استفاده از روش HEART در شناسايي خطاهاي انساني بخش مالي مؤثر بر کيفيت گزارشگري مالي و افشا اطلاعات
محورهای موضوعی : توانمندسازی سرمایه انسانی
امیر شمس
1
*
,
محسن دستگیر
2
,
سید علی سلطانزاده
3
1 - گروه حسابداری، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.
2 - گروه حسابداری، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران
3 - گروه حسابداری، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی ، خوراسگان، ایران
کلید واژه: خطاي انساني, روش هارت, کيفيت گزارشگري مالي, افشا اطلاعات ,
چکیده مقاله :
خطاي انساني ازجمله مسائل مهمي است که امروزه بسيار موردتوجه سازمان‌ها قرارگرفته است. خطاي انساني در بخش مالي سازمان‌ها می‌تواند بر روي کيفيت گزارشگري مالي به‌عنوان محصول نهايي سيستم حسابداري مؤثر باشد. اين تأثیر باعث تحت تأثیر قرارگرفته افشا اطلاعات شرکت‌ها می‌گردد. هدف از اين پژوهش، شناسايي خطاهاي انساني است که در بخش مالي اتفاق افتاده و بر افشا اطلاعات مؤثر است. جامعه آماري اين پژوهش، کارکنان بخش مالي شرکت‌های عضو بورس اوراق بهادار تهران واقع در مشهد می‌باشد، که در سال 1403 در اين شرکت‌ها شاغل بوده‌اند.. براي شناسايي خطاها از روش هارت به‌عنوان يکي از روش‌های مناسب جهت شناسايي خطاهاي انساني در بخش خدمات، استفاده کرديم. نتايج اين پژوهش نشان داد که مهم‌ترین عوامل خطاي انساني در بخش مالي که بر افشا اطلاعات مؤثر است عبارت است از: عدم تجربه كافي در خصوص نحوه انجام شرح وظايف، پيچيدگي مراحل اجراي كار با سيستم، خستگي در زمان اجراي كار ناشي از حجم بالاي كار، آموزش‌های ناكافي در خصوص امور مالی، اضطراب در زمان اجراي كار و عدم آگاهي از نحوه اجراي دستورالعمل‌های مالی می‌باشند. اين خطاهاي انساني بر روي کيفيت گزارشگري مالي تأثیر منفي داشته و ازاین‌رو افشا اطلاعات شرکت‌ها را کاهش می‌دهد. سازمان‌ها با کاهش اين خطاهاي انساني، می‌توانند باعث افزايش افشا اطلاعات شرکت‌ها شوند.
Human error is one of the important issues that organizations are paying attention to today. Human error in the financial sector of organizations can be effective on the quality of financial reporting as the final product of the accounting system. This effect affects the information disclosure of companies. The purpose of this research is to identify the human errors that happened in the financial sector and are effective on information disclosure. The statistical population of this research is the employees of the financial department of the member companies of the Tehran Stock Exchange located in Mashhad, who were employed in these companies in 1403. To identify errors, Hart's method is used as one of the appropriate methods to identify human errors in the service sector. we did The results of this research showed that the most important factors of human error in the financial sector that are effective in disclosing information are: lack of experience in how to carry out job descriptions, complexity of work execution steps with the system, fatigue during work execution due to high volume of work. Inadequate education regarding financial affairs, anxiety during work execution and lack of awareness of how to implement financial instructions. These human errors have a negative effect on the quality of financial reporting and therefore reduce the disclosure of companies' information. By reducing these human errors, organizations can increase corporate information disclosure.
برادران، مهدی. (1401). نقش افشای داوطلبانه در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی: تحلیل موردی در صنعت نفت. مجله اقتصاد و حسابداری، 14(4)، 112-130.
بولو قاسم، حسنی مسعود (1395). مروری بر مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده کیفیت سود ، مطالعات حسابداري و حسابرسي، ش 20، صص 34-53.
پاک‌دل الهام، امیدواری منوچهر (1396). بررسی تأثیر شخصیت انسانی بر قابلیت اطمینان انسانی و بروز حوادث با استفاده از تکنیک Heart و مدل شخصیت رفتاری DISC در صنایع خودروسازی. مجله ارگونومی; ۵ (۱): ۲۶-۳۵
جلیلی، مهدی. (1402). بررسی روابط بین افشا داوطلبانه و اعتماد سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه ایران. پژوهش‌های مالی و اقتصادی، 20(2)، 34-50.
حاجی حسینی علیرضا (1389). مهندسی خطاهای انسانی: روش‌های شناسایی و ارزیابی خطای انسانی به انضمام دستورالعمل‌های سیستم‌های مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی. چاپ اول، فن‌آوران.
حیدریان، مریم؛ فلاحتی، علی و کریمی، محمد شریف. (1398)محاسبه شاخص استرس مالی و تحلیل تأثیرهای آن بر رشد اقتصادی ایران؛ کاربردی از مدل خودرگرسیون مارکف سوئیچینگ، تحقیقات مالی، دوره21، ش 3، 417-447.
خدابخش، فریدون. (1401). تحلیل ابعاد افشا داوطلبانه و تأثیر آن بر تصمیمات سرمایه‌گذاری. فصلنامه مطالعات مالی و حسابداری، 17(3)، 91-106.
سلطاني، علي؛ شريف، حميدرضا (1394). رضاين سنجي خدمات گردشگري مذهبي با تاکيد بر نقش عوامل محيطي: مطالعه موردي حرم شاه چراغ شيراز. پژوهش و برنامه ريزي شهري، س6، ش 23، صص35-54.
سیدمحمدی، احمد. (1402). صداقت مدیران و تأثیر آن بر شفافیت اطلاعات مالی: یک مطالعه تجربی. مجله مدیریت و حسابداری، 19(3)، 85-102.
عباس زاده محمدرضا، عارفی اصل سولماز (1394). مروری بر مفهوم کیفیت سود و طبقه‌بندی معیارهای سنجش آن، پژوهش حسابداری، شماره 2، صص 93-110.
عبداللهی، امیر. (1402). افشا داوطلبانه و تأثیر آن بر شفافیت مالی: مطالعه‌ای بر روی شرکت‌های بورس تهران. فصلنامه تحقیق در حسابداری، 18(1)، 75-90.
غیور باغبانی، سید مرتضی؛ بهبودی، امید؛ رمضانی، مهدی؛ پورنگ، علی (1397). بررسي رابطه هوش معنوي و رفتار شهروندي سازماني- تحليل نقش سايقه خدمت (مطالعه موردي: حرم امام رضا). فصلنامه فرهنگ رضوي، ش23، صص 9-42.
محمدزاده سالطه حیدر، جانی مهدی، جلالی مصطفی (1391). بررسی ارتباط بین مدل‌های سنجش کیفیت سود. پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، ش 1، صص 133-154.
مهربان پور، محمدرضا، ندیری، محمد، جندقی قمی، محمد(1396).اثر جایگاه مالی بر افشا اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابداری و حسابرسی، دانشکدة مدیریت دانشگاه تهران، دورة 24 ، شمارة 1، صص 127-146.
Aktas, R. & Kargin, S. (2012). Predictive ability of earnings and cash flows: Evidence from Turkish firms’ cash flow statements that prepared by IAS 7. Journal of Money, Investment and Banking, 25, 171–180.
Armstrong, C. S. Gyay, W. R. & Weber, J. P.)2010). The role of information and financial reporting in corporate governance and debt contracting. Journal of Accounting and Economics, 50(2–3), 179–234.
Caruana, A. (2002), service loyalty: The effects of service quality and the mediating of customer satisfaction, European journal of marketing. Vol. 36 No. 8/7, pp. 811-828.
De Felice F, Petrillo A, Carlomusto A, Ramondo A (2012). Human Reliability Analysis: A review of the state of the art. IRACST–International Journal of Research in Management & Technology (IJRMT),2(1).
Dechow, P., Ge, W. and Schrand, C. (2009). Understanding Earningsquality: A Review of the Proxies, Their Determinants and TheirConsequences, Haas School of Business, University of California.
Dekker S (2005). The Disembodiment of Data in the Analysis of Human Factors Accidents. HFA Safety, 1(1):39 57.
Desai,H. Bhattacharya, N and Venkataraman, K (2009). Earnings quality and information asymmetry. available at www.ssrn.com.
Francis, J. LaFond, R. Olsson, P. and Schipper, K (2004). Cost of Equity and Earnings Attributes, The Accounting Review, Vol. 79 (4), 967-1010.
Ishrakieh, Layal Mansour, Leila Dagher, Sadika El Hariri. (2020). A financial stress index for a highly dollarized developing country: The case of Lebanon, Central Bank Review, 20 (2020) 43-52
Krishnan, G (2003). Does Big 6 auditor industry expertise constrain earnings management? Accounting Horizons, 17, 1–16.
