ارزیابی عملکرد اقتصادی- اجتماعی دهیاریها در جهت توسعه سکونتگاههای روستایی مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان باخرز

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

جعفر الیاسی مقدم ¹ , حمید جعفری ^{2 *} , کتایون علیزاده ³

1 - دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران – (نویسنده مسئول)
3 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد،ایران

تاریخ دریافت : 1403/10/04 تاریخ پذیرش : 1404/06/25 تاریخ انتشار : 1404/06/25

کلید واژه: ارزیابی عملکرد دهیاری , توسعه روستایی, سکونتگاههای روستایی, شهرستان باخرز,

چکیده مقاله :

در عصر کنونی، هر سازمانی برای کارآیی و اثربخشی بیشتر فعالیت های خود، نیازمند ارزیابی دقیق عملکرد است. با توجه به اینکه دهیاریها به عنوان یکی از نهادهای مدیریتی نوین حدود 2 دهه است که جهت اداره امور روستاهای کشور تأسیس شده ند. لذا مقاله حاضر با هدف، ارزیابی عملکرد اقتصادی – اجتماعی دهیاریها در جهت توسعه سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان باخرز تدوین شده است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از حیث روش توصیفی- تحلیلی است. ابزار تحقیق پرسشنامه ای در راستای فرضیه های تحقیق بوده که روایی آن از طریق تکنیک دلفی و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای همه ابعاد مورد بررسی تأیید شده است. جامعۀ آماری تحقیق، شامل 25 روستای دارای دهیاری بوده که طبق فرمول کوکران بایستی24 روستا به عنوان نمونه انتخاب می شدند لیکن تمام 25 روستا با مجموع 5445 خانوار انتخاب، 359 پرسشنامه توسط سرپرستان خانوار تکمیل گردید. جهت ارزیابی عملکرد دهیاریها در بعد اقتصادی 13 گویه و در بعد اجتماعی 11 گویه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های تحقیق بیانگر آن است که در بعد اقتصادی گویه مشارکت زنان در فعالیت های اقتصادی و در بعد اجتماعی گویه برگزاری مراسمات فرهنگی- مذهبی بیشترین تأثیر را در توسعه روستاهای مورد مطالعه داشته اند. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که بین عملکرد دهیاریها و وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاها رابطه معنادار وجود داشته و مطابق آزمون فریدمن، عملکرد دهیاریها بیشترین تأثیر را بر وضعیت اجتماعی و سپس اقتصادی سکونت گاههای روستایی داشته است.

منابع و مأخذ:

