بررسی تاثیر کارایی سرمایه فکری بر بهره‌وری: شواهدی از بانک‌ های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

محورهای موضوعی : مدیریت

سید فخرالدین فخرحسینی ¹

1 - استادیار گروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی

تاریخ دریافت : 1400/12/09 تاریخ پذیرش : 1401/03/22 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: بهره‎ وری, کارایی, صنعت بانکداری, سرمایه فکری,

چکیده مقاله :

در اقتصاد جهانی کنونی، سرمایه فکری به تدریج به عنوان یک مؤلفه حیاتی ارزش سازمانی شناخته می شود. انگیزه این آگاهی، بدلیل چالش ها مبتنی بر دانش برای شرکت ها ایجاد شده است. لذا شرکت ها برای سرمایه گذاری در سرمایه فکری ترغیب شده اند، که این امر به محرک اصلی بهره وری تبدیل شده است.مقاله حاضر با هدف تعیین رابطه‎ی بین سرمایه فکری و بهره‎ وری در کسب و کار بانکها انجام شده است. در این پژوهش نمونه‎ ای شامل 12 بانک مورد مطالعه قرارگرفته است. متغیر وابسته بهره ‎وری می‎باشد و برای اندازه‎گیری این متغیر از روش تحلیل پوششی داده‎ها استفاده شده است. دوره مالی مورد بررسی از سال 1395 الی 1399 بوده که با استفاده از آزمون رگرسیون چندگانه به تحلیلی رابطه بین اجزای سرمایه فکری و بهره ‎وری پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که سرمایه فکری بکارگرفته شده در بانک ها و بهره ‎وری رابطه معناداری داشته است.

چکیده انگلیسی:

In the current global economy, intellectual capital is progressively being acknowledged as a vital constituent of organizational value. The impetus for this awareness is a sequence of challenges in knowledge-based corporate settings that motivate firms to invest in intellectual capital, given that it has become a key driverof productivity.The present article aims to determine the relationship between intellectual capital and productivity in business of banks. In this study has been studied, a sample of 12 banks . The dependent variable is productivity and to measure this variable has been used by data envelopment analysis method. The period under study is from 2016 to 2016, which has been analyzed using the multiple regression test, the relationship between the components of intellectual capital and productivity. The results show that the intellectual capital and productivity have a significant relationship. The results of the regression analysis validate the relevance of intellectual capital in improving productivity in the banking industry.

متن کامل:



        

بررسی تاثیر کارایی سرمایه فکری بر  بهره­وری: شواهدی از بانک­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

 

 

 

چکيده

در اقتصاد جهانی کنونی، سرمایه فکری به تدریج به عنوان یک مؤلفه حیاتی ارزش سازمانی شناخته می­شود. انگیزه این آگاهی، بدلیل چالش­ها مبتنی بر دانش برای شرکتها ایجاد شده است. لذا شرکت­ها برای سرمایه­گذاری در سرمایه فکری ترغیب شده­اند، که این امر به محرک اصلی بهره وری تبدیل شده است.

مقاله حاضر با هدف تعيين رابطه‎ي بین سرمایه فکري و بهره‎وري در کسب و کار بانکها انجام شده است. در این پژوهش نمونه‎اي شامل 12 بانک مورد مطالعه قرارگرفته است. متغير وابسته بهره‎وري می‎باشد و براي اندازه‎گيري این متغير از روش تحلیل پوششی داده‎ها استفاده شده است. دوره مالی مورد بررسی از سال 1395 الی 1399 بوده که با استفاده از آزمون رگرسیون چندگانه به تحلیلی رابطه بین اجزای سرمایه فکری و بهره‎وری پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد که سرمایه فکری بکارگرفته شده در کسب و کار بانک­ها و بهره‎وری در کسب و کار رابطه معناداری داشته است.