Ozcelebi, Oguzhan. (2020). Assessing the impacts of financial stress index of developed countries on the exchange market pressure index of emerging countries, International Review of Economics & Finance, Volume 70, November 2020, Pages 288-302
Peek, E (2005). The influence of accounting changes on financial analysts’ forecast accuracy and forecasting superiority: Evidence from the Netherlands. European Accounting Review, 14(2), 261–295.
Reason J (2000). Human error: models and management. Bmj;320(7237):768-70.
Velury, V. and Jenkins, S.D (2006). Institutional Ownership and the quality of earnings.Journal of Business Research. 59(9), 1043-1051.
مجله توانمندسازی سرمایه انسانی دوره 7، شماره 4، زمستان 1403 صص. 383- 394 |
استفاده از روش HEART در شناسايي خطاهاي انساني بخش مالي مؤثر بر کيفيت گزارشگري مالي و افشا اطلاعات
سیدعلی سلطانزاده1، امیر شمس*2، محسن دستگیر3
تاریخ دریافت: 20/06/1402
تاریخ پذیرش: 07/09/1403
چكيده
خطاي انساني از جمله مسائل مهمي است که امروزه بسيار مورد توجه سازمان‌ها قرارگرفته است. خطاي انساني در بخش مالي سازمان‌ها می‌تواند بر روي کيفيت گزارشگري مالي به‌عنوان محصول نهايي سيستم حسابداري مؤثر باشد. اين تأثیر باعث تحت تأثیر قرار گرفتن افشا اطلاعات شرکت‌ها می‌گردد. هدف از اين پژوهش، شناسايي خطاهاي انساني است که در بخش مالي اتفاق افتاده و بر افشا اطلاعات مؤثر است. جامعه آماري اين پژوهش، کارکنان بخش مالي شرکت‌های عضو بورس اوراق بهادار تهران واقع در مشهد می‌باشد، که در سال 1403 در اين شرکت‌ها شاغل بوده‌اند.. براي شناسايي خطاها از روش هارت به‌عنوان يکي از روش‌های مناسب جهت شناسايي خطاهاي انساني در بخش خدمات، استفاده کرديم. نتايج اين پژوهش نشان داد که مهم‌ترین عوامل خطاي انساني در بخش مالي که بر افشا اطلاعات مؤثر است عبارت است از: عدم تجربه كافي در خصوص نحوه انجام شرح وظايف، پيچيدگي مراحل اجراي كار با سيستم، خستگي در زمان اجراي كار ناشي از حجم بالاي كار، آموزش‌های ناكافي در خصوص امور مالی، اضطراب در زمان اجراي كار و عدم آگاهي از نحوه اجراي دستورالعمل‌های مالی می‌باشند. اين خطاهاي انساني بر روي کيفيت گزارشگري مالي تأثیر منفي داشته و ازاین‌رو افشا اطلاعات شرکت‌ها را کاهش می‌دهد. سازمان‌ها با کاهش اين خطاهاي انساني، می‌توانند باعث افزايش افشا اطلاعات شرکت‌ها شوند.
کلید واژهها: خطاي انساني، روش هارت، کيفيت گزارشگري مالي، افشا اطلاعات
مقدمه
وقوع خطا، بخش جدایی‌ناپذیری از انجام هر کاري می‌باشد. در صورتي می‌توان گفت انسان هیچ‌گونه خطايي انجام نمی‌دهد که عملاً او هيچ کاري را انجام نداده باشد. خطا بخشي از طبيعت انسان است و بعيد به نظر می‌رسد که بتوان اين طبيعت انسان را تغيير داد. هرچند که باگذشت زمان، کسب تجربه و کسب آموزش می‌توان اميدوار بود که ميزان خطاي انساني کمتر گردد، اما هیچ‌گاه نبايد انتظار داشت که خطاي انساني حذف گردد. در طراحي تمامي فرآيندها می‌بایست اين موضوع را در نظر گرفت که خطاي انساني رخ خواهد داد. براي کاهش اثرات منفي ناشي از خطاي انساني می‌بایست با تغييرات درست در محيط و شرايط کار، بهبود عملکرد تجهيزات و طراحي راهکارهای مناسب تلاش کرد تا فرصت ارتکاب خطا را توسط انسان کاهش داد. بروز خطاهاي انساني نقش بزرگي در وقوع برخي حوادث داشته‌اند. نتايج تحقيقات نشان می‌دهد که در بيش از 90% حوادثي در صنايع هسته‌ای، 80% حوادث به وقوع پيوسته در صنايع شيميايي و پتروشيمي و همچنين 75% حوادث دريايي و حوادث مرتبط با صنعت حمل‌ونقل هوايي، خطاي انساني نقش اصلي را داشته است. همچنين می‌توان نقش خطاي انساني را در حوادث بزرگي که طي سال‌های اخير حادث‌شده را به‌وضوح مشاهده نمود. ازجمله اين حوادث می‌توان به حادثه انفجار سال 1984 کارخانه بوپال هند که به توليد آفت‌کش مشغول بود، حادثه‌ای که در سال 1989 در استاديوم فوتبال هيلزبورو، حادثه چرنوبيل در سال 1986، حادثه تري ميال آی لند در سال 1979 و حادثه شاتل فضايي چلنجر در سال 1986 اشاره کرد (دي فليس و همکاران4،2012؛ ريسون5، 2000).
امروزه در محيطي زندگي می‌کنیم که کسب‌وکارها به‌سوی مديريت مبتني بر خدمات پيش می‌روند (غيور باغباني و همکاران، 1397). فعالیت‌های خدماتي نقش بزرگي در تعريف راهبردهاي رقابتي به‌منظور انجام مديريت خدمات دارند (سلطاني و شريف، 1394). يکي از راهکارهای ارائه خدمات باکیفیت و رسيدن به نتيجه مطلوب، تمرکز بر افراد و مهارت‌های آن‌ها می‌باشد (کارونا، 2002). حسابداري نيز به‌عنوان يک فعاليت خدماتي، زماني می‌تواند خروجي مناسب و باکیفیتي ارائه نمايد که افراد شاغل در اين حرفه داراي مهارت‌های مناسب بوده و خطاهاي آن‌ها کاهش يابد. کاهش خطاها و افزايش مهارت‌های فردي در اين حرفه می‌تواند باعث افزايش کيفيت محصول نهايي حسابداري که مالي است، گردد.
تحلیلگران مالی نقش و مسئولیت مهمی در ارزیابی افشای اطلاعات و کیفیت گزارش های مالی ایفا می کنند. اما به دلیل تفاوت در سوابق شخصی، دانش حرفه ای و تجربه، تحلیلگران مالی ممکن است ارزیابی های متفاوتی از افشای اطلاعات و گزارش های مالی داشته باشند (کین و یا6، 2023)
سود حسابداري يکي از اطلاعاتي است که استفاده‌کنندگان همواره براي تصمیم‌گیری‌های اقتصادي از آن استفاده می‌کنند. نتايج تحقيقات گذشته نيز نشان می‌دهد از ديدگاه مديران، سود به‌عنوان مهم‌ترین معيار تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و تحليل گران است (آرمسترانگ و همکاران7، 2010)؛ اما ازآنجاکه سود حسابداري می‌تواند تحت تأثیر انتخاب‌های مديران در خصوص روش‌ها و استانداردهاي حسابداري قرار گيرد، امروزه مفهومي تحت عنوان افشا اطلاعات براي سنجش مطلوبيت سود مورداستفاده قرار می‌گیرد. چراکه می‌بایست مشخص گردد که سود حسابداري تا چه ميزان نشان‌دهنده عملکرد شرکت است و تا چه ميزان ناشي از انتخاب‌های مديران در مورد روش‌های حسابداري است (بولو و حسني، 1395).
تعاريف متعددي از افشا اطلاعات ارائه‌شده است، اما هنوز محققان اين حوزه به يک تعريف واحد از اين مفهوم نرسیده‌اند. همان‌طور که تعاريف متعدد براي اين مفهوم وجود دارد، براي اندازه‌گیری اين مفهوم نيز روش‌های متعددي مورداستفاده قرار می‌گیرد. همچنين در تحقيقات انجام‌شده در سال‌های اخير درزمینه افشا اطلاعات، شناسايي عوامل مؤثر بر آن موردتوجه محققان قرارگرفته است. نتايج اين تحقيقات نشان می‌دهد که عوامل متعددي می‌تواند افشا اطلاعات را تحت تأثیر خود قرار دهد.
