بررسی واکنش شاخص کل و هم وزن بازار سهام به حرکات ارزهای رمزنگاری شده تحت تاثیر احساسات سرمایه گذاران(شواهدی از بازار سهام ایران)

محورهای موضوعی : بورس اوراق بهادار

نادر خدری ¹ (گروه حسابداری، واحد آبادان،دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران)
طیبه درویش پور ² (گروه حسابداری، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران)
علیرضا جرجرزاده ³ (گروه اقتصاد، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی ، اهواز، ایران)
هوشنگ امیری ⁴ (گروه حسابداری،واحد آبادان،دانشگاه آزاد اسلامی، آبادان، ایران)

تاریخ دریافت : 1402/02/14 تاریخ پذیرش : 1402/06/12 تاریخ انتشار : 1403/05/27

کلید واژه: بیت کوین, اتریوم, بازار رمزارزها, شاخص کل سهام, شاخص هم وزن,

چکیده مقاله :

ظهور و گسترش بازار ارزهای مجازی در سال‌های اخیر موجب جلب توجه سرمایه‌گذاران به این دارایی‌های سرمایه‌ای شده است و سرمایه‌گذاران در کشور ایران نیز از این امر مستثنی نبوده‌اند. و از آنجایی که بازارهای دارایی در جذب سرمایه‌گذاران رقیب یکدیگرند، اکنون رقیبی تازه یعنی بازار رمزارزها در این بازار خودنمایی می‌کند. از اینرو این مطالعه به بررسی تاثیرگذاری ارزهای رمزنگاری شده بر شاخص کل و شاخص هم وزن بازار سهام ایران پرداخته و نقش احساسات سرمایه‌گذاران را به عنوان یکی از عوامل موثر لحاظ نموده است. جهت انجام این مطالعه شاخص‌کل و شاخص ‌هم‌وزن بازارسهام از ابتدای سال 1395 تا شهریور1400 استخراج گردیده و تاثیر شاخص بازار رمزارزها، بیت کوین و اتریوم را به عنوان شناخته شده‌ترین و پرمعامله‌ترین رمزارز بر شاخص‌های مذکور با استفاده از مدل‌های رگرسیونی چند متغیره مورد بررسی قرارداده است. یافته‌های حاصله نشان داد یک رابطه منفی و معنادار میان شاخص بیت کوین، اتریوم و شاخص بازار رمزارزها با شاخص کل و شاخص هم وزن در بازارسهام ایران وجود داشته و احساسات سرمایه گذاران بر این روابط موثر بوده است.

چکیده انگلیسی:

The emergence and expansion of the virtual currency market in recent years have attracted the attention of investors to these capital assets, and investors in Iran have not been exempted from this. And since asset markets are competitors in attracting investors, now a new competitor, the cryptocurrency market, is emerging in this market. Therefore, this study investigated the influence of cryptocurrencies on the total and equal-weighted indices of the Iranian stock market and considered the role of investors' sentiment as one of the influential factors. To carry out this study, the total Indice and the equal weight Indice of the stock market were extracted from the beginning of 2016 to September 2021, and the effect of the cryptocurrency market Indice, Bitcoin, and Ethereum, as the most well-known and most traded cryptocurrency, on the mentioned indicators was investigated using multivariate regression models.The findings showed that there was a negative and significant relationship between the Indices of Bitcoin, Ethereum, and the Indice of the cryptocurrency market with the total Indice and the Indice of equal weight in the Iranian stock market, and the sentiments of investors were effective on these relationships.

منابع و مأخذ:

_|1) آل یاسین،سیده سما و پورزمانی، زهرا (1401). توسعه مدل پذیری فناوری بلکچین در بستر مفاهیم حسابداری مدیریت. فصلنامه اقتصادمالی،6 (4)،102-69.
2) بابازاده، یوسف، فقهی فرهمند، ناصر، پاسبانی، محمد و علوی متین، یعقوب (1399). مدل مفهومی شاخص های تسهیل کننده استفاده از رمزارزها در مبادلات بین المللی در شرایط تحریم. فصلنامه مدیریت کسب و کار های بین المللی،4(1)، 188-167.
3) تقوی، رضا، داداشی، ایمان، زارع بهنمیریري، محمد جواد، غلام نیا روشن، حمیدرضا (1401). پیش بینی گرایش هاي احساسی سرمایه گذاران با استفاده از نسبتهاي مالی با تکیه بر روش تجزیه و تحلیل مولفه هاي اساسی. فصلنامه اقتصاد مالی، 16(4)،173-157.
4) زارع، هاشم و رضایی، زینب (1385). تاثیر بازارهای ارز، سکه و مسکن بر رفتار شاخص بورس اوراق بهادار تهران یک الگوی تصحیح خطای برداری. مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان،22(1)،112-99.
5) زاهدی تهرانی، پریوش و صادقی¬شریف، سیدجلال (1391). تبیین¬وتحلیل رابطه علی موجود بین عوامل کلان اقتصادی با شاخص کل قیمت بورس¬اوراق¬بهادارتهران. چشم¬انداز مدیریت¬مالی ،(5)، 65-89.
6) سرلک،کبری، علیپوردرویش، زهرا و وکیلی فرد، حمیدرضا (1391). تاثیر تصمیم گیری احساسی سرمایه گذاران و متغیر های تکنیک بنیادی بر بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه علمی پژوهشی دانش مالی تحلیل اوراق بهادار،16 (4)، 12-1.
7) صادقی، سیدشهاب الدین و فیضی چکاب، غلام نبی (1400). بررسی قانونی رمزارزها در آیینه مقررات گذاری ایران و اتحادیه اروپا . مجله مطالعات نوین بانکی،4(11)،120-75.
8) صادقیان، محمد کاظم، علوی راد، عباس و یاوری، کاظم (1400). شناسایی متغیرهای موثر بر قیمت رمزارزبیت کوین با رویکرد میانگین گیری بیزین و حداقل مربعات متوسط وزنی. مجله مهندسین مالی و مدیریت اوراق بهادار،(46)،539-517.
9) عباسیان، عزت اله، مرادپور اولادی، مهدی و عباسیون، وحید (1387). اثر متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران.12(36)، 152-135.
10) فرقان دوست حقیقی، کامبیز ونداف، رضوانه (1397). مروری بر رمزارزها، فرصت ها و تهدیدها. مجله رویکرد پژوهش نوین در مدیریت و حسابداری،3(9)،153-140.
11) فرمان آرا، وحید،کمیجانی، اکبر ، فرزین وش، اسداله و غفاری، فرهاد (1398). نقش بازار سرمایه در تامین مالی و رشد اقتصادی(مطالعه موردی در ایران و منتخبی از کشورهای در حال توسعه). فصلنامه اقتصاد مالی،13(47)،37-19.
12) قاسمی، ناصر (1400). فرصت ها و تهدیدات ارزهای دیجیتال (مطالعه موردی کشورهای منتخب شرق آسیا).مجله سیاست جهانی،(37)، 218-185.
13) محرابیان، علی اکبر، گودرزی فراهانی، یزدان (1400). بررسی تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر بازدهی صنایع در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته. مجله اقتصاد کاربردی،11(39)،73-55.
14) مرادپور، سعید و دستوری، مجتبی (1400). کاربرد معاملات الگوریتمی و پایداردر بازار رمزارزها. مجله مهندسین مالی و مدیریت اوراق بهادار،(47)،449-435.
15) نوری، مهدی و نجفی جزه، حامد (1400). بررسی تنظیم گری استخراج رمزارزها در اقتصاد ایران با رویکرد نظریه بازی ها. مجله مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی،(39)،158-135.
16) هادی پور،حسن، پایتختی اسکویی، سیدعلی، علوی متین، یعقوب، رحمانی،کمال الدین (1400). عوامل موثر ر شاخص بی ثباتی در بورس اوراق بهادار تهران(مطالعه موردی صنعت فلزات اساسی). فصلنامه مطالعات مدیریت صنعتی،12(61)،207-181.
17) Alberiko Gil-Alana, L., Abakah, E. J. A., & Romero Rojo, M. F. (2020). Cryptocurrencies and stock market indices. Are they related?. Research in International Business and Finance, 51, 101063. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2019.101063.
18) Munyas, T., & Atasoy, F. (2021). An empirical investigation of the relationship between Bitcoin and developed and developing country stock markets. https://doi.org/10.32602/jafas.2021.021
19) Bouri, E., Molnar, P., Azzi, G., Roubaud, D., & Hagfors, L. I. (2017). On the hedge and safe haven properties of Bitcoin: Is it really more than a diversifier? .Finance Research Letters, 20, 192–198. https://doi.org/10.1016/j.fri.2016.09.025.
20) Jimoh, S. O., & Benjamin, O. O. (2020). The Effect of Cryptocurrency Returns Volatility on Stock Prices and Exchange Rate Returns Volatility in Nigeria. 16(3), 15.
21) Hasan, M. B., Hassan, M. K., Rashid, M. M., & Alhenawi, Y. (2021). Are safe haven assets really safe during the 2008 global financial crisis and COVID-19 pandemic?. Global Finance Journal, 50, 100668. https://doi.org/10.1016/j.gfj.2021.100668.
22) Canoz, I., & Dirican, C. (2017). The Cointegration Relationship Between Bitcoin Prices And MajorR World Stock Indices: An Analysis With Ardl ModelL Approach. Pressacademia. Pressacademia, 4(4), 377–392. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2017.748.
23) Sivrikaya, A., Iren, P., & Omay, T. (2021). The Relationship between Stock Returns, Bitcoin Returns, and Risk Aversion: Evidence from a Multivariate GARCH Model. Sosyoekonomi, 29(47), 107–118. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2021.01.05.
24) Koraus, A., Gombar, M., Vagaska, A., Bacik, R., Korba, P., & Cernak, F. (2021). Bitcoin Price as One of Basic Cryptocurrencies in Relation to the Basic Stock Market’s Indicators. Entrepreneurship and Sustainability Issues, 9(2), 552–569. https://doi.org/10.9770/jesi.2021.9.2(36).
25) Corbet, S., & Katsiampa, P. (2020). Asymmetric mean reversion of Bitcoin price returns. International Review of Financial Analysis, 71, 101267. https://doi.org/10.1016/j.irfa.2018.10.004.
26) Kim, T. (2015). The Predecessors of Bitcoin and Their Implications for the Prospect of Virtual Currencies. Plos One, 10(4), e0123071. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0123071.
27) Kim, W., Lee, J., & Kang, K. (2020). The effects of the introduction of Bitcoin futures on the volatility of Bitcoin returns. Finance Research Letters, 33, 101204. https://doi.org/10.1016/j.frl.2019.06.002.
28) Hong, M. Y., & Yoon, J. W. (2022). The impact of COVID-19 on cryptocurrency markets: A network analysis based on mutual information. Plos One, 17(2), e0259869. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0259869
29) Hung, N. T. (2021). Bitcoin and CEE stock markets: Fresh evidence from using the DECO-
30) GARCH model and quantile on quantile regression. European Journal
of Management and Business Economics, 30(2), 261–280. https://doi.org/10.1108/EJMBE-06-2020-0169
31) Ho, C. M. (2020). Does virtual currency development harm financial stocks’ value? Comparing Taiwan and China markets. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 33(1), 361–378. https://doi.org/10.1080/1331677X.2019.1702076.


