ماهیت، کارکرد و سبب تأثیر اسم اعظم: بازخوانی و گونه‌شناسی نگرش‌ها
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
رمضان‌علی مردانی
1
,
حامد خانی (فرهنگ مهروش)
2
,
مهدی افچنگی
3
,
محمدعلی میر
4
1 - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
2 - دانشیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
3 - استادیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
4 - استادیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
کلید واژه: تاریخ انگاره اسم اعظم, اسماءالحسنی, اعجاز, آیات, رازگرایی,
چکیده مقاله :
این باور در میان مسلمانان رواج گسترده دارد که خداوند را نامی پنهان از همگان است، جز خواص کسی از آن آگاه نیست، هرکه بتواند خدا را با یادکرد آن بخواند سریع به خواسته‌اش می‌رسد، و تصرفات خارق‌العاده در عالم هستی تنها با کاربرد آن ممکن می‌شود. مسلمانان از گذشته‌های دور این نام را اسم اعظم خوانده، و درباره ماهیت و خواص و نحوه کشف و کاربرد آن سخنان متفاوت گفته، و حکایات بسیار نقل کرده‌اند. مطالعه پیشِ‌‌رو کوششی به منظور مرور و دسته‌بندی همین آراء و بازنمون دورنمایی از نگرش‌های رایج در فرهنگ اسلامی به اسم اعظم است؛ کوششی که می‌تواند گامی نخستین برای بازشناسی تاریخ انگاره اسم اعظم در فرهنگ اسلامی تلقی شود. در مقاله بی‌آن‌که از خاستگاه انگاره یا سیر تحول درک‌ها از آن در گذر زمان بحث شود، شواهد مختلف توجهات مسلمانان به اسم اعظم را مرور، و از خلال نقل حکایت‌ها، اقوال تفسیری، مواعظ اخلاقی و نظریه‌پردازی‌های متکلمانه و فیلسوفانه آراء درباره اسم اعظم را در آثار پراکنده بازشناسی و تبیین می کنیم. چنان‌که خواهیم دید، انگاره اسم اعظم در تاریخ طولانی خود در فرهنگ اسلامی از جایگاه کارگزار خدا تا شیوه‌ای سحرگونه برای تصرفات عظیم و کلان در هستی، و از مصادیقی آشکار به مصادیقی پنهان و رازآلود گراییده، و موضوع بحث‌های متکلمانه و ایدئولوژی‌های مختلف مذهبی گردیده است.
It is a widespread belief among Muslims that God has got a name which is unknown to almost everybody, hence only a very few and limited number of people might be aware of it. It is such that one who remembers God or calls on him through pronouncing His rarely known but miraculous name will soon find his desire fulfilled, hence miraculous jobs may be accomplished in the world of creation only through pronouncing it. Muslims have since called it the Greatest Divine Name (ism-e A`zam) and have written a lot on how to obtain it, and its various functions, coupled with many related anecdotes. The present work surveys an overview and presents a classification of such conjectures, with an outlook unto its nature, hence an attempt to take an initial step to formulate a conception of the Greatest Divine Name in Islamic culture and teachings. Without overlooking its nature or historical process of identification, the present work attempts to piece together Muslims' attention to it, all drawing upon reliable anecdotes, exegetical comments, moral hints, and theological and philosophical views as scattered here and there in various works. It will then make a ground for reviewing various views of the phenomenon of the Greatest Divine Name, with the historical trends that fostered ahead any of them, together with their socio-cutural background
قرآن کریم.
ابشیهی، محمد بن احمد، المستطرف، به کوشش مفید محمد قمیحه، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1986م.
ابن ابی‌حاتم، عبدالرحمان بن محمد، التفسیر، به کوشش اسعد محمد طیب، صیدا، المکتبة العصریه، بیتا.
ابن ابی‌شیبه، عبدالله بن محمد، المصنف، به کوشش سعید محمد لحام، بیروت، دار الفکر، 1409ﻫ/ 1989م.
ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1417ﻫ .
ابن بابویه، محمد بن علی، التوحید، به کوشش هاشم حسینی تهرانی، تهران، 1387ﻫ/ 1967م.
ابن بطال، علی بن خلف، شرح صحیح البخاری، به کوشش یاسر بن ابراهیم، ریاض، مکتبة الرشد، 1423ﻫ/ 2003م.
ابن جوزی، عبدالرحمان بن علی، زاد المسیر، بیروت، المکتب الاسلامی، 1404ﻫ .
ابن حبان، محمد، الصحیح، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، مؤسسة الرساله، 1414ﻫ/ 1993م.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری، به کوشش محب‌الدین خطیب، بیروت، دارالمعرفة، 1379ﻫ .
ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال اعمال، به کوشش جواد قیومی، مکتب اعلام اسلامی، 1414م.
همو، الدروع الواقیة، قم، آل البیت، 1414ﻫ .
همو، مهج الدعوات، به کوشش علی‌اصغر ملاباشی، تهران کتابخانه سنایی.
ابن عجیبه، احمد بن محمد، البحر المدید، به کوشش احمد عبدالله قرشی رسلان، قاهره، حسن عباس زکی، 1419ﻫ .
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، 1409ﻫ .
ابن عربی، محمد بن علی، الاجوبة علی اسئلة الحکیم الترمذی، به کوشش احمد عبدالرحیم سایح و توفیق علی وهبة، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، 1426ﻫ/ 2006م.
همو، الفتوحات المکیه، بیروت، دار صادر.
ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1415ﻫ .
ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عدة الداعی، به کوشش احمد موحدی قمی، قم، وجدانی.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مختلف الحدیث، بیروت، دار الکتب العلمیة.
ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به کوشش جواد قیومی، قم، نشر الفقاهه، 1417ﻫ .
ابن قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر، الجواب الکافی لمن سئل عن الدواء الشافی، بیروت، دارالمعرفه، 1418ﻫ/ 1997م.
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، به کوشش علی شیری، بیروت دار احیاء التراث العربی، 1408ﻫ/ 1988م.
همو، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش سامی بن محمد سلامه، بیروت، دار طیبه للنشر والتوزیع، 1420ﻫ/ 1999م.
ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، العظمة، به کوشش رضاءالله بن محمد مبارکفوری، ریاض، دارالعاصمة، 1408ﻫ.
ابو نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، قاهره، مطبعة السعادة، 1351ﻫ/1932م.
الاختصاص، منسوب به شیخ مفید، به کوشش علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، بیروت، دارالمفید، 1414ﻫ/ 1993م.
اسدی، احمد، «اسم اعظم الٰهی چیست؟»، کلام اسلامی، شماره 4، زمستان 1371ش.
بدر، عبدالرزاق بن عبدالمحسن، فقه الادعیه و الاذکار، کویت، مؤسسة موقع مکتبة المدینة الرقمیة.
برسی، رجب بن محمدرجب، مشارق انوار الیقین، به کوشش علی عاشور، بیروت، اعلمی، 1419ﻫ .
بغوی، حسین بن مسعود، شرح السنة، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد زهیر شاویش، دمشق/ بیروت، المکتب الاسلامی، 1403ﻫ/ 1983م.
همو، معالم التنزیل، به کوشش خالد عک و مروان سوار، بیروت، دارالمعرفة، 1407ﻫ/ 1987م.
بقاعی، ابراهیم بن عمر، نظم الدرر فی تناسب الایات والسور، قاهره، دارالکتاب الاسلامی.
پتنی، محمد طاهر، تذکرة الموضوعات، چ سنگی هندوستان، 13٤2ﻫ .
پورطولمی، منیرالسادات، «مبانی حکمی اسم اعظم در عرفان نظری»، مطالعات عرفانی، شماره 17، بهار و تابستان 1392.
تستری، سهل بن عبد الله، التفسیر، به کوشش محمد باسل عیون سود، بیروت دارالکتب العلمیة، 1423ﻫ .
ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان، به کوشش ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ﻫ/ 2002م.
جبرتی، عبدالرحمان بن حسن، عجائب الآثار، بیروت، دار الجیل.
جزی غرناطی، محمد بن احمد، التسهیل لعلوم التنزیل، بیروت، دار الکتب العربی، 1983م.
جمعه، محمد لطیف، «السحر والتمائم والحجب»، مجمع اللغة العربیة، سال 11، تموز و آب 1931م، شماره 7-8.
جهانی‌پور، «سیر و سلوک حضرت آدم(ع) در قرآن کریم»، بینات، سال 15، بهار 1387.
حاج‌منوچهری، فرامرز، «بلعام باعور»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد دوازدهم، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1383ش.
حاجی‌خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، بغداد، مکتبة المثنی، 1941م.
حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد، دیوان، به کوشش سلیم نیساری، تهران، سخن، 1387ش.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، حیدرآباد دکن، مطبعة دائرةالمعارف النظامیة، 1334ﻫ .
حسینی سیاه‌کل‌رودی، قوام‌الدین، «تجلی و ظهور اسماء الهی در تفسیر حدیثی از امام صادق(ع)»، آیین حکمت، سال چهارم، شماره 14، زمستان 1391.
حقی، اسماعیل بن مصطفی، روح البیان، بیروت، دارالفکر.
حکیم ترمذی، محمد بن علی، نوادر الاصول، به کوشش عبدالرحمان عمیره، بیروت، دارالجیل.
خلیل بن احمد، العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1980م.
خلیلی، محمد بن محمد، الفتاوی، چاپ سنگی، مصر، مطبعة محمد شاهین، 1284ﻫ .
دمیری، محمد بن موسی، حیاة الحیوان، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1424ﻫ .
ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و محمد نعیم عر قسوسی، بیروت، موسسة الرساله، 1413ﻫ .
همو، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، دارالمعرفة، 1382ﻫ/ 1963م.
راوندی، سعید بن هبةالله، الخرائج والجرائح، به کوشش محمد باقر ابطحی، قم، موسسه امام مهدی، 1409ﻫ .
رحیمیان، سعید، «اسم الاهی در عرفان اسلامی»، نقدونظر، شماره 45‑46، بهار و تابستان 1386.
روحی برندق، کاووس، «چندگانگی اسم اعظم در حدیث»، علوم حدیث، شماره 4، سال 17، زمستان 1391.
همو، «معیار اعظم بودن اسم اعظم خداوند در عرفان اسلامی»، مطالعات عرفانی، شماره 22، پاییز و زمستان 1394.
همو، «مفهوم اسم و اسم اعظم خدا از دیدگاه طباطبایی»، معارف عقلی، سال هشتم، شماره 28، پاییز 1393.
روحی برندق، کاووس و نوروز امینی، «معنا و مصداق اسم ظاهر و اسم مکنون خدا در روایت ابراهیم بن عمر»، حکمتاسراء، شماره 23، بهار 1394.
زرکلی، خیرالدین، الاعلام،بیروت، دار العلم للملائین، 1980م.
سبط ابن جوزی، یوسف بن قِزاوغلی، مرآة الزمان، به کوشش محمد برکات و دیگران، دمشق، دار الرسالة العلمیة، 1434ﻫ .