 

واژه‌هاي كليدي

 سرمایه فکری، بهره‎وری ، کارایی، صنعت بانکداری

 

 

 

1-       مقدمه 

تایلز ¹( 2004) دارايي نامشهودي كه به وسيله­ي قانون حمايت شده­اند و به آنها عنوان مالكيت معنوي² را داده­اند و شامل حق الامتياز و كپي رايت و فرانشيزها و علائم و ماركهاي تجاري است، برخي موارد از آنها در ترازنـامه منعكس مي­شود ولي سايرداراييهاي نامشهود كه شامل سرمايه فكري است و تحت اصول اقتصاد فراواني عمل مي­كنند يعني با استفاده بيشتر از ارزش آنها كاسته نمي­شود، معمولا در ترازنامه منعكس نمي­شود (چان³،2009). فاصله زياد بين ارزش دفتري⁴ و ارزش بازاري⁵ شركت‎ها، توجه زياد شركت‎ها را نسبت به كشف ارزش دارايي‎هاي نامشهود حذف شده از صورت مالي، ايجاد كرده است (لیو⁶،2002،ص14). طبق نظر بونتیس⁷ اكثر كشورهاي مختلف دنيا (از جمله صنايع ايران) در حال استفاده از روشهاي سنتي حسابداري مالي هستند كه قرنها پيش براي يك محيط كسب و كار مبتني بر كارهاي يدي و دارايي ملموس مثل تجهيزات و ساختمان ايجاد شده بودند در حاليكه محيط كسب و كار مبتني بر دانش، نيازمند مدلي است كه دارايي‎هاي ناملموس جديد سازماني مثل دانش و شايستگي نيروي انساني، نوآوري، روابط مشتري، فرهنگ سازماني، سيستم و فرايندها، ساختار سازماني و غيره را در بر گيرد. بنظر می­رسد گزارشات حسابداری سنتی بطور ناقص ارزش حقیقی بوجود آمده در شرکتها را منعکس کند، شکاف بوجود آمده بین ارزش دفتری و بازار در بسیاری از شرکتها از جمله نارسایی‎های سیستم حسابداری سنتی در تقویم و انعکاس ارزش سرمایه فکری بوده که موجب بروز اختلاف یاد شده گردیده است (چان،2009).

سرمایه فکری به عنوان یکی از منابع و دارایی های نامشهود، برای بسیاری از استفاده کنندگان و جامعه علمی همچنان ابهام دارد(بونتیس⁸،1999). سرمایه فکری موضوع جدیدی است که به لحاظ نظری و عملی در چندساله اخیر در سطح جهانی مطرح شده است و از آنجایی که منبعی پرارزش برای کشورهاو سازمان ها به حساب می­آید، میزان رشد و توسعه آن به سرعت در حال تبدیل شدن به شاخصی در توسعه یافتگی کشورها و یکی از ارزش افزاترین منابع شرکت­ها و سرمایه کلیدی در رشد کارآفرینی و بهره­وری می­باشد(خواوندکار⁹،2010).  در اين رابطه، سرمايه فكري ¹⁰توجه روز افزون محققان دانشگاهي و دست اندركاران سازماني را به خود جلب كرده است. کليه مديران  و کارگزاران و سرمايه گذاران در شرکتها با توجه به نتايج اين تحقيق می­توانند با سنجش سرمایه فکری به ارزش ذاتی شرکت نزدیک شده و با اطلاع از میزان برخورداری شرکتها از سرمایه فکری مي­توانند بازده مالی مالی مورد نظر را مناسب­تر پيش­بيني كنند.

متغیرهای مستقل پژوهش سرمایه فکری و اجزای آن شامل سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی هستند در اقتصاد دانش محور جدید که بر اهمیت سرمایه فکری و نیاز ضروری به اندازه­گیری و مدیریت فواید و هزینه‎هاي آن تأکیـد دارد، بانـک ‎ها و مؤسسـات مـالی داراي منـابع عظیم سرمایه فکـري می­باشد که اگر نسبت به ایجاد چارچوب‎هایی برای حسابداری و گزارش سرمایه فکری و ارزش‎های پنهانی آن اقدام نکنند، در معرض از دست دادن این منابع ملموس قرار می­گیرند. در واقع سرمایه فکری یکی از منابع حیاتی توسعه بهره وری و عملکرد بانک‎ها می­باشد. هدف از این تحقیق، بررسی تاثیر کارایی سرمایه فکر بر بهره­وری کسب و کار بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد.