|_

متن کامل:



 

بررسی واکنش شاخص کل و هم وزن بازار سهام به حرکات ارزهای رمزنگاری شده تحت تاثیر احساسات سرمایه گذاران (شواهدی از بازار سهام ایران)

 

چکیده:

ظهور و گسترش بازار ارزهای مجازی در سال‌های اخیر موجب جلب توجه سرمایه‌گذاران به این دارایی‌های سرمایه‌ای شده است و سرمایه‌گذاران در کشور ایران نیز از این امر مستثنی نبوده­اند. و از آنجایی که بازارهای دارایی در جذب سرمایه‌گذاران رقیب یکدیگرند، اکنون رقیبی تازه یعنی بازار رمزارزها در این بازار خودنمایی می‌کند. از اینرو این مطالعه به بررسی تاثیرگذاری ارزهای رمزنگاری شده بر شاخص کل و شاخص هم وزن بازار سهام ایران پرداخته و نقش احساسات سرمایه‌گذاران را به عنوان یکی از عوامل موثر لحاظ نموده است. جهت انجام این مطالعه  شاخص‌کل و شاخص ‌هم‌وزن بازارسهام از ابتدای سال 1395 تا شهریور1400 استخراج گردیده و تاثیر شاخص بازار رمزارزها، بیت کوین¹ و اتریوم² را به عنوان شناخته شده‌ترین و پرمعامله‌ترین رمزارز بر شاخص‌های مذکور با استفاده از مدل‌های رگرسیونی چند متغیره مورد بررسی قرارداده است. یافته‌های حاصله نشان داد یک رابطه منفی و معنادار میان شاخص بیت کوین، اتریوم و شاخص بازار رمزارزها با شاخص کل و شاخص هم وزن در بازارسهام ایران وجود داشته و احساسات سرمایه گذاران بر این روابط موثر بوده است.

واژه‌های کلیدی:  بیت کوین، اتریوم، بازار رمزارزها، شاخص کل سهام، شاخص هم وزن

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه: 

بورس اوراق بهادار را به عنوان قلب تپنده نظام اقتصاد بازار و جزء لاینفک آن می‌شناسند. این بازار با جذب سرمایه‌ها و هدایت آن‌ها به بخش‌های که برای فعالیت خود به تامین مالی نیاز دارند به تخصیص بهتر منابع کمک نموده و از این طریق به رشد و توسعه اقتصادی یاری می‌رساند(هادی پور و همکاران، 1400). از آنجایی که داد و ستد سهام موسسات و واحدهای تولیدی و اقتصادی در این بازار صورت می‌گیرد، از اینرو شاخص قیمت سهام و تغییرات آن تحت تاثیر عوامل درونی موثر از منظر مالی و حسابداری مشتمل از ساختار مالی شرکت‌ها، عایدی هر سهم، سود و سیاست‌های تقسیم سود و ... قرار داشته و از سوی دیگر تحت تاثیر عوامل بیرونی سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، تکنولوژی و اقتصادی می باشد که می توانند تاثیرات غیرقابل انکاری بر روند قیمت سهام در بازار را رقم زنند(زاهدی تهرانی و همکاران،1391). بنابراین بررسی هرچه بیشتر این عوامل درونی و بیرونی منجر به ایجاد شناخت هر چه بهتر از نحوه تغییرات قیمت سهام در بازار جهت تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران برای کسب سود بیشتر و کاهش زیان‌های مالی احتمالی آنان می‌گردد(فرمان آرا و همکاران،1398).

با گسترش بازارهای مالی تاثیرعوامل بیرونی بر بازار گسترده‌تر گردیده است، از مهم‌ترین این عوامل می‌توان به نقش بازارهای رقیب اشاره نمود. اگر چه از دیرباز بازارهای رقیبی همچون بازار طلا، ارز، مسکن و خودرو وجود داشته که در جهت جذب سرمایه در حال رقابت بوده و نوسانات موجود در یک بازار را به عنوان فرصت طلایی در جهت جذب دارایی‌های معامله‌گران از سایر بازارهای مالی تلقی می‌نمودند(زارع و همکاران،1385). اما امروزه نقش تکنولوژی به عنوان یکی از عوامل بیرونی موثرترگردیده است. با پیشرفت‌های تکنولوژی و ایجاد فناوری‌های جدید تحولات عظیمی در حوزه بازارهای مالی صورت گرفته، به گونه‌ای که بازارهای جدید با فناوری‌های پیشرفته توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب نموده است. و بازار رقیب جدیدی پا به عرصه وجود نهاده که توانسته است در حدود یک دهه پس از ظهورش هماوردی قابل توجه برای سایر بازارهای دارایی باشد. این بازار رقیب کریپتوکارنسی³ نام دارد که با بکارگیری فناوری‌های بلاکچین در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران را از سایر بازارهای مالی به سمت خود جذب نموده است.

کریپتوکارنسی پدیده‌ای در سطح جهانی است که به طور مکرر در کانون توجه رسانه‌ها، سرمایه‌داران، نهادهای مالی و دولتی قرار گرفته است(هو⁴، 2020). فلسفه پیدایش کریپتو کارنسی به سال 2008 بر می‌گردد. در 31 اکتبر 2008 یک فرد یا گروهی به نام ساتوشی ناکاموتو اعلام نمودند که توانسته‌اند یک پول نقد الکترونیکی ایجاد نمایند که بدون حضور هیچ نهاد یا موسسه مالی واسطه‌ای به کاربران اجازه پرداخت‌های آنلاین را می دهد. آنان این پول الکترونیکی را بیت کوین نامیدند و بیان نمودند که ارزش بیت کوین به فناوری پیشرفته بکار رفته در اختراع این پول دیجیتالی متکی می‌باشد(کوروش و همکاران⁵،2021) این فناوری پیچیده بلاکچین⁶ نام دارد که قادر است با استقاده از عملیات نرم افزاری اطلاعات را در زنجیره‌های بلوکی ذخیره نموده و با استفاده از شبکه‌های ارتباطی غیرمتمرکز آن‌ها را به اشتراک بگذارد(آل یاسین و پورزمانی،1401). بیت کوین به عنوان اولین رمز ارز ماحصل این تکنولوژی پیشرفته می‌باشد که توانست به عنوان یک ابزار مبادله‌ای از سیستم‌های نظارتی دولت‌ها و بانک مرکزی عبور نماید(کوروش و همکاران، 2021).

تکامل بیت کوین و رشد سریع معاملات آن منجر به ایجاد سایر ارزهای رمزنگاری شده گردیده است. اگر چه مدت زمان زیادی از ظهور بیت کوین به عنوان مشهورترین ارز مجازی نمی‌گذرد ولی در این مدت کوتاه با ایجاد رمزارزهایی با الگوریتم های متنوع بازارکریپتوکارنسی ایجاد گردیده و در سطح جهانی گسترش یافته است، به گونه‌ای که رقابت شدید این بازار با سایر بازارهای مالی امروزه مورد توجه محققین قرار گرفته است(آلانا⁷ 2020). زیرا ظهور کریپتوکارنسی به شرکت‌ها اجازه داد تا بتوانند بدون حضور در بورس اوراق بهادار یا انتخاب سرمایه‌گذاری‌های ریسک پذیر درآمد کسب نموده و سرمایه‌گذاری‌های خود را گسترش ‌دهند. و همچنین این امکان را فراهم نمود تا دامنه سرمایه‌گذاری فراتر از اوراق بهادار شود (کوربت و کاتسیامپا⁸2019). از سوی دیگر به نظر می‌رسد بازده بالای ارزهای دیجیتال در دوران رشد و رونق خود توانسته است بر بازده سایر بازارهای مالی از جمله بازار سهام تاثیرگذار باشد، بنابراین محققین در سال‌های اخیر به ارتباط بین بازار ارزهای دیجیتال و بازارهای مالی دیگر مخصوصا بازار سهام توجه نموده و در پی انجام پژوهش‌ها و مطالعات بیشتر در خصوص رابطه علی ارزهای مجازی و سایر بازارهای مالی پرداخته‌اند.

از جمله این محققین مونیاس و آتاسوی⁹ می باشند که در سال 2021 در یک بررسی تجربی در خصوص رابطه بین بیت کوین و بازار سهام نشان دادند که بیت کوین و برخی شاخص‌های سهام مانند داوجونز¹⁰ رابطه علیت دوطرفه دارند. و علاوه براین سرمایه‌گذاران در بازارهای سهام می‌توانند تحت تاثیر قیمت بیت کوین درجهت تصمیمات سرمایه‌گذاری بلندمدت خود قرار بگیرند(مونیاس و آتاسوی، 2021). این در حالی است که در خصوص برخی از بازارهای سهام طی مطالعات پیشین نتایج مخالفی حاصل گردیده است. به عنوان مثال مطالعات دیریکان و کانوز¹¹در سال 2017 نشان داده بود که هیچ رابطه‌ای بین قیمت بیت کوین و شاخص سهام در بازارهای سهام بریتانیا، ترکیه و توکیو وجود ندارد(کانوزو دیریکان،2017). و مطالعات آلانا و همکارانش در سال 2020 مبنی بر اینکه آیا ارزهای رمزنگاری شده و شاخص‌های بورس بهم مرتبط می‌باشند نیز نشان داد شاخص‌های بورس منتخب، سطح بسیار پایینی از ارتباط بین شش ارز رمزنگاری محبوب را دارند. بنابراین آنان نتیجه گرفتند که  بازار ارزهای دیجیتال به دلیل گزینه تنوع بخشی به سرمایه گذاران، دارای سطح پایینی از ارتباط با طبقه دارایی سنتی می‌باشد. و این نتایج نشان می‌دهد که هنوز تحقیقات درحوزه بازار ارزهای دیجیتال و ارتباط و تاثیرگذاری آن بر سایربازارهای مالی تکمیل نشده و نیاز به انجام مطالعات بیشتر می‌باشد(آلانا، 2020).

