«توطئه قتل پیامبر» و «صَحیفه مَلعونه»: بررسی و اعتبار سنجی روایتی در منابع متأخر شیعی
محورهای موضوعی : تاریخ و تمدن اسلامی
1 - کارشناسی ارشد حدیث مرکز حدیث حوزه قم
کلید واژه: صَحیفه مَلعونه, توطئۀ قتل پیامبر, عَقبه هَرشی, منافقین,
چکیده مقاله :
روایتی بلند مشتمل بر ذکر ماجرای توطئه¬ برای قتل پیامبر و پیمانی با عنوان «صَحیفه مَلعونه» منسوب به حذیفه یمانی، یکی از صحابه پیامبر، در منابع متاخر شیعی موجود است. منابعی که این روایت در آنها آمده: نزهة الکرام و بستان العوام، إرشاد القلوب دیلمی، التهاب نیران الاحزان و الیقین سید بن طاووس است به قرن هفتم و پس از آن برمی¬گردند. در این مقاله این روایت از جنبه¬های سندی و محتوایی بررسی شده تا میزان اعتبار آن سنجیده شود. بنابر ارزیابی صورت گرفته، افزون بر متأخر بودن منابع، در اسناد این روایت کاستی¬هایی از جمله برهم¬ریختگی، ناشناختگی و ضعف راویان نمایان است. در محتوای آن نیز، شواهدی بر ساختگی بودن قالب و ساختار آن وجود دارد که نشان می¬دهد این گزارش احتمالا بر اساس تصویرسازی کاتب یا کاتبان نوشته شده¬است. کاتب اگرچه از منابع متقدم بهره برده، اما روایت او با چندین گزارش دیگر پیرامون زمان ترور پیامبر و مکان نگارش پیمانه نامه بدست منافقین مخالفت دارد. از این رو، دو احتمال برای گزارش مذکور در نظر گرفته می¬شود. نخست آنکه کلیت گزارش برگرفته از متون دیگر برجامانده و ناموجود می¬باشد و کاتب دست به سندسازی زده یا آنکه بخشی از آن دارای اصالت بوده و توسط افرادی پرورانده شده که در فرض هر صورت، متن برجامانده قابل اعتماد نیست.
One of the reports that deals with the assassination of the Prophet and the treaty of the hypocrites is the long report of Huzaifa, which is different from other previous reports. In this report, due to the Huzaifa's character, who had a deep understanding of the hypocrites, and the depiction of the performance of the hypocrites, clarifies the necessity of a research about it. In the review done, there are problems on the remaining text that disturb the trust in it. Because in addition to the sources dating back to the 7th century, there are weaknesses in the report documents, such as confusion, unfamiliarity, and the weakness of the narrators. And in its content, there are evidences of the fakeness of its format and structure, which shows that this report was written based on the writer's imagination and even it is opposed several other reports about the time of the assassination of the Prophet and the place of writing the contract by the hypocrites. Therefore, two possibilities are considered for the mentioned report. First of all, the whole report is taken from other texts, which are non-existent and the author started documenting it, or a part of it is original and was created by people, and in any case, the remaining text is not reliable.
قرآن.
التهاب نیران الأحزان ومثیر الاكتئاب والأشجان (1428). بیروت: موسسه البلاغ.
إبن أبی حاتم، أبو محمد عبد الرحمن بن محمد (١٢٧١). الجرح والتعدیل. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
إبن حبان، محمد بن حبان (1431). الثقات. حیدرآباد: دائرة المعارف العثمانیة بحیدر آباد الدكن الهند.
إبن حجر عسقلانى، أحمد بن علی (1390). لسان المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
همو (1415). الإصابة فی تمییز الصحابة. بیروت: دار الكتب العلمیة.
همو (1406). تقریب التهذیب. دمشق: دار الرشید.
همو (1325). تهذیب التهذیب. بیروت: دار صادر.
إبن حزم اندلسی، أبو محمد علی بن أحمد (بی تا). المحلى بالآثار. بیروت: دار الفكر.
إبن حنبل، احمد بن محمد (1421). مسند، بیروت: مؤسسة الرسالة.
همو (١٤٠٣). فضائل الصحابة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
إبن طاووس، علی بن موسی (1413). الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بإمرة المؤمنین. قم: دار الكتاب.
إبن عساکر، على بن حسن (1415). تاریخ دمشق. بیروت: دار الفكر.
ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم (1992). المعارف. قاهره: بی¬نا.
إبن کثیر، أبو الفداء إسماعیل بن عمر (١٤٢٤). البدایة والنهایة، بی جا: دار هجر للطباعة والنشر والتوزیع والإعلان.