يکي از راه‌های اندازه‌گیری افشا اطلاعات شرکت‌ها، ارزيابي کيفيت گزارش گري مالي می‌باشد. کيفيت گزارش گري مالي می‌تواند تحت تأثیر ویژگی‌های تهیه‌کنندگان آن قرار گيرد و ازاین‌رو می‌توان گفت که خطاي انساني کارکنان بخش مالي می‌تواند کيفيت گزارش گري مالي را تحت تأثیر قرار دهد. با توجه به اين مطالب می‌توان گفت که خطاي انساني کارکنان بخش مالي که کيفيت گزارشگري مالي را می‌تواند کاهش دهد، به‌عنوان يک عامل مؤثر بر افشا اطلاعات شناخته می‌شود. ازاین‌رو در اين پژوهش به دنبال آن هستيم تا عوامل خطاي انساني کارکنان بخش مالي را که می‌تواند تأثیر منفي بر کيفيت اطلاعات تهیه‌شده در سيستم حسابداري داشته باشد و باعث کاهش کيفيت گزارش گري مالي شود را شناسايي کنيم. شناسايي اين عوامل و اتخاذ راه‌کارهایی جهت کاهش اين خطاها می‌تواند منجر به بهبود کيفيت گزارشگري مالي و بالا بردن افشا اطلاعات گردد. کاهش خطاي انساني در بخش مالي می‌تواند عدم اطمينان استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالي و گزارش گري مالي را کاهش داده و باعث بهبود شرايط واحد تجاري گردد.
این تحقیق به‌طور همزمان به نیازهای کوتاه‌مدت سازمان‌ها برای بهبود کارایی و شفافیت مالی و همچنین نیازهای بلندمدت برای ارتقای اعتماد و رقابت‌پذیری پاسخ می‌دهد. توجه به این ابعاد می‌تواند در مسیر رشد پایدار سازمان و افزایش ارزش‌آفرینی در محیط اقتصادی مؤثر باشد.
هرچند تا به امروز تحقيقات فراواني در خصوص عوامل مؤثر بر افشا اطلاعات انجام‌شده، اما تاکنون در خصوص تأثیر خطاهاي انساني کارکنان بخش مالي تحقيقي انجام‌نشده و ازاین‌رو اين مقاله براي اولين بار به اين موضوع می‌پردازد.
چهارچوب نظری پژوهش
بحث خطاي انساني سال‌هاست که بر اساس تئوری‌های روان‌شناسی و رفتاري، موردبررسی قرارگرفته است. اين موضوع ازجمله موضوعاتي است که در حوزه نظري و عملي مديريت موردتوجه قرارگرفته و بخش زيادي از زمان، بودجه و توجه صاحب‌نظران حوزه مديريت و همچنین مديران واحدهاي تجاري را به خود اختصاص داده است (حاجي حسيني، 1389: 12). امروزه تمامي شرکت‌ها در سطح جهان، بر ابقاي استعداد و افزايش آگاهي نيروي کار خود متمرکز گردیده‌اند. يکي از دلايل این‌همه توجه به نيروي انساني کارآمد اين است که خطاي انساني می‌تواند هزینه‌های بالايي را براي شرکت‌ها به بار آورد. ازاین‌رو خطاي انساني می‌تواند اثرات زيادي را بر روي عملکرد و موفقيت شرکت‌ها داشته باشد.
هرچند امروزه رشد بسيار سريع تکنولوژي و خودکار شدن کارها باعث شده تا حضور فيزيکي انسان در محیط‌های کاري کم‌رنگ‌تر شود، اما هنوز هم نقش نيروي انساني بسيار حساس و کليدي است. قابلیت‌های جديدي که امروزه در انجام کارها اتفاق افتاده باعث شده تا پیچیدگی‌های جديدي نيز اتفاق افتد. اینکه بخش از کار به‌صورت خودکار انجام شود نمی‌تواند باعث شود تا اين نکته را ناديده بگيريم که انسان همچنان بخش مهمي از انجام فرآيندهاست. در اين شرايط رابطه ميان انسان و فناوري همچنان وجود دارد اما نحوه تعامل ميان انسان و فناوري دچار تغييرات گسترده‌ای شده است. اين شکل جديد از تعامل ميان انسان و فناوري، باعث شده تا به وجوه جديد فعالیت‌ها و قابلیت‌ها انسان توجه شود. در اين حالت خطاي انساني نيز موردتوجه صاحب‌نظران قرار می‌گیرد (دکر8، 2005).
تعاريف متفاوتي از خطاي انساني توسط محققان ارائه‌شده است. يکي از اين تعاريف به اين شرح می‌باشد: خطاي انساني عبارت است از يک تصميم و يا يک رفتار نادرست که می‌تواند بر روي اثربخشي فرآيند تاثيرگذار باشد يا باعث کاهش ايمني، اطمينان و يا عملکرد يک سيستم گردد. تعريف ديگري که می‌توان در خصوص خطاي انساني ارائه داد به اين صورت است که خطاي انساني رفتاري است که از انسان بدون قصد قبلي سر می‌زند و با قوانين و مقررات همخواني نداشته و از ديدگاه سايرين ناپسند هست؛ و يا می‌توان این‌گونه گفت که خطاي انساني رفتاري است که به‌موجب آن، يک فرآيند و يا يک سيستم به شکلي تبديل شود که در محدوده استانداردهاي پذیرفته‌شده جايي نداشته باشد. در کل می‌توان تعاريف مربوط به خطاي انساني را در يک جمله به اين صورت خلاصه نمود. خطاي انساني مجموعه‌ای از رفتارهاي انساني است در حدود هنجارها و استانداردهاي موردپذیرش نمی‌گنجد و از اين حدود و استانداردهاي طبيعي و قابل‌قبول همگان تخطي می‌کند (پاک‌دل و اميدواري، 1396).
روش‌های ارزيابي خطاي انساني
در بخش‌های گذشته در خصوص تعاريف مطرح‌شده براي خطاي انساني و همچنین علل بروز آن بحث نگردید. در اين بخش به روش‌هایی که براي ارزيابي خطاي انساني وجود دارد، خواهيم پرداخت. تکنیک‌هایی که براي ارزيابي خطاي انساني در بخش‌های صنعتي و خدماتی به کار می‌رود، حاصل بررسی‌های انجام‌شده بر روي خطاهاي انساني صورت گرفته در صنايع شيميايي و هسته‌ای هست. اين روش‌ها با انجام بررسی‌ها و تحقيقات جديد به‌روزرسانی شده و امروزه در صنايع مختلف ازجمله صنعت پتروشيمي، مراکز کنترل ترافيک هوايي، صنايع نظامي و همچنين در تکنولوژی‌های اجتماعي مورداستفاده قرارگرفته‌اند. روش‌های ارزيابي خطاي انساني را می‌توان به دو بخش کمي و کيفي تقسيم کرد و ازاین‌روش‌ها براي پیش‌بینی و ارزيابي خطاهاي انساني در بخش خدمات نيز استفاده کرد. در جدول زير به معرفي برخي ازاین‌روش‌های ارزيابي می‌پردازیم.
جدول 1. برخي روش‌های شناسايي، ارزيابي خطاي انسان و محاسبه قابليت اطمينان
خصوصيات روش | روش به‌کاررفته |
محاسبه قابليت اطمينان، آناليز خطاهاي انساني و تحليل شغل، شناسايي خطاهاي اصلي، محاسبه نسبت تأثیر خطا و قابليت اطمينان و درنهایت ارائه راهكار براي كاهش ميزان خطا | CREAM - Cognitive Reliability Error Analysis Method |
HEART - Human Error Assessment and Reduction Technique | |
سيستمي براي پیش‌بینی، آناليز و كاهش خطاي انساني در بيشتر مشاغل حساس | SPEAR - System for Predictive Error Analysis and Reduction |
آنالیز وظایف نيروي كار براي شناسايي خطاي انساني در زمان عمليات كاري | TAFEI -Task Analysis For Error Identification |
كارشناسان را به قضاوت‌های ساده در خصوص اعمال تصميم در زمان بروز خطا وامی‌دارد. | PC Paired comparisons |
يك مدل عمومي كه در آن تمام حوادث قابل‌مشاهده است و اجازه می‌دهد تا مجموعه‌ای از تمام اطلاعات مربوط به خطاي انساني در يك بانك اطلاعاتي شكل گيرد | CAHR Connectionism Assessment of Human Reliability
|
افشا اطلاعات
افشا به عنوان یک ابزار کلیدی برای بهبود شفافیت و کاهش عدم تقارن اطلاعاتی در بازارهای مالی شناخته می‌شود. این مفهوم به ارائه اطلاعاتی فراتر از الزامات قانونی اشاره دارد که می‌تواند شامل اطلاعات مالی و غیرمالی باشد (هاشمی، 1401). افشا داوطلبانه می‌تواند به تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران و بهبود عملکرد بازار کمک کند.
اجزای کلیدی افشا داوطلبانه:
1. اطلاعات مالی پیش‌بینی‌شده: این اطلاعات شامل پیش‌بینی‌های مالی نظیر درآمدهای آینده، سودآوری و هزینه‌ها است که به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا بهتر به ارزیابی توانایی‌های مالی و عملکرد آتی شرکت بپردازند (خدابخش، 1401). ارائه پیش‌بینی‌های دقیق می‌تواند به کاهش نوسانات بازار و بهبود ثبات مالی شرکت‌ها کمک کند.