سرحان، محیی هلال، «فهرست المخطوطات المصورة المحفوظة فی مکتبة مرکز البحوث والدراسات الاسلامیة»، البحوث والدراسات الاسلامیة، شماره 9، 2007م.
سمعانی، منصور بن محمد، التفسیر، به کوشش یاسر بن ابراهیم و غنیم بن عباس، ریاض، دارالوطن، 1418ﻫ/ 1997م.
سهیلی، عبدالرحمان بن عبدالله، الروض الانف، به کوشش عمر عبدالسلام سلامی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421ﻫ/ 2000م.
سیف، عبدالرضا و ده‌نبی، حمید، «حافظ و نام مهین خداوند»، دانشکدهادبیاتوعلومانسانیدانشگاهتهران، سال 58، شماره 4، پاییز 1386.
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، «الدر المنظم فی الاسم الاعظم»، ضمن الحاوی للفتاوی، جلد 1، بیروت، دارالفکر، 1424ﻫ .
شاهین‌فر، منصور، «اسم مستاثر با نگاهی بر آراء امام خمینی»، معارفقرآنوعترت، سال دوم، شماره 3، بهار 1395.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، به کوشش محمد سید کیلانی، بیروت، دارالمعرفه، 1404ﻫ .
شیخ بهائی، محمد بن حسین، مشرق الشمسین، قم، بصیرتی.
همو، مفتاح الفلاح، بیروت، دار الاضواء، 1405ﻫ .
شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، موسسة فقه الشیعه، 1991م.
صاحب‌معالم، حسن بن زین‌الدین، منتقی الجمان، به کوشش علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362ش.
صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، به کوشش حسن کوچه‌باغی، تهران، اعلمی، 1362ش.
ضبی، محمد بن فضیل، الدعاء، به کوشش عبدالعزیز سلیمان بعیمی، ریاض، مکتبة الرشد، 1419ﻫ .
طباطبائی، محمد حسین، المیزان، قم، جامعه مدرسین، 1412ﻫ .
طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر، به کوشش هشام بدرانی، اربد، دار الکتاب الثقافی، 2008م.
همو، الدعاء، به کوشش مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1413ﻫ .
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، بیروت، اعلمی، 1415ﻫ/ 1995م.
طبری، محمد بن جریر، جامع البیان، به کوشش احمد محمد شاکر، مکه، دارالتربیة والتراث.
ظهیر، احسان الٰهی، دراسات فی التصوف، قاهره، دار الامام المجدد، 1426ﻫ .
عابدی، احمد و مهریزی، محسن، «رابطه انسان کامل با اسم اعظم، جلاء و استجلاء و کون جامع در اندیشه عرفانی امام خمینی»، پژوهشنامهمذاهباسلامی، شماره 13، بهار و تابستان 1399.
عاملی، محمد، مدارک الاحکام، قم، آل‌البیت، 1410ﻫ .
عهد عتیق، ترجمه فارسی، لندن، بریتیش بایبل سوسایتی، 1895م.
عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، تهران، اسلامیه، 1380ﻫ .
عیدروس، عبدالقادر بن عبدالله، النور السافر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1405ﻫ .
غزالی، محمد بن محمد، المقصد الاسنی، به کوشش بسام عبدالوهاب جابی، قبرس، الجفان والجابی، 1403ﻫ .
فاضل، داوود علی، «تعریف بمخطوط فتح المجید»، دار الحدیث الحسنیة، شماره 5، 1406ﻫ .
فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر کبیر، قاهره، المطبعة البهیة.
همو، لوامع البینات، به کوشش محمد بدرالدین نعسانی، قاهره، مکتبة الخانجی، 1323ﻫ .
فریزر، جمیز جورج، شاخه زرین، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران، آگاه، 1383ش.
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائر ذوی التمییز، به کوشش محمد علی نجار، قاهره، لجنة احیاء التراث الاسلامی، 1996م.
فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، التفسیر الاصفی، قم، جامعه مدرسین، 1418ﻫ/ 1376ش.
قاسمی، محمد بن محمد، محاسن التأویل، به کوشش محمد باسل عیون سود، بیروت دارالکتب العلمیة، 1418ﻫ .
قرشی، عبد القادر، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیه، کراچی، میرمحمد کتب‌خانه، بی تا.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن، الرسالة، به کوشش عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف، قاهره، دارالمعارف.
کاشی، فتح‌الله بن شکرالله، منهج الصادقین، تهران، علمی، 1333ش.
کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الامین، بیروت، اعلمی، 1403ﻫ/ 1983م.
همو، المصباح، بیروت، اعلمی، 1403ﻫ .
همو، المقام الاسنی، به کوشش فارس حسون، ضمن تراثنا، شماره ٣ سال پنجم، ١٤١٠ﻫ .
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، 1393ش.
کهساری، رضا و زارعی سمنگان، رضا، «اسم اعظم با تأکید بردیدگاه فخررازی و علامه طباطبایی»، کلاماسلامی، شماره 98، تابستان 1395.
متقی هندی، سید علی، کنز العمال، به کوشش صفوت سقا، بیروت، موسسه الرساله، 1409ﻫ .
مجاهد بن جبر، التفسیر، به کوشش عبدالرحمان طاهر سورتی، بیروت، المنشورات العلمیة.
مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفاء، 1403ﻫ/ 1983م.
همو، مرآة العقول، تهران، اسلامیه، 1404ﻫ/ 1363ش.
مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقین، به کوشش حسین موسوی کرمانی و علی‌پناه اشتهاردی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1393-1399ﻫ .
همو، لوامع صاحبقرآنی، قم، اسماعلیان، 1414ﻫ .
