تبیین عوامل موثر بر حس تعلق به مکان در محلات برنامه ریزی شده شهری با استفاده از معادلات ساختاری (مطالعه موردی: محله جاهد شهر مشهد)

محورهای موضوعی : طراحی شهری

ایمان قلندریان ¹ , فاطمه میرزائیان ²

1 - استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد،مشهد، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/01/06 تاریخ پذیرش : 1403/08/12 تاریخ انتشار : 1403/09/10

کلید واژه: جاهد شهر, حس تعلق به مکان, محله برنامه ریزی شده, معادلات ساختاری,

چکیده مقاله :

در جوامع امروزی که بحران هویت یکی از مشکلات پیش روی شهرنشینی در توسعه‌های جدید است؛ احساس تعلق به مکان با گسترش روح مشارکت و تعامل با مکان به ایجاد دغدغه‌های مشترک میان ساکنین و افزایش میزان پایداری اجتماعی می‌انجامد. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی وضعیت میانگین شاخص‌های حس تعلق به مکان در محله جاهد شهر مشهد و تبیین روابط علی میان مولفه‌های آن است. این پژوهش مبتنی بر پارادایم اثبات‌گرایی، منطبق بر ملاحظات روش‌شناسی کمی از نوع توصیفی تحلیلی است که با روش پیمایش و ابزار پرسش‌نامه انجام شده است. به‌وسیلة مدل‌سازی معادلات ساختاری میزان تاثیر هریک از مولفه‌ها بر حس تعلق به مکان مشخص گردید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مولفه ادراکی معنایی، بیشترین میزان تاثیر گذاری بر حس تعلق به مکان در محله جاهد شهر را دارد و در درجات بعدی مولفه‌های فردی-اجتماعی، کالبدی-زمینه‌ای و فعالیتی-عملکردی قرار گرفته‌اند.

چکیده انگلیسی:

  The sense of belonging to a place expresses a deep emotional connection between a person and a place, which means that a person defines himself with the place and considers his identity as a result of it. In today's societies, where the identity crisis is one of the problems facing urbanization, especially in new developments, residential neighborhoods can be responsible for a part of the meaning and identity burden of cities, whose residents have a sense of responsibility, commitment and belonging to their neighborhood and surrounding environment. have and consider themselves part of the place. Such a feeling, by expanding the spirit of participation and interaction with the place, leads to creating common concerns among residents and increasing the level of social sustainability in new urban developments.

This research is based on the paradigm of positivism, in accordance with the considerations of quantitative methodology of descriptive and analytical type, and according to the focus on the purpose of clarifying the concept of sense of belonging to a place and explaining its related components and indicators, it was carried out in three stages. In the first stage, by reviewing the history and literature of the subject, analyzing the content of the researches, the dimensions, main components and indicators of the sense of belonging to the place were defined, and then the theoretical model of the sense of belonging to the place was formulated. In the second stage, 195 samples were randomly selected from the residents of Jahdshahr neighborhood by the survey method using the questionnaire tool. In the third step, using structural equation modeling in AMOS software, the impact of each component on the sense of belonging to a specific place and the causal relationships between the components of the sense of belonging to a place were determined by path analysis. In this research, in order to increase the validity of the data, by considering the effects of the control variable, the effect of economic factors has been controlled to measure the impact of indicators of sense of belonging to the place in Jahid Shahr neighborhood. The research findings demonstrate that the semantic-perceptual component (satisfaction, perception of place, identity, and personality) has the highest impact on the sense of belonging to the place in JahidShahr neighborhood. Following that, the individual-social components (interaction with the place, duration of residence), physical-territorial components (accessibility, location, visual richness, visual proportions), and activity-functional components (comfort, flexibility, access to facilities) hold significance as well .Causal relationships between the components of sense of belonging to a place and correlation coefficients in the form of path analysis model show that "physical-contextual" component as an independent variable has an effect on the "individual-social" and "activity-functional" components, and the two components "individual-social" and " "functional-functional" as mediating components affect the "perceptual-meaning" component. According to this model, in addition to the direct effect on the perceptual meaning component, the "functional-activity" variable is also effective on the "individual-social" and "functional-activity" components. Therefore, by increasing the indices of "activity-functional" and "individual-social" components, the "perception-meaning" component also increases.