2. اطلاعات استراتژیک و مدیریتی: اطلاعاتی مانند استراتژی‌های رشد، تحلیل‌های بازار، و برنامه‌های توسعه به ذینفعان این امکان را می‌دهد که درک بهتری از مسیر آینده شرکت داشته باشند (برادران، 1401). این اطلاعات می‌تواند شامل اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت، اقدامات استراتژیک برای دستیابی به این اهداف، و تجزیه و تحلیل ریسک‌های مرتبط باشد.
3. اطلاعات مربوط به مسئولیت اجتماعی و محیطی: این دسته شامل گزارش‌های مربوط به مسئولیت اجتماعی شرکت، تأثیرات زیست‌محیطی، و اقدامات مربوط به پایداری است. این اطلاعات می‌تواند به بهبود تصویر عمومی و روابط با جامعه کمک کند و نشان دهد که شرکت چگونه به مسئولیت‌های اجتماعی و محیطی خود پایبند است (عبداللهی، 1402).
تحقیقات نشان داده‌اند که افشا داوطلبانه می‌تواند مزایای قابل توجهی از جمله کاهش هزینه‌های سرمایه، افزایش ارزش بازار، و بهبود اعتبار شرکت به همراه داشته باشد (سیدمحمدی، 1402). این نوع افشا همچنین به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که در برابر رقبا برتری یابند و به سرمایه‌گذاران احساس اطمینان بیشتری بدهند (جلیلی، 1402).
امروزه به دلیل گسترش فعالیت‌های اقتصادی، توسعه بازارهای مالی و رونق سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه بخصوص بورس اوراق بهادار توسط اشخاص حقیقی و حقوقی، مهم‌ترین ابزار جهت اتخاذ تصمیمات درست و کسب منفعت مورد انتظار و استفاده بهینه و مطلوب از امکانات مالی، دسترسی به اطلاعات درست، به‌موقع و تحلیل دقیق و واقع بینانه آن است. سرمایه‌گذاران و سهام‌داران در خصوص خرید سهام نیاز به بررسی و پیش‌بینی ارزش سهام شرکت‌ها در سال‌های آتی دارند و بدیهی است که تعیین این ارزش، منوط به‌پیش بینی قدرت سودآوری شرکت‌ها و پایداری و ثبات آن در آینده است. سودهای گزارش‌شده در صورت‌های مالی و گزارش‌ها مالی به دلیل استفاده از حسابداری تعهدی و وجود قضاوت‌ها و ارزیابی‌های شخصی، نمی‌تواند به‌طور مناسب قدرت موسسه را در ایجاد جریان‌های نقدی مطلوب منعکس نماید (بولو و حسني، 1395).
در بازار سرمایه، گزارشگری مالی صحیح و بهنگام ارزش زیادی دارد و افرادی که در معرض فرصت‌ها و خطرات ناشی از نوسانات بازار سرمایه قرار دارند از ارزش آن به‌خوبی اطلاع دارند. با در نظر گرفتن ارزش اطلاعات حسابداری، می‌توان اظهار داشت که بررسی ابعاد گوناگون این اطلاعات از قبیل نحوه محاسبه و ارائه، کمیت، کیفیت و سایر جنبه‌های مرتبط با آن‌ها در قالب پژوهش‌های گوناگون ضروری است (محمدزاده سالطه و همکاران، 1391).
اطلاعات حسابداری باکیفیت می‌تواند در تخصیص بهينه منابع تأثیر به سزايي داشته باشد. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین اطلاعات حسابداري که بسيار مورداستفاده قرار می‌گیرد، سود حسابداری است که بسیاری از تصمیمات و الگوهای تصمیم‌گیری اقتصادي استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالي بر مبنای آن طراحی‌شده‌اند (مهربان پور و همکاران، 1396). سود حسابداری رامی‌تان به‌عنوان مبنایی برای سنجش کارایی مدیریت، و همچنين ابزاری برای پیش‌بینی سودها و جریان‌های نقدی آتی، مبنایی برای تعیین مالیات و وسیله‌ای برای ارزیابی و قضاوت درباره تخصیص منابع معرفي نمود (بولو و حسنی القار، 1395).
پس از رسوایی‌های مالی که اوایل قرن 21 اتفاق افتاد، حجم بسيار زيادي از تحقیقات حسابداری به‌سوی شناخت و ارزیابی ویژگی‌های کیفی گزارش گری مالی و نتيجه آن، يعني سود حسابداری گرایش پيدا کردند (مهربان پور و همکاران، 1396).
افشا اطلاعات یکی از جنبه‌های مهم سلامت مالی واحدهای تجاری است که موردتوجه سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و سایر استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی قرار می‌گیرد. طی سه دهه اخیر بحث افشا اطلاعات موردتوجه خاص پژوهش گران قرارگرفته و تلاش بر این بوده است که با دست یافتن به یک مدل منطقی و معتبر، افشا اطلاعات و عوامل تاثیرگذار بور آن شناسایی شود (دساي و همکاران9، 2009).
ادبیات تحقیق فراوانی در خصوص تأثیر اطلاعات واحدهای تجاری بر پیش‌بینی‌های تحلیل گران وجود دارد. در این خصوص مقالات متعددی نشان می‌دهند که گزارشگری مالی یک منبع مهم مورداستفاده تحلیل گران برای اهداف پیش‌بینی است (آکتاس و کارگين10، 2012؛ آرمسترانگ و همکاران، 2010؛ پيک11، 2005). بااین‌وجود هنوز مشخص نیست که چه میزان اطلاعات مالی و با چه کیفیتی می‌تواند راهنمای تحلیل گران مالی باشد. باید توجه داشت که رویه‌های حسابداری به‌شدت بر پیش‌بینی تحلیل گران تأثیرگذار است. روش‌ها و رویه‌های متفاوت ارزشیابی و اندازه‌گیری می‌تواند منجر به درجات متفاوتی از افشا اطلاعات منجر شود.
سود نسبت به سایر شاخص‌های عملکردی همانند سود تقسیمی و جریان وجوه نقد آتی، برای سرمایه‌گذاران از اولویت بالاتری برخوردار است. ازاین‌رو هدف اصلی از گزارش گری سود، ارائه اطلاعات مفید برای افرادی است که به گزارش‌های مالی نیاز دارند و علاقه‌مند به دریافت این اطلاعات می‌باشند (فرانسيس و همکاران12، 2004).
در تحقیقات حسابداری، محققان برای اندازه‌گیری افشا اطلاعات سنجه‌های مختلفی همانند مربوط بودن، به‌موقع بودن، محافظه‌کاری، کیفیت اقلام تعهدی، ثبات و قابلیت پیش‌بینی پذیری سود را پیشنهاد می‌دهند. وجود تفاوت‌های بنیادی در سنجه‌های اندازه‌گیری افشا اطلاعات باعث می‌شود که در دریافت و فهم نسبت به مفهوم چندبعدی افشا اطلاعات بهتر گردد (کريشنان13، 2003).
اندازه‌گیری افشا اطلاعات
افشا اطلاعات دارای ابعاد زیادی است که محققان برای سنجش آن از معیارهای مختلفی استفاده نموده‌اند، اما تاکنون به روش واحدی برای اندازه‌گیری آن دست پیدا نکرده‌اند (ولوري و جنکينز14، 2006). بررسی مبانی نظری مرتبط باافشا اطلاعات نشان می‌دهد که رویکردهای متفاوتی در ارزیابی افشا اطلاعات وجود دارد. بررسی‌های انجام‌شده در خصوص طبقه‌بندی معیارهای سنجش افشا اطلاعات عنوان کردند که اگرچه معیارهای متفاوتی برای افشا اطلاعات وجود دارد ولی تعیین یک معیار واحد و کلی برای سنجش افشا اطلاعات وجود ندارد، چراکه افشا اطلاعات گزارش‌شده و معیار سنجش و اندازه‌گیری آن، به نوع کاربرد آن از سوی استفاده‌کنندگان از اطلاعات و گزارش‌های مالی و عملکرد شرکت بستگی دارد (عباس زاده و عارفي اصل، 1394).
دچو و همکاران15 (2009) نتايج يکي از تحقيقات این معیارها را در 3 سرفصل به شرح زیر طبقه‌بندی می‌کند:
معیارهای مرتبط با خصوصیات سود
معیارهای مرتبط با ضریب واکنش سود
معیارهای خارجی مرتبط باکیفیت گزارشگری مالی
آن‌ها در مطالعه‌ای به معرفي معيارهاي خارجي مربوط به کيفيت گزارشگري مالي پرداختند. سه معياري که آن‌ها در تحقيق خود معرفي کردند، شامل 1- دستورالعمل‌ها و استانداردهاي حسابداري 2- موارد تجديد ارزيابي 3- کنترل‌های داخلي می‌شوند. دو نکته بسيار مهم در خصوص اين معیارها وجود دارد که با شیوه‌های ديگر اندازه‌گیری افشا اطلاعات کاملاً متفاوت است. نکته اول اين است که در زمان ارزيابي افشا اطلاعات باکیفیت گزارش گري مالي ديگر از خصوصيات سود استفاده نمی‌شود و به‌جای آن به شواهدي که از منابع بيرون از شرکت به دست می‌آید، تکيه می‌گردد. نکته دومي که در مورد اين معيار وجود دارد اين است که اين معيارها صرفاً اطلاعاتي را در مورد افشا اطلاعات ارائه نمی‌کند بلکه اطلاعاتي را در خصوص کيفيت صورت‌های مالي و گزارشگري مالي ارائه می‌نماید.