این مقاله در پنج بخش تدوین شده است. بعد از مقدمه، به ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق پرداخته می‌شود. در بخش سوم، الگو معرفی شده و در بخش چهارم، تجزیه و تحلیل الگو خواهد آمد و در پایان، خلاصه و نتیجه­گیری بیان می‌شود.

 

2-       ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق

دراكر (1993) انديشمند معروف مديريت مي­گويد: ما در حال وارد شدن به يك جامعه دانشي هستيم كه در آن منابع اقتصادي اصلي، ديگر سرمايه بيشتر، منابع طبيعي ونيروي كار بيشتر و... نيست. منابع اقتصادي اصلي دانش خواهد بود قرن 21، قرن اقتصادي دانشي است. قبل از اقتصاد دانشي، اقتصاد صنعتي حاكم بوده كه در اين اقتصاد عوامل توليد ثروت اقتصادي، يكسري دارايي‎هاي فيزيكي و مشهود مانند زمين، نيروي كار، پول و ماشين آلات و... بوده و از تركيب اين عوامل اقتصادي، ثروت توليد مي شود. در اين اقتصاد، استفاده از دانش به عنوان عامل توليد، نقش كمي داشته است اما در اقتصاد دانشي، دانش يا سرمايه فكري به عنوان يك عامل توليد ثروت در مقايسه با ساير دارايي‎هاي مشهود فيزيكي، ارجحيت بيشتري پيدا مي­كند.دراين اقتصاد، دارايي‎هاي فكري بخصوص سرمايه‎هاي انساني جزو مهمترين دارايي‎هاي سازمان محسوب مي­شود و موفقيت بالقوه سازمان‎هاريشه در قابليت‎هاي فكري آنها دارد تا دارايي‎هاي مشهود(گلدی صدقی، 1386). 

با رشد اقتصادي دانشي يا اقتصاد مبتني بر دانش، بطور قابل ملاحظه اي شاهد اين موضوع هستيم كه دارايي‎هاي نامشهود شركتها عامل مهمي در حفظ و تحقيق مزيت رقابتي پايدار آنها مي شوند در مقايسه با ساير دارايي‎هاي مشهود (کینگ‎هانگ¹¹، 2009، ص8). محيط كسب و كار به طور شگفت انگيزي تغيير مي­كند، در كسب و كارها و اقتصاد قرن 21 بر روي اطلاعات، فناوري اطلاعات، تجارت الكترونيك، نرم افزارها، مارك‎ها، حق الاختراع، تحقيقات و نوآوري‎ها، و... سرمايه گذاري مي­شود كه همگي جزئي از دارايي‎هاي نامشهود و سرمايه فكري و دانش هستند تا جزو دارايي‎هاي مشهود(سالیوان،¹²2000، ص13).

در پارادايم صنعتي قديم شركت‎ها تحت اصول اقتصاد كميابي عمل مي كردند. اقتصاد كميابي بدين معناست كه منابع و دارايي‎ها تحت سلطه و كنترل شركت‎ها محدود و كمياب هستند و استفاده بيشتر از آنها، از ارزش انها مي­كاهد ولي در عصر اقتصاد اطلاعاتي و دانش، اين اصول صدق نمي­كند. شركت‎ها در اقتصاد دانش تحت اصول اقتصاد فراواني عمل مي­كنند، اقتصاد فراواني بدين معناست كه منابع و دارايي‎هاي در اختيار شركت به ميزان فراوان وجود دارد.اين نوع دارايي‎ها از نوع نامشهود هستند و بيشتر در افراد قرار دارند كه ما به آنها دستيابي داريم مثالي از فراواني اين نوع دارايي‎ها در اقتصاد دانش، فراواني اطلاعات در اينترنت است(همان منبع،ص14).