مظاهری، عبدالرضا، «اسم اعظم الٰهی و چگونگی کارکردهای آن در قرآن»، سراج منیر، شماره 4، پاییز 1390.
معصوم، حسین، «اسم اعظم چیست؟»، اندیشه‌های فلسفی، سال دوم، شماره 4، زمستان 1384.
مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، به کوشش عبدالله محمود شحاته، بیروت، دار احیاء التراث، 1423ﻫ .
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، اسرار الآیات، به کوشش محمد خواجوی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1360ش/ 1402ﻫ .
موحدی، نرگس و موسوی، محمود، «ویژگی‌های انسان کامل از دیدگاه امام خمینی و ابن عربی»، پژوهشنامه حکمتوفلسفهاسلامی، شماره 37، پاییز 1390.
مولوی، محمد بن محمد، مثنوی معنوی، به کوشش رینولد نیکلسون، تهران، مرکب سپید، 1386ش.
مهروش، فرهنگ، «بازتاب مکاتب کهن دینی و فرهنگی ایرانی در گرایش‌های تفسیری حکیم ترمذی»، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 63، بهار و تابستان 1397.
ناطقی، ح، «اسماء الهی از منظر امامیان و ماتریدیان با تأکید بر دیدگاه‌های دو اندیشمند»، هفت آسمان، سال هفتم، شماره 27، پاییز 1384.
نافع بن ازرق، المسائل عن عبدالله بن العباس، به کوشش محمد احمد دالی، قبرس، الجفان والجابی، 1413ﻫ/ 1993م.
نسائی، احمد بن شعیب، السنن الکبری، به کوشش عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1421ﻫ/ 2001م.
نعیمی، عبدالقادر بن محمد، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش ابراهیم شمس‌الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1410ﻫ/ 1990م.
نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، به کوشش حسن نمازی شاهرودی، قم، جامعه مدرسین، 1418ﻫ.
نیشابوری، حسن بن محمد، غرائب القرآن ورغائب الفرقان، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1996م.
هرری، محمدامین بن عبدالله، حدائق الروح والریحان، به کوشش هاشم محمد علی، بیروت، دار طوق النجاة، 1421ﻫ/ 2001م.
یحیی بن سلام، التفسیر، به کوشش هند شلبی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2005م.
Denny, Frederick Mathewson, “Names and Namingˮ, Encyclopedia of Religion, ed. Lindsay Jones, 2nd ed., vol. IX, New York, MacMillan, 2005.
Guillaume, Alfred, Prophecy and Divination Among the Hebrews and Other Semites, New York, Harper & Bros., 1938.
Leech, Kenneth, Experiencing God: Theology as Spirituality, Eugene, Wipf and Stock Publishers, 2002.
Wensinck, Arent Jan, “Kunyaˮ, Encyclopedia of Islam, 2nd ed., vol. V, Leiden, Brill, 1999.
_||_
In addition to the Holy Quran.
ʿĀbedī, Aḥmad and Mehrīzī, Mohsen, “The Perfect Man's Relationship with the Great Name of God … in the Thought of Imām Khomeynī”, Journal of Islamic Denominations, No. 13, Spring and Summer 1399 SAH.
Abū Nuʿaym al-Isfahānī, Aḥmad b. ʿAbdullāh, Ḥilyatul‑Awlīyaʾ, Cayro, Sāʿādah Press, 1351 AH/1932 AD.
Abūsh-Shaykh al-Isfahānī, ʿAbdullāh b. Muḥammad, Al‑ʿAzamah, ed. Rizāʾullāh b. Muḥammad Mubārakfūrī, Rīyāḍ, Dār Al-ʿĀṣima, 1408 AH.
Al-Abshayhī, Muḥammad b. Aḥmad, Al-Mustaṭraf, ed. Mufīd Muḥammad Qumayḥa, Beirut, Darul-Kutub Al-ʿIlamiyyah, 1986.
Al-Ghazzālī, Muḥammad b. Muḥammad, Al-Maqsadul-Asnā, ed. Bassām ʿAbdul-Wahhāb al-Jābī, Cyprus, al-Jafān wal-Jābī, 1403 AH.
Al-Ḥakīm al-Tirmidhi, Muḥammad b. ʿAlī, Nawādir al-ʾUsūl, ed. AbdurRahmān ʿUmayra, Beirut, Dārul-Jīl
Al-Ḥākim an-Nishābūrī, Muḥammad b. ʿAbdullāh, Al‑Mustadrak, Hyderabad, Dārul-Maʿārif an-Nizāmīyyah, 1334 AH.
Al-Ikhtiṣāṣ, attributed to al-Shaykh al-Mufīd, ed. ʿAlī Akbar Ghaffāri and Maḥmūd Zarandī, Beirut, Dār Al-Mufīd, 1414 AH/1993 AD.
Al-Muttaqī Al-Hindī, Sayyid ʿAlī, Kanzul-ʿUmmāl, ed. Safwat Saqqā, Beirut, Al-Risalah Institute, 1409 AH.
ʿĀmilī, Muḥammad, Madārik al-Aḥkām, Qom, Ālul-Bayt, 1410 AH.
Asadī, Aḥmad, “What is the Great Name of God?”, Islamic Theology, No. 4, Winter 1992.
ʿAydarūs, ʿAbdul-Qādir b. ʿAbdullāh, Al-Nūr As-Sāfir, Beirut, Dār Al-Kutub Al-ʿIlamīyyah, 1405 AH.
ʿAyyāshī, Muḥammad b. Masʿūd, At-Tafsīr, ed. Hāshem Rasūlī Maḥallātī, Tehran, Islāmīyyah, 1380 AH.