1- آسایش.حسین، مشیری.سیدرحیم(1381)، روش شناسی تکنیک های تحقیق در علوم انسانی با تأکید بر جغرافیا، تهران، نشر قومس.
2- استعلاجی. علیرضا(1390)، نقش دهیاری ها در توسعه روستایی، مجله دانشنامه جغرافیا، دوره 34، پیاپی 82، صص: 22-15.
3- ایمانی جاجرمی. حسین، عبداللهی. مجید،(1388)، بررسی تحولات مدیریت روستایی در زمان مشروطیت تا زمان حاضر، فصلنامه راهبرد، سال هجدهم، شماره 52.
4- ایمانی. بهرام، معدنی. جواد، نصرتی. رامین(1402)، تحلیل ساختاری مدیریت روستایی در چهارچوب حکمرانی خوب در روستاهای شهرستان اردبیل با رویکرد آینده پژوهی، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 35(2)، 86-67.
5- اسفندیاری. امیرهومن، دانیالی.تهمینه(1398)، مقایسه تطبیقی روستاهای دارای دهیاری و فاقد دهیاری در روند توسعه یافتگی(مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان اسلامشهر)، فصلنامه علمی- پژوهشی، نگرشی نو در جغرافیای انسانی، دوره 11، شماره 4.
6- اکبریان رونیزی. سعیدرضا، قصابی. محمدجواد(1392)، نقش مدیریت محلی در توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: شهرستان آران و بیدگل)، پژوهش های روستایی، دوره 4ف شماره 2.
7- برقی. حميد، محمود صالحي. سميه(1395)، نقش مديريت نوين روستايي در توسعه پايدار روستايي، نشريه راهبرد توسعه، شماره 45، صص218-205.
8- برقی. حمید و قنبری. یوسف(1396)، بررسی مؤلفه های تأثیرگذار بر عملکرد دهیاران نواحی روستایی شهرستان اصفهان، روستا و توسعه سال بیستم، شماره1، صص 15-1.
9- بدري. سیدعلی (1386)، نقش روابط تعاملی شوراهاي اسلامی روستایی، دهیاران و مردم در توسعه پایدار روستایی، ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیاري ها، شماره 21.
10- برزگر. کریم(1388)، نقش مدیریت محلی بر توسعه روستایی(دهیاری های بخش مرکزی شهرستان شیروان) پایان نامه ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور واحد فریمان، استاد راهنما: دکتر محمدحسین پاپلی یزدی.
11- بهمنی، صفیه، صحنه، بهمن، و نجفی کانی، علی اکبر. (1399 ).نقش شرکت تعاونی دهیاری ها در توسعه کالبدی-فضایی نواحی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان گرگان ). جغرافیا، 18(66).109-98.
12- پاپلی یزدی. محمدحسین و ابراهیمی. محمد امیر(1382)، نظریه های توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران، چاپ اول.
13- پاشایی. پارسا، نصیری زارع. سعید، دین پرست. ساجده، تقی زادفانید. ابوالقاسم(1400)، شناسایی و ارزیابی عملکرد مدیران در توسعه مناطق روستایی، مطالعه موردی: روستاهای دهستان دولت آباد شهرستان مرند، نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، سال 26، شماره 82، فصل زمستان، 1401، صفحات 82-67.
14- جاوری. مجید و صابری فر. رستم(1389)، روش تحقیق در جغرافیا، انتشارات پیام نور، تهران. چاپ اول.
15- حاجی نژاد. علی، پایدار. ابوذر، بیاد. حبیب الله(1394)، تحلیل منابع درآمدی دهیاری¬ها با استفاده از رهیافت ارزیابی مشارکتی(روستای نارجوئیه شهرستان جیرفت)، مجله پژوهش و برنامه¬ریزی روستایی، سال 4، شماره 2، صص123-101.
16- حسنلو. لیلا و همکاران(1397)، ارزیابی نقش مدیریت روستایی در پایداری روستاها(مطالعه موردی: دهستان دستجرده شهرستان طارم)، نشریه جغرافیا و توسعه، شماره 52.
17- دربان آستانه. علیرضا، رضوانی. محمدرضا، مطیعی. حسن، بدری. سیدعلی(1389)، سنجش و تحلیل عوامل موثر بر حکمروایی روستایی در حکومت های محلی، مطالعه موردی: شهرستان قزوین، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 73، صص: 118-99.
18- رحمانی فضلی. عبدالرضا، منشی زاده. رحمت الله، علی پوریان، جهانبخش(1393)، عملکرد مدیریت مشارکتی- تعاملی دهیاران در توسعه اقتصاد روستایی با تاکید بر عناصر «تولید» و «سرمایه گذاری» (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان کوهدشت)، پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال 5، شماره ۱۶، صص 27-1.
19- رستمي. شاه بختي، مظفري. فاطمه، رحيمي مقدم. جواد، ذوالفقاري. اميرعلي(1394)، ارزيابي عملکرد دهياري ها در توسعه روستايي (مطالعه موردي: دهياري هاي شهرستان ايوان، استان ايلام)، نشریه مسكن و محيط روستا، دوره 34، شماره 149، صص 119-103.
20- رضوانی. محمدرضا، محمدی. سمیه، پیری. صدیقه(1392)، ارزیابی عملکرد دهیاری ها با استفاده از مدل چارچوب عمومی ارزیابی(CAF)، مطالعه موردی: شهرستان دهلران، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 1، صص: 216-199.
21- رکن الدین افتخاری. عبدالرضا و سجادی قیداری. حمداله و عینالی. جمشید(1386)، نگرشی نو به به مدیریت روستایی با تأکید بر نهادهای تأثیرگذار، فصل نامه علمی - پژوهشی روستا و توسعه، سال 10، شماره 2.
22- سازمان همیاری شهرداری ها و دهیاری های کشور(1384)، ماهنامه آموزشی، اطلاع رسانی و ترویجی دهیاری ها.
23- سوري. فرشاد(1390)، ارزيابي عملکرد مديران روستايي، پايان نامه کارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي روستايي، دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم جغرافيایی و برنامه ريزي، اصفهان.
24- شفیعی ثابت.ناصر، رحمانی. بیژن، رهبری. مهناز(1399)، رویکرد مدیریت روستایی و تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی، مورد مطالعه: استان سمنان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 10، شماره 35، صص 280-257.
25- صادقلو. طاهره(1399)، تحلیل سبک مدیریت محلی در مناطق روستایی و تأثیر آن بر میزان مشارکت پذیری روستائیان(مطالعه موردی: روستاهای دهستان زرینگل شهرستان علی آباد، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 3، صص 870-851.
26- صیدالی. محسن، صادقی. غلام، میرزایی گودرزی. زهرا( 1390)، جایگاه مدیریت در پیشبرد اهداف توسعه روستایی، مطالعه موردی: روستای جوانمردی شهرستان لردگان، مجله برنامه ریزی منطقه ای، سال 1، شماره 2، صص: 91-79.
27- عنابستانی.علی اکبر و حاتمی نژاد. حجت(1391)، مديريت نوين روستايي و نقش آن در تحول مساکن با توجه بر عملکرد دهياران(مطالعه موردی: دهستان میش خاص- شهرستان ایلام)، نشریه جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، سال دوم، شماره 2.
28- فراهانی. حسین، رستم خانی. احمد(1391)، بررسی و ارزیابی نقش دهیاری ها بر کیفیت زندگی در روستاها؛ مطالعه موردی: دهستان کرسف شهرستان خدابنده، مدیرتی شهری، شماره 30 صص: 206- 195.
29- قدیری معصوم. مجتبی، ریاحی.وحید(1383)، بررسی محورها و چالش های مدیریت روستایی در ایران(مطالعه موردی: شهرستان بهشهر، دهستان پنج هزاره)، نشریه پژوهش های جغرافیایی، دوره 36، شماره 50.
30- قنبری.سیروس، بهرامی.کیوان(1394)، مدیریت محلی و نقش آن در توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: شهرستان چناران)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 6، شماره پیاپی 22.
31- لطفی.حیدر و همکاران(1395)، تحلیل عملکرد دهیاری ها در فرایند توسعه اقتصادی سکونتگاه های روستایی(مطالعه موردی: بخش بادرود، شهرستان نطنز)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 6، شماره پیاپی22.
32- مسرورنژاد. ناصر، مولائی هشجین. نصراله، پوررمضان. عیسی، باسط قریشی. محمد(1400 )، تبیین عوامل مؤثر بر کارایی، اثربخشی مدیریت، و مشارکت روستایی در توسعة روستاهای شهرستان صومعه سرا با رویکرد حکمروایی خوب، پژوهش های جغرافیایی انسانی، دوره 53 ، شماره4، صص 1541-1523.
33- مرادی. خدیجه، آگهی. حسین(1393)، واکاوی چالش های مدیریت روستایی با رویکرد کیفی تئوری بنیانی، جغرافیا و توسعه، شماره 34، صص: 181-167.
34- مولائی هشجین. نصراله، آمار حاجی شیرکیا. تیمور، باقری. عباس(1396)، نقش مدیریت محلی در توسعه اقتصادی نواحی روستایی شهرستان بهشهر، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، صص: 165-176.
35- مهدوی. مسعود(1383)، جغرافیای روستایی ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
36- مهدوی.مسعود، نجفی کانی. علی اکبر(1384)، دهیاری ها، تجربه ای دیگر در مدیریت روستاهای ا یران، نمونه موردی: دهیاری های استان آذربایجان غربی، راهبرد اقتصادی، سال 1، شماره 1، صص: 69-47.
37- مهدوی. مسعود و همکاران (1384)، دهیاری ها، تجریه ای دیگر در مدیریت روستاهای ایران (مطالعه موردی: دهیاری های استان آذربایجان غربی)، پژوهش های جغرافیایی، شماره 53.
38- نصیری زارع. سعید، ریاحی. وحید(1400)، تبیین تقش عوامل فضایی در استقرار الگوی بهینه مراکز خدمات روستایی مورد نواحی روستایی شهرستان طارم، مجله جغرافیا و برنامه ریزی، سال 25، شماره 75، صص: 278-261.
39- نظرعباسی. صدیقه(1395)، عوامل تأثیرگذار بر عملکرد دهیاری¬ها به عنوان یکی از اشکال مدیریت نوین روستایی، نخستین همایش ملی علوم اسلامی حقوق و مدیریت، دانشگاه جامع علمی کاربردی استانداری قم، قم.
40- نعمتی. مرتضی، بدری. سیدعلی(1386)، ارزیابی نقش کارکردی نظام نوین مدیریت روستایی مقایسه تطبیقی دهیاری های فعال در روستاهای کوچک و بزرگ، مطالعه موردی: استان گلستان، پژوهش های جغرافیایی، شماره 59، صص: 176-161.
41- Citlal Solano, Lara, Fernández Crispín, Antonio, Concepción López Téllez, Maria, (2018), Participatory rural appraisal as an educational tool to empower sustainable community processes, Journal of Cleaner Production, Volume 172, 20 January 2018, Pages 4254-4262.
42- Huang, Huang, (2020), learning from exploratory rural practices of the Yangtze River Delta in China: New initiatives, networks and empowerment shifts, and sustainability, Journal of Rural Studies, Volume 77, July 2020, Pages 63-74.
43- Teguh, Y. and Fitriyah, F. (2020). A Study of Leadership in the Management of Village Development program: The Role of Local Leadership in Village Governance. International Research Association for Talent Development and Excellence.

متن کامل:



  مجله علوم جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد مشهد، دوره 21، شماره 52 ، پاییز 1404، صص 17-1

 

ارزیابی عملکرد اقتصادی- اجتماعی دهیاریها در جهت توسعه سکونتگاههای روستایی مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان باخرز

جعفر الیاسی مقدم- دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

حمید جعفری-دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران – (نویسنده مسئول) [e-mail]

 کتایون علیزاده-دانشیار گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

دريافت: 4/10/1403         پذيرش: 25/6/1404        چاپ: 25/6/1404

چکیده

در عصر کنونی، هر سازمانی برای کارآیی و اثربخشی بیشتر فعالیت های خود، نیازمند ارزیابی دقیق عملکرد است. با توجه به اینکه دهیاریها به عنوان یکی از نهادهای مدیریتی نوین حدود 2 دهه است که جهت اداره امور روستاهای کشور تأسیس شده ند. لذا مقاله حاضر با هدف، ارزیابی عملکرد  اقتصادی – اجتماعی دهیاریها در جهت توسعه سکونتگاههای روستایی بخش مرکزی شهرستان باخرز تدوین شده است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از حیث روش توصیفی- تحلیلی است. ابزار تحقیق پرسشنامه ای در راستای فرضیه های تحقیق بوده که روایی آن از طریق تکنیک دلفی و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای همه ابعاد مورد بررسی تأیید شده است. جامعۀ آماری تحقیق، شامل 25 روستای دارای دهیاری بوده که طبق فرمول کوکران بایستی24 روستا به عنوان نمونه انتخاب می شدند لیکن تمام 25 روستا با مجموع 5445 خانوار انتخاب، 359 پرسشنامه توسط سرپرستان خانوار تکمیل گردید. جهت ارزیابی عملکرد دهیاریها در بعد اقتصادی 13 گویه و در بعد اجتماعی 11 گویه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته های تحقیق بیانگر آن است که در بعد اقتصادی گویه مشارکت زنان در فعالیت های اقتصادی و در بعد اجتماعی گویه برگزاری مراسمات فرهنگی- مذهبی بیشترین تأثیر را در توسعه روستاهای مورد مطالعه داشته اند. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که بین عملکرد دهیاریها و وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاها رابطه معنادار وجود داشته و مطابق آزمون فریدمن، عملکرد دهیاریها بیشترین تأثیر را بر وضعیت اجتماعی و سپس اقتصادی سکونت گاههای روستایی داشته است.

