در انجام امور دیوانی، از نفوذ اجتماعی ایشان نیز در جهت پیشبرد اهداف سیاسی- مذهبی و تحکیم حاکمیت خویش استفاده نمایند. پیداست که از رهگذر چنین پیوند محکمی میان حاکمان زنگی و عالمان سنی، هر دو طیف سیاسی و مذهبی، اهل درگاه و اهل مدرسه بهره‌مند گردند و مقاصد سیاسی و مذهبی خویش را تحقق بخشند.

چکیده انگلیسی:

In 6th century AH, main lands of northern and northwestern Iraq and almost all Syria (except the parts under the control of Crusaders) were the territory of Sunni Zangi rulers who were in power for approximately a century and a quarter. In an overall look, the Zangids were succeeded to create a Sunni political and social authority. For obtaining this goal, they pursued a practical strategy that was a close correlation with the Sunni Ulama and helping them to be appointed in political, administrational and social positions. Consequently, the Zangids were benefited of Ulama`s administrational capabilities and also attaining more political legitimacy. It seems that this interaction was generally fruitful for both sides, Ulama and the Zangids, or for the people of the Court and the Madrasah.  

منابع و مأخذ:

کتابشناسی

ابن ابی اصیبعه، موفق الدین احمد بن قاسم (م668هـ)، عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، تحقیق نزار رضا، بیروت، دارالمکتبة الحیاة، بی تا.

ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی الکرم (م630هـ)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385هـ/ 1965م.

همو، التاریخ الباهر فی الدولة الأتابکیة بالموصل، تحقیق عبد القادر احمد، القاهرة – بغداد، دار الکتب الحدیثة - مکتبة المثنی، 1382 هـ/1963م.

ابن تغری بردی، ابوالمحاسن یوسف (م874هـ)، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی، دارالکتب، بی تا.

ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(م808هـ)، دیوان المبتداء و الخبر فی تاریخ العرب و البربر من عاصرهم من ذوی الشان الاکبر(تاریخ)، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، 1408هـ/1988م.

ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دارصادر،1900م.

ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد، الذیل علی الذیل علی طبقات الحنابلة، بیروت، دارالمعروفة، بی تا.

ابن شداد، محمد بن ابراهیم(م 648هـ)، الأعلاق الخطیرة فی ذکر امراء الشام و الجزیرة، تحقیق زکریا عبّاره، دمشق، منشورات وزارة الثقافة،1991 م.

ابن عبری، گریگوریوس، تاریخ مختصر الدول، ترجمه­ عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1377ش.

ابن عدیم، کمال الدین عمر بن احمد(م660هـ)، بغیة الطلب فی تاریخ الحلب، بیروت، دارالفکر، بی تا.

ابن عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن (م733هـ)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415هـ.

ابن عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد(م1089هـ)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الارناووط، دمشق- بیروت، دار ابن کثیر، 1406هـ /1986م.

ابن فضل الله عمری، شهاب الدین احمد بن یحیی (م749هـ)، مسالک الابصار فی ممالک العصار، ابوظبی، المجمع الثقافی، 1423هـ.

ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد (م851 هـ)، طبقات الشافعیة، تحقیق حافظ عبدالعلیم خان، بیروت، عالم الکتب، 1407هـ.

ابن قطلوبغا، قاسم بن مبارک(م 879هـ)، تاج التراجم فی من صنّفّ من الحنفیة، تحقیق ابراهیم صالح، بیروت، دارالمأمون للتراث، 1412هـ/1992م.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(م774هـ)، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407هـ /1986 م.

همو، طبقات الفقها الشافعین، تحقیق و تعلیق احمد عمر هاشم- محمد زینهم محمد غرب، مکتبة الثقافة الدینیة، 1413ق/1993 م.

ابن ملقّن، عمر بن علی(م804 هـ)، العقد المذهب فی طبقات حملة المذهب، تحقیق ایمن نصر الازهری- سید قهنی، بیروت - منشورات محمد علی بیضون، دار الکتب العلمیة، 1417هـ /1997م.

ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل(م 645هـ)، الروضتین فی اخبار الدولتین النوریة و الصلاحیة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1422هـ/2002 م.

اسنوی، عبدالرحیم (م772هـ)، طبقات الشافعیة، تحقیق کمال یوسف الحوت، مرکز الخدمات و الابحاث الثقافیة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1407هـ/ 1987 م.