Badr, ʿAbdurRazzāq b. AbdulMohsen, Fiqhul Adʿīyah wal‑Azkār, Kuwayt, Mawqiʿ Maktabatul-Madīnah ar‑Raqamīyyah.
Baghawī, Ḥusayn b. Masʿūd, Sharhus-Sunnah, ed. Shuʿayb al-ʾArnaʾūṭ and Muḥammad Zuhayr Shāwīsh, Damascus / Beirut, al-Maktab al-Islāmī, 1403 AH/1983 AD.
Idem, Maʿālim at-Tanzīl, ed. Khālid al-ʿAkk and Marwān Sawwār, Beirut, Dārul-Maʿrifah, 1407 AH/1987 AD.
Biqāʿī, Ibrāhim b. ʿUmar, Naẓmud-Durar fī Tanāsubil-Āyāt was-Suwar, Cayro, Dārul-Kitab al-Islāmī.
Bursī, Rajab b. MuḥammadRajab, Mashāriq Anwāril-Yaqīn, ed. ʿAlī ʿĀshūr, Beirut, Aʿlamī, 1419 AH.
Ḍabbī, Muḥammad b. Fuḍayl, Ad-Duʿāʾ, ed. ʿAbdul-ʿAzīz Sulaymān al-Baʿīmī, Riyāḍ, Maktabah Ar-Rushd, 1419 AH.
Dāmīrī, Muḥammad b. Mūsā, Ḥayāt al-Ḥayawān, Beirut, Dārul‑Kitāb al-ʿĀlamīyyah, 1424 AH.
Denny, Frederick Mathewson, “Names and Namingˮ, Encyclopedia of Religion, ed. Lindsay Jones, 2nd ed., vol. IX, New York, MacMillan, 2005.
Dhahabī, Muḥammad b. Aḥmad, Sīyar Aʿlām an-Nubalāʾ, ed. Shuʿayb al-ʾArnaʾūt and Muḥammad Nuʿaym al-ʿAraqsūsī, Beirut, Ar-Risālah Foundation, 1413 AH.
Idem, Mizānul Iʿtidāl, ed. ʿAlī Muḥammad al‑Bajāwī, Beirut, Dārul-Maʿrifah, 2003 AH / 1963 AD.
Fakhruddīn ar-Rāzī, Muḥammad b. ʿUmar, al-Tafsīr al-Kabīr, Cayro, Al-Maktabah Al-Bahīyyah.
Idem, Lawāmiʿul-Bayyināt, ed. Muḥammad Badruddīn Naʿsānī, Cayro, Khānji Press, 1323 AH.
Fāzil, Dawūd ʿAlī, “Presentation of a Manuscript: Fatḥul‑Majīd”, Dārul-Hadith Al-Ḥasaniyya, 1406 AH, Number 5.
Feyz Kāshānī, Muḥammad b. Morteḍā, At-Tafsīr al-Aṣfā, Qom, Society of Seminary Teachers of Qom, 1418 AH.
FīrūzĀbādī, Muḥammad b. Yaʿqūb, Basāʾir Dhawīt-Tamyīz, ed. Muḥammad ʿAlī Najjār, Cayro, Islamic Heritage Revival Committee, 1996.
Fraser, James George, The Golden Bough, translated by Kāzem Fīrūzmand, Tehran, Agha, 1383 SAH.
Guillaume, Alfred, Prophecy and Divination Among the Hebrews and Other Semites, New York, Harper & Bros., 1938.
Hāfez Shirāzī, Shamsuddin Muḥammad, Divan, ed. Salīm Neysārī, Tehran, Sokhan, 2008.
Hājī Khalīfa, Musṭafā b. ʿAbdullāh, Kashfuẓ-Ẓunūn, Baghdād, Muthannā Library, 1941.
HājManūchehrī, Farāmarz, “Balʿām Baʿūr”, Great Islamic Encyclopedia, ed. Kāzem Mūsavī Bojnurdī and others, Vol. 12, Tehran, Center for the Great Islamic Encyclopedia, 2004.
Ḥaqqi, Ismāʿīl b. Mustafā, Ruḥul Bayān, Beirut, Dārul-Fikr.
Hararī, MuḥammadAmīn b. ʿAbdullāh, Ḥadāʾiqur-Rawḥ war‑Rayḥān, ed. Hashim Muḥammad ʿAlī, Beirut, Dār Ṭawq an-Najāt, 2001.
Hoseynī SīyāhKalRūdī, Ghawāmud-Dīn, “Manifestation and Emergence of Divine Names in the Interpretation of a Hadith by Imām Sādigh”, Āyīn-e Ḥekmat, Year 4, No. 14, Winter 2012.
Ibn Abī Ḥātim, Abdur-Rahmān b. Muḥammad, At-Tafsīr, ed. Asʿad Muḥammad Ṭayyib, Ṣaydā, Al-Maktabah Al-ʿAsrīyyah.
Ibn Abī Shaybah, ʿAbdullāh b. Muḥammad, Al-Muṣannaf, ed. Saʿīd Muḥammad al‑Laḥḥām, Beirut, Darul-Fikr, 1409 AH/1989 AD.
Ibn ʿAdī, ʿAbdullāh, Al-Kāmil Fī Ḍuʿafāʾ Al-Rijāl, ed. Suhayl al-Zakkār, Beirut, Dār Al-Fikr, 1409 AH.
Ibn ʿAjība, Aḥmad b. Muḥammad, Al-Baḥr Al-Madīd, ed. Aḥmad ʿAbdullāh Qurashī Raslān, Cayro, Ḥasan ʿAbbās Zakī Press, 1419 AH.