واژگان کلیدی : ارزیابی عملکرد دهیاری ، توسعه روستایی، سکونتگاههای روستایی، شهرستان باخرز

 

 

 

 

 

 

مقدمه و بیان مساله

روستائیان بنیادی ترین افراد اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی یک کشورند به گونه ای که فعالیت آنها نقش اساسی در فرایند توسعه ملی دارد. بنابراین، توسعه ی روستایی با توسعه ی کشور در همه ابعاد همراه است (پاپلی یزدی،1382: 56). رسیدن به توسعه و اداره آن ایجاب می نماید که نظام های خاصی متناسب با ویژگی های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و اداری در هر جامعه بوجود آید. روستا نیز یک اجتماع انسانی ولو کوچک و با چگالی کم جمعیتی است و برای اداره و توسعه آن نظام های خاصی لازم است(مهدوی، 1383: 51). در کشورهای جهان سوم، روستائیان نسبت به شهرنشینان دارای درآمد کمتری بوده و از خدمات اجتماعی ناچیزی برخوردار هستند، لذا اقشار روستایی، فقیرتر و آسیب پذیرتر محسوب شده و بعضا منجر به مهاجرت آنان به سمت شهرها می شود. علت این امر نیز پراکندگی جغرافیایی روستاها، نبود صرفه اقتصادی برای ارائه خدمات اجتماعی، حرفه ای و تخصصی نبودن کار کشاورزی(کم بودن بهره وری)، محدودیت منابع ارضی در مقابل رشد جمعیت، عدم مدیریت صحیح مسئولان و ... بوده است. به همین جهت، برای رفع فقر شدید مناطق روستایی، ارتقای سطح و کیفیت زندگی روستائیان، ایجاد اشتغال و افزایش بهره وری آنان، تمهید توسعه روستایی متولد گردید. توسعه روستایی خود دارای ابعاد مختلفی است که توجه همه جانبه به این ابعاد می تواند روستاها را از وضعیت فعلی نجات دهد. یکی از ابعاد توسعه روستایی که شاید بتوان گفت مهمترین و تأثیرگذارترین بعد آن است، مسئله مدیریت روستایی است چرا که مدیریت روستایی به عنوان مغز متفکر مجموعه، نقش هماهنگ کننده اجزاء توسعه را بر عهده دارد. امروزه ضرورت توسعه و تحول پویا، متوازن و پایا به ویژه در نواحی روستایی بیش از گذشته اهمیت تأثیر مدیریت های محلی در کلیه سطوح برنامه ریزی و تصمیم گیری را آشکار ساخته است. خصوصا تغییر وضعیت نامناسب محرومین روستایی علیرغم گذشت چند دهه از برنامه های توسعه، موجب نگرانی کارگزاران و صاحب نظران توسعه روستایی شده است(برزگر، 1388: 2).

مدیریت روستایی، فرآیند سازماندهی و هدایت جامعه و محیط روستایی از طریق شکل دادن به سازمان ها و نهادهاست. این سازمان ها و نهادها، وسیله تأمین هدف های جامعه روستایی هستند(نعمتی و بدری، 1386: 163). اگر چه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تشکیلاتی با نام های شورای اسلامی، خانه همیار و مانند اینها در روستاها شکل گرفتند، ولی به دلیل نداشتن زمینه های لازم و سازمانهای اجرایی مرتبط، توفیقی نیافتند. به دلیل وجود این نابسامانی ها، در سال 1377 قانون تأسیس«دهیاری های خودکفا» در روستاهای کشور به تصویب رسید(فراهانی و رستم خانی، 1391: 196). در ابتدای تأسیس دهیاری ها، تمامی روستاهای بالای 20 خانوار به شرط پرداخت خودیاری اهالی روستا و تأیید استانداری می توانستند مجوز تأسیس دهیاری دریافت کنند(نعمتی و بدری، 1386: 162). امروزه نقش و جایگاه مدیریت، در تمام زمینه ها و عرصه های زندگی اقتصادی- اجتماعی بشر، بیش از پیش برجسته شده است(صیدالی و همکاران، 1390: 80) و مهمترین عامل در حیات، رشد، بالندگی و یا مرگ یک جامعه و روند حرکت آن از وضع موجود به سوی وضع مطلوب شناخته شده است(رکن الدین افتخاری و همکاران، 1386: 48). عملکرد مطلوب و غایی مدیران به معنی برنامه ریزی برای روستا، سازماندهی اقدامات توسعه ای و هماهنگی و نظارت بر اقدامات انجام شده می باشد به طوری که فرآیند توسعه پایدار روستایی را به نحوی تقویت کنند که در سطح متعارف جامعه، زمینه و محیط مناسبی برای زندگی راحت تر و کارآمدتر روستائیان به تناسب ویژگی های اجتماعی واقتصادی وحیات مجدد زندگی جمعیت روستایی کشور فراهم نمایند(نصیری زارع و ریاحی، 1400: 262-261).

نقش و جایگاه روستاها در فرآیندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده، نابرابری فزآینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری و حاشیه نشینی شهری موجب توجه به توسعه روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه شهری شده است )مولائی هشجین و همکاران1396)..به عبارتی، جامعه روستایی به توسعه نمیرسد مگر اینکه اصول دقیق و منظم برنامه ریزی و مدیریّت همه جانبه در آن حاکم باشد. در توسعه پایدار روستایی، مدیریت یعنی تنظیم رابطة انسان با محیط زیست خود که در آن، به پیوند نظام های اجتماعی و با نظارت اقتصادی های بوم شناختی توجه می شود )برقی و قنبری، 1396). مدیریت روستایی بر ظرفیتهای جوامع محلی با ادارة دقیق مکان و بهره برداری از منابع آن متکی است. مدیریت باید با ارائة راهکارهای مفید و ابتکار عمل برای سازندگی سرزمین تلاش کند(مسرورنژاد و همکاران، 1400(.

بررسی مدیریت روستایی در ایران نشان می دهد که تحولات زیـادي در ایـن زمینـه رخ داده و مــدیریت روســتایی محلی همواره فراز و نشـیب هاي زیادي را پشت سر گذاشـته اسـت. فروپاشی نظام مدیریت روستایی سـنتی و عـدم جایگزینی مدیریت نوین (قبل از انقلاب ) برگزاري انتخابات شوراهاي اسلامی روستایی بلافاصله پس از پیروزي انقلاب اسلامی، برگزاري انتخابات سراسري شوراهاي اسلامی شـهر و روستا در سـال 1377، تصویب قانون تأسیس دهیاري هاي خودکفا، تصویب قــانون تجمیــع عــوارض و اختصــاص30 درصد از عوارض متمرکز به روستاها(ایجاد بستر مناسب براي تشکیل دهیـاري در روسـتاها) سرفصـل هـاي اصـلی تحولاتی است که در این خصوص روي داده اسـت. در روند تحول مدیریت روستایی، ایجاد زمینـه بـراي شکل گیري دهیاري هـا رفـع خـلأ وجـود سـازوکار اجراي فعالیتهاي اجرایی در روستا در کنار شوراهاي اسلامی روستایی(به عنوان مرجع تصـمیم گیري و نظارتی در روسـتا) و اختصـاص بخشـی از عوارض متمرکز، فصل نوینی را در مدیریت روستایی گشــوده اســت(بدری، 1386: 19).