اشتری تفرشی، علیرضا، «مؤسسات آموزشی دوره ایوبی (علل گسترش و پیامدهای آن)»، رساله کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، 1385ش.

اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ ایران، انتشارات بهزاد، تهران، 1382ش.

جوده، صادق احمد داود، المدارس العصرونیة فی بلاد الشام، بیروت، موسسه الرساله- دار عمّار، 1406هـ/ 1986 م.

حافظ، محمد مطیع، المحاسن السلطانیة فی دارالحدیث النوریة، دمشق، دارالبیروتی، 1427هـ/ 2006م.

حتی، فلیپ، تاریخ سوریه و لبنان و فلسطین، ترجمه­ کمال الیازجی، تحقیق جبرائیل جبور، بیروت، دارالثقافة، 1959م.

خامه یار، احمد، «بررسی زیارتگاه‌های مبتنی بر رؤیا در مصر و شام»، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش، ش32، بهار و تابستان 1391ش.

خلیل، عمادالدین، عمادالدین زنکی، موصل، لشرکه معمل و مطبعة الزهراء الحدیثة، 1406هـ.

دیجورج، جیرارد، دمشق عبر العصور، ترجمه­ لینا موفق دعبول، دمشق- بیروت، دارالقتیبة للطباعة و النشر و التوزیع، 1428هـ /2007 م.

ذهبی، محمد بن احمد(م748هـ)، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1413هـ/1993 م.

همو، دول الاسلام فی التاریخ، حیدر آباد دکن، دائرةالمعارف العثمانیة، 1365هـ .

همو، العبر فی خبر من غبر، تحقیق صلاح الدین منجد، کویت، التراث العربی، 1363هـ/ 1984م.

سبط ابن العجمی، احمد بن ابراهیم(م884هـ)، کنوز الذهب فی تاریخ الحلب، حلب، دارالقلم، 1417هـ.

سبکی، عبدالوهاب بن علی(م771هـ)، طبقات الشافعیة الکبری، تحقیق عبدالفتاح محمد الحلو و محمود محمد الطناحی، هجر للطباعة و النشر و التوزیع، 1413هـ.

شلبی، احمد، تاریخ آموزش در اسلام: از آغاز تا فروپاشی ایوبیان در مصر، ترجمه­ محمد حسین ساکت، چاپ اول، تهران، نشر نگاه معاصر، 1387ش.

عاشور، سعید عبدالفتاح، الحرکةالصلیبیة، قاهرة، مکتبة الانجلو المصریة، 2009م.

عماد کاتب اصفهانی، خریدة القصر و جریدة العصر، تحقیق شکری فیصل، دمشق، المطبعة الهاشمیة، 1388هـ/1961م.

غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه­ نورالله کسایی، تهران، موسسه انتشارات  و چاپ دانشگاه تهران، 1372 ش.

کتبی، محمد بن شاکر(م764 هـ)، عیون التواریخ، تحقیق فصیل السامر و نبیلة عبدالمنعم داود، بغداد، دارالحریة للطباعة، 1397هـ /1977م.

کردعلی، محمد، خطط الشام، بیروت، دارالعلم للملایین، 1389هـ/1969م.

کسایی، نورالله، مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران، امیرکبیر، 1374ش.

کیلانی، ماجد عرسان، سیر آراء تربیتی در تمدن اسلامی، ترجمه­ بهروز رفیعی، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و مرکز مطالعات فرهنگی شهر تهران، 1387ش.

مقدم، محمدعبدالله، الاغتیالات فی بلاد الشام و الجزیرة زمن الحروب الصلیبیة، قاهرة، دارالعالم العربی، 2008م.

نعیمی، عبدالقادر بن محمد(م 927هـ)، الدارس فی تاریخ المدارس، بیروت، دارالکتب العلمیة،1410ق.

نووی، یحیی بن شرف(م676هـ)، مختصر طبقات الفقها، تحقیق عادل عبدالموجود و علی معوّض، بیروت، موسسه الکتب الثقافیة، 1416هـ /1995م.

نویری، احمد بن عبدالوهاب(م733هـ)، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهرة، دارالکتب و الوثاق القومیة، 1423هـ.

یاقوت(م626هـ)، معجم الادباء، بیروت، دارالغرب اسلامی، 1414هـ.

همو، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، 1995م.

 

EI 2: Encyclopeadia of Islam, Second Edition, Leiden: Brill.