چالش‌های قاعده ممنوعیت مجازات مضاعف در حقوق اسلام
محورهای موضوعی : حقوق جزا و جرم شناسیاصغر شیرمحمدی 1 , محمدعلی حاجی ده آبادی 2 * , ابو الفتح خالقی 3 , سیدمحمود میرخلیلی 4
1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
2 - دانشیار، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران
3 - استاد، گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران.
4 - حقوق کیفری و جرم شناسی،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه تهران پردیس فارابی،قم،ایران.
کلید واژه: مجازات مضاعف, مجازات مضاعف, حقوق کیفری, عدالت, سیاست کیفری اسلام,
چکیده مقاله :
اصل ممنوعیت مجازات مضاعف از اصول عقلی پذیرفته شده در حقوق کیفری امروز میباشد. مبنای این قاعده بر این است که هر شخصی که در قالب جرم، قوانین کیفری را نقض نماید، اولاً نباید بدون مجازات بماند ودوماً نباید از یکبار بیشتر مجازات گردد. با توجه به وجود برخی از قواعد کلی در فقه که ضامن پویایی هرچه بیشتر فقه با مقتضیات زمان شده است، میتوان قاعده منع مجازات مضاعف را در تمام مجازات های شرعی اعمال کرد. از قواعد کلی در این زمینه که می توان به آن تمسک جست، قاعده نفی حرج و قاعده الضرر است. با توجه به این قاعدهها، احکام اسلامی نباید به گونه ای باشند که حرج یا ضرری را به افراد متحمل کنند. ازاینرو مجازات مضاعف که خود به معنی ایجاد ضرر برای اشخاص و نیز ایجاد عسر و حرج برای جامعه است، نفی میشود و میتواند تأییدی برای همنوایی فقه با قاعده منع مجازات مضاعف شود. قانون مجازات اسلامی مصوّب 1392 نیز تنها در تعزیرات غیرمنصوص شرعی این قاعده را پذیرفته است نتیجه این رویکرد تحمیل مجازاتی دیگر بر بزهکاری است که به موحب حکم دادگاه داخل یا خارج متحمل مجازات شده است امری که با عدالت که از جمله مبانی این اصل است و نیز با موازین حقوق بشری ناسازگار می نماید و مشکلات سیاسی و بین المللی را برای کشور به دنبال دارد. می توان با بهره گرفتن از تلازم،لاضرر،لاحرج و درء، نگاه جامع تری به این قاعده داشت به گونه ای که مجازات های شرعی(دیات،قصاص،حدود) را نیز در برگیرد تا چالش کمتری با موازین حقوقی شرعی داشته باشد.
The principle of prohibition of double punishment is one of the accepted rational principles in today's criminal law. The basis of this rule is that any person who violates criminal laws in the form of a crime should, first, not go unpunished and, second, should not be punished more than once. Given the existence of some general rules in jurisprudence that have ensured that jurisprudence is as dynamic as possible with the requirements of the time, the rule of prohibition of double punishment can be applied to all Islamic punishments. Among the general rules in this field that can be relied upon are the rule of negation of inconvenience and the rule of harm. According to these rules, Islamic laws should not be such that they cause inconvenience or harm to individuals. Therefore, double punishment, which itself means causing harm to individuals and also causing hardship and inconvenience to society, is negated and can be a confirmation of the conformity of jurisprudence with the rule of prohibition of double punishment. The Islamic Penal Code passed in 2013 also accepts this rule only in non-Shariah prescribed punishments. The result of this approach is the imposition of another punishment on a criminal who has been punished by a domestic or foreign court verdict, which is incompatible with justice, which is one of the foundations of this principle, as well as with human rights standards, and leads to political and international problems for the country. By taking advantage of the principles of necessity, non-harm, non-inconvenience, and non-existence, a more comprehensive view of this rule can be taken so that it also includes Sharia punishments (diat, qisas, hudud) so that it poses less of a challenge to Sharia legal standards.
1. اسدزاده،علی،1396،نقد مفهوم جهان شمولی حقوق بشر با تکیه بر اعلامیه جهانی حقوق بشر، مجله اندیشه های حقوق عمومی، شماره2.