 

 

 

منابع و مأخذ:

اجلی، زهر؛. ترابی، زهره؛ و ثبوتی، هومن. (1401). واکاوی تاثیر حس تعلق به مکان در مدارس استثنایی. فصلنامه کودکان استثنایی، 4، 116-103.
اسدی، احمد؛ حسین آبادی، سعید؛ و مودودی ارخودی، مهدی. (1399). مدلسازی رابطه بین سرزندگی شهری و حس تعلق مکانی در شهر قاین. فصلنامه علی پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره40، 30-18.
امیری، سید نورالدین؛ رستمی، محمدحسین؛ و دانائی فر، سمانه. (1401). ارزیابی عوامل مؤثر بر حس تعلق شهروندان به فضاهای شهری مطالعه موردی: میدان انقلاب بندر بوشهر، مجله پژوهشهای جغرافیای برنامه ریزی شهری، شماره10، 164-149
بهرام پور، عطیه؛ و مدیری، آتوسا. (1394). مطالعه رابطه میان رضایتمندی سا کنان از محیط زندگی و میزان حس تعلق آنها در مجتمع مسکونی بلند مرتبه شهرک کوثر تهران. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، شماره3، 94-85
4.پامیر، سای. (1988). آفرینش مرکز شهری سرزنده؛ اصول طراحی شهری و بازآفرینی. (مصطفی بهزادفر و امیر شکیبا منش، مترجم). انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، چاپ دوم، تهران.
پرتوی، پروین. (1381). مکان و بی مکانی رویکردی پدیدار شناسانه. هنرهای زیبا، شماره14، 50-40.
پورجعفر، محمدرضا؛ ایزدی، محمدسعید؛ و خیبری، سمانه. (1392). دلبستگی مکانی؛ بازشناسی مفهوم، اصول و معیارها. هویت شهر، شماره 24، 43-64.
7. جعفری پور، سید فرید؛ و فروتن، منوچهر. (1394). ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻰ ﺩﻟﺒﺴﺘﮕﻰ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻥ: ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻭ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ. مطالعات محیطی هفت حصار، شماره13، 76-63.
8.جوان فروزنده، علی؛ و مطلبی، قاسم. (1389). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن. هویت شهر، شماره8، 38-27.
حبیبی، داوود؛ حبیبی، دیانا؛ کسالایی، افسانه؛ گرجی پور، فاطمه؛ و توکلی، مهرداد. (1397). تبیین حس تعلق به مکان و هویت در فضاهای شهری با تاکید بر بازارهای سنتی. معماری شناسی، شماره3، 8-1.
حبیبی، داوود؛ رحمانی، ابولفتح؛ کسالایی، افسانه؛ و افتخاری یوسف آباد، سید جمشید. (1397). کنکاشی پیرامون مولفه های اثرگذار در ایجاد حس تعلق به مکان در فضاهای شهری(با تاکید بر مولفه های کالبدی و محیطی). پژوهشهای مکانی-فضایی، شماره3، 80-68
حق پرست، فرزین؛ آصفی، مازیار؛ و ابی زاده، الناز. (1398). تاثیر مولفه های هویت مکان بر حس تعلق به مکان؛ مطالعه بازار تاریخی تبریز. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره34(3)، 312-304.
خندان، پریا؛ و رضایی، حسین. (1399). بررسی و تحلیل چگونگی تطابق عوامل کالبدی با ابعاد ادراکی-شناختی حس مکان از منظر فرهنگی- اجتماعی، مورد مطالعه: فضاهای عمومی شهر کرمانشاه. مجله آرمان‌ شهر، شماره 33، 105-91.
دانش پایه، نسار؛ حبیب، فرح؛ و طغیانی، شیرین. (1396). تبیین فرایند شکل گیری حس مکان در توسعه جدید شهری ( منطقه 4 شهرداری تهران). فصلنامه مطالعات ملی؛72، شماره4، 155-137.
رحیمی، روح اله؛ انصاری، مجتبی؛ بمانیان، محمدرضا؛ و مهدوی نژاد، محمد جواد. (1399). ارزیابی تاثیر مولفه های کالبدی بر حس دلبستگی به مکان در فضاهای جمعی مجتمع های مسکونی منتخب تهران. نشریه علمی باغ نظر، دوره 17، شماره83، 30-
رضایی، سولماز؛ رفیعیان، مجتبی؛ و ارغان، عباس. (1395). ارزیابی تاثیرپذیری حس تعلق شهروندی ازحس مکان با تاکید بر مولفه معنایی آن؛ نمونه موردی: شهرجدید پردیس. مدیریت شهری، شماره44، 64-41.
رهروی پوده، ساناز؛ و تدین، بهاره. (1401). تبیین عوامل موثر بر حس تعلق به مکان و ارزیابی شاخص‌های پایداری اجتماعی در بافت تاریخی (مورد مطالعه: محله جویباره اصفهان). پژوهش‌هاي معماري اسلامي. ۱۰ (۳)، ۸۶-۱۰۶.
سلطانی، علیرضا؛ و حاتمی گلزاری، الهام. (1400). تحلیلی بر مؤلفه های تبیین کننده حس تعلق مکانی در محلات نوبنیاد شهری مطالعه موردی: محله ی یاغچیان تبریز. جغرافیا و توسعه فضای شهری، شماره14، 55-37.
شیبانی، مهدی؛ و پورسلیمان امیری، زهرا. (1396). نقش محیط طبیعی در ایجاد حس مکان در مسکن شهری، منظر، شماره41، 59-46.
صادقی فرشته، رویا؛ دانشگر مقدم، گلرخ؛ و دژدار، امید. (1391). بررسی رابطه طرح کالبدی در مجتمع های مسکونی و حس دلبستگی به مکان در بین ساکنین. مدیریت شهری، شماره30، 264-253.