Ibn al-Jawzī, ʿAbdur-Raḥmān b. ʿAlī, Zād al-Masīr, Beirut, al‑Maktab al-Islāmī, 1404 AH.
Ibn ʿArabī, Muḥammad b. ʿAlī, Al-Ajwibah ʿAlā Asʾilah Al‑Ḥakīm Al-Tirmidhi, ed. Aḥmad AbdurRahīm al-Sāʾiḥ and Tawfīq ʿAlī Wahba, Cayro, Maktab ath-Thaqāfah ad-Dīnīyya, 1426 AH/2006 AD.
Idem, Al-Futūḥāt Al-Makkīyyah, Beirut, Dār Ṣādir.
Ibn ʿAsākir, ʿAlī b. Ḥasan, Tārikh Madīna Dimashq, ed. ʿAlī Shīrī, Beirut, Dārul‑Fikr, 1415 AH.
Ibn Athīr, ʿAlī b. Muḥammad, Al-Kāmil, ed. ʿUmar ʿAbdusSalām Tidmurī, Beirut, Dār Al-Kitāb al-ʿArabī, 1417 AH.
Ibn Bābwayh, Muḥammad b. ʿAlī, At-Tawḥīd, ed. Hāshem Ḥoseynī Tehrānī, Tehran, 1387 AH/1967 AD.
Ibn Baṭṭāl, ʿAlī b. Khalaf, Sharh Ṣaḥīh al-Bukhārī, ed. Yāsir b. Ibrāhim, Riyāḍ, Maktabah ar-Rushd, 1423 AH / 2003 AD.
Ibn Fahd al-Ḥillī, Aḥmad b. Muḥammad, ʿUddah ad-Dāʿī, ed. Aḥmad Movahhedī Qomī, Qom, Vejdānī.
Ibn Ḥajar al-ʿAsqalānī, Aḥmad b. ʿAlī, Fatḥ al-Bārī, ed. Muḥibbud-Dīn al-Khaṭīb, Beirut, Dārul-Maʿrifah, 1379 AH.
Ibn Ḥibbān, Muḥammad, Al-Ṣaḥīh, ed. Shuʿayb al-ʾArnaʾūṭ, Beirut, Al-Risālah Foundation, 1414 AH/1993 AD.
Ibn Kathīr, Ismāʿīyl b. ʿUmar, Al-Bidāyah wan-Nihāyah, ed. ʿAlī Shīrī, Beirut, Dār Ihyāʾ at-Turāth al-ʿArabī, 1408 AH/1988 AD.
Idem, Tafsīrul-Qurʾān Al-ʿAẓīm, ed. Sāmī b. Muḥammad Salāmah, Beirut, Dār Ṭayyibah, 1420 AH/1999 AD.
Ibn Qayyim al-Jawzīyyah, Muḥammad b. Abi Bakr, Al-Jawāb Al-Kāfī, Beirut, Dārul-Maʿrifah, 1418 AH/1997 AD.
Ibn Qūlawayh, Jaʿfar b. Muḥammad, Kāmil az-Ziyārāt, ed. Javād Qayyūmī, Qom, Nashrul-Fiqāha, 1417 AH.
Ibn Qutaybah, ʿAbdullāh b. Muslim, Taʾwīl Mukhtalaf al‑Ḥadīth, Beirut, Dārul‑Kutub Al-ʿIlmīyyah.
Ibn Ṭāwūs, ʿAlī b. Mūsā, Iqbāl al-Aʿmāl, ed. Javād Qayyūmī, Maktab al-Iʿlām al‑Islāmī, 1414 AD.
Idem, Al-Durūʿ Al-Wāqīyah, Qom, Ālul-Bayt, 1414 AH.
Idem, Muhj Ad-Daʿawāt, ed. ʿAlī Asghar MollāBāshī, Tehran Sanāyī Library.
Jabratī, AbdurRahmān b. Ḥasan, ʿAjāʾib al-Āthār, Beirut, Dārul-Jīl.
Jahānīpūr, “The Behavior of Adam in the Holy Quran”, Bayyenāt, year 15, spring 2008.
Jazī al-Gharnāṭī, Muḥammad b. Aḥmad, At-Tashīl, Beirut, Dārul-Kitāb Al-ʿArabī, 1983.
Jumʿah, Muḥammad Laṭīf, “As-Siḥr wat-Tamāʾim wal-Ḥujub”, Assembly of the Arabic Language, year 11, July 1931, No. 7-8.
Kafʿamī, Ibrahīm b. ʿAlī, Al-Balad Al-Amīn, Beirut, Aʿlamī, 1983.
Idem, Al-Miṣbāḥ, Beirut, Aʿlamī, 1403 AH.
Idem, Al-Maqām Al-Asnā, ed. Fāris Ḥassūn, Turathunā, No. 5, year 5, 1410 AH.
KahSārī, Reza and Zāreʿī Samangān, Reza, “The Great Name of God with Emphasis on Fakhruddīn ar-Rāzī and Ṭabāṭabāyī's Viewpoints”, Islamic Word, No. 98, Summer 1395 SAH.
Kāshi, Fatḥullāh b. Shukrullāh, Manhajuṣ-Ṣādiqīn, Tehran, ʿAlamī, 1333.
Khālīl b. Aḥmad, Al-ʿAyn, ed. Mahdī Makhzūmī and Ibrāhīm Sāmirrāyī, Beirut, Dār and Maktabatul-Hilal, 1980.
Khalīlī, Muḥammad b. Muḥammad, Al-Fatāwā, Egypt, Muḥammad Shāhīn Press, 1284 AH.