با توجه به مطالبي که در خصوص معيارهاي ارزيابي کيفيت گزارش گري مالي به‌عنوان يکي از راهکارهاي ارزيابي افشا اطلاعات وجود دارد، توجه به نقش نيروي انساني در مورد هرکدام از معيارهاي فوق و توان کارکنان بخش مالي در بهبود معيارهاي سه‌گانه بالا و به‌تبع آن بالا بردن افشا اطلاعات ضروري می‌باشد. هر چه تلاش کارکنان بخش مالي براي کاهش خطا بيشتر باشد و خطاي انساني کمتري در بخش مالي انجام شود، باعث می‌گردد تا تخطي از دستورالعمل‌ها و استانداردهاي حسابداري کمتر شده و درنتیجه افشا اطلاعات بالاتر رود. کاهش خطاي انساني در مورد تجديد ارائه در سود نيز همین‌گونه بوده و باعث افزايش کيفيت گزارشگري مالي و افشا اطلاعات می‌گردد. ناگفته پيداست که هر چه خطاي انساني کاهش يابد، نقاط ضعف کنترل‌های داخلي نيز کاهش‌یافته و باعث می‌گردد تا افشا اطلاعات شرکت بالاتر رود.
استرس و بروز خطا در ساختار مالی و اقتصادی یک کشور، برای تحلیل و پیش‌بینی فعالیت‌های اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است (حیدریان و همکاران، 1398). شرایط نامطلوب در حوزه کار مالي به‌طور بالقوه می‌تواند از طریق چندین کانال به‌کل اقتصاد منتقل شود ( اوزسلبی،2020). همچنين، استرس‌ها و خطاهاي مالی کوچک حتی می‌توانند در صورت تقویت شدن، منجر به وخیم شدن شرایط اقتصادی شوند؛ به همین دلیل پس از بحران مالی سال 2008 تحقیقات متعددی در سطح جهانی به بررسی عوامل مؤثر بر استرس‌ها و خطاهاي اتفاق افتاده در حوزه مالی پرداخته‌اند (ایشراکی و همکاران،2020).
با توجه به اهميت خطاي انساني کارکنان بخش مالي و تأثیر آن بر کيفيت گزارش گري مالي و همچنين افشا اطلاعات در اين پژوهش به دنبال پاسخ دادن به اين سؤال هستيم که چه خطاهاي انساني در حوزه مالي وجود دارد که می‌تواند بر روي کيفيت گزارشگري مالي و به‌تبع آن افشا اطلاعات مؤثر باشد. چراکه شناسايي اين خطاها می‌تواند به مديران کمک کند تا با انديشيدن راهکارهاي مناسب باعث کاهش اين خطاها و افزايش کيفيت گزارشگري مالي شوند. براي شناسايي اين خطاها در اين پژوهش از روش هارت استفاده می‌شود.
سؤال پژوهش
خطاهاي انساني کارکنان بخش مالي مؤثر بر کيفيت گزارشگري مالي و افشا اطلاعات کدم‌اند؟
جامعه و نمونه آماري
با توجه به اینکه تحقيق حاضر در حوزه مالی شرکت‌های عضو بورس اوراق بهادار تهران واقع در مشهد اجـرا مـي‌شـود. جامعـه آمـاري تحقيـق، کلیه كاركنان بخش مالي می‌باشند كه در سال 1403 مشغول به کار بوده‌اند.
از مجموع پرسشنامه‌های ارسال‌شده 95 پرسشنامه به‌صورت کامل تکمیل‌شده و در بخش تحليل پژوهش مورداستفاده قرار گرفت.
روششناسی پژوهش
در این پژوهش براي جمع‌آوری داده‌های مربوط به بخش تجربی و بررسی سؤال پژوهش، از پرسشنامه روش هارت که بين کارکنان بخش مالي شرکت‌های عضو بورس اوراق بهادار تهران واقع در مشهد توزيع گرديد، استفاده می‌شود. ابتدا به‌منظور بررسی شرح وظایف از متون و مصاحبه با کارگزاران و خبرگان پرداخته شد و سپس جهت تعیین میزان خطای احتمالی و عوامل مؤثر بر آن از پرسشنامه استفاده گردید. براي شناسايي عوامل مؤثر بر بروز خطاي انساني در کارکنان مالی از روش Heart استفاده می‌شود. در اين پژوهش به‌صورت زير عمل گرديد:
مرحله نخست، مطالعه، شناسایی شرح وظايف شغلي کارکنان بخش مالی و نحوه تعامل آن‌ها با محيط اطراف خود با تأكيد بر بروز خطا زمان انجام كار می‌باشد. اين بخش از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با مدیران مالی، حسابرسان و اساتید دانشگاه انجام شد. اطلاعات مربوط به شرح وظایف بعد از مصاحبه با افراد صاحب‌نظر، مشاهده مستقیم فعالیت، مطالعه‌ی گزارش‌ها روزانه و بررسي مستندات به دست آمد. مشاغل و وظایف بحرانی بر اساس پیچیدگی، استرس، خستگی و فشارهای روحی شناسایی می‌گردد و وظایف شناسایی‌شده به روش HTA تجزیه‌وتحلیل گردید.
مرحله دوم، انتخاب روش مناسب‌تر از ديد محقق با توجه به به‌کارگیری روش‌ها در حوزه مشاغل خدماتي و همچنين دقيق و جامع بودن روش مذكور كه در اينجا از روش HEART برای به دست آوردن ارزیابی خطاهای انسانی و ارزیابی قابلیت اطمینان انسان به‌صورت مراحل زیر عمل گردید:
مرحله 1 انتخاب نوع وظیفه عمومی: نوع وظیفه عمومی مناسب با وظیفه موردبررسی به دست آمد و احتمال خطای عمومي تعیین می‌گردد.
مرحله 2 انتخاب شرایط به وجود آورنده خطا: تعيين وضعیت و شرایطی که در آن خطا رخ می‌دهد و ممکن است روی کارایی فرد تأثیر داشته باشد.
مرحله 3 ارزیابی نسبت تأثیر: برای هرکدام از شرایط به وجود آورنده خطا، لازم است تا نسبت تأثیر تعیین شود. در این کار یک عدد بین صفرتا یک برای نشان دادن قدرت هر شرایط به وجود آورنده خطا تعیین می‌گردد.
مرحله 4 به دست آوردن احتمال خطای انسانی: محاسبه احتمال خطای انسانی برای هرکدام از شرایط به وجود آورنده خطا با رابطه زير انجام می‌شود:
1+ نسبت ارزیابی‌شده EPC× (1- ضریب EPC)= تأثیر ارزیابی‌شده
سپس احتمال خطای انسانی (HEP) به دست می‌آید:
تأثیر ارزیابی‌شده GEP ×= احتمال خطای انسانی
مرحله سوم، ورود داده‌ها به مدل، محاسبه و تحليل نتايج حاصل از مدل مذكور بوده است.
یافته‌های پژوهش
گام اول: انتخاب نوع وظيفه عمومي (GTE) با استفاده از جدول 2، مناسب با شغل موردبررسی و به دست آوردن احتمال خطاي عمومي (GEP) براي GTE انتخابي می‌باشد.
جدول 2. وظايف عمومي و احتمال خطاي پايه
عدم اطمينان انسان | فعالیت‌های تعریف‌شده به‌وسیله روش HEART | کد گروه |
|---|---|---|
0/55
| كاملاً ناآشنا، شغل با سرعتي غیرواقعی بدون داشتن ایده‌ای از نتايج احتمالي، اجرا می‌شود. | A |
0/26 | تغيير يا بازگشت سيستم به يك حالت جديد يا اوليه كه به‌صورت فردي، بدون سرپرستي يا دستورالعمل انجام می‌شود. | B |
0/16 | فعاليت پيچيده نيازمند سطح بالايي از شناخت و مهارت | C |
0/09 | شغل بسيار ساده كه بسيار سريع يا با توجه كافي انجام می‌شود. | D |
0/02 | شغل روزمره، بسيار انجام‌شده، فعاليتي سريع و سطح پايين مهارتي | E |
0/003 | بازگشت يا تغيير سيستم به وضعيتي جديد يا بر اساس دستورالعمل با مقداري بررسي | F |
0/0004 | كاملاً آشنا، طراحي خوب، مكرر انجام‌شده | G |
0/0002 | پاسخ درست به دستورهای سيستم حتي زماني كه بازرسي خودکار افزایش‌یافته است. | H |
0/03 | وظايف متفرقه براي زماني كه هيچ توصيفي براي آن‌ها وجود ندارد. | M |
گام دوم: انتخاب شرايط به وجود آورنده خطا هست كه ويليامز به كمك همكارانش با بررسي تعداد زيادي از مشاغل به‌دست‌آمده و براي هرکدام با توجه به تجارب کسب‌شده ضريبي (a) در نظر گرفته‌شده است. تمامي اين موقعیت‌ها به شرح جدول 3 بوده و در اين تحقیق تنها از موقعیت‌هایی كه باعث به وجود آمدن خطا در شغل کارکنان بخش مالی شده، استفاده گردید.