بطور خلاصه در اقتصاد دانش، مهمترين دارايي‎ها و عوامل توليد، نامشهود هستند كه استفاده از آنها از ارزش آنها كم نمي­كند و حتي يه ارزش آنها مي­افزايد. اين نوع دارايي‎ها نامشهود شامل دانش؛ سرمايه فكري و ...هستند ولي اقتصاد صنعتي مهمترين عوامل توليد، دارايي‎هاي مشهود و فيزيكي هستند كه استفاده از آنها از ارزش آنها مي كاهد و اين دارايي‎ها شامل زمين، ماشين آلات و سرمايه پولي و ... است.

كندريك (1990) كه يكي از مشهورترين اقتصاددانان مطرح امريكاست، مي­گويد كه در سال 1925، نسبت سرمايه‎هاي تجاري نامشهود به سرمايه‎هاي تجاري مشهود 30 به 70 بوده است ولي اين نسبت در سال 1990 به ميزان 63 به 37 رسيده است؛ همچنين "لئو" مطرح مي­سازد كه فقط در حدود 10 تا 15 درصد كل ارزش بازاري شركت‎ها را تشكيل مي دهند كه هنوز هيچ كاري در مورد اندازه گيري انها صورت نگرفته است (گلدی صدقی، 1386،ص 48).

همچنين يكسري مطالعات انجام شده در سال 1999 در زمينه تركيب دارايي‎هاي هزاران شركت غيرمالي در طي سال‎هاي 1978 تا 1998 نشان داد كه رابطه بين دارايي‎ها نامشهود و مشهود 20 به 80 بوده و در سال 1998، اين نسبت تقريبا به 80 به 20 رسيده است. اين تغييرات قابل ملاحظه باعث ايجاد يكسري روش‎ها براي محاسبه ثروت شركت‎هايي شده است كه مهمترين دارايي‎هاي آنها، دارايي‎هاي نامشهود بويژه فكري و دانش بوده است )همان منبع،ص49).

در طي دهه گذشته كسب و كارها، اهميت مديريت دارايي‎هاي نامشهود خود را درك كرده اند و توسعه مارك‎ها، روابط سهامداران، شهرت و فرهنگ سازمان‎ها را به عنوان مهمترين منابع مزيت پايدار تجاري خود در نظر گرفته­اند. در اين اقتصاد توانايي خلق و استفاده از ارزش اين دارايي‎هاي نامشهود، يك شايستگي اصلي را براي سازمان‎ها بوجود مي­آورد. امروز سازمان‎ها نياز دارند تا بتوانند دارايي‎هاي خود را از نو و دوباره طبقه بندي كنند و بايد اين موضوع را درك كنند كه چگونه اين دارايي‎ها مي­توانند اهداف استراتژيك آنها را حمايت كنند و سهم آنها را از ارزش سازمان بصورت كمي در آورند و بتوانند اين دارايي‎هاي خود را با دارايي‎هاي رقباي خود مقايسه كنند. براي اين منظور بايستي ابتدا طبقه­بندي جديدي از دارايي‎هاي سازماني را در اين عصر ارائه كنيم. بي­شك اين دارايي‎هاي نامشهود داراي ارزش هستند چون وقتي شركت‎ها (كسب و كارها) فروخته مي شوند و بخشي از ارزش آنها بصورت سرقفلي نامگذاري و برچسب مي خورد.بر طبق تفكر "هوريب" سرقفلي، تفاوت بين ارزش واقعي (بازاري) شركت وارزش دفتري آن است(بونتیس، 2000، ص12)¹³.