Kulaynī, Muḥammad b. Yaʿqūb, Al-Kāfī, ed. ʿAlī Akbar Ghaffari, Tehran, Islāmīyyah, 2014.
Leech, Kenneth, Experiencing God: Theology as Spirituality, Eugene, Wipf and Stock Publishers, 2002.
Majlisī, Muḥammad Bāqir b. Muḥammad Taqī, Biḥarul-Anwār, Beirut, Al-Wafā Foundation, 1983.
Idem, Mirʾātul-ʿUqūl, Tehran, Islāmīyyah, 1404 AH.
Majlisī, Muḥammad Taqi b. MaqsūdʿAlī, Rawḍatul-Muttaqīn, ed. Ḥoseyn Mūsavī Kermānī and ʿAlīPanāh Eshtehārdī, Tehran, Iran Culture Foundation, 1393-1399 AH.
Idem, Lawāmiʿ SāhibQirānī, Qom, Esmāʿīlīyān, 1414 AH.
Maʿsūm, Hoseyn, “What is the Great Name?”, Philosophical Thoughts, Year 2, No. 4, Winter 1384 SAH.
Mazāherī, ʿAbdur-Rezā, “The Great Divine Name and Its Functions in the Qurʾān”, Serāj Munīr, No. 4, Autumn 1390 SAH.
Mehrvash, Farhang, “The Reflection of the Old Iranian Religious and Cultural Schools in the Essays of al-Ḥakīm At‑Tirmidhī”, Historical Approaches to Qur'an and Hadith Studies, No. 63, Spring and Summer 1397 SAH.
Movaḥḥedī, Narges and Mūsavī, Maḥmūd, “Character of the Perfect Man from the Perspective of Imam Khomeynī and Ibn ʿArabī”, Research in Islamic Wisdom and Philosophy, No. 37, Fall 1390 SAH.
Mowlawī, Muḥammad b. Muḥammad, Mathnawī Maʿnawī, ed. Reynold Nicholson, Tehran, White Compound, 2006.
Mujāhid b. Jabr, At-Tafsīr, ed. AbdurRaḥmān Ṭāhir Sūrtī, Beirut, Al-Manshūrāt Al-ʿIlmīyyah.
Mullā Ṣadrā, Muḥammad b. Ibrāhīm, Asrārul Ayāt, ed. Muḥammad Khājavī, Tehran, Iran Wisdom and Philosophy Association, 1402 AH.
Muqātil b. Sulaymān, At-Tafsīr, ed. ʿAbdullāh Maḥmūd Shaḥḥātah, Beirut, Dār Ihyāʾ at-Turāth, 1423 AH.
Nāfiʿ b. Azraq, Al-Masaʾil ʿan ʿAbdullāh b. al-ʿAbbās, ed. Muḥammad Aḥmad ad-Dāli, Cyprus, Al-Jafān wal-Jābī, 1413 AH.
Namāzī Shāhrūdī, ʿAlī, Mustadrak Safinatul-Biḥār, ed. Ḥasan Namāzī Shāhrūdī, Qom, Society of Seminary Teachers of Qom, 1418 AH.
Nasaʾī, Aḥmad b. Shuʿayb, As-Sunan al-Kubrā, ed. ʿAbdullāh b. ʿAbdul-Muḥsin at-Turkī, Beirut, Al-Risālah Foundation, 2001.
Nāṭeqī, Ḥ., “Divine Names from the Perspective of Imāmīyya and al-Māturīdīyya with Emphasis on the Perspectives of Two Scholars…”, Haft Asemān, Year 7, No. 27, Fall 1384 SAH.
Nīshābūri, Ḥasan b. Muḥammad, Gharāʾibul-Qurʾān wa Raghāʾibul-Furqān, ed. Zakarīyya ʿUmayrāt, Beirut, Dārul‑Kutub al-ʿIlmiyyah, 1996.
Nuʿaymī, ʿAbdul-Qādir b. Muḥammad, Ad-Dāris Fī Tārikh Al‑Madāris, ed. Ibrahīm Shamsuddīn, Beirut, Dārul-Kutub Al‑ʿIlmīyyah, 1990 AD.
Old Testament, Persian translation, London, British Bible Society, 1895.
Patanī, Muḥammad Ṭāhir, Tadhkirah al-Mawḍūʿāt, India, 1342 AH.
Pūr-ṭowlamī, Monīrus-Sādāt, “Theoretical Foundations of the Great Name of God in Theoretical Mysticism”, Mystical Studies, No. 17, Spring and Summer 2013.
Qāsimī, Muḥammad b. Muḥammad, Mahāsin at-Taʾwīl, ed. Muḥammad Bāsil ʿUyūn Sūd, Beirut, Dārul-Kutub al-ʿIlmiyya, 1418 AH.
Qurashī, ʿAbdul-Qādir, Al-Jawāhir Al-Muḍīʾah fiṭ-Ṭabaqāt al-Ḥanafīyya, Karachi, Mir Muḥammad Library, nd.
Qushayrī, ʿAbdul-Karīm b. Hawāzin, Ar-Risalah, ed. ʿAbdul‑Halīm Maḥmūd and Maḥmūd b. Sharīf, Cayro, Dārul‑Maʿārif.
Raḥīmīyān, Saʿīd, “The Divine Name in Islamic Mysticism”, Naqd wa Naẓar, No. 45-46, Spring and Summer 2007.
Rāwandī, Saʿīd b. Hibatullāh, Al-Kharāʾij wal-Jarāʾiḥ, ed. Muḥammad Bāqer Abṭaḥī, Qom, Imam Mahdī Institute, 1409 AH.