درخصوص اداره بهتر امورات روستایی و هماهنگ نمودن آن در دهه های اخیر نهادهای محلی در سطح روستاها شکل گرفته که تا حدودی وظایف ادارات متولی توسعه روستایی را در سطح روستاها به عهده دارند. تأسیس نهاد غیردولتی دهیاری بعنوان مجری برنامه های شوراهای اسلامی در روستا، گامی در جهت سپردن امور روستا به مردم بوده است.بنابراین دهیاری ها به دلیل آشنایی با فرهنگ روستایی و شناخت کامل پتانسیل های موجود در محیط روستایی و تمایلات و خواسته های مردم راههای جلب اعتماد و متقاعد ساختن روستائیان را می دانند. این مدیریت که برخواسته از خود مردم است با مشکلات و چالش های اهالی روستا آشناست. بنابراین شورای اسلامی و دهیاری باید به گونه ای منسجم و هماهنگ ضمن توجه به وظایف قانونی خود از امکانات موجود روستا به خوبی بهره برداری کنند(سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور 1384: 35).

اکنــون کــه از تصویب قانون تاسـیس دهیـاري هـا واختصـاص 30 درصــد عــوارض متمرکــز بــه روســتاها حدود دو دهه می گذرد و به پشتوانه این قوانین، مدیریت روستایی به طور نسبی قوام گرفته است، ضروري اسـت عملکـرد این نهاد مردمی مورد بررسی قرار گرفتـه تـا زمینـه مناسبی براي افزایش توانمندي هـا و رفـع کاستی ها فراهم شود. با عنایت به اینکه از زمان تأسیس دهیاریها در سطح شهرستان (1383) حدود 20 سال می گذرد لذا عملکرد مدیریتی آنها را می توان ارزیابی نمود.

استان خراسان رضوی یکی از استان هایی است که رویکرد جدید مدیریت روستایی را در قالب تأسیس دهیاری ها دنبال کرده است. با استناد به آمار موجود از سال 1382تا کنون تعداد 2595 مجوز تأسیس دهیاری در استان صادر شد که در بین استان های کشور رتبه اول را داراست(اداره کل امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی، 1402). جایگاه مهم دهیاریها در مدیریت و توسعه روستایی، ارزیابی عملکرد را برای آنها ضروری می سازد و در صورت اجرای صحیح آن، بسیاری از هزینه ها کاسته و با شناسایی نقاط قوت و ضعف، زمینه کارایی و کارآمدی در انجام وظایف محول شده به دهیاری های فراهم می شود.

از این رو پژوهش حاضر با عنوان « ارزیابی عملکرد دهیاریها در جهت توسعه سکونتگاههای روستایی» بدنبال آنست که عملکرد دهیاری ها را در توسعه روستاهای بخش مرکزی شهرستان باخرز ارزیابی نماید. در این راستا سوال اصلی تحقیق عبارت از اینست که: «عملکرد دهیاریها به لحاظ اقتصادی- اجتماعی چه تأثیری در توسعه روستاهای منطقه مورد مطالعه داشته است؟»

پیشینۀ تحقیق

 در بررسی پیشینه تحقیق، محقق خود را قادر خواهد ساخت که از نظریات و مطالب تکراری ناخواسته پرهیز نماید. محقق با بررسی پیشینه تحقیق از روش های اتخاذی پژوهش های قبلی آگاهی پیدا می کند و به نقاط ضعف و قوت پژوهش های قبلی پی می برد و در راستای تحقیق خود سعی می کند از کم و کاستی های روش های قبلی پرهیز کند(جاوری و صابری فر 1389: 49و50).

 

 

 

 

 