2. توجهی، عبدالعلی و قربانی قلجو، مهدی،1388،منع مجازات مضاعف، آراء، مبانی و ادله موافقان و مخالفان با مطالعه تطبیقی در آراء مراجع عظام تقلید، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 29.
3. حاجی ده آبادی، محمدعلی، خاقانی اصفهانی، مهدی، تنش ميان قرائت ايدئولوژيك از فقه جزايي با مقاصد عدالت كيفري اسلامي مانعی در تدوین الگوی اسلامی – ایرانی سیاست جنایی، 1395، مجله پژوهش های فقهی، دوره دوازدهم، شماره سوم.
4. جانی پور، مجتبی،1390،اعتبار احکام کیفری خارجی در فقه اسلامی و نقش آن در توسعه مناسبات بین الملل، فصلنامه پژوهش های روابط بین الملل، دوره نخست، شماره2.
5. خالقی، علی، 1392، تحولات قانون جدید مجازات اسلامی در مورد قلمرو مکانی قوانین جزایی، مجله پژوهش های حقوق جزا و جرم شناسی، شماره یک.
6. خالقی، ابوالفتح و جودکی، بهزاد،1389،دادگاه ذی صلاح در بزه معاونت در جرم در قلمرو حقوق جزای بین الملل،مجله مطالعات حقوقی شیراز، دوره دوم، شماره2.
7. خسروشاهی، قدرت اله و سلطانی، مسعود،1395،الزامات حقوق بشری مجازات ها، مجله حقوقی دانشگاه اصفهان، شماره4.
8. ساداتی، سیدمحمدمهدی،1395،شرایط اعمال قاعده درأ در فقه امامیه و قانون مجازات اسلامی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 14.
9. صادقی، سیدحسین،1393،تعارضات بین قوانین موضوعه ایران و حقوق بشر، دو فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، شماره5.
10. طوسی، محمدبن حسن، بی تا، شرح تجرید، قم، انتشارات مصطفوی، جلد اول.
11. فروغی، فضل اله وجودکی، بهزاد،1396،راه حل های تعارض صلاحیت در قلمرو حقوق جزای بین الملل، مجله حقوقی بین المللی، دوره سی و چهارم، شماره57.
12. فیض، علیرضا،۱۳۹۱،مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام،وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،تهران.
13. قپانچی، حسام، صفری، صادق،1393،تأمّلی در رویکرد نوین حقوق جزای بین الملل ایران نسبت به قاعده منع مجازات مجدد، فصلنامه مطالعات بین المللی پلیس، سال پنجم، شماره19.
14. عرفانی مقدم، حسین و آشوری، محمد،1400،تأثیر حقوق بشر بر سیاست کیفری انتقال بین المللی محکومان، مجله پژوهش های حقوق جزا و جرم شناسی، دوره نهم، شماره18.
15. مجتهد شبستری، محمد، 1381، نقدی بر قرائت رسمی از دین، طرح نو، تهران.
16. مجتهد شبستری، محمد، 1375، هرمونیتک، کتاب و سنت، طرح نو، تهران.
17. منتظری، حسینعلی، 1429 هـ.ق، مجازات های اسلامی و حقوق بشر، قم، نشر ارغوان، چاپ اول.
18. منتظری، حسینعلی، 1383، رساله استفتائات، تهران، نشر سایه، جلد دوم، چاپ اول.
19. مومنی، محمد،1393،حقوق بین الملل کیفری،انتشارات شهر دانش،تهران.
20. میر محمدصادقی، حسین،1390،حقوق جزای بین الملل، مجموعه مقالات،نشر میزان،تهران.
21. نوبهار، رحیم، خدایار، حسین، 1397، امکان سنجی کاربست نهادهای جزایی نوپیدا در حدود، مجله پژوهش های حقوق جزا و جرم شناسی، شماره 12.
22. نوبهار، رحیم، 1384، بررسی قاعده فقهی حرمت تنفیر از دین، مجله تحقیقات حقوقی.