شركت‎ها نه تنها نياز دارند تا دارايي‎هاي نامشهود خود را شناسايي، اندازه­گيري و مديريت كنند بلكه بايد همواره سعي كنند تا اين دارايي‎هاي نامشهود را بطور مستمر ارتقاء و بهبود بخشند. سازمان‎هايي كه نتوانند دارايي‎هاي دانشي خود را بطور مستمر ارتقاء دهند بقاء خود را با خطر از دست دادن و فناي خود، مبادله خواهند كرد(همان منبع،ص13).

بونتمپی و مایرس  (2017) در بررسی حاشيه بهره­وري توليد شده توسط هر یک از  نامشهودها در شرکت‎هاي ایتاليایی، نشان دادند از بين اجزاي نامشهودها، بيشترین حاشيه بهرهوري ناشی از سرمایه فکري، سرمایه مشتري و داراییهاي نامشهود است. فریرا  و مارتيز (2017)  در بررسی آثار سرمایه فکري بر درك سرمایه گذاران از سرمایه گذاري شرکت و بهره­وري در سطح شرکت، یافتند شرکت‎هاي با سرمایه­ي ساختاري بالاتر درك کمتري از سرمایه­گذاري در منابع انسانی و تحقيقات و همچنين درك بیشتری  از سرمایه گذاري در فروش و بازاریابی دارند. به علاوه کارکنان شرکت‎هاي با سرمایه ساختاري بالا درك بالاتري از بهره­وري نيز دارند. از سوي دیگر شرکتهاي با سرمایه گذاري بيشتر در سرمایه­ي مشتري با بهره­وري سازمانی پایين در ارتباط هستند.

وایسانس¹⁴(2016) در بررسی تأثیر سـرمایه  فکري بر بهره­وري و سوددهی، نشان داد کـه در یـک دوره کوتاه­مدت، سرمایه­گذاري در سرمایه فکري تأثیر منفی بر بهره وري و سـوددهی دارد. لی و وایتینگ(2016) در بررسی رابطه بین افشای سرمایه فکری و هزینه سرمایه را در 70 شرکت استرالیایی؛ نشان داد، افشای سرمایه انسانی در مقایسه با سرمایه داخلی و سرمایه خارجی بیشترین تاثیر را بر نوسانات هزینه سرمایه دارد.

سنگ چان¹⁵(2015) در تحقیقات خود در صنعت بانکداري تایلند  به  این نتیجه رسید که بین کارایی سرمایه فکري و بهره وري در بانک یـک رابطـه قـوي وجود دارد. یالاما و کوسکان¹⁶(2013) در بررسی رابطه سرمایه فکری بر سوددهی صنعت بانکـداري ترکیـه به ایـن نتیجـه رسـیدند کـه سـرمایه فکري بر سوددهی بانک بسیار مؤثر اسـت. تام ادواردو¹⁷(2010) در کشور پرتغال به بررسی چهره پنهـان سرمایه فکري سیاست‎هاي اجتماعی پرداخت و بـه ایـن نتیجـه رسـید کـه عرضـه  سرمایه فکري با رفاه اجتمـاعی ارتبـاط تنگـاتنگی دارد.

سلیمان زاده و محمود زاده(1395) در بررسی رابطه بین سرمایه فکری با بهره­وری نیروی انسانی در بانک ملت شهر تهران، نشان داند که بین سرمایه فکری و مؤلفه‎های آن (سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه شناختی) با بهره­وری نیروی انسانی در بانک ملت شهر تهران رابطه معناداری وجود دارد و از نظر کارکنان بعد سرمایه ساختاری دارای بیشترین و بعد سرمایه مشتری کمترین تاثیر را بر بهره­وری کارکنان دارد. چمنی فرد و همکاران(1394) یافتند که سرمايه فکري علاوه بر تاثير مستقيم، به صورت غيرمستقيم و از طريق رضايت شغلي نيز بر بهره وري نيروي انساني تاثير مي­گذارد و شدت تاثير غيرمستقم از مستقيم بيشتر است. محمدی (1390) به بررسی تفاوت بین نرخ بازده سرمایه، ارزش افزوده اقتصادی و ارزش سرمایه فکری شعب مختلف بانک صادرات پرداخته است که نتایج تحقیق نشان داد که خصوصی­سازی موجب بهبود شاخص‌های سرمایه فکری و همچنین بازدهی و ارزش افزوده اقتصادی در شعب مختلف بانک صادرات شده است. همچنین بین سرمایه فکری با بازده اعتبارات بانک، بین ضریب ارزش افزوده فکری با سرمایه انسانی در بانک و بین سرمایه ساختاری، مشتری و انسانی با ارزش افزوده خدمات بانک رابطه معناداری وجود داشت. اما بین سرمایه فکری با بازده حقوق صاحبان سهام بانک و سرمایه فکری با بهره‌وری نیروی انسانی بانک رابطه معناداری مشاهده نشد.