جدول شماره (1) : پیشینه تحقیق

نویسنده(گان)	سال انتشار	عنوان	نوع اثر	نتایج
ایمانی و همکاران	1402	تحلیل ساختاری مدیریت روستایی در چهارچوب حکمرانی خوب در روستاهای شهرستان اردبیل با رویکرد آینده پژوهی	مقاله	در این پژوهش 12 عامل کلیدی شناسایی شد که ناپایداری سیستم را نشان می دهد که با توجه به این نتایج، بیشترین میزان اثرگذاری مربوط به شاخص شفافیت، عدالت محوری و پاسخگویی است و تأثیر گروههای صاحب نفوذ در تصمیم گیری های مربوط به مدیریت روستایی وضعیت را بحرانی می کند. در نهایت، نظارت مردمی و مداخله روستائیان در مدیریت روستا نقش اساسی در پیشبرد هدف های حکمرانی خوب روستایی دارد.
پاشایی و همکاران	1400	شناسایی و ارزیابی عملکرد مدیران در توسعه مناطق روستایی روستاهای دهستان دولت آباد شهرستان مرند	مقاله	در عامل اداری- سازمانی، معیار تجربه تخصصی و فعالیتی مدیران؛ در عامل کالبدی معیار کلی مقاوم سازی مساکن در ناحیه روستایی؛ در عامل اجتماعی معیار ارتباط موثر و همکاری میان مدیران و مردم محلی و همچنین در عامل اقتصادی نیز، معیار توجه به منافع اقتصادی روستا، مهمترین معیارها بوده اند
شفیعی ثابت و همکاران	1399	رویکرد مدیریت روستایی و تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی استان سمنان	مقاله	کم توجهی به تسهیل کننده های توانمندسازی مولد ذینفعان محلی و همچنین عدم تعادل یکپارچه ساختاری- کارکردی در فرآیند مدیریت روستایی، باعث پایین ماندن سطح تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی شده است.
صادقلو	1399	تحلیل سبک مدیریت محلی در مناطق روستایی و تأثیر آن بر میزان مشارکت پذیری روستائیان در روستاهای دهستان زرینگل شهرستان علی آباد	مقاله	نحوه مدیریت دولت ها مبنی بر دخالت در امور روستاها، اجرای قانون اصلاحات ارضی بود که موجب از هم پاشیدگی نظام مدیریت روستایی مبتنی بر مالکان شد.
اسفندیاری	1398	مقایسه تطبیقی روستاهای دارای دهیاری و فاقد دهیاری در روند توسعه‌یافتگی روستاهای بخش مرکزی شهرستان اسلامشهر	مقاله	مهم‌ترین معیار در ارزیابی عملکرد دهیاری‌ها، تحصیلات و تخصص نیروی انسانی فعال در بخش دهیاری‌ها بوده و عواملی چون اقتصاد، نابرابری اجتماعی، زیرساخت‌ها، عوامل فرهنگی – اجتماعی در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند
حسنلو	1397	ارزیابی نقش مدیریت روستایی در پایداری روستاها مطالعۀ موردی دهستان دستجرده شهرستان طارم	مقاله	بیشترین عملکرد مدیران محلی در زمینۀ بُعد فضایی-کالبدی بوده است و پایین‌‌ترین عملکرد مدیران محلی مربوط به بُعد اقتصادی بوده است.
برقی و همکاران	1396	بررسی مولفه های تاثیرگذار بر عملکرد دهیاران نواحی روستایی شهرستان اصفهان	مقاله	عملکرد دهیاری ها در ابعاد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، عمرانی، زیربنایی و زیست‌محیطی در سطح متوسط قرار داشتند. همچنین، بعد اجتماعی و فرهنگی بیشترین و بعد اقتصادی و زیست‌محیطی کمترین توجه و فعالیت را داشته است.
قنبری	1396	آثار سبک مدیریت روستایی بر پایداری سکونتگاههای روستایی در شهرستان اصفهان	مقاله	اقدامات توسعه‌ای از سوی مسئولان به پایداری جمعیتی منجر نشده و به تخلیة آن‌ها نیز کمک کرده است.
برقي و محمودصالحي	1395	بررسی نقش مديريت نوين روستايي در توسعه پايدار روستايي	مقاله	اجراي طرح هادي، برنامه خدمات عمومي و برنامه خدمات اجتماعي- اقتصادي، سه فعاليت عمده دهياري­ها را تشكيل می‌دهند و دهیاری‌ها بيشترين تأثیر را در توسعه مديريت روستايي از جهات عمراني داشته است.
لطفی و همکاران	1395	تحلیل عملکرد دهیاری ها در فرایند توسعه اقتصادی سکونتگاه های روستایی بخش بادرود شهرستان نطنز	مقاله	بین عملکرد دهیاری و توسعه اقتصادی روستا رابطه معناداری وجود داشته و دهیاریها نقش مثبتی در توسعه اقتصادی روستاها ایفا کرده اند. همچنین دهیاریها از نظر اقتصادی نقش چندانی در ایجاد زمینه برای تشکیل کارگاه های تولیدی در روستا نداشته اند، اما تاثیر مثبتی در بازاریابی محصولات کشاورزی و سنددار شدن املاک روستاییان داشته اند.
نظرعباسی	1395	بررسی عوامل تأثیرگذار بر عملکرد دهیاری­ها به عنوان یکی از اشکال مدیریت نوین روستایی	مقاله	تمرکززدایی و مشارکت فعالانه مردم، حمایت­های مالی دولت، تخصص و تجربه‌ی دهیاران، ساختار روستا، استقلال دهیاری­ها و پژوهش­های مدیریت روستایی بر عملکرد دهیاری مؤثر بوده اند.
حاجی نژاد و همکاران	1394	تحلیل منابع درآمدی دهیاری­ها با استفاده از رهیافت ارزیابی مشارکتی روستای نارجوئیه شهرستان جیرفت	مقاله	مهم ترین منابع مالی روستای نارجوئیه به ترتیب: عوارض و مالیات، اجرای پروژه های مشارکتی و ایجاد بازارهای محلی هستند. درحالی که تحلیل ارتباط (منابع بالفعل) نشان داد به استثنای عوارض و مالیات، رابطه بین اهمیت و ارتباط منابع درآمدی دهیاری نارجوئیه معکوس می باشد و مهم ترین منابع بالقوه درآمدی این روستا هنوز بالفعل نشده اند و در چرخه مالی و درآمدی دهیاری و روستا قرار نگرفته اند
رستمي و همکاران	1394	ارزيابي عملکرد دهياري ها در توسعه روستايي شهرستان ايوان	مقاله	. تفاوت معناداري بين عملکرد دهياران در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي و کالبدي ديده نشد. آموزش و سطح تحصيلات در عملکرد دهياران نقش داشته است. ضعف امکانات دهياري، مشکلات اقتصادي مردم و اخذ عوارض و کمک هاي نقدي و يدي از مهم ترين مشکلات پيش روي دهياران بوده است
علیائی	1394	تحلیلی بر مدیریت روستایی ایران با تاکید بر موقعیت اجتماعی و اقتصادی دهیاران (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان تکاب، استان آذربایجان غربی)	مقاله	موقعیت اجتماعی و اقتصادی دهیاران نقش اساسی در جلب مشارکت های مردمی و توسعه روستایی دارد و از نظر همبستگی محاسبه شده، ارتباط معنی داری بین این متغیرها بر قرار است.
فیروزنیا و تیموریان	1394	تحلیل نقش ویژگی های مهارتی مدیران محلی در توسعه روستایی بخش مرکزی شهرستان ایلام	مقاله	اکثر مدیران روستایی در روستاهای مورد مطالعه از ویژگی های مهارتی لازم برای تصدی مسئولیت مدیریت روستای خود برخوردار بوده اند. از سوی دیگر یافته ها نشان داد که تمامی ویژگی های مورد بررسی در توسعه روستایی تأثیرگذار هستند. ازنظر جامعه نمونه بین ویژگی های مهارتی مدیران روستایی و توسعه روستایی رابطه معنی داری وجود داشته است.
قنبری و بهرامی	1394	مدیریت محلی و نقش آن در توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی شهرستان چناران	مقاله	مدیریت محلی در قالب شوراهای اسلامی روستایی و دهیاریها، که با داشتن وجهه قانونی در روستا فعالیت می کنند، نقش و جایگاه موثری برای ورود به عرصه تهیه و اجرای طرح های توسعه کالبدی دارند
پوررمضان و اسدی	1393	نقش مدیریت محلی در توانمندسازی زنان روستایی بخش خشکبیجار شهرستان رشت	مقاله	مدیران محلی با عملکرد خود تاثیر قابل توجهی در زمینه های مختلف اعم از ایجاد فرصت های شغلی مناسب، تشویق زنان به فعالیت و مشارکت های اجتماعی و تقویت روحیه خلاقیت زنان روستایی محدوده مورد مطالعه داشته اند.
رحمانی فضلی و همکاران	1393	بررسی عملکرد مدیریت مشارکتی- تعاملی دهیاران در توسعه اقتصاد روستایی با تأکید بر عناصر«تولید» و «سرمایه گذاری» در بخش مرکزی شهرستان کوهدشت	مقاله	نشان دهنده عملکرد مدیریت مشارکتی- تعاملی ضعیف و بدون برنامه دهیاران در توسعه اقتصاد روستایی(در بعد تولید و سرمایه گذاری) است.
کیتلال سولانو و همکاران	2018	ارزیابی مشارکت روستایی به عنوان ابزاری آموزشی برای توانمندسازی فرآیندهای پایدار جامعه روستایی مکزیک	مقاله	بخش عمده ای از مشکل این جوامع عدم استقلال در مدیریت جامعه نسبت به منابع خود است.
تیگو و فتریه	2020	بررسی ضعف های عملکردی مدیران روستایی	مقاله	عملکرد آنان در برخی از نواحی، به خصوص کالبدی- فضایی مناسب بوده است. احداث و ایجاد معابر جدید در روستا، بهسازی و نوسازی معابر، ایمن سازی واحدهای مسکونی و ... از مهمترین فعالیت آنان بوده است.
هونگ	2020	بررسی روشهای اکتشافی روستایی در یانگ تسه در چین جهت توانمندسازی و پایداری روستایی	مقاله	23 عامل اصلی را که با روش مستقیم ارتباط نزدیکی با توسعه پایدار روستایی دارند، شناسایی کرده اند

 

 

 

 

روش، تکنیک ها و قلمرو

شهرستان باخرز در فاصله 210 کیلومتری مشهد در جنوب شرقی استان خراسان رضوی واقع شده است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، 46980 نفر جمعیت داشته که از این تعداد 19275 نفر(41درصد) در 28 روستای بخش مرکزی شهرستان باخرز ساکن بوده که 25 روستای آن دارای شورای اسلامی و دهیاری می باشند.

نقشه شماره1: موقعیت جغرافیایی شهرستان باخرز در استان خراسان رضوی و تقسیمات سیاسی شهرستان 1400

 

مأخذ: استانداری خراسان رضوی – واحد تقسیمات کشوری – گروه برنامه ریزی، آمایش و بهره وری

تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش، توصیفی- تحلیلی است. برای جمع‌آوری اطلاعات مورد نیاز از شیوه‌های میدانی و غیرمیدانی استفاده گردیده ضمن آنکه ابزار تحقیق پرسشنامه ای محقق ساخته در راستای فرضیه های تحقیق بوده که روایی آن با استفاده از تکنیک دلفی و پایایی آن از طریق روش آلفای کرونباخ سنجش و مورد تأیید قرار گرفته است. به منظور تکمیل پرسشنامه‌ها نیز از روش پیمایشی استفاده شد. مطابق فرضیه های تحقیق در بعد اقتصادی تعداد 13 گویه و در بعد اجتماعی تعداد 11 گویه در نظر گرفته شد و با توجه به اینکه 25روستای مورد مطالعه دارای تعداد 4554 خانوار می باشند، مطابق فرمول کوکران تعداد 359 پرسشنامه بصورت تصادفی ساده مطابق جدول شماره 2 بین سرپرستان خانوار توزیع و جمع‌آوری گردید.