جدول 3. موقعیت‌های به وجود آورنده خطا در کارکنان مالي
ضريب a | موقعیت‌های به وجود آورنده خطا (EPCs) | رديف |
10 | خستگي و فرسودگي شغلي | 1 |
10 | شناخت ناکافي از شرايط | 2 |
10 | نرخ افزايش ميزان سروصدا | 3 |
9 | آموزش ناکافی در مورد کار | 4 |
5/5 | آگاهي پايين نسبت به اجراي دستورالعمل‌ها | 5 |
5 | ابهام در استانداردهاي عملكرد موردنیاز | 6 |
3 | بی‌تجربگی كاربر | 7 |
5/2 | ابهام در استانداردهاي عملكرد موردنیاز | 8 |
2 | عدم وجود بازخورد نامناسب | 9 |
3/1 | استرس و اضطراب | 10 |
2/1 | مشکلات شخصي و عدم تمرکز لازم | 11 |
15/1 | نحوه تعامل مسئولان سازمان با کارکنان | 12 |
1/1 | خستگي ناشي از حجم بالاي کار | 13 |
05/1 | انجام امور تکراري | 14 |
1/1 | نحوه برخورد ارباب‌رجوع با کارکنان | 15 |
03/1 | اجراي همزمان چند کار باهم | 16 |
گام سوم: ارزيابي نسبت تأثیر می‌باشد (b) كه براي هر EPC انتخابي ضروري است تا نسبت تأثیر آن تعيين شود. اين كار شامل اختصاص عددي بين صفر و يك براي نشان دادن قدرت تأثیر هر EPC بوده كه به كمك خبرگان و با بهره‌گیری از پرسشنامه‌ها هست كه خروجي اين پرسشنامه‌ها عوامل به وجود آورنده خطا، آشفتگي ذهن و عدم تمركز به همراه ميزان اهميت هرکدام می‌باشد. اين احتمال بر اساس اهميت نسبي خطاهاي به وجود آمده می‌باشد كه در جدول 4 بیان‌شده است.
جدول 4. ميانگين نسبت تأثیر عوامل بروز خطا در عملكرد كارکنان مالی
ميانگين نسبت تأثیر ارزیابی‌شده (b) | عوامل تأثيرگذار بر بروز خطا در عملكرد کارکنان | رديف |
|---|---|---|
0/33 | عدم تجربه كافي در خصوص نحوه انجام شرح وظايف | 1 |
0/31 | پيچيدگي مراحل اجراي كار با سيستم (با توجه به نوع درخواست) | 2 |
0/65 | خستگي در زمان اجراي كار، ناشي از حجم بالاي كار | 3 |
0/55 | آموزش‌های ناكافي در خصوص امور مالی | 4 |
0/67 | اضطراب در زمان اجراي كار با سيستم | 5 |
0/43 | عدم آگاهي از نحوه اجراي دستورالعمل‌های مالی | 6 |
0/34 | آلودگی‌های محيطي و شرايط فيزيكي محل کار | 7 |
0/78 | نحوه برخورد و تعامل ارباب‌رجوع با کارکنان | 8 |
0/69 | نحوه تعامل مسئولین شرکت با کارکنان مالی | 9 |
0/79 | اجراي همزمان چند كار با يكديگر | 10 |
0/42 | وجود مشكلات شخصي و عدم تمركز لازم زمان انجام كار | 11 |
0/38 | تكراري بودن بيشتر كارهاي روزانه و اختلال در توالي امور مشابه | 12 |
0/31 | استانداردهای نامناسب اجرایی | 13 |
0/36 | عدم توانایی در شناخت شرایط | 14 |
0/48 | خستگی – فرسودگی شغلی | 15 |
0/53 | عدم وجود سیستم بازخورد | 16 |
لازم به ذكر است درصورتی‌که هر عامل بر بروز خطا به‌صورت صد درصد تأثیر می‌گذارد اهميت آن را 10 در نظر گرفته و نسبت b، 1 فرض شده و اگر تأثیر عاملي بر بروز خطا بسيار ناچيز بوده اهميت آن را نزديك به صفر در نظر گرفته‌شده است؛ به‌عنوان نمونه عامل اضطراب در زمان اجراي كار با سيستم در پرسشنامه‌ها بيشتر عاملي بااهمیت زياد در نظر گرفته و ميانگين ميزان اهميت آن در طيف ليكرت 1 تا 9، 7/6، بوده كه براي اين عامل ضريب b را به 67/0 در نظر گرفته‌شده است.
گام چهارم: به دست آوردن احتمال خطای انسانی: برای به دست آوردن احتمال خطای انسانی برای هر شرایط به وجود آورنده خطا EPC انتخابی توسط رابطه زیر تأثیر آن (PF) اندازه‌گیری می‌شود:
1+ نسبت ارزیابی‌شده EPC× (1- ضریب EPC)= تأثیر ارزیابی‌شده
سپس احتمال خطای انسانی (HEP) به دست می‌آید:
تأثیر ارزیابی‌شده GEP ×= احتمال خطای انسانی
كه نتایج مربوط به این مرحله در جدول 5 بیان‌شده است.
جدول 5. نتايج نهايي محاسبه ميزان قابليت اطمينان خطاهاي كارکنان مالی
انتخاب GTT وظیفه | برآورد احتمال معادل GEP | تعیین موقعیت‌های به وجود آورنده خطا | ضریب | ارزیابی | محاسبه | محاسبه احتمال بروز خطا |
|---|---|---|---|---|---|---|
a | نسبت | PF | ||||
| تأثیر | a-1)*b+1) | ||||
G | 0/0004 | عدم تجربه كافي در خصوص نحوه انجام شرح وظايف | 3 | 0/33 | 1/66 | 0/000664 |
پيچيدگي مراحل اجراي كار با سيستم (با توجه به نوع درخواست) | 2/5 | 0/31 | 1/465 | 0/000586 | ||
خستگي در زمان اجراي كار، ناشي از حجم بالاي كار | 1/1 | 0/65 | 1/065 | 0/000426 | ||
آموزش‌های ناكافي در خصوص امور مالی | 9 | 0/55 | 5/4 | 0/00216 | ||
اضطراب در زمان اجراي كار با سيستم | 1/3 | 0/67 | 1/201 | 0/0004804 | ||
عدم آگاهي از نحوه اجراي دستورالعمل‌های مالی | 5/5 | 0/43 | 2/935 | 0/001174 | ||
آلودگی‌های محيطي و شرايط فيزيكي محیط کار | 10 | 0/34 | 4/06 | 0/001624 | ||
نحوه برخورد و تعامل ارباب‌رجوع با کارکنان مالی | 1/1 | 0/78 | 1/078 | 0/0004312 | ||
نحوه تعامل مسئولین شرکت با کارکنان مالی | 1/15 | 0/69 | 1/1035 | 0/0004414 | ||
اجراي همزمان چند كار با يكديگر | 1/03 | 0/79 | 1/0237 | 0/00040948 | ||
وجود مشكلات شخصي و عدم تمركز لازم زمان انجام كار | 1/2 | 0/42 | 1/084 | 0/0004336 | ||
تكراري بودن بيشتر كارهاي روزانه و اختلال در توالي امور مشابه | 1/1 | 0/38 | 1/038 | 0/0004152 | ||
استانداردهای نامناسب اجرایی | 5 | 0/31 | 2/24 | 0/000896 | ||
عدم توانایی در شناخت شرایط | 10 | 0/36 | 4/24 | 0/001696 | ||
خستگی – فرسودگی شغلی | 10 | 0/48 | 5/32 | 0/002128 | ||
عدم وجود سیستم بازخورد | 2 | 0/53 | 1/53 | 0/000612 | ||
0/0145773 احتمال بروز خطا= | ||||||
بحث و نتیجه گیری
با توجه به یافته‌های این پژوهش، خطای انسانی در بخش مالی به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در کاهش کیفیت گزارشگری مالی و افشای اطلاعات شناسایی شد. نتایج نشان می‌دهد عواملی نظیر پیچیدگی وظایف، خستگی ناشی از حجم بالای کار، کمبود آموزش، اضطراب، و نبود آگاهی کافی از دستورالعمل‌های مالی، به‌طور مستقیم بر عملکرد کارکنان مالی و کیفیت خروجی‌های آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
این پژوهش تأکید دارد که کاهش خطاهای انسانی نه‌تنها می‌تواند شفافیت و دقت گزارشگری مالی را افزایش دهد، بلکه باعث بهبود اعتماد میان ذینفعان و کاهش ریسک‌های مرتبط با تصمیم‌گیری‌های اقتصادی می‌شود. سازمان‌ها باید با طراحی برنامه‌های آموزشی هدفمند، بهبود شرایط کاری، و تقویت سیستم‌های بازخورد، از بروز خطاهای انسانی جلوگیری کنند.