ابوالقاسم کوفی، علی بن احمد (1373). الاستغاثة فی بدع الثلاثة. تهران: مؤسسة الأعلمی.
أبویعلی، أحمد بن علی (1404). مسند أبی یعلى. دمشق: دار المأمون للتراث.
أفندی، عبدالله بن عیسىبیگ (1431). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
امام حسن عسکری (1409). التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسكری. قم: مدرسة الإمام المهدی.
أنصاری، محمد باقر (1381). بلندترین داستان غدیر. قم: إعجاز.
آقا بزرگ تهرانی. محمد محسن (1403). الذریعة إلى تصانیف الشیعة. بیروت: دار الأضواء.
بخاری، محمد بن اسماعیل (١٤٢٢). صحیح بخاری. بیروت: دار طوق النجاة.
بزار، أبو بكر أحمد بن عمرو (١٩٨٨). مسند البزار. مدینه: مكتبة العلوم والحكم.
بزاز، محمد بن عبد الله (1417). الفوائد الشهیر بالغیلانیات. عربستان: دار ابن الجوزی.
بیهقی، أحمد بن الحسین (1408). دلائل النبوة. بی جا: دار الكتب العلمیة.
ثقفی، ابراهیم بن محمد (1410). الغارات. قم: دار الكتاب الإسلامی.
جمعی از محققین (1423). الأصول الستة عشر. قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة.
حر عاملى، محمد بن حسن (بی تا). أمل الآمل فی علماء جبل عامل. بغداد: مكتبة الأندلس.
حمیری، عبدالله بن جعفر (1413). قرب الإسناد. قم: مؤسسة آل البیت.
خدایارى، علی نقى، پور اكبر، الیاس (1390). تاریخ حدیث شیعه در سده هاى هشتم تا یازدهم هجرى، قم: موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث.
خصیبى، حسین بن حمدان (1419). الهدایة الكبرى. بیروت: البلاغ.
خطیب بغدادی، احمد بن على (1417). تاریخ بغداد. بیروت: دار الكتب العلمیة.
خوئی، سید أبوالقاسم (1410). معجم رجال الحدیث. قم: مركز نشر آثار شیعه.
دیلمی، حسن بن محمد (1412). إرشاد القلوب إلى الصواب. قم: الشریف الرضی.
ذاکری، محمد تقی ، و اکبری، عمیدرضا ( 1400). بررسی تضعیف ابوالمفضل شیبانی در تحریف و جعل اسناد. پژوهشنامه علوم حدیث تطبیقی، 8 (14)، 136- 167.
ذهبی، شمس الدین أبو عبد الله محمد بن أحمد (١٣٨٢). میزان الاعتدال. بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
رازی، جمال الدین محمد حسین (بی تا). نزهة الكرام و بستان العوام. تهران: كتابخانه مركزى و ادبیات دانشگاه تهران.
صدر، حسن (1429). تكملة أمل الآمل. بیروت: دار المؤرخ العربی.
صدوق، محمد بن علی (1362). خصال. قم: جامعه مدرسین.
همو (1403). معانی الأخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
صفدی، خلیل بن ایبک (1401). الوافی بالوفیات. بیروت: دار النشر فرانز شتاینر.
طبرانی، سلیمان بن أحمد (١٤١٥). المعجم الأوسط. قاهره: دار الحرمین.
طبرى آملى، محمد بن جریر بن رستم (1415). المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب. قم: كوشانپور.
طلایی، حمیده، اسد بیگی، اردشیر (1399). «واکاوی انتساب جلد دوم ارشاد القلوب به حسن بن محمد دیلمی»، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، 11 (41)، 95- 116.
طوسی، محمد بن حسن (1414). أمالی. قم: دار الثقافة.
همو (1373). رجال طوسی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسه.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380). تفسیر العیاشی. تهران: المطبعة العلمیة.
فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضى (1371). نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول الدین. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
قشیری، عبد الكریم بن هوازن (بی تا). الرسالة القشیریة. قاهره: دار المعارف.
قمی، علی بن ابراهیم (1404). تفسیر القمی. قم: دار الكتاب
کلینی، محمد بن یعقوب (1407). الکافی. تهران: دار الكتب الإسلامیة.
مدینی، محمد بن عمر (١٤٢٠). اللطائف من دقائق المعارف فی علوم الحفاظ الأعارف. بی¬جا: دار الكتب العلمیة.
مزی، یوسف بن عبد الرحمن (١٤٠٠). تهذیب الكمال فی أسماء الرجال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مفید، محمد بن محمد (1413). أمالی. قم: كنگره شیخ مفید.
منتجبالدین، على بن عبیدالله (1366). الفهرست. قم: كتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى.
هلالی، سلیم بن قیس (1405). كتاب س