جدول شماره 2: توزیع فضایی پرسشنامه ها در روستاهای دارای دهیاری بخش مرکزی شهرستان باخرز

ردیف	آبادی	خانوار	پرسشنامه اصلی	تاریخ تأسیس دهیاری
1	قلعه نو شاملو	332	22	6/8/81
2	منج	42	3	6/8/81
3	نوبهارغلامان	96	6	6/8/81
4	بزنجرداسلامی	59	4	6/8/81
5	حاجی آباد	180	12	6/8/81
6	کلاته خونی	98	6	6/8/81
7	گزیچه	44	3	6/8/81
8	گزی	29	2	6/8/81
9	اشتیوان	158	11	6/8/81
10	سیه لاخ	126	8	16/6/81
11	نوبهارکردیان	115	8	6/8/81
12	بزنجردکردیان	130	9	6/8/81
13	گندمشاد	215	14	6/8/81
14	تونه	141	9	27/11/81
15	ارخود	422	29	6/8/81
16	کمرسبز	33	2	6/8/81
17	ارزنه	1291	85	6/8/81
18	کوه سفید	248	17	16/6/81
19	مرادآباد	116	8	16/6/81
20	نقارخانه	70	4	6/8/81
21	رباط	90	6	84
22	جیزآباد	331	19	16/6/81
23	نصرت آباد	204	14	6/8/81
24	الهی	104	7	6/8/81
25	کردیان	771	51	6/8/81
جمع	---	5445	359	----

یافته ها و تحلیل داده ها

دراین پژوهش مناسب ترین ابزار، پرسشنامه تشخیص داده شد که برای سنجش روایی آن از تکنیک دلفی و جهت سنجش پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید. با توجه به اینکه ضریب آلفای کرونباخ عوامل اقتصادی 9/0 و عوامل اجتماعی 91/0 بود، پایایی آن تأیید گردید.  در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی (فراوانی، درصد فراوانی و میانگین) استفاده شد. در آمار استنباطی از آزمونt  تک نمونه ای برای بررسی وضعیت متغیرها و تاثیر هر کدام از متغیر ها بر عملکرد دهیاریها در جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی سکونتگاه های روستاهای بخش مرکزی شهرستان باخرزاستفاده گردید. به منظور رتبه بندی هر یک از عوامل( اجتماعی، اقتصادی) از آزمون رتبه بندی فریدمن استفاده شده است.

بر اساس یافته های حاصل از پرسشنامه، از مجموع 359 پاسخ دهنده، 269نفر( 6/72%) مرد و 90 نفر(4/27%) زن بودند. 2.2 درصد پاسخ دهندگان بی سواد، 12.3 درصد ابتدایی، 12درصد راهنمایی، 24.5درصد دیپلم، 16.7درصد فوق دیپلم و 32.3 درصد در سطح لیسانس و بالاتر سواد داشته اند. 178نفر (معادل 49.6 درصد) پاسخ دهندگان شاغل و 181 نفر (معادل 50.4 درصد) فاقد شغل بوده اند. 4/79 درصد 20 سال و بیشتر در روستا اقامت داشتند و6/20 درصد سابقه مدیریت روستا را به صورت عضویت در شورای سلامی دهیار و کدخدا در خانواده داشتند.

 

 

 

 

تحلیل یافته های اقتصادی

جدول شماره 3 : نتایج آزمون t تک نمونه ای سنجش عملکرد اقتصادی دهیاری ها

	کاهش بیکاری	بهبود وضعیت معیشت	بهبود درآمد خانوار	کاهش فقر	افزایش تولیدات روستا	ایجاد مشاغل غیرکشاورزی	کشاورزی	دامداری	صنایع دستی	اشتغال زایی	بازاریابی و فروش محصولات	تأمین نهاده های کشاورزی	عوامل اقتصادی
میانگین	3.46	3.43	3.33	3.2	3.45	3.45	3.42	3.44	3.44	3.43	3.26	3.54	3.42
آماره t	10.4	9.75	7.15	4.45	10.15	10.3	9.68	9.81	9.51	9.56	5.48	10.72	13.17
درجه آزادی	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358
سطح معنی داری	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001

بر اساس نتایج جدول شماره 3 ملاحظه می شود که آماره t و سطح معنی داری برای عوامل اقتصادی و مولفه های آن  05/0 کمتر است در کل میانگین 42/3 بوده که نشان دهنده این است که عملکرد اقتصادی دهیاریها بر توسعه روستاها تأثیر مثبت و معنی دار داشته است.

تحلیل یافته های اجتماعی

جدول شماره 4: نتایج آزمون t تک نمونه ای سنجش عملکرد اجتماعی دهیاری ها  

 

	رضایت از زندگی	بهبود وضعیت امکانات و خدمات	بهبود شرایط اجتماعی	تقویت روحیه همکاری و مشارکت	کاهش اختلافات محلی	آسایش بیشتر	افزایش همبستگی	کاهش مهاجرت	برگزاری مراسم فرهنگی - مذهبی	افزایش اعتماد به نفس	برگزاری دوره های آموزشی	عوامل اجتماعی
میانگین	3.77	3.83	3.62	3.71	3.63	3.77	3.66	3.66	4.03	3.55	3.77	3.73
آماره t	18.76	21.56	14.8	17.49	12.97	18.02	14.97	14.46	24.67	12.69	16.13	23.56
درجه آزادی	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358	358
سطح معنی داری	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001	0/001

 بر اساس نتایج جدول شماره 4 ملاحظه می شود که آماره t و سطح معنی داری برای عوامل اجتماعی و مولفه های آن 05/0 کمتر است در کل میانگین 73/3 بوده که نشان دهنده این است عملکرد دهیاریها بر توسعه اجتماعی تاثیر معنی دار داشته است.

ارزیابی عملکرد اقتصادی- اجتماعی دهیاری ها

عملکرد اقتصادی

به منظور ارزیابی عملکرد اقتصادی دهیاریها در توسعه روستایی، از آزمون رتبه بندی فریدمن استفاده شده است. مطابق نتایج این آزمون که در جدول شماره 5 قابل رویت می باشد. بیشترین میزان تأثیر عملکرد دهیاریها در توسعه سکونتگاههای روستایی مورد مطالعه به ترتیب در مولفه های میزان مشارکت زنان در فعالیت های اقتصادی، تأمین نهاده های کشاورزی، کاهش بیکاری و رونق اشتغال زایی بوده است.

جدول شماره 5: رتبه بندی عملکرد اقتصادی دهیاری ها

رتبه	میانگین رتبه ها	مولفه
3	7.25	کاهش بیکاری
9	7.04	بهبود وضعیت معیشت
11	6.50	بهبود درآمد خانوار
13	5.95	کاهش فقر
8	7.06	افزایش تولیدات روستا
7	7.11	ایجاد مشاغل غیرکشاورزی
10	6.94	رونق کشاورزی
6	7.11	رونق دامداری
5	7.14	رونق صنایع دستی
4	7.15	رونق اشتغال زایی
12	6.16	بازاریابی و فروش محصولات
2	7.39	تأمین نهاده های کشاورزی
1	8.20	مشارکت زنان در فعالیت های اقتصادی

عملکرد اجتماعی

به منظور ارزیابی عملکرد اجتماعی دهیاری ها در توسعه روستایی، از آزمون رتبه بندی فریدمن استفاده شده است. نتایج این آزمون در جدول شماره 6 قابل رویت می باشد بیشترین میزان تأثیر عملکرد دهیاریها در توسعه سکونتگاههای روستایی مورد مطالعه به ترتیب در مولفه های برگزاری مراسم فرهنگی – مذهبی، برگزاری دوره های آموزشی، بهبود وضعیت امکانات و خدمات بوده است.