درنهایت، ایجاد محیطی که در آن کارکنان مالی احساس امنیت، آموزش کافی، و حمایت سازمانی داشته باشند، می‌تواند به بهبود پایدار کیفیت گزارشگری مالی و افزایش شفافیت اطلاعاتی در سطح سازمان منجر شود. این امر نقشی اساسی در ارتقای سلامت مالی و رقابت‌پذیری سازمان‌ها در محیط‌های پیچیده و پویا ایفا می‌کند.
باوجوداینکه در دهه‌های اخير، استراتژی‌ها و روش‌های قابليت اطمينان به‌طور قابل‌توجهی پيشرفت كرده است، ولي بيشتر کارکنان بخش مالی، در مقايسه با حوزه‌های ديگر ازاین‌رو سود نمی‌برند. تاكنون تحقيقاتي در مورد چگونگي آناليز قابليت اطمينان در سيستم خدمات مالی انجام‌نشده است.
ارزيابي قابليت اطمينان انسان (HRA) مفهوم رايجي است كه براي ارزيابي روش‌ها و مدل‌هایی استفاده می‌شود كه مربوط به پیش‌بینی وقوع «خطاهاي انساني» است، به‌عبارت‌دیگر ارزيابي قابليت اطمينان انسان شامل استفاده از روش‌های كمي و كيفي براي ارزيابي سهم انسان در خطا می‌باشد. از روش HRA بيشتر در صنايع با خطر بالا (مانند صنايع هسته‌ای و هوافضا) به‌منظور جلوگيري از وقايعي كه ممكن است نتايج فاجعه‌بار داشته باشد، استفاده‌شده است. روش‌های به‌کاررفته در اين زمينه برگرفته از سه رشته مهندسي، روانشناسي و ارگونومي كاربردي بوده و هدف نهايي اين روش‌ها كاهش اشتباهات انساني در خدمات سلامت می‌باشد.
در این تحقیق با استفاده ازنظر خبرگان به شناسایی شرح وظایف شغل کارکنان بخش مالی شرکت‌هاي عضو بورس اوراق بهادار تهران واقع در مشهد با تأکید بر بروز خطا زمان انجام کار، شناسایی عوامل مؤثر بر قابلیت اطمینان کارکنان مالی، ارزیابی خطای انسانی کارکنان مالی با استفاده از روش HEART پرداخته شد. با توجه به نتایج تحقیق حاضر مهم‌ترین عوامل به وجود آورنده خطای انسانی در کارکنان مالی به شرح زیر می‌باشند:
عدم تجربه كافي در خصوص نحوه انجام شرح وظايف، پيچيدگي مراحل اجراي كار با سيستم (با توجه به نوع درخواست مشتري)، خستگي در زمان اجراي كار، ناشي از حجم بالاي كار، آموزش‌های ناكافي در خصوص امور مالی، اضطراب در زمان اجراي كار با سيستم، عدم آگاهي از نحوه اجراي دستورالعمل‌های مالی، آلودگی‌های محيطي و شرايط فيزيكي محیط کار، نحوه برخورد و تعامل ارباب‌رجوع با کارکنان مالی، نحوه تعامل مسئولین شرکت با کارکنان مالی، اجراي همزمان چند كار با يكديگر، وجود مشكلات شخصي و عدم تمركز لازم زمان انجام كار، تكراري بودن بيشتر كارهاي روزانه و اختلال در توالي امور مشابه، استانداردهای نامناسب اجرایی، عدم توانایی در شناخت شرایط، خستگی و فرسودگی شغلی و عدم وجود سیستم بازخورد که با تحليل خطاهـاي شناسایی‌شده و بـا توجـه بـه نسـبت تأثیر ارزیابی‌شده (b) و ميزان اهميت هركدام از عوامـل بـر بـروز خطـا بـه كمـك روش بیان‌شده محاسبه و قیدشده است، می‌توان گفت كه عوامل نحوه برخورد و تعامل ارباب‌رجوع با کارکنان مالی، اجراي همزمان چند كار با يكديگر، نحوه تعامل مسئولین شرکت با کارکنان مالی و اضطراب در زمان اجراي كار با سيستم از مهم‌ترین علل بروز خطاي ناشي از عدم تمركز كافي در زمان اجـراي خـدمت كـاربر دانست كه به ميزان حدود 70 درصد تأثیر گذاشته‌اند. پـس از محاسـبات نهـايي ميـزان قابليـت اطمينان اين خطاها،0.014 به‌دست‌آمده است.
خروجي فعالیت‌های انجام‌شده در بخش مالي، پايه و اساس تهيه صورت‌ها و گزارش‌های مالي می‌باشد. ازاین‌رو می‌توان گفت که خطاهاي انساني که در بخش مالي رخ می‌دهد، باعث خواهد شد تا تهيه صورت‌های مالي و کيفيت گزارشگري مالي تحت تأثیر قرار گيرد. هرچقدر بتوان خطاي انساني که در بخش مالي اتفاق می‌افتد را کاهش داد، می‌توان به بهبود صورت‌های مالي و کيفيت گزارشگري مالي رسيد. وجود شناخت کافي از خطاهايي که امکان دارد رخ دهد و باعث ايجاد خطا و اشتباه در صورت‌های مالي گردد، به مديران می‌تواند کمک کند تا از بروز اين خطاها جلوگيري کرده و باعث بهبود کيفيت گزارش گري مالي گردد.
همان‌طور که در مباني نظري و بر اساس نتايج تحقيق دچو و همکاران که در سال 2009 بر روي نحوه ارزيابي افشا اطلاعات انجام‌شده، عنوان شد يکي از راه‌های ارزيابي افشا اطلاعات شرکت‌ها، بررسي کيفيت گزارشگري مالي شرکت‌ها می‌باشد. مطابق نتايج تحقيق فوق، هر چه کيفيت گزارش گري مالي کاهش يابد، می‌توان گفت که افشا اطلاعات نيز کاهش‌یافته است. ازاین‌رو هر عاملي که باعث کاهش کيفيت گزارش گري مالي گردد می‌تواند افشا اطلاعات شرکت را نيز کاهش دهد. يکي از اين عوامل که می‌تواند باعث کاهش کيفيت گزارش گري مالي گردد، خطاي انساني کارکنان بخش مالي است. خطاهاي انساني که در بخش نتايج یافته‌های پژوهش در بخش مالي شناسايي گرديد، می‌تواند باعث کاهش کيفيت گزارش گري مالي و به‌تبع آن کاهش افشا اطلاعات گردد.
توجه به خطاهاي شناسایی‌شده در بخش مالي و سعي در جهت کاهش آن‌ها، می‌تواند اطمينان و اعتماد به ارقام مندرج در صورت‌های مالي را افزايش داده و باعث شود تا اطمينان به افشا اطلاعات نيز افزايش يابد. به هر ميزان که خطاي انساني کاهش يابد، می‌توان ادعا نمود که تخطي از دستورالعمل‌ها و استانداردهای حسابداري کمتر شده، ميزان تجديد ارائه کاهش می‌یابد و همچنين کنترل‌های داخلي به‌درستی اجرا می‌شوند. کاهش تخطي از دستورالعمل‌ها و استانداردهاي حسابداري، کاهش تجديد ارائه و بهبود عمل به کنترل‌های داخلي باعث می‌شوند تا کيفيت گزارش گري مالي افزايش يابد. باکیفیت گزارش گري مالي، افشا اطلاعات نيز بهبود می‌یابد.
نتايج حاصل از اين پژوهش خطاهاي انساني کارکنان بخش مالي را که می‌تواند بر کيفيت گزارشگري مالي و افشا اطلاعات شرکت‌ها مؤثر باشد، معرفي می‌کند. شناخت کافي از اين خطاها می‌تواند باعث ارائه راهکارهاي مناسب براي بهبود عملکرد کارکنان اين بخش گردد. برخي از مهم‌ترین اين خطاهاي انساني ناشي از پيچيدگي کار، خستگي و عدم آشنايي کارکنان با دستورالعمل‌ها و استانداردهاي حسابداري می‌باشد. ازاین‌رو می‌توان با اتخاذ راهکارهای مناسب جهت ساده‌تر نمودن فرآيندهاي انجام کار و آموزش کافي به کارکنان، از ميزان اين خطاها کاسته و باعث بهبود کيفيت گزارش گري مالي و افشا اطلاعات شد.
بر اساس نتایج پژوهش، پیشنهادات زیر برای کاهش خطاهای انسانی و ارتقای کیفیت گزارشگری مالی ارائه می‌شود:
· برگزاری دوره‌های آموزشی منظم برای کارکنان مالی با تأکید بر شناخت استانداردها و دستورالعمل‌های حسابداری و مالی.