بازار سهام در کشور ایران در دوره‌ای بشدت مورد توجه دولت قرار گرفت و به تبع آن از پی اقبال عمومی مردم به این بازار، موجبات رشد و رونق بیش از حد بازار سهام در کوتاه مدت فراهم آمد، رشد حباب گونه و کاذب  بازار که از اقبال عمومی و افزایش نرخ ارز نیرو می‌گرفت ناگهان ترکید و سقوط ناگهانی شاخص بازار سهام را در نیمه اول سال 1399 رقم زد. در این میان بازار ارزهای رمز نگاری شده که تا پیش از این مورد توجه واقع نشده بود به دنبال این سقوط و در پی بازده خیره کننده این دارایی‎ها مجازی مورد توجه واقع شد و تلاش سرمایه‌گذاران و سهامداران برای حفظ ارزش دارایی‌های خود آن‌ها را به سمت این بازار نو ظهور سوق داد به گونه‌ای که در مدت زمانی کوتاه سیل عظیم خدمات آموزشی حضوری، غیرحضوری  و آنلاین، انواع مشاوره‌ها در جهت تشویق و ترغیب زخم خورد­گان بازار سهام برای ورود به این بازار نوظهور به راه افتاد. ترس و اضطراب از دست دادن سرمایه از یک سو و شوق سود و فرصت‌های سود آور از سوی دیگر احساسات آن‌ها را به غلیان می‌آورد و به این صورت بر مهاجران به این بازار هر روز افزوده می‌شد. هرچند تمام کسانی که از بازار سهام می­گریختند به این بازار نوظهور وارد نمی­شدند و سایر بازارهای دارایی نیز مورد توجه آنان بود، اما پرنده بخت اکنون بر سر بازار رمز ارزها نشسته بود و اقبال به آن نسبت به گذشته رو به فزونی بود و از این نظر به عنوان رقیبی تازه در بازار دارایی‌ها ابراز وجود می‌کرد. احساسات سرمایه گذاران که اکنون از دو سو در غلیان بود( فرار به دلیل ترس از سقوط بیشتر بازار سهام و شوق برخورداری از سودهای بازار جدید) چون دمی بود که بر این آتش بر آمده می­رسید. این موضوع را نباید از نظر دور داشت که سیل عظیم سرمایه‌گذاران تازه وارد به سوی بازار سهام در شدت این سقوط آن گاه که رخ داد، بی تاثیر نبود. سرمایه­گذارانی که از مشخصات یک سرمایه گذار تنها پول و یک کد سهام­داری داشتند، پولی که از وام یا فروش سایر دارایی‌ها برآمده بود. اینان هر چه را که از راه می­رسید می­خریدند، صف‌های عرضه اولیه برای خرید سهام چنان سنگین و فشرده بود که هر قیمتی برای سهام قابل کشف بود. هم زمان و اندکی پس از سقوط بازار سهام بیت کوین به عنوان مشهورترین رمز ارز در دوران رشد خود قرار گرفته و توجه سرمایه‌گذاران در سراسر جهان را به خود جلب نموده بود. بنابراین سرمایه گذاران داخلی که از رکود بازار سهام تجربیات تلخی را کسب نموده  و در پی راهی برای جبران ضررو زیان‌های حاصله از سرمایه‌گذاری در بازار سهام بودند به سمت بازار نوظهور ارزهای دیجیتال سوق داده شدند. هر چه بحران عمیق تر و طولانی‌تر میشد حرکت به سمت این بازار شانس بیشتری می­یافت و کم­کم این دغدغه و نگرانی  را ایجاد نمود که آیا نوسانات بازار سهام می‌تواند تا حدودی نشات گرفته از تغییرات قیمتی ارزهای مجازی توسعه یافته باشد که احساسات سرمایه‌گذاران را برانگیخته و موجب دوری گزینی آنان از سایر بازارهای مالی از جمله بازار سهام شده است. از این رو با توجه به وجود این گونه مسائل،  نیاز به دانش افزایی در این حوزه برای شناخت  هر چه بیشتر عوامل تاثیرگذار بر بازارسهام و نوسانات این بازار و همچنین چگونگی ارتباط میان بازارسهام با بازارهای مالی نوظهور ضروری می‌باشد. بنابراین در این مطالعه به بررسی تاثیرات ارزهای رمزنگاری شده بر شاخص‌های بازار سهام ایران پرداخته‌ایم.

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

بطورکلی‌سرمایه‌گذاران درپی‌تنوع بخشی به دارایی‌های خود می باشند تا سبد سرمایه‌گذارای را از خطرات عادی ایمن نگه دارند. اما زمانی که آشفتگی اقتصادی رخ می‌دهد، که می‌تواند داخلی یا جهانی باشد، تمام بخش‌ها و دارایی‌ها تحت تاثیر منفی بحران قرار می‌گیرند. از اینرو در چنین دوران‌هایی استراتژی متنوع‌سازی به تنهایی نمی‌تواند ناجی پرتفوی سرمایه‌گذاران باشد. بلکه نیاز به یک دارایی امن احساس می‌شود. شواهد تجربی قابل توجهی حاکی از توانایی طلا به عنوان پناهگاه امن برای سهام در طول دوره‌های عادی و آشفتگی بازار وجود دارد(حسن و همکاران¹²،2021). از جمله این شواهد می‌توان به مطالعات زاهدی تهران و صادقی شریف(1391) اشاره نمود که در پی تبیین و تحلیل رابطه علی موجود بین عوامل کلان اقتصادی با شاخص کل در بورس اوراق بهادار تهران بودند. آنان در پژوهش خود، تولید ناخالص ملی، تورم، نقدینگی، قیمت سکه بهار آزادی، نرخ ارز و قیمت واقعی نفت خام را به عنوان عوامل کلان اقتصادی موثر بر بازار سهام در نظر گرفتند. که در دوره زمانی از سال 1368 تا 1388 داده‌های مورد نیاز با استفاه از آمارهای رسمی گردآوری شده است.  رابطه‌ی بلندمدت مبتنی بر نتایج پژوهش نشان داد که بیشترین تأثیر بر شاخص قیمت کل بورس اوراق بهادار از بین متغیرهای تحقیق را به ترتیب شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی، تولید ناخالص داخلی و قیمت سکه بهار آزادی داشته است.

 از سوی دیگرمطالعات نشان داده است که دارایی‌های دیگری مانند ارزهای دیجیتال نیز در دوره‌های بحرانی سرپناهی برای بازارهای سهام فراهم می‌کنند(حسن و همکاران،2021). و علاوه بر تاثیر بر بازار سهام، در کشورهایی همچون ایران که بدلیل تحریم‌های بین المللی در تبادلات مالی و بانکی بین المللی دچار محدودیت می باشند، می‌توانند ابزاری برای بازگشت درآمد ارزی تلقی گردند. از اینرو محققانی همچون فرقان دوست و همکاران(1397) به مطالعه‌ای در حوزه رمز ارزها، شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای ارزهای دیجیتال پرداختند و همچنین بابازاده و همکارانش(1399) در مطالعه ای در پی یافتن مدل مفهومی شاخص‌های تسهیل کننده استفاده از رمزارزها در مبادلات بین المللی در شرایط تحریم بوده و با بکارگیری روش دلفی و استفاده از نظرات خبرگان دریافتند که شاخص های قانون‌گذاری، مقررات رمزارزها، ایجاد زیرساخت‌های نرم افزاری و سخت افزاری، ایجاد رمزارزهای بین‌المللی، ترویج استفاده از رمزارزها و حمایت از استخراج رمزارزها می‌توانند راهگشای دولت ایران جهت مقابله با تحریم‌های بین‌المللی باشند(بابازاده، فقهی فرهمند، پاسبانی،علوی متینف1399). ازدیگر محققان همچون قاسمی و همکاران(1400)، صادقی و همکاران(1400)، نوری و همکاران(1400)، صادقیان و همکاران(1400)و مرادپور و همکاران(1400) به مطالعاتی در حوزه رمزارزها، بررسی قانونی رمزارزها و تنظیم گری استخراج رمزارزها، شناسایی متغیرهای موثر بر قیمت بیت کوین و کاربرد معاملات الگوریتمی و پایدار رمزارزها پرداخته اند. ولی آنان در مطالعات خود به تاثیر نوسانات وتاثیر این بازار بر شاخص های بازار سهام اشاره ای ننمودند. اما از آنجایی که ارتباط بازار رمزارزها و تاثیرگذاری آن بر بازار سهام در کانون توجه سرمایه‌گذاران بین المللی، دولت‌ها و محققان قرار داشته است، از اینرو بوری¹³و همکارانش در سال 2017 در مطالعه‌ای به بررسی این موضوع پرداخت که آیا بیت کوین می‌تواند به عنوان پناهگاه امن برای شاخص‌های عمده سهام جهان، نفت، طلا، اوراق قرضه، شاخص عمومی کالا و دلار امریکا عمل نماید. نتایج مطالعه ایشان که در صدر مطالعات برتردر حوزه کریپتوکارنسی قرار گرفت، نشان داد که بیت کوین دارای پوشش‌دهی ضعیف بوده و بیشتر برای اهداف متنوع سازی مناسب است، ولی می‌تواند یک پناهگاه قوی در برابر حرکات نزولی شدید هفتگی بازار در سهام آسیایی تلقی گردد. کانوز ودیریکان نیز در سال 2017 در پژوهشی با عنوان رابطه تلفیقی بین قیمت بیت کوین و شاخص‌های عمده سهام جهان در پی پاسخ به این مسئله بودند که آیا قیمت بیت کوین بر تصمیمات سرمایه گذاران در معاملات بازار سهام موثر می باشد؟ در این مطالعه محققان با استفاده از داده های جمع‌آوری شده از بورس نیویورک، انجمن ملی فروشندگان اوراق بهادار، بورس توکیو، بورس لندن، بورس اوراق بهادار شانگ‌ها و با بکارگیری روش برآورد مدل تصریح شده خودرگرسیون برداری با وقفه های توزیعی¹⁴ نشان دادند رابطه همگرایی قیمت بیت کوین و شاخص پیشرو در بازار سهام امریکا و چین وجوددارد. وهیچ رابطه ای با سایر شاخص ها یافت نگردید(کانوز و دیریکان، 2017). در همین راستا هانگ¹⁵در سال2020 در طی مطالعه‌ای به بررسی ارتباط بین قیمت بیت کوین و بازار سهام مجارستان، جمهوری چک، لهستان، رومانی و کروواسی پرداخته و با استفاده از مدل گارچ چند متغیره ارتباط بیت کوین با شاخص های سهام را از سال 2012 تا 2019 مورد مطالعه قرار داده که نتایج مطالعات ایشان نشان داده است یک همبستگی مثبت میان قیمت بیت کوین و شاخص های سهام کشورهای مورد مطالعه وجود دارد. (هانگ ویون،2022). از سوی دیگر جیمو و بنجامین¹⁶ نیز در سال 2020 در مطالعه‌ای به بررسی تاثیر ارزهای رمزنگاری شده بر نوسانات قیمت سهام و نرخ ارز در کشور نیجریه پرداختند که در این پژوهش ارتباط بین متغیرهای مالی نرخ ارز و بازده قیمت سهام با بیت کوین، و اتریوم در دوره تاریخی از سال 2015 تا 2019 مورد بررسی قرار گرفت و با بهره‌گیری از ناهمسانی واریانس شرطی خودرگرسیونی عمومی و علیت گرنجر دریافتندکه قیمت بازار سهام در نیجریه بیشتر تحت تاثیر نوسانات قیمتی بیت کوین و اتریوم بوده است و شواهدی مبنی بر یک علیت یک طرفه از بیت کوین و اتریوم بر قیمت سهام در بازار نیجریه بدست آمد و این درحالی است که بازگشت قیمتی بیت کوین تنها منجربه افزایش بسیار ناچیزی در نرخ ارز نیجریه گردید(جیمو و بنجامین،2020). اما برخی از محققان دارای دیدگاه مخالف بوده و نتایج مطالعات آنان بیانگر عدم ارتباط موثر بازار رمز ارزها و بازار سهام می‌باشد. از جمله این محققان سیوریکایا¹⁷ و همکارانش می‌باشند که در سال 2021 در مطالعه‌ای به بررسی رابطه بازده سهام ایالات متحده امریکا و بازده بیت کوین پرداخته و با استفاده از مدل گارچ چند متغیره نشان دادند که اگر چه واکنش‌های بیت کوین و بازده سهام برای برخی دوره‎های پرنوسان مشابه است، ولی ارتباط پایداری میان این دو بازار وجود ندارد(سیوریکایا،2021). در کشور ایران نیز علارغم گرایشات رفتاری سرمایه‌گذاران به بازار نوظهور ارزهای رمزنگاری شده تاکنون تحقیقات اندکی در این زمینه صورت گرفته و هنوز شکاف تحقیقاتی زیادی وجود داشته است. از اینرو در این مطالعه تلاشی برای دانش افزایی در خصوص ارتباطات بازار رمزارزها و بازار سهام و تاثیرگذاری توسعه ارزهای رمزنگاری شده بر شاخص های بازار سهام ایران با در نظر گرفتن احساسات سرمایه‌گذاران به منظور کاهش شکاف‌های تحقیقاتی داخلی در این حوزه صورت گرفته و بر اساس مبانی نظری و پیشینه‌های موجود، فرضیه‌های پژوهش تشریح گردیده است.