صالحی بالادهی، عالمه؛ هاشم نژاد آبرسی، فاطمه؛ و حسین پور بهنمیری، صابر. (1402). معماری، تعلق به مکان و سرمایه‌های اجتماعی. نشریه علمی تخصصی شباک، شماره4، 31-40.
طهماسبی زاده، فرشاد؛ و سلیمانی، حسین. (1400). تحلیل وضعیت و رابطه رضایت و حس تعلق مکانی در محله های شهری مطالعه موردی: محله فردوان شهر اصفهان. فصلنامه علمی پژوهش و برنامه ریزی شهری، شماره47، 166-149.
22. ضابطیان، الهام؛ و خیرالدین، رضا. (1397). سطوح حس مکان در فضاهای شهری (نمونه موردی: میدان امام خمینی و امام حسین تهران). دانش شهرسازی، دوره2، شماره2، 63-47.
عنابستانی، علی اکبر؛ و فعال جلالی، امین. (1400). تأثیر سبک معماری بر ارتقای حس تعلق مکانی در سکونتگاههای روستایی (مورد شناسی: دهستان کاردۀ شهرستان مشهد). فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری، شماره 39، 42-21.
عنانهاد، محمود؛ غلامعلی زاده، حمزه؛ و اسدی ملک جهان، فرزانه. (1397). سنجش حس تعلق به مکان و حفظ هویت واحدهای مسکونی در محله شهری، مطالعه موردی: محله قدیمی ساغریسازان رشت. پژوهش های بوم شناسی شهری، شماره1، 88-73.
فتح بقالی، عاطفه؛ قاسم زاده، بهنام؛ و محمدی، سمانه. (1395). بررسی ارتباط ﺑﯿﻦ دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ و رﺿﺎﯾﺖ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺎزدﯾﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻨﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻃﺒﯿﻌﯽ روﺳﺘﺎي ﮐﻨﺪوان. مسکن و روستا، شماره 155، 142-127.
فلاحت، محمد صادق. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا، شماره26، 66-57.
فلاحت، محمدصادق؛ کمالی، لیلا؛ و شهیدی، صمد. (1396). نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت معماری. مجله باغ نظر، شماره46، 15-22 .
قشقایی، رضا؛ موحد، خسرو؛ و مضطرزاده، حامد. (1397). تدوین معیارهای طراحی منظر شهری در راستای برانگیزش حس تعلق به مکان. مدیریت شهری، شماره50، 460-435.
29. قلندریان، ایمان؛ و داداش پور، هاشم. (1395). تحلیل الگوهای فضایی مهاجرت بین شهرستانی در فضای سرزمینی ایران. نشريه علمي- پژوهشي جغرافيا و برنامه ريزي، شماره 21، 246-223.
کاملی، محسن؛ و عظمتی، حمیدرضا. (1400). بررسی میزان ارتباط حس تعلق به مکان و سطح امنیت اجتماعی شهروندان -مطالعه موردی: شهر قم. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 61، 258-241
محمد مرادی، آرش؛ یزدانفر، سید عباس؛ فیضی، محسن؛ و نوروزیان ملکی، سعید. (1398). سنجش حس مکان و شناسایی مولفه های موثر بر آن در بافت تاریخی تهران( مورد پژوهی: محله تاریخی امامزاده یحیی). مطالعات معماری ایران، شماره15، 191-173.
محمدنیا قرائی، فاطمه؛ تیموری، مرضیه؛ و خانی زاده، محمدعلی. (1394). تحلیل و ارتباط سنجی سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی در محلات جدید. مطالعات جامعه شناختی شهری، شماره 15، 182-155.
مجتبوی، سیده مریم؛ مطلبی، قاسم؛ و قدوسی فر، سید هادی. (1400). واکاوی عوامل مؤثر در ایجاد دلبستگی به مکان در بازار(نمونه موردی: بازار تجریش). نشریۀ علمی پژوهشکدۀ هنر، معماری و شهرسازی نظر، شماره 105، 48-33.
مطلق، معصومه؛ و فرهادی پور، نگین. (1399). بررسی رابطه توسعه پایدار اجتماعی و حس تعلق مکانی در شهر بروجرد. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، شماره4، 120-109.
میرزاحسین، سارا؛ احمدی، ملیحه؛ و ذاکر حقیقی، کیانوش. (1400). ارزیابی زیست پذیری مبتنی بر متغیرهای حس تعلق به مکان مطالعه موردی: منطقه 1 کلان شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای برنامه ریزی شهری، شماره2، 385-361.
میرغلامی، مرتضی؛ و آیشم، معصومه. (1394). ارائه مدل مفهومی ارزیابی حس مکان بر اساس مولفه های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی. مطالعات شهری، شماره19، 80-69.
نادی، الهه؛ وکیان ارثی، منصوره. (1401). تبیین و اولویت بندی ابعاد تعلق به مکان در محوطه‌های دانشگاهی از منظر دانشجویان با بررسی چند نمونه ی موردی. فصلنامه علمی معماری و شهرسازی صفّه، شماره100، 83-57.
نژاد ابراهیمی، احد؛ و شیخ الحکمایی، محمد. (1400). اثر توالی سلسله مراتب در آفرینش حس تعلق به مکان مساجد تبریز. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره33، 75-59


