بررسی فقهی سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه و اسلام
محورهای موضوعی : حقوق اسلامی
مریم سیاحی
1
(دانشجوی دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.)
هرمز اسدی کوه باد
2
(استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.)
مسعود پاکدل
3
(استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران.)
کلید واژه: سماع, فقه, متصوفه, فقهای امامیه, مکتب عرفا,
چکیده مقاله :
هدف از این پژوهش، بررسی فقهی سماع در مکتب عرفا و متصوفه از منظر فقهای امامیه می باشد َماع یکی از آیین‌های تصوف که عبارت است از وَجد(ذوق وشوق) حاصل از شنیدن نغمه الهی که به واسطه آن سالک به جنبش و حرکت در می‌آید. این آیین عموما در خانقاه برگزار می‌شود و اکثر صوفیان با بیان شرایطی آن را جایز و حتی برخی لازم می‌دانند، اما تعداد معدودی از بزرگان صوفیه نیز آن را جایز نمی‌شمارند. بسیاری از بزرگان صوفیه تلاش کرده‌اند با استناد به قرآن و روایات جایز بودن سماع را ثابت کنند اما در مقابل آن‌ها بیشتر فقهای شیعه و اهل سنت، سماع را در باب غناء مورد بررسی قرار داده و قائل به عدم جواز آن شده‌اند. نگارنده در این مقاله نتیجه گرفته که اولاً سماع صوفیان از مستحسنات صوفیه بوده و به رغم مخالفانی که حتی در میان خود اهل معرفت و تصوف دارد بدعت ضلالت و مذموم به شمار نمی آید؛ ثانیاً نسبت مطلق موسیقی که گاهی در مراسم سماع برخی از اقسام آن اجرا می شود و غنای محرّم شرعی نسبت عموم و خصوص من وجه بوده و همه اقسام موسیقی شرعا حرام نمی باشد و موسیقی سماع نیز غنای حرام نیست؛ و ثالثاً نسبت حرکات موزون و نمادین و رقصی که در شرع مقدس به عنوان لهو یا لغو حرام است. عموم و خصوص مطلق بوده و فقط بخشی از آن حرکات که موجب تنزل انسان از مقام انسانیت به حیوانیت است، مورد اشکال بوده و قطعا سماع چنین رقصی محسوب
The purpose of this research is to investigate the jurisprudence of Sama in the school of mystics and Sufis from the perspective of Imamiyyah jurisprudence, which is one of Sufism's rites, which consists of ecstasy (taste and desire) resulting from hearing a divine song, which causes the seeker to move. This ritual is generally held in a monastery, and most Sufis consider it permissible and even necessary by stating conditions, but a few Sufi elders do not consider it permissible. Many Sufi elders have tried to prove the permissibility of listening to music by referring to the Qur'an and hadiths, but in contrast to them, most of the Shia and Sunni jurists have examined listening to music in the context of singing and have held that it is not permissible. In this article, the author concluded that, firstly, Sufi hearing is one of the best practices of Sufi, and despite the opposition that exists even among the people of knowledge and Sufism, heresy is not considered as misguidance and reprehensible; Secondly, the absolute ratio of music, which is sometimes performed in the sama ceremony, and some types of music that are prohibited by Sharia, are public and private. And thirdly, the proportion of rhythmic and symbolic movements and dance, which are forbidden in the Holy Sharia as leho or revocation. The public and the private are absolute and only a part of those movements which cause the degradation of human beings from humanity to animality, are objectionable and definitely
ابن منظور، 1404 ق(، لسان العرب، قم: انتشارات وابسته به حوزه علمیه قم.
صدر، محمد، 137۵ ش(، اقتصادنا، شهید صدر، قم: چاپ مکتب الاعلام الاسلامی.
بروجردی، حسین، 1386 ش(، منابع فقه شیعه، تهران: فرهنگ سبز.
بهرامی قص رچمی، خلیل، 13۹۵ ش(، تاثیرآموزههای عرفان اس لامی بر اقتص اد مقاومتی در س ازمانهای دولتی و
خصوصی ایران، نشریه مطالعات اقتصاد مدیریت مالی و حسابداری، شماره 4 .
بیآزار شیرازی، عبدالکریم، 1363 ش(، رساله نوین امام خمینی ره(، تهران: موسسه انجام.
جمعی از مؤلفان، بیتا(، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام فارسی(، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب
اهل بیت علیهم السلام.
حلّی، مقداد بن عبد اللّه سیوری، 1414 ق(، کنز العرفان في فقه القرآن، قم: پاساژ قدس.
خلخالی، سیدمحمدمهدی موسوی، 1422 ق(، حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
خمینی، روح الله، 1388 ش(، آداب الصلاه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی س(.
دلبری، شهربانو، 1400 ش(، تاثیر معنویت و عرفان در اقتصاد، فصلنامه عرفان اسلامی، شماره 68 .
دوزدوزانی، ید الله، 13۹3 ش(، خمس در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله، قم: همراز قلم.
دهخدا، علیاکبر، 1376 ش(، لغتنامه دهخدا، تهران: انتشارات جنگل.
مهنی تهرانی، محمد جواد، 1366 ش(، المباح الفقهیة في شرح الروضة البهیة، قم: وجدانی.
مهنی تهرانی، محمد جواد، 1373 ش(، عناوین الْحکام، قم: وجدانی.
زرا نژاد، منصور، 1383 ش(، اسلامی کردن علم اقتصاد، مفهوم و روش، اقتصاد اسلامی، شماره 1۵ .
زنجانی، عباس علی عمید، 1421 ق(، فقه سیاسی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
ساموئلسن، پل، 13۵2 ش(، اقتصاد، ترجمۀ دکتر حسین پیرنیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ش اهرودی، س ید محمود هاش می، 1426 ق(، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم الس لام، قم: مؤس س ه دائرة
المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام.
فاضل لنکرانی، محمدجواد، 13۹4 ش(، قاعده من ملت، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (.
فراهیدی، خلیل بن احمد، 1408 ق(، العین، قم: انتشارات امیر کبیر.
میرمعزّی، سید حسین، 1384 ش(، اسلام و نظام اقتصادی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 3 .
قرشی، سید علیاکبر، 140۹ ق(، قاموس قرآن، قم: انتشارات حوزه علمیه قم.
لنگرودی، محمدجعفر، 1387 ش(، مبسوط ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات سمت.