تعاملات فکری- فرهنگی زیدیه و امامیه در عصر صادقین(ع)
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
کلید واژه: تعامل مذهبی, امامیه, زیدیه, صادقین(ع), زید, کوفه,
چکیده مقاله :
بخش قابل توجهی از جریان حدیثی شیعیان کوفه را در دوره امام باقر(ع) گروهی تشکیل می دادند که بین افضل بودن امام علی(ع) و مشروعیت خلافت شیخین جمع می کردند. این گروهِ پیش زیدی با امامیه نیز ارتباط داشتند و با ورود زید بن علی به کوفه از وی حمایت کردند. پس از قیام زید(رض)، طرفداران وی رویه فکری او را توسعه دادند و به ترویج آن مبادرت ورزیدند. مناسبات این گروه با شیعیان طرفدار نص موضوعی است که این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و در محدوده عصر صادقین(ع) به آن پرداخته است. نتایج حاکی از آنست که اشتراکات فکری سبب همگرایی این دو گروه و گسترش آموزه‌های عمومی شیعه بوده است؛ اما با رشد زیدیه و دستیابی آنان به مبانی نسبتا مستقل، دایره اختلافات زیدیان با امامی مذهبان وسیع تر شده و هر دو فرقه برای حفظ هواداران خود و جذب شیعیان دیگر، اقداماتی در برابر یکدیگر صورت داده اند.
A significant part of the hadithi movements among Shia of Kufa, in Imam Baqir (144 AD) era was formed as a group which summed up the supremacy of Imam Ali and the legitimacy of the caliphate of shiykhein. This Ziydi group have been in contact with Imamis and supported Ziyd ibn Ali after his arrival. After the uprising of Ziyd (122 AD), his supporters promoted his thoughts. In this paper, the relationship between this group and the Shia who supported nass (text) in Sadikayn’s era will be studied. It indicates that their intellectual commonalities caused the convergence of two groups and propagated the general teachings of Shi'ism. However, by the development of Ziydiyyah and their access to independent principles, they begin to dispute with Imamiyah, and both sects took actions against each other to retain and attract other shi’as.
کتابشناسی
قرآن کریم.
ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، تحقیق سید جلال الدین حسینی، بیجا، 1424هـ .
ابطحی، عبدالحمید، «تقابل عالمان زیدی کوفه در نیمه اول قرن دوم با باور امامت الهی اهل بیت(ع)»، سفینه، شماره37، 1391ش.
ابن اعثم، احمد، الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دار الاضواء، 1411هـ.
ابن بطة، الابانة، ریاض، دارالرایة، 1426هـ .
ابن جعد، مسند ابن الجعد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417هـ .
ابن جوزی، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت، دارالاحیاء التراث، 1382هـ .
ابن حبّان، محمد، المجروحین معة المحدثین و الضعفاء و المتروکین، تحقیق محمود ابراهیم زاید، مکه، دار الباز، بیتا.
ابن حزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیتا.
ابن حجر، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، بیتا.
ابن خلدون، مقدمة ابن خلدون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
ابن شهر آشوب، محمد بن على، مناقب آل أبى طالب، نجف، مکتبة الحیدریة، 1376ش.
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415هـ .
ابن مرتضی، احمد بن یحیی، البحر الزخار الجامع لمذاهب علماء الامصار، قم، مجمع الزخائر الاسلامی، بیتا.
ابن ندیم، فهرست ابن ندیم، تهران، 1346هـ .
ابوالفرج اصفهانى، مقاتل الطالبیین، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385هـ .
ابوطالب یحیی بن حسین، تیسیر المطالب فی امالی ابی طالب، صنعا، مؤسسة امام زید بن على، 1422هـ .
ابونعیم، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، دارالکتب العربی، 1387هـ.
ابی القاسم البلخی، فضل الاعتزال و طبقات المعتزلة، تونس، الموسسة الوطنیة، 1986م.
احمد بن حنبل، العلل و معرفة الرجال، تحقیق وصى الله بن محمود عباس، ریاض، دار الخانى، 1408هـ .
احمد بن قاسم، تاج المذهب لاحکام المذهب، صنعا، مکتبة الیمن الکبری، 1380هـ .
اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة، تبریز، مکتبة بنى هاشمى، 1381هـ .
اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1361ش.
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1362ش.
اکوع، اسماعیل بن علی، الزیدیة نشاتها و معتقداتها، دمشق، دارالفکر، 1417هـ .
ایجی، المواقف، بیروت، دارالجیل، 1417هـ .
برقى، احمد بن محمد، المحاسن، تحقیق سید جلال الدین حسینى أرموى، تهران، بیتا.
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، تهران، نشر اشراقی، 1367ش.
حسین بن احمد، روض النضیر فی شرح مجموع الفقة الکبیر، طائف، مکتبة الموید، 1968م.
حمید بن احمد، الحدائق الوردیة فی مناقب الائمة الزیدیة، صنعاء، مکتبة بدر.
حیدری، احمد علی، «معرفی کلام و جامعه، اثر فان اس»، هفت آسمان، شماره 24، 1383هـ .
خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، بیتا.
خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بیجا، 1413هـ .
ذهبى، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، 1410هـ .
همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دارالمعرفة للطباعة و النشر، 1382هـ .
الرازی، کتاب الجرح و التعدیل، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1371هـ .
همو، تفسیر القرآن، تهران، اساطیر، 1371ش.