Abou‐Shouk, M., Zoair, N., EL-Barbary, M. N., & Hewedi, M. (2017). Sense of place relationship with tourist satisfaction and intentional revisit: Evidence from Egypt. International Journal of Tourism Research, 20, 172-181.
Adewale, B. A., Ibem, E. O,. Amole, S. A., & Adeboye, A. B. (2020). Place attachment in Nigerian urban slums: Evidence from inner-city Ibadan. Cities, 107.
Altman, I., & Low, S. (1992). Place Attachment . New York: Plenum
Cross, J. E. (2001). Private Property Rights versus Scenic Views: A Battle Over Place Attachments. Conference Human Dimensions of Natural Resources in the Western U.S. 52–63.
Escalera-Reyes, J. (2020). Place Attachment, Feeling of Belonging and Collective Identity in Socio-Ecological Systems: Study Case of Pegalajar (Andalusia-Spain). Sustainability, 12, 1-22.
Ghafourian, M., & Hesari, E. (2017). Evaluating the Model of Causal Relations Between Sense of Place and Residential Satisfaction in Iranian Public Housing (The Case of Mehr Housing in Pardis, Tehran). Social Indicators Research, 139, 695-721.
Gokce, D., & Chen, F. (2021). Multimodal and scale-sensitive assessment of sense of place in residential areas of Ankara. Journal of Housing and the Built Environment, 36, 1077–1101.
46. Hashemnezhad, H., Heidari, A.A., & Mohammad Hoseini, P. (2013). Sense of Place and Place Attachment. International Journal of Architecture and Urban Development. 3, 5-12.
Hernández, B., Hidalgo, M. C., Salazar-Laplace, M. E., & Hess, S. (2007). Place attachment and place identity in natives and non-natives. Journal of Environmental Psychology,27, 310–319.
Huang, XU., Zhao, B.O., Liu, Ye., & Xue, D. (2019). Belonging to a Place: An Analysis of the Perceptions of rural to Urban Migrants in China. Geographical Review, 110, 406-424
59. Hummon, D.M. (1992). Community attachment: local sentiment and sense of place, In I.
Kitchen, P., & Gallina, M. (2015). Sense of belonging to local community in small to-medium sized Canadian urban areas: a comparison of immigrant and Canadian-born residents. BMC Psychology, 28, 2-17.
Lewicka, M. (2011). Place attachment: How far have we come in the last 40 years? Journal of environmental psychology, 31, 207-230.
Norberg-Schulz, C. (1997) . The Phenomenon of Place Princton Architectural Press, New York.
Pretty, G., Chipuer, H. M., & Bramston, p. (2003). Sense of place among adolescence and adults in two rural Australian towns: The discriminating features of place attachment, sense of community and place dependence in relation to place identity. Environmental Psychology,23, 273- 287.
54. Relph, E. (1976). Place and Placelessness, Pion, London.
Song, Z., & Soopramanien, D. (2018). Types of place attachment and pro-environmental behaviors of urban residents in Beijing. Cities, 84, 112-120.
62. Steele, F. (1981), The sense of place, Boston,CBI Publishing Company.