فرضیه های پژوهش:

1- شاخص بیت کوین بر شاخص کل در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

2- احساسات سرمایه‌گذاران بر رابطه علی بین شاخص بیت کوین و شاخص کل در بورس اوراق بهادار تهران تاثیردارد.

3- شاخص اتریوم بر شاخص کل در بورس اوراق بهادار تهران تاثیردارد.

4- احساسات سرمایه‌گذاران بر رابطه علی بین شاخص اتریوم و شاخص کل در بورس اوراق بهادار تهران تاثیردارد.

5- شاخص بازار رمزارزها بر شاخص کل در بورس اوراق بهادار تاثیردارد.

6- احساسات سرمایه‌گذاران بر رابطه علی بین شاخص بازار رمزارزها و شاخص کل در بورس اوراق بهادار تهران تاثیردارد.

7- شاخص بیت کوین بر شاخص هم وزن در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

8- احساسات سرمایه‌گذاران بر رابطه علی بین شاخص بیت کوین و شاخص هم وزن در بورس اوراق بهادار تهران تاثیردارد.

9- شاخص اتریوم بر شاخص هم وزن در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

10- احساسات سرمایه‌گذاران بر رابطه علی بین شاخص اتریوم با شاخص هم وزن در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

11- شاخص بازار رمزارزها بر شاخص هم وزن در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر دارد.

12- احساسات سرمایه‌گذاران بر رابطه علی بین شاخص رمزارزها و شاخص هم وزن در بورس اوراق بهادار تهران تاثیردارد.

روش شناسی پژوهش

مطالعه حاضر با رویکردی کمی و در قالب یک مدل رگرسیونی تصمیم به آزمون فرضیات پیش گفته دارد. در این پژوهش با بهره‌گیری از مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای، متغیر شاخص کل و شاخص هم وزن در نقش متغیر وابسته و متغیرهای شاخص بیت کوین، شاخص اتریوم و شاخص بازار رمزارزها در نقش متغیرهای مستقل و احساسات سرمایه‌گذاران به عنوان متغیر تعدیل گر بوده و همچنین نرخ ارز، نرخ تورم، نرخ بهره و تولید ناخالص داخلی به عنوان متغیرهای کنترلی در قالب مدل‌های رگرسیونی زیر ارائه شده‌اند.

مدل رگرسیون

 =  +   +  +   + + +  +  

         

+  +  +

 

 

 

مدل برای شاخص بیت کوین شاخص اتریوم و شاخص بازار رمزارزها بطورجداگانه اجرا شده است.

مدل بار دیگر با متغیر وابسته شاخص هم وزن برای هر سه متغیر مستقل ذکرشده بطورجداگانه اجرا شده است.

متغیرهای پژوهش:

1-       شاخص سهام : شاخص سهام در بورس نشانگر است که به سرمایه‌گذاران اطلاعات می‌دهد که وضعیت تغییرات بورس نسبت به روزهای قبل چگونه است، هر چه این تغییر شاخص کل بزرگتر باشد نشانگر رشد یا افت بیشتری در بازدهی کل بازار است.

شاخص کل قيمت: يكي از اصلي‌ترين شاخص‌هاي بورس اوراق بهادار تهران بوده و روش محاسبه آن بر اساس فرمول لاسپیرز¹⁸ انجام مي‌شود. اين شاخص گوياي آن است كه ارزش كل بازار نسبت به سال پايه (1369) چند برابر شده است. که در این مطالعه داده‌های شاخص کل به صورت داده‌های ثانویه از سایت‌های رسمی سازمان بورس اوراق بهادار ایران گردآوری شده است.

شاخص هم وزن: از دیگر انواع شاخص بورس می‌توان به شاخص هم وزن اشاره نمود. در تعیین این شاخص تمامی شرکت‌های بورسی کوچک و بزرگ در نظر گرفته می‌شوند و شاخص هم وزن بر اساس سهام آن‌ها مشخص می‌شود. هنگامی که این شاخص مثبت باشد نشان دهنده آن است که بیش از نیمی از شرکت‌های بازار بورس بازدهی رو به رشدی داشته‌اند. از اینرو شاخص هم وزن روند رشد یا افت بازار سهام را بهتر از شاخص کل نشان می‌دهد. (عباسیان و همکاران،1387).

2-       بازده قیمت رمزارزها: بازده ارزهای رمزنگاری شده ناشی از تفاوت قیمت در پایان یک دوره(ماهانه) نسبت به اول دوره(ماهانه) است. (مینگ هو،2019). 

 

Rt =

rt = بازده ،  pt= قیمت رمز ارز در زمان t، pt-1= قیمت رمزارز در زمان t-1

از بازده قیمت رمز ارزها جهت تعیین جهش‌های رمزارزها در دوره مورد مطالعه استفاده شده است.

3- نرخ تورم: تورم به معنای افزایش پیوسته و همه جانبه سطح عمومی قیمت‌ها می‌باشد و معیاری است برای سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی که توسط خانوارها به مصرف می‌رسد. این شاخص به عنوان وسیله‌ای برای اندازه‌گیری سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها و یک معیار سنجش تغییر قدرت خرید پول داخل کشور به شمار می‌رود(محرابیان و گودرزی فراهانی،1401).

4- نرخ ارز: نرخ ارز عبارت است از مقداری از واحد پولی ملی که برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود.

5- نرخ بهره: نرخ سودی که به ازای استقراض پول توسط بانک ها تعیین و پرداخت می شود.

6- تولید ناخالص داخلی¹⁹:  تولید ناخالص داخلی به معنای ارزش کل پولی است که در یک بازه زمانی (معمولا یک سال) در ازای تولید کالا و ارائه خدمات درهر کشور بدست می‌آید(محرابیان و گودرزی فراهانی،1401).

در این پژوهش از آمارهای رسمی ارائه شده ازبانک مرکزی و آمارهای دولتی ایران درخصوص نرخ بهره، نرخ تورم، نرخ ارز و تولید ناخالص داخلی استفاده شده است.

 7- احساسات سرمایه گذاران: گرایش‌های احساسی سرمایه‌گذاران عبارت است از حاشیه میزان خوشبینی و بدبینی سهامداران نسبت یه یک سهام می باشد( کیم²⁰، 2020،تقوی و همکاران،1401). در این مطالعه برای اندازه‌گیری گرایش‌های احساسی سرمایه‌گذاران از شاخص آرمز استفاده شده است. در شاخص آرمزمعیار این است که آیا حجم معاملات در بازار صعودی بیشتر است یا بازار نزولی. اگر شاخص زیر یک باشد حجم معاملات بیشتر در بازار صعودی رخ می‌دهد و این اخطار خوبی می‌باشد و نشانگر خوشبینی سرمایه‌گذاران به بازار است واگر شاخص بالای یک باشد بیانگر حجم معاملات بیشتر در بازار نزولی است و اخطار بدی است و بدبینی سرمایه‌گذاران نسبت به بازار را نشان می‌دهد. شاخص آرمز یک اندیکاتور معکوس است که با جهت بازار نسبت مخالف دارد. در تحقیق مشابه سرلک و همکارانش(1391، 8 ) از این شاخص استفاده نموده‌اند.

 

                                 SENTit = 

 

NUM_ P Ascending: تعداد پیشرفت (افزایش ) قیمت ها   ، : NUM_ P Descending تعداد پسرفت (کاهش) قیمت ها، AVE-V Ascending: متوسط پیشرفت (افزایش) حجم معاملات، AVE_ V Descending: متوسط پسرفت (کاهش) حجم معاملات

 

 

یافته ها و تحلیل داده های پژوهش:

به منظور تجزیه و تحلیل داده‌‌‌ های گردآوری شده از روش های آماری توصیفی و استنباطی به همراه رسم جداول استفاده شده است. و برای اطمینان از نتایج حاصله، پیش آزمون های لازم همچون آزمون ريشه واحد جهت بررسی پایایی متغیرهای مدل وآزمون هم انباشتگي جهت تعیین ارتباط بلندمدت متغیرها صورت پذیرفته و پس از تایید نتایج پیش آزمون ها، فرضیه های تحقیق در قالب مدل های رگرسیونی چند متغیره مورد آزمون قرار گرفته است.

جدول1- آزمون مانایی (ریشه واحد)

متغیر مجازی جهش های شاخص بازار رمزارزها	:CRY	بازده شاخص کل ، بازده شاخص هم وزن	:
احساسات سرمایه گذاران		نرخ بهره
متغیر مجازی تعریف شده برای بیت کوین، اتریوم و شاخص بازار رمزارزها یه طور جداگانه	:	متغیر مجازی جهش های شاخص بیت کوین
		نرخ تورم	:INF
نرخ تولید ناخالص داخلی	:GDP	نرخ ارز	:USD
		متغیر مجازی جهش های اتریوم	:ETH

سطح معناداری	ضرایب	علائم اختصاری متغیرها	متغیرها
000/0	19/4996	RF	نرخ بهره
000/0	50/9342	INF	نرخ تورم
000/0	39/7535	USD	نرخ ارز
000/0	120/683	GDP	تولید ناخالص داخلی
000/0	69/1571	BTC	بیت کوین
000/0	39/7460	SENT	احساسات سرمایه گذاران
000/0	79/1828	BTCSENT	احساسات ضربدر بیت کوین
000/0	56/6789	ETH	اتریوم
000/0	57/6123	ETHSENT	احساسات ضربدر اتریوم
000/0	53/6276	CRY	شاخص کریپتو
000/0	73/9474	CRYSENT	احساسات ضربدر شاخص کریپتو

منبع: یافته های پژوهشگر

در نتایج آزمون ریشه واحد که با استفاده از آزمون لوین، لین و چو²¹ (2002) بدست آمده و در جدول 1 درج شده است، تمام متغیرهای مستقل دارای احتمال کمتر از 05/ بوده‌اند، بنابراین مانایی مورد تایید قرار گرفته و امکان مواجه شدن با رگرسیون کاذب وجود ندارد. و از سوی دیگر نتایج آزمون هم انباشتگی با بکارگیری آزمون کائو²² (2006) نیز نشان داده است که متغیرهای مستقل دارای رابطه بلند مدت می‌باشند. و از آنجایی که عدم وجود هم خطی متغیرهای توضیحی و مستقل از فروض کلاسیک است، لذا قبل از برآورد مدل‌های رگرسیونی با استفاده از ضریب ماتریس همبستگی به کنترل این موضوع پرداخته و ضرایب ماتریس هم بستگی نیز نشان داده است که میان متغیرهای مستقل مدل ها هم بستگی قوی و معناداری وجود ندارد.