جدول شماره 6: رتبه بندی مولفه های عملکرد اجتماعی دهیاری ها

رتبه	میانگین رتبه ها	مولفه
4	6/19	رضایت از زندگی
3	6/47	بهبود وضعیت امکانات و خدمات
9	5/56	بهبود شرایط اجتماعی
6	5/93	تقویت روحیه همکاری و مشارکت
10	5/54	کاهش اختلافات محلی
5	6/13	آسایش بیشتر
8	5/68	افزایش همبستگی
7	5/82	کاهش مهاجرت
1	7/19	برگزاری مراسم فرهنگی - مذهبی
11	5/31	افزایش اعتماد به نفس
2	6/17	برگزاری دوره های آموزشی

جمع بندی، نتیجه گیری و پیشنهادها

         نتایج این تحقیق نشان می دهد که عملکرد دهیاریها  با اثرگذاری مثبت بر تمام جنبه های اجتماعی، اقتصادی منجر به تقویت فرهنگ و هویت ملی، تنوع بخشی به فعالیتهای اقتصادی روستاها شده و از میزان مهاجرت روستائیان به شهرها کاسته و همچنین زمینه های اشتغال، رفاه و پیشرفت آنان را در روستای محل سکونت شان فراهم ساخته است. با توجه به موارد فوق می توان گفت که با تلاش در جهت رفع مشکلات دهیاری ها می توان از طریق کاهش مهاجرت روستائیان به توسعه روستاها در وهله اول و توسعه ملی کمک نمود، ضمن آنکه این امر موجب کاسته شدن فشار مضاعف بر شهرها می شود.

راهکارهای زیر می تواند نقش مؤثری در عملکرد دهیاریها در جهت توسعه در مناطق روستایی داشته باشد:

-       برای سرعت بخشیدن به موضوع عملکرد دهیاریها باید اقداماتی مانند؛ افزایش خدمات رفاهی، درمانی و آموزشی، با سرعت بیشتر اجرا شده و پرداخت یارانه به فعالیت‌های کشاورزی در دستور کار مسئولین قرار گیرد. کلیه روستاهای مورد مطالعه در این مقاله باید مدنظر قرار گیرند.

-       مدیریت منابع آب‌های زیر زمینی موضوعی است که برای بهبود وضعیت روستا‌ها حائز اهمیت فراوان است، برای این منظور باید؛ ایجاد سازمان احیاء قنوات، ترویج و گسترش شبکه آبیاری تحت فشار، توجه به مهار آب‌های سطحی و احداث سد‌های زیرزمینی برای مهار منابع آب‌های زیرزمینی و انتقال آب از مناطق پرآب به مناطق خشک و کم آب، در اولویت قرار گیرد.در این زمینه روستاهای اولویت دار عبارتند از: ارزنه، کردیان، ارخود، جیزآباد، کوه سفید، اشتیوان، نصرت آباد، سیه لاخ.

-       برای افزایش بهره‌وری و ارتقاء میزان تولید، باید در مورد یکپارچه‌سازی زمین‌های کشاورزی از طریق اقداماتی مانند؛ ایجاد و گسترش تعاونی‌های تولیدی و نیز تعاونی‌های خدمات روستایی، تسریع در مکانیزه‌سازی بخش کشاورزی، ساخت سردخانه و انبار‌های چندمنظوره در روستا‌ها و نیز خرید تضمینی محصولات تولیدی کشاورز و قطع دست واسطه‌ها، تدابیر لازم اندیشیده شود. در این رابطه رسیدگی به وضعیت روستاهای ارزنه، کردیان، ارزنه، ارخود، جیزآباد، نصرت آباد و اشتیوان(دارای زمین های مستطح گسترده کشاورزی) در اولویت می باشند.

-       برای جلوگیری از تولید مازاد و هدر رفت تولیدات کشاورزان و به عبارت دیگر برای ایجاد تعادل در میزان عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی، متناسب با نیاز صادراتی و مصرف سالانه داخلی، محاسبات دقیق انجام، و سیستم‌های لازم برای اطلاع‌رسانی، طراحی و عملیاتی در کلیه روستاهای مورد مطالعه لحاظ شود.

-       حمایت از مخترعان، مبتکرین و تولیدکنندگان محصولات و صنایع بالادستی و پایین‌دستی مرتبط با این حوزه و همچنین تلاش برای خودکفایی و استقلال در این زمینه و یا ترویج صنایع دستی و توسعه بنگاه‌های زودبازده در کلیه روستا‌ها مورد توجه جدی قرار گیرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

1-       آسایش.حسین، مشیری.سیدرحیم(1381)، روش شناسی تکنیک های تحقیق در علوم انسانی با تأکید بر جغرافیا، تهران، نشر قومس.

2-        استعلاجی. علیرضا(1390)، نقش دهیاری ها در توسعه روستایی، مجله دانشنامه جغرافیا، دوره 34، پیاپی 82، صص: 22-15.

3-       ایمانی جاجرمی. حسین، عبداللهی. مجید،(1388)، بررسی تحولات مدیریت روستایی در زمان مشروطیت تا زمان حاضر، فصلنامه راهبرد، سال هجدهم، شماره 52.

4-       ایمانی. بهرام، معدنی. جواد، نصرتی. رامین(1402)، تحلیل ساختاری مدیریت روستایی در چهارچوب حکمرانی خوب در روستاهای شهرستان اردبیل با رویکرد آینده پژوهی، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 35(2)، 86-67.

5-       اسفندیاری. امیرهومن، دانیالی.تهمینه(1398)، مقایسه تطبیقی روستاهای دارای دهیاری و فاقد دهیاری در روند توسعه یافتگی(مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان اسلامشهر)، فصلنامه علمی- پژوهشی، نگرشی نو در جغرافیای انسانی، دوره 11، شماره 4.

6-       اکبریان رونیزی. سعیدرضا، قصابی. محمدجواد(1392)، نقش مدیریت محلی در توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: شهرستان آران و بیدگل)، پژوهش های روستایی، دوره 4ف شماره 2.

7-       برقی. حميد، محمود صالحي. سميه(1395)، نقش مديريت نوين روستايي در توسعه پايدار روستايي، نشريه راهبرد توسعه، شماره 45، صص218-205.

8-       برقی. حمید و قنبری. یوسف(1396)، بررسی مؤلفه های تأثیرگذار بر عملکرد دهیاران نواحی روستایی شهرستان اصفهان، روستا و توسعه سال بیستم، شماره1، صص 15-1.

9-       بدري. سیدعلی (1386)، نقش روابط تعاملی شوراهاي اسلامی روستایی، دهیاران و مردم در توسعه پایدار روستایی، ماهنامه پژوهشی، آموزشی و ترویجی دهیاري ها، شماره 21.

10-       برزگر. کریم(1388)، نقش مدیریت محلی بر توسعه روستایی(دهیاری های بخش مرکزی شهرستان شیروان) پایان نامه ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور واحد فریمان، استاد راهنما: دکتر محمدحسین پاپلی یزدی.

11-       بهمنی، صفیه، صحنه، بهمن، و نجفی کانی، علی اکبر. (1399 ).نقش شرکت تعاونی دهیاری ها در توسعه کالبدی-فضایی نواحی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان گرگان ). جغرافیا، 18(66).109-98.

12-       پاپلی یزدی. محمدحسین و ابراهیمی. محمد امیر(1382)، نظریه های توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران، چاپ اول.

13-        پاشایی. پارسا، نصیری زارع. سعید، دین پرست. ساجده، تقی زادفانید. ابوالقاسم(1400)، شناسایی و ارزیابی عملکرد مدیران در توسعه مناطق روستایی، مطالعه موردی: روستاهای دهستان دولت آباد شهرستان مرند، نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، سال 26، شماره 82، فصل زمستان، 1401، صفحات 82-67.

14-       جاوری. مجید و صابری فر. رستم(1389)، روش تحقیق در جغرافیا، انتشارات پیام نور، تهران. چاپ اول.

15-        حاجی نژاد. علی، پایدار. ابوذر، بیاد. حبیب الله(1394)، تحلیل منابع درآمدی دهیاری­ها با استفاده از رهیافت ارزیابی مشارکتی(روستای نارجوئیه شهرستان جیرفت)، مجله پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال 4، شماره 2، صص123-101.

16-       حسنلو. لیلا و همکاران(1397)، ارزیابی نقش مدیریت روستایی در پایداری روستاها(مطالعه موردی: دهستان دستجرده شهرستان طارم)، نشریه جغرافیا و توسعه، شماره 52.