رحمتی، محمد کاظم، مقالاتی در تاریخ زیدیه و امامیه، تهران، انتشارات بصیرت، 1388ش.
سامی الغراوی، الزیدیة بین الامامیة و اهل السنة، دارالکتاب الاسلامی، 1426هـ .
سلطانی، مصطفی، امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه، قم، انتشارات ادیان و مذاهب، 1387هـ .
سمعانى، منصور بن محمد، تفسیر السمعانی، تحقیق یاسر بن ابراهیم و غنیم بن عباس، ریاض، دار الوطن، 1418هـ .
سید مرتضى، على بن حسین، الامالی، تحقیق سید محمد بدرالدین نعسانى، مکتبة آیةالله المرعشى، بیتا.
سیوطی، الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالمعرفة للطباعة و النشر، بیتا.
شهرستانى، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تخریج محمد فتح الله بدران، قاهرة، مکتبة الانجلو المصریة، بیتا.
صدوق، محمد بن على، التوحید، تحقیق سید هاشم حسینى تهرانى، قم، جماعة المدرسین، بیتا.
همو، (بی تا)، الخصال، تحقیق على اکبر غفارى، قم، جماعة المدرسین، بیتا.
همو، کمال الدین و تمام النعمة، تصحیح علىاکبر غفارى، قم، جماعة المدرسین، بیتا.
همو، معانی الاخبار، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جماعة المدرسین، بیتا.
همو، من لا یحضرة الفقیة، تحقیق على اکبر غفارى، قم، جماعة المدرسین، 1404هـ .
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، تحقیق میرزا محسن کوچه باغى، تهران، مؤسسة الاعلمى، 1404هـ .
صفدى، خلیل بن أیبک، الوافى بالوفیات، بیروت، دار صادر، 1411هـ .
طباطبایى، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، قم، جماعة المدرسین، بیتا.
طبرانى، سلیمان بن احمد، المعجم الصغیر، بیروت، دارالکتب العلمیة، بیتا.
طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادرى و محمد هادى به، تهران، دارالاسوة، 1416هـ .
طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، منشورات الشریف الرضی، 1392هـ .
طبری، تاریخ طبری، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، 1403هـ .
طوسى، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق سید مهدى رجائى، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1404هـ .
همو، امالى، تحقیق مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، 1404هـ .
همو، تهذیب الاحکام، تحقیق سید حسن خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1365ش.
همو، کتاب الغیبة، قم، موسسة المعارف الاسلامیة، 1411هـ .
همو، الفهرست، تحقیق جواد القیومى، قم، 1417هـ .
عجلی، معرفة الثقات، مدینة، مکتبة الدار، 1405هـ .
عمرجی، احمد شوقی ابراهیم، الحیاة السیاسیة و الفکریة للزیدیة فی مشرق الاسلامی، قاهرة، مکتبة مدبولی، بیتا.
عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، تحقیق رسول محلاتی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، بیتا.
غلیس، اشواق احمد مهدی، التجدید فی فکر الامامة عند الزیدیة فی الیمن، قاهرة، مکتبة مدبولی، 1417هـ .
فان اس، علم الکلام و المجتمع فی القرنین الثانی و الثالث، ترجمه صالح سالمة، کلن، الجمل، 2008م.
فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد الکاظم، تهران، وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامى، 1410هـ .
فرمانیان، مهدی و موسوی، سید علی، درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه، قم، نشر ادیان، 1386هـ .
فسوى، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، بیروت، دار الکتب االعلمیة، 1419هـ .
قاضی عبدالجبار، المنیة و الامل، اسکندریة، دارالمطبوعات الجامعیة، بیتا.
قاضى نعمان، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن على، دار المعارف، 1383هـ .
همو، شرح الأخبار فی فضائل الائمة الابرار، تحقیق سید محمد حسینى جلالى، قم، جماعة المدرسین، بیتا.
کتبی، فوات الوفیات و ذیل علیها، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2000م.
کراجکی، محمد بن علی، الاستنصار فی النص علی الائمة الاطهار، بیروت، دارالاضواء، 1405هـ .
کلینى، محمد بن یعقوب، الکافى، تحقیق على اکبر غفارى، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1363ش.
متقی هندی، کنز العمال، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1425هـ .
محمد بن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام، تحقیق محمد باقر محمودی، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، 1412هـ .
مزی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، بیروت، موسسة الرسالة، 1406هـ .
مسعودى، على بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، مؤسسة دارالهجرة، 1409هـ .
معرفت، هادی، تفسیر و مفسران، قم، موسسه فرهنگی التمهید، 1379ش.
مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، دارالمفید، 1414هـ .
همو، اوائل المقالات فی المذهب و المختارات، بیروت، دارالکتاب الاسلامی، 1403هـ .
مقریزى، احمد بن على، امتاع الاسماع بما للنبی صلی الله علیه و آله و سلم من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسى، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1420هـ .
موسوی نژاد، «آشنایی با زیدیه»، هفت آسمان، شماره11، 1380ش.
همو، تراث الزیدیة، قم، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384ش.
مهدی لدین الله، محمد بن قاسم، الموعظة الحسنة، صنعا، موسسة الامام زید بن علی، 1415هـ .
نجاشی، رجال نجاشی، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1416هـ .
نعمانى، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، مکتبة الصدوق، بیتا.
نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، بیروت، دارالاضواء، 1404هـ .