در این پژوهش جهت آزمون فرضیه‌ها از نرم افزار ایویوز²³نسخه 10 استفاده شده و آمار توصیفی مستخرج از نرم افزار ایویوز نشان داده است که شاخص بیت کوین، اتریوم و شاخص بازار رمزارزها حول مرکزیت نزدیک به هم سیر می‌کنند. و شاخص بیت کوین و شاخص بازار رمزارزها دارای انحراف معیار ارزشی مشابه بوده که می‌تواند هم راستایی حرکت بازار رمزارزها را با جهت حرکت بیت کوین نشان داده و تا حدودی اثبات نماید بیت کوین می‌تواند به عنوان نماینده قابل اعتماد بازار رمزارزها تلقی گردد.( به دلیل محدودیت در تعداد صفحات، جداول نتایج ارائه نشده است)

پس از انجام آمار توصیفی در ابتدا مدل رگرسيوني و ضرايب رگرسيون برآورد و آنگاه با تفسير خروجي‌هاي حاصله، فرضيه‌های پژوهش مورد آزمون قرار گرفته است. 

آزمون فرضیه ها:

نتایج‌آزمون فرضیه اول و دوم

جدول2- نتایج تاثیر شاخص بیت کوین بر شاخص کل سهام

 

منبع: یافته های پژوهشگر

نتایج ارائه شده در جدول 2 نشان می‌دهد که مدل در سطح معناداری یک درصد مورد تایید قرار گرفته و مقدار آماره دوربین واتسون نیز عدم وجود خود همبستگی در مدل را تایید می­کند. از سویی دیگر نتایج حاکی از آن است که 37درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل و کنترلی موجود در مدل توضیح داده شده است که ضریب تعیین تعدیل شده حاصله نیز گواه این امر می‌باشد. در بررسی برازش مدل با استفاده از عامل تورم واریانس²⁴ عدم وجود هم خطی چندگانه بین متغیرهای مستقل در مدل‌های برآورد شده برای هر سه متغیر مستقل بیت کوین، اتریوم و شاخص بازار رمزارزها بطور جداگانه مورد تایید قرار گرفته است که نتایج مربوطه در انتهای جداول نتایج درج گردیده است. از آنجایی که بیت کوین، اتریوم و شاخص رمزارزها دارای جهش‌های ناگهانی با دوره‌های زمانی متفاوت از یکدیگر می‌باشند. بنابراین به منظور ارزیابی و در نظر گرفتن این رفتار برای هر شاخص از یک متغیر مجازی استفاده گردیده که در زمان‌های جهش دارای مقدار یک و در سایر دوره مطالعه مقدار آن صفر در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر گرایش به روند نزولی بازار سهام ایران در سال 1399 و تداوم آن تا پایان دوره مورد مطالعه که با دوره رشد و رونق بازار رمزارزها و آشنایی هر چه بیشتر سرمایه‌گذاران ایرانی با بیت کوین و سایر ارزهای رمزنگاری شده همزمان می باشد، موجب گردیده است که در این مطالعه برای شاخص بیت کوین، اتریوم و شاخص رمز ارزها بطور کلی از یک متغیر مجازی استفاده گردد که از سال 1399 لغایت شهریورماه 1400 دارای مقدار یک و در سایر دوره مطالعه مقدار صفر را دریافت نمایند.

نتایج حاصله از برآورد مدل در جدول 2 نشان می‌دهد بیت کوین بر شاخص کل سهام در بورس اوراق بهادار ایران تاثیر منفی و معنادار دارد. و ادعای مندرج درفرضیه 1 در سطح معناداری 01/0 یک درصد مورد تایید قرار گرفته است. علارغم تاثیرگذاری احساسات بر رابطه میان شاخص بیت کوین و شاخص کل سهام، نتایج حاکی از آن است که احساسات سرمایه‌گذاران به تنهایی اثرات معناداری بر شاخص کل نداشته است، بلکه با حضور رمزارزها این احساسات در بازار نمایان شده است و اگر چه انتظار می‌رفت که احساسات ایجاد شده بدبینی نسبت به بازار سهام را نشان دهد ولی نتایج نشان داد که سرمایه‌گذاران همچنان به بازار سهام خوشبین بوده و این خوشبینی دارای اثر غالب نسبت به اثر منفی رمزارزها بر شاخص بازارسهام می‌باشد.

 

نتایج آزمون فرضیه سوم و چهارم

جدول3- نتایج تاثیر شاخص اتریوم بر شاخص کل بازار سهام

 

=  +   +  +   + + +  +             +  +  +
VIF	سطح معناداری	آماره t	خطای استاندارد	ضرایب	علائم اختصاری متغیرها	متغیرها
1/35493	0/4701	0-/72714	8/61853	-6/26691	RF	نرخ بازده بدون ریسک
1/78310	0/2404	1/186477	0/001137	0/001349	INF	نرخ تورم
1/16662	0/0037	3/02667	0/19472	0/58936	USD	نرخ ارز
1/05289	0/5025	0/67487	0/31651	0/21360	GDP	نرخ تولید ناخالص داخلی
1/13150	0/2206	1/23843	0/00471	-0/00583	SENT	احساسات سرمایه گذاران
2/83258	0/0287	-2/24422	0/040317	-0/09047	DBEC	بیت کوین
2/37038	0/0001	4/36801	0/01569	0/06855	DBECSENT	احساسات ضربدر بیت‌کوین
1/04861	0/5831	-0/55193	0/04004	-0/02210	BTC	جهش های بیت کوین
NA	0/5603	0/58583	0/129020	0/07558	C	ضریب ثابت
-	0/37369		ضریب تعیین تعدیل شده		5/84799	آماره F
-	1/73424		آماره دوربین واتسون		0/000019	احتمال آماره F

 

منبع: یافته های پژوهشگر

در این مطالعه جهت اطمینان از نتایج حاصله و امکان تعمیم‌پذیری آن علاوه بر بیت کوین از شاخص اتریوم به عنوان دومین رمزارز مشهور در کشور ایران و همچنین از شاخص بازار رمز ارزها برای ارزیابی هم راستا بودن نتایج استفاده شده است. از اینرو نتایج حاصله از برآورد مدل در جدول 3 با حضور اتریوم به عنوان نماینده بازار رمز ارزها و بررسی تاثیرگذاری آن بر شاخص کل نشان داده است که شاخص اتریوم نیز همانند شاخص بیت کوین بر شاخص کل در بازار سهام در دوره مورد مطالعه تاثیر معنادار و منفی داشته که این موضوع توسط آماره t با مقدار292/2-و احتمال 0256/0 مورد تایید قرار گرفته و فرض مورد ادعا در فرضیه 3 را پشتیبانی نموده است. احساسات سرمایه‌گذاران نیزکه با نقش تعدیل‌گر در مدل حضور داشته و در فرضیه 4 به بررسی آن پرداخته شده در سطح معناداری 01/0 تایید گردیده و نشان داده است که احساسات سرمایه‌گذاران توانسته بر رابطه شاخص اتریوم و شاخص کل سهام تاثیر بگذارد. اما علارغم اثر منفی اتریوم، احساسات سرمایه‌گذاران نسبت به بازار خوش بینانه بوده و بخشی از اثر منفی اتریوم را بر بازار خنثی نموده است، ولی اگرچه به تنهایی قادر به تاثیرگذاری بر شاخص کل بازار نبوده است.

نتایج آزمون فرضیه پنجم و ششم

جدول4- تاثیر شاخص بازار رمزارزها بر شاخص کل سهام

 

=  +   +  +   + + +  +             +  +  +
VIF	سطح معناداری	آماره t	خطای استاندارد	ضرایب	علائم اختصاری متغیرها	متغیرها
1/35721	0/4759	0-/71758	8/64756	6-/20534	RF	نرخ بازده بدون ریسک
1/83772	0/2524	1/15634	0/001158	0/00133	INF	نرخ تورم
1/23064	0/0045	2/95484	0/20130	0/59481	USD	نرخ ارز
1/04427	0/4726	-0/72314	0/31588	0/22843	GDP	نرخ تولید ناخالص داخلی
1/13382	0/2545	1/15113	0/00462	0/00532	SENT	احساسات سرمایه گذاران
2/83634	0/0256	-2/29267	0/04031	-0/09242	DBEC	اتریوم
2/37212	0/0001	4/38547	0/01572	0/06897	DBECSENT	احساسات ضربدر اتریوم
1/133820	0/8287	-0/21732	0/06085	-0/01322	ETH	جهش های اتریوم
NA	0/5689	0/57301	0/13003	0/74512	C	ضریب ثابت
-	0/37087		ضریب تعیین تعدیل شده		5/78971	آماره F
-	1/75403		آماره دوربین واتسون		0/00002	احتمال آماره F

منبع: یافته های پژوهشگر

از آنجایی که هدف غائی مطالعه شناخت ارتباط و تاثیرگذاری بازار ارزهای رمزنگاری شده بر بازار سهام می‌باشد. بنابراین در یک نگاه کلی‌تر از شاخص این بازار به عنوان متغیر مستقل اصلی استفاده گردیده و با برآورد مدل و آزمون فرضیه 5 به بررسی تاثیرات آن بر شاخص کل در بورس اوراق بهادار پرداخته که نتایج آزمون نشان داده است شاخص بازار رمزارزها نیز بر شاخص کل سهام در دوره مورد مطالعه تاثیر معنادار و منفی داشته، و فرض مورد ادعا مورد پشتیبانی قرار گرفته است. از سوی دیگر نقش احساسات سرمایه‌گذاران بر ارتباط دو شاخص بازار مالی مذکور دردوره مورد مطالعه که در فرضیه 6 مطرح گردیده نیزدر سطح 01/0 معناداری مورد تایید قرار گرفته و بار دیگر اهمیت تمایلات رفتاری معامله گران بازار سهام نشان داده شده است. اگرچه تمایلات رفتاری سرمایه‌گذاران در جهت افزایش بازده شاخص کل حرکت نموده ولی بر ارتباط میان شاخص اصلی هر دو بازار مالی مذکور تاثیر داشته است. بنابراین با توجه به تاثیرگذاری مثبت احساسات بر ارتباط شاخص هر دو بازار مالی نمی‌توان این ادعا را تایید نمود که احساسات سرمایه‌گذاران منجر به دوری گریزی آنان از بازار سهام و انتقال سرمایه به بازار رمزارزها گردیده است.

از آنجایی که شاخص کل قیمت نشان‌دهنده تغییرات در سطح عمومی قیمت ها در کل بازار است و میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار سهام را بیان می‌کند ولی با توجه به اینکه سهام شرکت‌های بزرگ‌تر و با ارزش بازار بالاتر اثر بیشتری بر مقدار شاخص کل دارند، این امر موجب می‌گردد که شاخص کل نتواند نماد واقعی از رشد یا افت بازار باشد و بعلاوه این ظن نیز وجود دارد که بعضا به صورت دستوری شاخص تحت تاثیر قرار می­گیرد، بنابراین شاخص دیگر یعنی شاخص هم وزن که وزن برابری برای همه سهام در نظر می‌گیرد می‌تواند دید شفاف‌تری نسبت به روند بازار و ارزش شاخص را نشان دهد. از اینرو در بخش دوم این مطالعه جهت اطمینان قوی‌تر از تاثیر و ارتباطات بازار رمزارزها بر بازار سهام، مدل‌های رگرسیونی چند متغیره با متغیر وابسته شاخص هم وزن مورد آزمون قرار گرفته است.