Rūḥī Brandagh, Kāwūs, “Multiplicity of the Great Name in Hadith”, ʿUlūm Ḥadīth, No. 4, Year 17, Winter 2012.
Idem, “The Criterion of the Greatness of the Great Name of God in Islamic Mysticism”, Mystical Studies, Fall and Winter 2015, No. 22.
Idem, “The Concept of the Name and the Great Name of God from Ṭabāṭabāyī's Point of View”, Ma'āref ʿAqlī, Year 8, Number 28, Fall 2014.
Rūḥī Brandagh, Kāwūs and Amini, Nowrūz, “The Meaning and Example of the Apparent name and the Hidden name of God in the Narration of Ibrāhīm b. ʿUmar”, Ḥekmat Esrāʾ, No. 23, Spring 2015.
Ṣaffār, Muḥammad b. Ḥasan, Baṣāʾir Ad-Darajāt, ed. Ḥasan KūcheBāghī, Tehran, Aʿlamī, 1362 SAH.
Ṣāḥib al-Maʿālim, Ḥasan b. Zaynud-Dīn, Muntaqā al-Jumān, ed. ʿAlī Akbar Ghaffārī, Qom, Society of Seminary Teachers of Qom, 1362 ASH.
Samʿānī, Manṣūr b. Muḥammad, At-Tafsīr, ed. Yāsir b. Ibrāhīm and Ghunaym b. ʿAbbās, Riyāḍ, Dārul-Waṭan, 1418 AH / 1997.
Sarḥān, Muḥyī Hilāl, “List of Manuscripts Preserved in the Center for Islamic Researches and Studies”, Islamic Researches and Studies, No. 9, 2007.
Seyf, ʿAbdurRezā and DehNabī, Ḥamīd, “Hāfez Shīrāzī and the Great Name of God”, Faculty of Literature and Humanities in University of Tehran, Year 58, Number 4, Autumn 1386 SAH.
Shāhīnfar, Mansūr, “God's Favorite Name Based on Imām Khomeynī's Point of View”, Maʿāref Qurʾān wa Etrat, year 2, No. 3, spring 1395 SAH.
Shahristānī, Muḥammad b. ʿAbdul-Karīm, Al-Milal wan‑Niḥal, ed. Muḥammad Sayyid Kīlānī, Beirut, Dārul‑Maʿrifah, 1404 AH.
Sheykh Bahāʾī, Muḥammad b. Ḥoseyn, Mushriq ash‑Shamsayn, Qom, Basīratī.
Idem, Miftāḥ al-Falāḥ, Beirut, Dārul-Aḍwāʾ, 1405 AH.
Sheykh Ṭūsī, Muḥammad b. Ḥasan, Misbāḥ al-Mutahajjid, Beirut, Shiite Fiqh Institute, 1991.
Sibṭ Ibn al-Jawzī, Yūsuf b. Qiz-Ughlī, Mirʾātuz-Zamān, ed. Muḥammad Barakāt and others, Damascus, Dārur-Risāla al‑ʿIlmīyya, 1434 AH.
Suhaylī, ʿAbdurRaḥmān b. ʿAbdullāh, Al-Rawḍ Al-ʾAnf, ed. ʿUmar ʿAbdus-Salām Salāmī, Beirut, Dār Iḥyāʾ at-Turāth al‑ʿArabī, 1421 AH/2000 AD.
Suyūṭī, ʿAbdurRahmān b. AbīBakr, “Ad-Durr Al-Munaẓẓam fīl-Ism al-Aʿẓam”, attached to Al-Ḥāwī lil-Fatāwī, Beirut, Dārul Fikr, 1424 AH, Volume I.
Ṭabarānī, Sulaymān b. Aḥmad, At-Tafsīr, ed. Hishām al-Badrānī, Irbid, Dārul-Kitāb Al-Thaqāfī, 2008.
Idem, Ad-Duʿāʾ, ed. Musṭafā ʿAbdul-Qādir ʿAṭā, Beirut, Dār Al-Kutub Al-ʿIlmīyyah, 1413 AH.
Ṭabarī, Muḥammad b. Jarīr, Jāmiʿ al-Bayān, ed. Aḥmad Muḥammad Shākir, Mecca, Center for Education and Heritage.
Ṭabarsī, Faḍl b. Ḥasan, Majmaʿ al-Bayān, Beirut, Aʿlamī, 1415 AH / 1995 AD.
Ṭabāṭabāyī, MuḥammadHoseyn, Al-Mīzān, Qom, Society of Seminary Teachers of Qom, 1412 AH.
Thaʿlabī, Aḥmad b. Muḥammad, Al-Kashf wal-Bayān, ed. Abū Muḥammad b. ʿĀshūr, Beirut, Dār Iḥyāʾ At-Turāth al-ʿArabī, 1422 AH / 2002 AD.
Tustarī, Sahl b. ʿAbdullāh, Tafsīr, ed. Muḥammad Bāsil ʿUyūn as-Sūd, Beirut, Dār Al-Kitab al-ʿIlmīyyah, 1423 AH.
Wensinck, Arent Jan, “Kunyaˮ, Encyclopedia of Islam, 2nd ed., vol. V, Leiden, Brill, 1999.
Yahya b. Sallām, At-Tafsīr, ed. Hind Shalbī, Beirut, Dārul‑Kutub al-ʿIlmiyyah, 2005.
Ẓahīr, Iḥsān Ilāhī, Studies in Sufism, Cayro, Dārul-Īmām Al‑Mujaddid, 1426 AH.
Ziriklī, Khayrud-Dīn, Al-Aʿlām, Beirut, Dārul-ʿIlm Lil‑Malāyīn,