· طراحی برنامه‌های توسعه مهارت‌های نرم (مانند مدیریت استرس و تمرکز) برای بهبود عملکرد کارکنان در شرایط دشوار کاری.
· پیاده‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته مالی با قابلیت کاهش خطاهای انسانی از طریق خودکارسازی فرآیندهای حساس.
· بهره‌گیری از هوش مصنوعی و الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای شناسایی الگوهای خطا و ارائه هشدارهای به‌موقع.
· ایجاد یک پلتفرم بازخورد داخلی که امکان ثبت و پیگیری خطاها را برای تحلیل دقیق‌تر و جلوگیری از تکرار فراهم کند.
· تعریف معیارهای شفاف برای استانداردهای عملکرد و بازبینی این معیارها به‌طور مداوم.
· کاهش حجم کار کارکنان در بازه‌های زمانی پرفشار با تقسیم وظایف یا استخدام نیروهای موقت.
· طراحی محیط‌های کاری مناسب با حداقل عوامل مزاحم (مانند سر و صدا و ازدحام).
· ارائه برنامه‌های حمایتی برای کارکنان در مواجهه با استرس و مشکلات شخصی.
· ایجاد تیم‌های نظارت داخلی تخصصی برای بررسی خطاهای انسانی در گزارشگری مالی.
· پیاده‌سازی سیستم‌های بازخورد فوری برای شناسایی و رفع خطاها پیش از تأثیر بر خروجی‌های مالی.
· توسعه داشبوردهای نظارتی که به مدیران امکان ارزیابی مستمر کیفیت داده‌ها و فرآیندها را می‌دهد.
· تشویق کارکنان به گزارش خطاهای انسانی بدون ترس از عواقب، به‌منظور یادگیری و اصلاح فرآیندها.
· طراحی سیستم‌های پاداش برای کارکنانی که عملکرد باکیفیت و بدون خطا ارائه می‌دهند.
· برگزاری جلسات بازخورد تیمی برای مرور خطاها و ارائه راهکارهای جمعی.
منابع
برادران، مهدی. (1401). نقش افشای داوطلبانه در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی: تحلیل موردی در صنعت نفت. مجله اقتصاد و حسابداری، 14 (4)، 112-130.
بولو قاسم، حسنی مسعود (1395). مروری بر مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده کیفیت سود، مطالعات حسابداري و حسابرسي، ش 20، صص 34-53.
پاک‌دل الهام، امیدواری منوچهر (1396). بررسی تأثیر شخصیت انسانی بر قابلیت اطمینان انسانی و بروز حوادث با استفاده از تکنیک Heart و مدل شخصیت رفتاری DISC در صنایع خودروسازی. مجله ارگونومی; ۵ (۱): ۲۶-۳۵
جلیلی، مهدی. (1402). بررسی روابط بین افشا داوطلبانه و اعتماد سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه ایران. پژوهش‌های مالی و اقتصادی، 20 (2)، 34-50.
حاجی حسینی علیرضا (1389). مهندسی خطاهای انسانی: روش‌های شناسایی و ارزیابی خطای انسانی به انضمام دستورالعمل‌های سیستم‌های مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی. چاپ اول، فن‌آوران.
حیدریان، مریم؛ فلاحتی، علی و کریمی، محمد شریف. (1398)محاسبه شاخص استرس مالی و تحلیل تأثیرهای آن بر رشد اقتصادی ایران؛ کاربردی از مدل خودرگرسیون مارکف سوئیچینگ، تحقیقات مالی، دوره21، ش 3، 417-447.
خدابخش، فریدون. (1401). تحلیل ابعاد افشا داوطلبانه و تأثیر آن بر تصمیمات سرمایه‌گذاری. فصلنامه مطالعات مالی و حسابداری، 17 (3)، 91-106.
سلطاني، علي؛ شريف، حميدرضا (1394). رضاين سنجي خدمات گردشگري مذهبي با تاکيد بر نقش عوامل محيطي: مطالعه موردي حرم شاه چراغ شيراز. پژوهش و برنامه ريزي شهري، س6، ش 23، صص35-54.
سیدمحمدی، احمد. (1402). صداقت مدیران و تأثیر آن بر شفافیت اطلاعات مالی: یک مطالعه تجربی. مجله مدیریت و حسابداری، 19 (3)، 85-102.
عباس زاده محمدرضا، عارفی اصل سولماز (1394). مروری بر مفهوم کیفیت سود و طبقه‌بندی معیارهای سنجش آن، پژوهش حسابداری، شماره 2، صص 93-110.
عبداللهی، امیر. (1402). افشا داوطلبانه و تأثیر آن بر شفافیت مالی: مطالعه‌ای بر روی شرکت‌های بورس تهران. فصلنامه تحقیق در حسابداری، 18 (1)، 75-90.
غیور باغبانی، سید مرتضی؛ بهبودی، امید؛ رمضانی، مهدی؛ پورنگ، علی (1397). بررسي رابطه هوش معنوي و رفتار شهروندي سازماني- تحليل نقش سايقه خدمت (مطالعه موردي: حرم امام رضا). فصلنامه فرهنگ رضوي، ش23، صص 9-42.
محمدزاده سالطه حیدر، جانی مهدی، جلالی مصطفی (1391). بررسی ارتباط بین مدل‌های سنجش کیفیت سود. پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، ش 1، صص 133-154.
مهربان پور، محمدرضا، ندیری، محمد، جندقی قمی، محمد (1396).اثر جایگاه مالی بر افشا اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابداری و حسابرسی، دانشکدة مدیریت دانشگاه تهران، دورة 24، شمارة 1، صص 127-146.
Aktas, R. & Kargin, S. (2012). Predictive ability of earnings and cash flows: Evidence from Turkish firms’ cash flow statements that prepared by IAS 7. Journal of Money, Investment and Banking, 25, 171–180.
Armstrong, C. S. Gyay, W. R. & Weber, J. P.)2010). The role of information and financial reporting in corporate governance and debt contracting. Journal of Accounting and Economics, 50 (2–3), 179–234.
Caruana, A. (2002), service loyalty: The effects of service quality and the mediating of customer satisfaction, European journal of marketing. Vol. 36 No. 8/7, pp. 811-828.
De Felice F, Petrillo A, Carlomusto A, Ramondo A (2012). Human Reliability Analysis: A review of the state of the art. IRACST–International Journal of Research in Management & Technology (IJRMT),2 (1).
Dechow, P., Ge, W. and Schrand, C. (2009). Understanding Earningsquality: A Review of the Proxies, Their Determinants and TheirConsequences, Haas School of Business, University of California.
Dekker S (2005). The Disembodiment of Data in the Analysis of Human Factors Accidents. HFA Safety, 1 (1):39 57.
Desai,H. Bhattacharya, N and Venkataraman, K (2009). Earnings quality and information asymmetry. available at www.ssrn.com.
Francis, J. LaFond, R. Olsson, P. and Schipper, K (2004). Cost of Equity and Earnings Attributes, The Accounting Review, Vol. 79 (4), 967-1010.
Ishrakieh, Layal Mansour, Leila Dagher, Sadika El Hariri. (2020). A financial stress index for a highly dollarized developing country: The case of Lebanon, Central Bank Review, 20 (2020) 43-52
Krishnan, G (2003). Does Big 6 auditor industry expertise constrain earnings management? Accounting Horizons, 17, 1–16.
Ozcelebi, Oguzhan. (2020). Assessing the impacts of financial stress index of developed countries on the exchange market pressure index of emerging countries, International Review of Economics & Finance, Volume 70, November 2020, Pages 288-302
Peek, E (2005). The influence of accounting changes on financial analysts’ forecast accuracy and forecasting superiority: Evidence from the Netherlands. European Accounting Review, 14 (2), 261–295.
Reason J (2000). Human error: models and management. Bmj;320 (7237):768-70.
Velury, V. and Jenkins, S.D (2006). Institutional Ownership and the quality of earnings.Journal of Business Research. 59 (9), 1043-1051.
Yixing, Qin., Min, Yao. (2023). 4. Exploration on the Differences between Financial Analysts' Evaluation of Information Disclosure and Financial Reporting Quality. Academic journal of business & management, doi: 10.25236/ajbm.2023.051621.
.
[1] دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، خوراسگان، ایران
[2] استادیار، گروه حسابداری، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران
[3] استاد، گروه حسابداری، واحد خوراسگان، دانشگاه آزاد اسلامی، خوراسگان، ایران
ایمیل نویسنده مسئول: Shams1122@gmail.com
[4] De Felice et al.
[5] Reason
[6] Yixing, Yao
[7] Armstrong et al.
[8] Dekker
[9] Desai et al.
[10] Aktas & Kargin
[11] Peek
[12] Francis et al.
[13] Krishnan
[14] Velury & Jenkins
[15] Dechow et al.