نتایج آزمون فرضیه هفتم‌وهشتم 

جدول5-نتایج تاثیرشاخص بیت کوین بر شاخص هم وزن سهام

=  +   +  +   + + +  +             +  +  +
VIF	سطح معناداری	آماره t	خطای استاندارد	ضرایب	علائم اختصاری متغیرها		متغیرها
1/35984	0/4786	-0/71319	8/65604	-6/17345	RF		نرخ بازده بدون ریسک
78613/1	0/2328	1/20605	0/00114	0/00137	INF	نرخ تورم
1/13461	0/0027	3/14057	0/19290	0/60582	USD	نرخ ارز
1/04431	0/4673	0/73172	0/31586	0/23112	GDP	نرخ تولید ناخالص داخلی
1/12723	0/2573	1/14422	0/00462	0/00529	SENT	احساسات سرمایه گذاران
2/85626	0/0258	-2/28940	0/04032	-0/092310	DBEC	شاخص کریپتو
2/42478	0/0001	4/37338	0/01578	0/06904	DBECSEN	احساسات ضربدرکریپتو
1/03756	0/8961	-0/13111	0/39028	-0/00511	CRY	جهش های کریپتو
NA	0/5767	0/56141	0/12987	0/07291	C	ضریب ثابت
-	0/37054		ضریب تعیین تعدیل شده		5/78291	آماره F
-	1/75538		آماره دوربین واتسون		0/00002	احتمال آماره F

منبع: یافته های پژوهشگر

نتایج حاصل از برآورد مدل نشان داده که بیت کوین علاوه بر تاثیرگذاری بر شاخص کل در دوره مطالعه بر شاخص هم وزن بازار نیز تاثیر معنادار و منفی داشته و در واقع این رمزارز توانسته در دوران نابسامانی بازار سهام از عوامل کمک کننده به کاهندگی شاخص هم وزن بازار تلقی گردد. و همان‌گونه که در جدول 5 مشاهده می‌شود 63 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی شاخص هم وزن توسط متغیرهای مندرج در مدل توضیح داده شده است و آماره F و احتمال این آماره معناداری کل مدل را تایید نموده و همچنین عدم وجود خودهم بستگی در مدل توسط آماره دوربین واتسون نیزمورد تایید قرار گرفته است. واکنش احساسات سرمایه گذاران که در پی تلاطم‌های بازار سهام پررنگ‌تر گردیده، اگرچه انتظار می‌رفت در جهت بدبینی بازار گرایش نمایند ولی نتایج نشان داد که تاثیر احساسات بر شاخص هم وزن مثبت و معنادار می‌باشد و از سوی دیگر این متغیر بر رابطه بیت کوین و شاخص هم وزن بازار تاثیرداشته، و فرض مورد ادعا در فرضیه 8 را پشتیبانی نموده است. ولی ضریب متغیر مذکور نشان می‌دهد که بدلیل نگرش خوشبینانه به بازار سهام احساسات سرمایه‌گذاران قادر گردیده که اثر غالب خود را نسبت به اثر منفی شاخص بیت کوین بر شاخص هم وزن آشکار نماید.

نتایج آزمون فرضیه نهم و دهم

جدول6- نتایج تاثیرشاخص اتریوم بر شاخص هم وزن 

=  +   +  +   + + +  +             +  +  +
VIF	سطح معناداری	آماره t	خطای استاندارد	ضرایب	علائم اختصاری متغیرها	متغیرها
1/35877	0/7704	0-/29326	6/09363	-1/78707	RF	نرخ بهره
1/78597	0/0024	3/18024	0/00080	0/002559	INF	نرخ تورم
1/15290	0/00255	2/29316	0/13869	0/31803	USD	نرخ ارز
1/06417	0/0402	2/09908	0/22291	0/46791	GDP	نرخ تولید ناخالص داخلی
1/21442	0/0000	6/87805	0/00330	0/02274	SENT	احساسات سرمایه گذاران
2/28352	0/0001	-4/09137	0/03179	-0/13007	DBEC	بیت کوین
1/79264	0/0001	4/32539	0/02245	0/09711	DBECSEN	احساسات ضربدر بیت‌کوین
1/07699	0/5649	0-/57890	0/02797	-0/01619	BTC	جهش های بیت کوین
NA	0/8363	-0/20764	0/09109	-0/01891	C	ضریب ثابت
-	0/63342		ضریب تعیین تعدیل شده		15/03955	آماره F
-	1/63600		آماره دوربین واتسون		0/0000	احتمال آماره F

 

منبع: یافته های پژوهشگر

در بررسی ارتباط اتریوم بر شاخص هم وزن مشاهده گردید اتریوم بر شاخص هم وزن تاثیر منفی و معنادار داشته و این رمز ارز نیز همچون بیت کوین توانسته است از عوامل تاثیرگذار بر روند نزولی شاخص هم وزن سهام در دوره مورد مطالعه تلقی شود. که نتایج مندرج در جدول 6 بیانگر این امر می باشد. از سوی دیگر تمایلات رفتاری سرمایه‌گذاران نیز بر رابطه منفی و معنادار شاخص اتریوم و شاخص هم وزن بازار سهام ایران نقش آفرینی نموده و موجب گردیده است تا فرض مورد ادعا در فرضیه 10 مورد تایید قرار بگیرد. ولی در این نتایج نیز نگاه خوشبینانه معامله گران بازار از تاثیرگذاری منفی شاخص اتریوم بر شاخص هم وزن پیشی گرفته است.

نتایج آزمون فرضیه یازدهم و دوازدهم

جدول7- نتایج تاثیرشاخص بازار رمزارزها بر شاخص هم وزن 

=  +   +  +   + + +  +             +  +  +
VIF	سطح معناداری	آماره t	خطای استاندارد	ضرایب	علائم اختصاری متغیرها	متغیرها
1/36179	0/7971	0-/25825	6/11611	1-/57951	RF	نرخ بازده بدون ریسک
1/84351	0/0025	3/16859	0/00819	0/00259	INF	نرخ تورم
1/22659	0/0220	2/35395	0/14285	0/33626	USD	نرخ ارز
1/05519	0/0351	2/15902	0/22263	0/48066	GDP	نرخ تولید ناخالص داخلی
1/16527	0/0000	6/83564	0/00329	0/02253	SENT	احساسات سرمایه گذاران
2/27266	0/0001	-4/08331	0/03190	-0/13027	DBEC	اتریوم
1/79347	0/0001	4/29818	0/02252	0/09681	DBECSEN	احساسات ضربدر اتریوم
1/13311	0/9203	0/10044	0/04312	0/00433	ETH	جهش های اتریوم
NA	0/7918	-0/26521	0/09182	-0/02435	C	ضریب ثابت
-	0/63133		ضریب تعیین تعدیل شده		14/91389	آماره F
-	1/60946		آماره دوربین واتسون		0/0000	احتمال آماره F

منبع: یافته های پژوهشگر

در بخش نهایی مطالعه به بررسی تاثیر شاخص بازار رمزارزها که به عنوان آیتم اصلی بیانگر فعالیت‌های این بازار می‌باشد بر شاخص هم وزن بازار سهام در کشور ایران پرداخته و نتایج نشان داده است که شاخص بازار رمزارزها نیز همچون دورمزارز توسعه یافته بیت کوین و اتریوم بر شاخص هم وزن تاثیر معنادار و منفی داشته و احساسات سرمایه‌گذاران نیز این رابطه را تعدیل نموده است. از اینرو مطابق با نتایج مندرج در جدول 7 فروض مورد ادعا در فرضیه‌های شماره 11و12 مورد تایید قرار گرفته است.

5-بحث و نتیجه گیری

نفوذ گسترده بازارهای مالی در میان عموم مردم از یک سو و بی ثباتی بازارها از سوی دیگر موجب گردیده است تا ارزهای دیجیتال در چند سال گذشته توجه فزاینده مطبوعات دانشگاهی و مطبوعات مالی را به خود جلب نمایند. از طرفی دیگر رشد و توسعه هر چه سریعتر این بازار، گرایش سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در این بازار نوظهور به منظور متنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری و کسب بازدهی در کوتاه مدت را بیشتر نموده است.

از آن جایی که بازار سهام ایران در سال‌های اخیر دارای فراز و نشیب‌های زیادی بوده و نابسامانی‌های موجود در این بازار به نظر می‌رسد منجر به عدم اعتماد سرمایه‌گذاران بالقوه و بلفعل در این بازار شده، و بر تصمیم گیری‌های هیجانی افزوده است به گونه‌ای که به نظر می‌رسد دچار یک نوع فوبیا گردیده و به سرعت نسبت به هر خبری واکنش نشان می‌دهد. این واکنش‌ها که با هجوم برای خروج یا هجوم برای ورود دیده می‌شود این احتمال را مطرح می‌کند که گرایشات احساسی سرمایه‌گذاران به تنوع‌سازی سبد سرمایه‌گذاری با ورود به بازارهای مالی دیگر همچون بازار رمزارزها سوق داده شود. بنابراین این پژوهش به بررسی تاثیر شاخص رمز ارزها بر شاخص کل و شاخص هم وزن سهام در بورس اوراق بهادار ایران در دوره زمانی از فروردین ماه 1395 تا شهریور 1400پرداخته و با استفاده از مدل‌های رگرسیونی چند متغیره داده‌ها را مورد آزمون قرار داده و به تحلیل نتایج حاصله از برآورد مدل ها پرداخته است. نتایج بدست آمده نشان داد که رمزارزها بر شاخص کل و هم وزن در بازار سهام تاثیر منفی و معنادار داشته و نقش احساسات سرمایه‌گذاران نیز بر این روابط چشم‌گیر بوده است. اما نتایج حکایت از آن دارد که اگر چه بازار نوظهور ارزهای رمزنگاری شده توانسته بر شاخص‌های بازار سهام ایران تاثیر منفی بگذارد. ولی نمی‌توان نقش پرچین و پناهگاهی آن را برای سرمایه‌گذاران در مواجه با روند نزولی بازار سهام در این پژوهش تایید نمود. زیرا اگر چه به نظر می‌رسد که در برخی ازدوره‌های مورد مطالعه بدبینی سرمایه‌گذاران به بازار سهام شدید بوده ولی در کل دوره مطالعه همچنان دیدگاه خوشبینانه به بازار سهام وجود داشته و سرمایه‌گذاران در انتظار تغییر روند بازار چشم به راه بوده‌اند و از سوی دیگر اگر چه روند نزولی بازار منجر به خروج سرمایه از این بازار گردیده ولی نتایج نشان نمی‌دهد که بازار رمز ارزها جذب کننده اصلی این سرمایه‌ها می‌باشد. این امر را می‌توان تا حدودی به کم ریسک بودن و آشنایی بیشتر مردم به سایر بازارهای مالی همچون بازار طلا، ارز، مسکن و خودرو و عدم شناخت عملی و علمی از بازار رمزارزها و تحلیل‌های تکنیکال لازمه از یک سو و از سوی دیگر منع قانونی معاملات رمزارزها توسط حاکمیت دانست. اما می‌توان اظهار داشت که در این مطالعه توانایی و قدرت ارتباط این بازار با بازار سهام نمایان شده است و به گونه‌ای که قادر گردیده تا به عنوان یک بازار موازی با سایر بازارهای مالی از جمله بازار سهام در جهان و ایران نقش آفرینی نماید.