17-       دربان آستانه. علیرضا، رضوانی. محمدرضا، مطیعی. حسن، بدری. سیدعلی(1389)، سنجش و تحلیل عوامل موثر بر حکمروایی روستایی در حکومت های محلی، مطالعه موردی: شهرستان قزوین، پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 73، صص: 118-99.

18-        رحمانی فضلی. عبدالرضا، منشی زاده. رحمت الله، علی پوریان، جهانبخش(1393)، عملکرد مدیریت مشارکتی- تعاملی دهیاران در توسعه اقتصاد روستایی با تاکید بر عناصر «تولید» و «سرمایه گذاری» (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان کوهدشت)، پژوهشنامه خراسان بزرگ، سال 5، شماره ۱۶، صص 27-1.

19-        رستمي. شاه بختي، مظفري. فاطمه، رحيمي مقدم. جواد، ذوالفقاري. اميرعلي(1394)، ارزيابي عملکرد دهياري ها در توسعه روستايي (مطالعه موردي: دهياري هاي شهرستان ايوان، استان ايلام)، نشریه مسكن و محيط روستا، دوره 34، شماره 149، صص 119-103.

20-       رضوانی. محمدرضا، محمدی. سمیه، پیری. صدیقه(1392)، ارزیابی عملکرد دهیاری ها با استفاده از مدل چارچوب عمومی ارزیابی(CAF)، مطالعه موردی: شهرستان دهلران، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 1، صص: 216-199.

21-       رکن الدین افتخاری. عبدالرضا و سجادی قیداری. حمداله و عینالی. جمشید(1386)، نگرشی نو به به مدیریت روستایی با تأکید بر نهادهای تأثیرگذار، فصل نامه علمی - پژوهشی روستا و توسعه، سال 10، شماره 2.

22-       سازمان همیاری شهرداری ها و دهیاری های کشور(1384)، ماهنامه آموزشی، اطلاع رسانی و ترویجی دهیاری ها.

23-       سوري. فرشاد(1390)، ارزيابي عملکرد مديران روستايي، پايان نامه کارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي روستايي، دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم جغرافيایی و برنامه ريزي، اصفهان.

24-        شفیعی ثابت.ناصر، رحمانی. بیژن، رهبری. مهناز(1399)، رویکرد مدیریت روستایی و تحولات فضایی سکونتگاههای روستایی، مورد مطالعه: استان سمنان، مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال 10، شماره 35، صص 280-257.

25-        صادقلو. طاهره(1399)، تحلیل سبک مدیریت محلی در مناطق روستایی و تأثیر آن بر میزان مشارکت پذیری روستائیان(مطالعه موردی: روستاهای دهستان زرینگل شهرستان علی آباد، مجله پژوهش های جغرافیای انسانی، شماره 3، صص 870-851.

26-        صیدالی. محسن، صادقی. غلام، میرزایی گودرزی. زهرا( 1390)، جایگاه مدیریت در پیشبرد اهداف توسعه روستایی، مطالعه موردی: روستای جوانمردی شهرستان لردگان، مجله برنامه ریزی منطقه ای، سال 1، شماره 2، صص: 91-79.

27-        عنابستانی.علی اکبر و حاتمی نژاد. حجت(1391)، مديريت نوين روستايي و نقش آن در تحول مساکن با توجه بر عملکرد دهياران(مطالعه موردی: دهستان میش خاص- شهرستان ایلام)، نشریه جغرافیا(برنامه ریزی منطقه ای)، سال دوم، شماره 2.

28-       فراهانی. حسین، رستم خانی. احمد(1391)، بررسی و ارزیابی نقش دهیاری ها بر کیفیت زندگی در روستاها؛ مطالعه موردی: دهستان کرسف شهرستان خدابنده، مدیرتی شهری، شماره 30 صص: 206- 195.

29-        قدیری معصوم. مجتبی، ریاحی.وحید(1383)، بررسی محورها و چالش های مدیریت روستایی در ایران(مطالعه موردی: شهرستان بهشهر، دهستان پنج هزاره)، نشریه پژوهش های جغرافیایی، دوره 36، شماره 50.

30-        قنبری.سیروس، بهرامی.کیوان(1394)، مدیریت محلی و نقش آن در توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی(مطالعه موردی: شهرستان چناران)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 6، شماره پیاپی 22.

31-        لطفی.حیدر و همکاران(1395)، تحلیل عملکرد دهیاری ها در فرایند توسعه اقتصادی سکونتگاه های روستایی(مطالعه موردی: بخش بادرود، شهرستان نطنز)، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال 6، شماره پیاپی22.

32-       مسرورنژاد. ناصر، مولائی هشجین. نصراله، پوررمضان. عیسی، باسط قریشی. محمد(1400 )، تبیین عوامل مؤثر بر کارایی، اثربخشی مدیریت، و مشارکت روستایی در توسعة روستاهای شهرستان صومعه سرا با رویکرد حکمروایی خوب، پژوهش های جغرافیایی انسانی، دوره 53 ، شماره4، صص 1541-1523.

33-       مرادی. خدیجه، آگهی. حسین(1393)، واکاوی چالش های مدیریت روستایی با رویکرد کیفی تئوری بنیانی، جغرافیا و توسعه، شماره 34، صص: 181-167.

34-       مولائی هشجین. نصراله، آمار حاجی شیرکیا. تیمور، باقری. عباس(1396)، نقش مدیریت محلی در توسعه اقتصادی نواحی روستایی شهرستان بهشهر، اقتصاد فضا و توسعه روستایی، صص:  165-176.

35-       مهدوی. مسعود(1383)، جغرافیای روستایی ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور.

36-       مهدوی.مسعود، نجفی کانی. علی اکبر(1384)، دهیاری ها، تجربه ای دیگر در مدیریت روستاهای ا یران، نمونه موردی: دهیاری های استان آذربایجان غربی، راهبرد اقتصادی، سال 1، شماره 1، صص: 69-47.

37-        مهدوی. مسعود و همکاران (1384)، دهیاری ها، تجریه ای دیگر در مدیریت روستاهای ایران (مطالعه موردی: دهیاری های استان آذربایجان غربی)، پژوهش های جغرافیایی، شماره 53.

38-        نصیری زارع. سعید، ریاحی. وحید(1400)، تبیین تقش عوامل فضایی در استقرار الگوی بهینه مراکز خدمات روستایی مورد نواحی روستایی شهرستان طارم، مجله جغرافیا و برنامه ریزی، سال 25، شماره 75، صص: 278-261.

39-        نظرعباسی. صدیقه(1395)، عوامل تأثیرگذار بر عملکرد دهیاری­ها به عنوان یکی از اشکال مدیریت نوین روستایی، نخستین همایش ملی علوم اسلامی حقوق و مدیریت، دانشگاه جامع علمی کاربردی استانداری قم، قم.

40-       نعمتی. مرتضی، بدری. سیدعلی(1386)، ارزیابی نقش کارکردی نظام نوین مدیریت روستایی مقایسه تطبیقی دهیاری های فعال در روستاهای کوچک و بزرگ، مطالعه موردی: استان گلستان، پژوهش های جغرافیایی، شماره 59، صص: 176-161.

41-       Citlal Solano, Lara, Fernández Crispín, Antonio, Concepción López Téllez, Maria, (2018), Participatory rural appraisal as an educational tool to empower sustainable community processes, Journal of Cleaner Production, Volume 172, 20 January 2018, Pages 4254-4262.

42-        Huang, Huang, (2020), learning from exploratory rural practices of the Yangtze River Delta in China: New initiatives, networks and empowerment shifts, and sustainability, Journal of Rural Studies, Volume 77, July 2020, Pages 63-74.

43-         Teguh, Y. and Fitriyah, F. (2020). A Study of Leadership in the Management of Village Development program: The Role of Local  Leadership in Village Governance. International Research Association for Talent Development and Excellence.

 

 

 

15