نتایج این مطالعه با مطالعات ژورگو و همکارانش(2015) که در پی بررسی قیمت بیت کوین بر بازار سهام اعلام نمودند قیمت بیت کوین به شاخص بورس آسیب وارد می‌کند و مطالعه بوری و همکارانش(2017) که در صدر مطالعات برتر در حوزه کریپتوکارنسی قرار دارد هم خوانی داشته است. زیرا بوری نیزدر مطالعه خود در پی یافتن این مسئله است که آیا بیت کوین می‌تواند به عنوان پناهگاه امن برای شاخص‌های عمده سهام جهان، نفت، طلا، اوراق قرضه، شاخص عمومی کالا و دلار امریکا عمل نماید. نتایج مطالعه ایشان نشان داد که بیت کوین دارای پوشش‌دهی ضعیف بوده و بیشتر برای اهداف متنوع سازی مناسب است ولی می‌تواند یک پناهگاه قوی در برابر حرکات نزولی شدید هفتگی بازار در سهام آسیایی تلقی گردد. نتایج این مطالعه با مطالعات مونیاس و آتاسوی (2021) که نشان دادند بیت کوین و برخی شاخص‌های سهام مانند شاخص داوجونز رابطه علیت دوطرفه دارند. و علاوه براین سرمایه‌گذاران در بازارهای سهام می‌توانند تحت تاثیر قیمت بیت کوین در جهت تصمیمات سرمایه‌گذاری بلندمدت قرار بگیرند تا حدودی هم راستا می باشد. و همچنین مطالعات آلانا و همکارانش(2020) مبنی بر اینکه آیا ارزهای رمزنگاری شده و شاخص های بورس بهم مرتبط می‌باشند و نتایج آنان نشان داد که شاخص‌های بورس‌های منتخب سطح بسیار پایینی از شش رمز ارزنگاری شده مجبوب را دارند و نتیجه گرفتند که بازار ارزهای دیجیتال بدلیل گزینه تنوع بخشی به سرمایه گذاران دارای سطح پایینی از ارتباط با طبقه دارایی‌های سنتی می‌باشد هم راستا می باشد، اما نتایج این مطالعه با مطالعات کانوز و دیریکان(2017) که نشان دادند هیچ رابطه‌ای بین قیمت بیت کوین و شاخص سهام در بازارهای سهام بریتانیا، ترکیه و توکیو وجود ندارد هم راستا نمی‌باشد. مطالعات هانگ و همکارانش(2020) که به بررسی ارتباط بین قیمت بیت کوین و بازار سهام مجارستان، جمهوری چک، لهستان، رومانی و کروواسی پرداخته‌اند نشان داده است یک هم بستگی مثبت میان قیمت بیت کوین و شاخص‌های سهام کشورهای مورد مطالعه وجود دارد، بنابراین مطالعه حاضر با مطالعات ایشان منطبق نمی‌باشد. همچنین نتایج این مطالعه با مطالعات جیمو و بنجامین(2020) در بازار نیجریه که بیان داشتند نوسانات بازده بیت کوین و اتریوم موجب تاثیرمثبت بر بازده سهام می‌گردد و بازده ارزهای دیجیتال جایگزین بازار سهام نمی‌شود بلکه آن را بهبود می‌بخشد هم راستا نبوده است.

 می‌توان گفت نتایج این مطالعه با مطالعه سیوریکایا و همکارانش نیز که در سال 2021 به بررسی رابطه بازده سهام ایالات متحده امریکا و بازده بیت کوین پرداخته و نشان دادند که اگر چه واکنش‌های بیت کوین و بازده سهام برای برخی دوره‌های پرنوسان مشابه است، ولی ارتباط پایداری میان این دو بازار وجود ندارد در یک راستا نمی‌باشد. 

محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های معاملات ارزی و تحریم‌های علیه ایرانیان در خصوص استفاده از کارگزاران خارجی و سایر تحریم های اجرایی در دوره مطالعه موجب گردیده است تا تاثیرات رمزارزها و ارتباط آن ها در بازار سهام ایران آن گونه که انتظار می‌رفت نمایان نشود. زیرا سرمایه‌گذاران ایرانی در مقایسه با سرمایه‌گذارن خارجی با دو دسته محدودیت‌ها شامل محدودیت‌های داخلی ناشی از قوانین و مقررات وضع شده توسط حاکمیت و از سوی دیگر با محدویت‌های ناشی از تحریم‌های اعمالی توسط سایر کشورها برکشور ایران مواجه بوده که این امر در انتخاب نوع سرمایه‌گذاری و نوع بازار مالی موثر می باشد.

بهر حال این مطالعه برخی از یافته‌های مطالعات پیشین را تایید نموده و با اشاره به ارتباطات بازارهای مالی بین المللی اعلام می‌دارد که رقابت در میان بازارهای مالی بین المللی وجود داشته و احساسات سرمایه‌گذاران می‌تواند بر رقابت میان بازارهای مالی تاثیرگذار باشد و از سوی دیگر بازارهای مالی نوین با تکنولوژی‌های پیشرفته می‌توانند زنگ خطری برای بازارهای سنتی تلقی گردند. زیرا سرمایه‌گذاران دیر یا زود با فناوری‌های پیشرفته آشنا گردیده که این موضوع ممکن است موجب تغییرگرایشات رفتاری آنان در سرمایه گذاری شود. از اینرو سیاست گذاران می بایست از نقش و اهمیت حضور بازارهای موازی پیشرفته غفلت ننمایند.

از کارشناسان اقتصادی که ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند تشکر و قدردانی می گردد.

 

فهرست منابع

1) آل یاسین،سیده سما و پورزمانی، زهرا (1401). توسعه مدل پذیری فناوری بلکچین در بستر مفاهیم حسابداری مدیریت. فصلنامه اقتصادمالی،6 (4)،102-69.

2) بابازاده، یوسف، فقهی فرهمند، ناصر، پاسبانی، محمد و علوی متین، یعقوب (1399). مدل مفهومی شاخص های تسهیل کننده استفاده از رمزارزها در مبادلات بین المللی در شرایط تحریم. فصلنامه مدیریت کسب و کار های بین المللی،4(1)، 188-167.

3) تقوی، رضا، داداشی، ایمان، زارع بهنمیریري، محمد جواد، غلام نیا روشن، حمیدرضا (1401). پیش بینی گرایش هاي احساسی سرمایه گذاران با استفاده از نسبتهاي مالی با تکیه بر روش تجزیه و تحلیل مولفه هاي اساسی. فصلنامه اقتصاد مالی، 16(4)،173-157.

4) زارع، هاشم و رضایی، زینب (1385). تاثیر بازارهای ارز، سکه و مسکن بر رفتار شاخص بورس اوراق بهادار تهران یک الگوی تصحیح خطای برداری. مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان،22(1)،112-99.

5) زاهدی تهرانی، پریوش و صادقی شریف، سیدجلال (1391). تبیین و تحلیل رابطه علی موجود بین عوامل کلان اقتصادی با شاخص کل قیمت بورس اوراق بهادار تهران. چشم انداز مدیریت مالی ،(5)، 65-89.

6) سرلک،کبری، علیپوردرویش، زهرا و وکیلی فرد، حمیدرضا (1391). تاثیر تصمیم گیری احساسی سرمایه گذاران و متغیر های تکنیک بنیادی بر بازده سهام در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه علمی پژوهشی دانش مالی تحلیل اوراق بهادار،16 (4)، 12-1.

7) صادقی، سیدشهاب الدین و فیضی چکاب، غلام نبی (1400). بررسی قانونی رمزارزها در آیینه مقررات گذاری ایران و اتحادیه اروپا . مجله مطالعات نوین بانکی،4(11)،120-75. 

8) صادقیان، محمد کاظم، علوی راد، عباس و یاوری، کاظم (1400). شناسایی متغیرهای موثر بر قیمت رمزارزبیت کوین با رویکرد میانگین گیری بیزین و حداقل مربعات متوسط وزنی. مجله مهندسین مالی و مدیریت اوراق بهادار،(46)،539-517.

9) عباسیان، عزت اله، مرادپور اولادی، مهدی و عباسیون، وحید (1387). اثر متغیرهای کلان اقتصادی بر شاخص کل بورس اوراق بهادار. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران.12(36)، 152-135. 

10) فرقان دوست حقیقی، کامبیز ونداف، رضوانه (1397). مروری بر رمزارزها، فرصت ها و تهدیدها. مجله رویکرد پژوهش نوین در مدیریت و حسابداری،3(9)،153-140.

11) فرمان آرا، وحید،کمیجانی، اکبر ، فرزین وش، اسداله و غفاری، فرهاد (1398). نقش بازار سرمایه در تامین مالی و رشد اقتصادی(مطالعه موردی در ایران و منتخبی از کشورهای در حال توسعه). فصلنامه اقتصاد مالی،13(47)،37-19.

12) قاسمی، ناصر (1400). فرصت ها و تهدیدات ارزهای دیجیتال (مطالعه موردی کشورهای منتخب شرق آسیا).مجله سیاست جهانی،(37)، 218-185.

13) محرابیان، علی اکبر، گودرزی فراهانی، یزدان (1400). بررسی تاثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر بازدهی صنایع در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد گشتاورهای تعمیم یافته. مجله اقتصاد کاربردی،11(39)،73-55.

14) مرادپور، سعید و دستوری، مجتبی (1400). کاربرد معاملات الگوریتمی و پایداردر بازار رمزارزها. مجله مهندسین مالی و مدیریت اوراق بهادار،(47)،449-435.

15) نوری، مهدی و نجفی جزه، حامد (1400). بررسی تنظیم گری استخراج رمزارزها در اقتصاد ایران با رویکرد نظریه بازی ها. مجله مطالعات راهبردی سیاست گذاری عمومی،(39)،158-135.

16) هادی پور،حسن، پایتختی اسکویی، سیدعلی، علوی متین، یعقوب، رحمانی،کمال الدین (1400). عوامل موثر ر شاخص بی ثباتی در بورس اوراق بهادار تهران(مطالعه موردی صنعت فلزات اساسی). فصلنامه مطالعات مدیریت صنعتی،12(61)،207-181.

17) آلبریکا، گیل، آباکاح، ام.جی.ای، رومرو روجو، ام.اف.ای.(2020). ارزهای رمزنگاری شده و شاخص های بازار سهام ،آیا آنها در ارتباط اند؟. مجله تحقیقات ملی و تجاری بین المللی،51،101063.

18) آتاسوی، فرهات و مونیاس، تی.(2021). بررسی تجربی رابطه بین بیت کوین وبازارهای سهام کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه.مجله حسابداری مالی و حسابرسی،7(3)،120-104.

19) بوری، الی، مولنر، پی،آزی، جی، ربود، دی وهاجفورس، ال.(2017). در مورد ویژگی های پرچین و پناهگاه امن بیت کوین،آیا واقعا چیزی فراتر از یک تنوع دهنده است؟. نوشته های تحقیقات مالی،20،198-192.

20) جیمو، سدیق اولایولاو بنجامین، او .او.(2020). تاثیر نوسانات بازده ارزهای دیجیتال بر نوسانات قیمت سهام و بازده نرخ ارز در نیجریه.16(3)،15.

21) حسن، باختر، حسن، ام . کی، رشید، ام.ام و النحاوی، وای.(2008). آیا دارایی های امن در طول بحران مالی جهانی 2008 و همه گیری کووید 19 واقعا ایمن هستند؟.مجله مالی  جهانی،50،100668.

22) دیریکان، کانیت، کانوز، اس.(2017). رابطه هم انباشتگی بین قیمت بیت کوین و شاخص های عمده سهام جهانی : تحلیلی با رویکرد مدل اردل .مطبوعات آکادمی.(4)4، 392-377.

23) سیوریکایا، آشن،آیرن، پی و اومی،تی.(2021). رابطه بین بازده سهام ،بازده بیت کوین و ریسک گریزی: شواهدی از یک مدل گارچ چند متغیره. مجله سوسیو اکونومی،29(47)،118-107.

24) کوراوس،انتون، گومبار،ام،و اگااسکا، ای، باجیک،آر،کوربا،پی و سرناک، اف.(2021). قیمت بیت کوین به عنوان یکی از رمز ارزهای اصلیمبنا در رابطه با مبنای شاخص بازار سهام. مجله مسائل کارآفرینی و پایداری،9(2)،569-552.

25) کوربت، شین، کاتسیامپا، پی.(2020). برگشت متوسط نامتقارن بازده قیمتی بیت کوین. مجله بررسی بین المللی تحلیل مالی،71،101267.

26) کیم، توماس.(2015). پیش بینی بیت کوین و پیامدهای آن برای چشم انداز ارزهای مجازی.مجله پلوس وان،10(4)،0123071e .

27) کیم، وانس، لی،جی و کانگ، کی.(2020). تاثیرات معرفی معاملات آتی بیت کوین بر نوسانات بازده بیت کوین. نوشته های تحقیقات مالی، 33،101204.

28) هانگ، مای، یوون، جی.دبلیو.(2022). تاثیر کووید 19 بر بازارهای ارز دیجیتال،یک تحلیل شبکه بر مبنای اطلاعات متقابل،پلوس وان،17(2)، 259869e.

29)هانگ، نگوتای.(2021). بیت کوین و بازارهای سهام ECC: شواهدی تازه از کاربرد مدل دی اکو – گارچ و رگرسیون چندکی. مجله اروپایی مدیریت و اقتصاد بازرگانی،30(2)،261-280.

30) هو، چی مینگ.(2020).آیا توسعه ارزهای مجازی به سهام مالی آسیب وارد می کند؟ مقایسه بازارهای تایوان و چین.مجله تحقیقات اقتصادی، 33(1)،361-378.

References

Al-Yasin, S., Pourzmani, Z. (2022). Development of blockchain technology modeling in the context of management accounting concepts. Economic and Financial Quarterly, 6 (4), 69-102[In Persian].

 

Babazadeh, Y., Faqhi Farhamand, N., Pasbani, M., & Alavi Mateen, Y. (2019). Conceptual model of indicators facilitating the use of cryptocurrencies in international exchanges under sanctions. International Business Management Quarterly, 4(1), 167-188[In Persian].

 

Tagvi, R., Dadashi, I., Zare Behnmiriri, M. J., & Gholam Nia Roshan, H. R. (2022). Predicting the emotional tendencies of investors using financial ratios based on the method of basic components analysis. Financial Economy Quarterly, 16(4), 157-173[In Persian].

 

Zare, H., Rezaei, Z. (2015). The effect of currency, coin and housing markets on the behavior of the Tehran Stock Exchange index, a vector error correction model. Isfahan University Humanities Research Journal, 22(1), 112-99[In Persian].

 

Zahedi Tehrani, P., Sadeghi Sharif, S. J.(2011). Explanation and analysis of the causal relationship between macroeconomic factors and the total price index of Tehran Stock Exchange. Financial Management Perspective, (5), 65-89[In Persian].

 

Sarlak, K., Alipour Darwish, Z., &Vakili Fard, H. (2011). The impact of investors' emotional decision making and fundamental technique variables on stock returns in Tehran Stock Exchange. Quarterly Journal of Financial Science and Securities Analysis, 16 (4), 1-12[In Persian].

 

Sadeghi, S.Sh., Faizi Chekab, Gh. N.(2021). Legal examination of cryptocurrencies in the mirror of Iran and European Union regulations. Journal of Modern Banking Studies, 4(11), 75-120[In Persian].

 

Sadeghian, M. K., Alavi Rad, A., & Yaori, K (2021). Identifying variables affecting the price of Bitcoin cryptocurrency with Bayesian averaging and weighted average least squares approach. Journal of Financial Engineers and Securities Management, (46), 517-539[In Persian].

 

Abbasian, Ezzatullah, Moradpour Oladi, Mahdi and Abbasian, Vahid (2007). The effect of macroeconomic variables on the total index of the stock exchange. Iranian Economic Research Quarterly. 12(36), 152-135.

 

Fargan Dost Haghighi, K., ndaf, R. (2017). An overview of cryptocurrencies, opportunities and threats. Journal of new research approach in management and accounting, 3(9), 153-140[In Persian].

 

Farman Ara, V., Kamijani, A,. Farzin Vash, A., & Ghafari, F. (2018). The role of the capital market in financing and economic growth (a case study in Iran and a selection of developing countries). Financial Economics Quarterly, 13(47), 19-37[In Persian].

 

Ghasemi, N. (2021). Opportunities and Threats of Digital Currencies (A Case Study of Selected East Asian Countries). Journal of World Politics, (37), 185-218[In Persian].

 

Mehrabian, A. A., Guderzi Farahani, Y. (2022). Investigating the effect of macroeconomic variables on the efficiency of industries in Tehran Stock Exchange with the approach of generalized moments. Journal of Applied Economics, 11(39), 73-55[In Persian]

 

Muradpour, S., Dastori, M.(2021). The use of algorithmic and stable trading in the cryptocurrency market. Journal of financial engineers and securities management, (47), 449-435[In Persian].

 

Nouri, M., Najafi Jazah, H. (2021). Investigating the regulation of cryptocurrency mining in Iran's economy with the approach of game theory. Journal of strategic studies of public policy, (39), 158-135 [In Persian].

 

Hadipour, H., Paytakhti skoui, S. A, Alavi Matin, Y., & Rahmani, K.(2021). Effective factors of volatility index in Tehran stock exchange (case study of basic metals industry). Industrial Management Studies Quarterly, 12(61), 181-207[In Persian].

 

Alberiko Gil-Alana, L., Abakah, E. J. A., & Romero Rojo, M. F. (2020). Cryptocurrencies and stock market indices. Are they related?. Research in International Business and Finance, 51, 101063. https://doi.org/10.1016/j.ribaf.2019.101063.

 

Munyas, T., & Atasoy, F. (2021). An empirical investigation of the relationship between Bitcoin and developed and developing country stock markets. https://doi.org/10.32602/jafas.2021.021

 

Bouri, E., Molnar, P., Azzi, G., Roubaud, D., & Hagfors, L. I. (2017). On the hedge and safe haven properties of Bitcoin: Is it really more than a diversifier? .Finance Research Letters, 20, 192–198. https://doi.org/10.1016/j.fri.2016.09.025.

 

Jimoh, S. O., & Benjamin, O. O. (2020). The Effect of Cryptocurrency Returns Volatility on Stock Prices and Exchange Rate Returns Volatility in Nigeria. 16(3), 15.

 

Hasan, M. B., Hassan, M. K., Rashid, M. M., & Alhenawi, Y. (2021). Are safe haven assets really safe during the 2008 global financial crisis and COVID-19 pandemic?. Global Finance Journal, 50, 100668. https://doi.org/10.1016/j.gfj.2021.100668.

            

Canoz, I., & Dirican, C. (2017). The Cointegration Relationship Between Bitcoin Prices And MajorR World Stock Indices: An Analysis With Ardl ModelL Approach. Pressacademia. Pressacademia, 4(4), 377–392. https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2017.748.

 

Sivrikaya, A., Iren, P., & Omay, T. (2021). The Relationship between Stock Returns, Bitcoin Returns, and Risk Aversion: Evidence from a Multivariate GARCH Model. Sosyoekonomi, 29(47), 107–118. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2021.01.05.

 

Koraus, A., Gombar, M., Vagaska, A., Bacik, R., Korba, P., & Cernak, F. (2021). Bitcoin Price as One of Basic Cryptocurrencies in Relation to the Basic Stock Market’s Indicators. Entrepreneurship and Sustainability Issues, 9(2), 552–569. https://doi.org/10.9770/jesi.2021.9.2(36).

 

 

Corbet, S., & Katsiampa, P. (2020). Asymmetric mean reversion of Bitcoin price returns. International Review of Financial Analysis, 71, 101267. https://doi.org/10.1016/j.irfa.2018.10.004.

 

Kim, T. (2015). The Predecessors of Bitcoin and Their Implications for the Prospect of Virtual Currencies. Plos One, 10(4), e0123071. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0123071.

 

Kim, W., Lee, J., & Kang, K. (2020). The effects of the introduction of Bitcoin futures on the volatility of Bitcoin returns. Finance Research Letters, 33, 101204. https://doi.org/10.1016/j.frl.2019.06.002.

 

Hong, M. Y., & Yoon, J. W. (2022). The impact of COVID-19 on cryptocurrency markets: A network analysis based on mutual information. Plos One, 17(2), e0259869. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0259869

 

Hung, N. T. (2021). Bitcoin and CEE stock markets: Fresh evidence from using the DECO-

GARCH model and quantile on quantile regression. European Journal

 of Management and Business Economics, 30(2), 261–280. https://doi.org/10.1108/EJMBE-06-2020-0169

 

. Ho, C. M. (2020). Does virtual currency development harm financial stocks’ value? Comparing Taiwan and China markets. Economic Research-Ekonomska Istraživanja, 33(1), 361–378. https://doi.org/10.1080/1331677X.2019.1702076.

 

Footnote:

 

5Bitcoin                                                              

6 Ethereum

7Criptocurrency

8 Ho

9 Koraus et al.

10 Block Chain

11Alana et al

12 Corbet & Katsiampa

13Munyas& Atasoy

14Dow Jones

15 Canoz& Dirican

16Hasan et al.

17 Bouri

18ARDL

19Hong

20Jimoh & Benjamin

21Sivrikaya

22 Laspers

23 GDP

24Kim

25Levin,Lin and Chv

26 Kao

27 Eviews

28VIF

 

 

 

 

 

---

[1]  

[2]  

[3]  

[4]  

[5]  

[6]         

[7]  

[8]  

[9]  

[10]  

[11]  

[12]  

[13]  

[14]  

[15]  

[16]  

[17]  

 

[18]  

 

[19]  

[20]  

[21]  

[22]  

[23]  

[24]  VIF

---