 

3-       روش تحقیق و مدل

3-1- روش تحقیق

تحقيق حاضر از نظر روش، توصیفی همبستگی و از نظر هدف، يك تحقيق کاربردی مي باشد. همچنین جامعه آماری تحقیق شامل کليه بانک های پذيرفته شده بورس اوراق بهادار تهران است که به‌طور مستمر از سال 1395 الي 1399 در بورس فعال بوده‌اند. روش گردآوری داده های تحقیق حاضر از نوع میدانی و ابزار گردآوری داده‏های تحقیق، بانک‏های اطلاعاتی بورس اوراق بهادار خواهد بود. به منظور جمع آوري داده­هاي مورد نياز براي محاسبه متغيرهاي پژوهش، از بانك­هاي اطلاعاتي استفاده شد. نمونه گیری پژوهش به صورت هدفمند و بصورت حدف سیستماتیک انتخاب گردیه است. بدین صورت که از کلیه ی بانک‎های موجود، بانک‎هایی که دارای شرایط فوق نباشند حذف شده و در نهایت از کل بانک‎های باقی مانده 12 بانک جهت انجام آزمون انتخاب خواهند شد.

 

3-2- مدل و متغیرهای تحقیق

پیرو تحقیق عبدل لطیف الحسن¹⁸ (2016) مدل که مورد استفاده قرار می گیرد به شرح زیر است:

 

که در آن :

PI شاخص بهره‎وری، EFFCH اثر تغییرات کارایی؛ TECHCH تغییرات فنی تغییر مکان مرز؛ VAIC کارایی سرمایه فکری، CRL نسبت تمرکز وام¹⁹؛ SIZE لگاریتم طبیعی دارایی‎ها.  نشان دهنده اثرات ثابت یکسان شرکت²⁰ در حالی که  خطای دوره ای متغیر زمانی می­باشد.

جهت برآورد بهره­وری بانک از رویکرد واسطه­ای که فعالیت بانکها بعنوان واسطه گران مالی می باشسد استفاده شده است. تحت این رویکرد ورودی استفاده شده بوسیله بانک در فرایندهای تولید شامل سپرده‎های مشتریان، داراییهای غیرجاری (دارایی ثابت) و هزینه‎های کارکنان به خروجی ایجاد شده که شامل وامها، درآمد سرمایه گذاری و حق الزحمه و درآمد کمیسیون²¹ می باشد.

در این تحقیق بهره­وری بانک که توسط فار و همکاران²² (1994) توسعه یافته است استفاده می گردد. شاخص بهره وری از تغییرات بهره وری بین دوره تکنولوژی اولیه²³ و دوره تکنولوژی مرجع²⁴ با این فرض که بازده نسبت به مقیاس ثابت بوده باشد. شاخص بهره وری از فرمول ریاضی زیر محاسبه می گردد:

 

که  و  به ترتیب نشاندهنده‎ی بردارهای ورودی و خروجی است در حالی که ) فاصله بین زمان t به t+1 را توصیف می کند. سمت چپ فرمول بالا به تغییرات کارایی²⁵ (EFFCH) می باشد در حالیکه سمت راست فرمول بیانگر مرز تکنولوژی²⁶ (TECHCH) می­باشد که در کروشه مجذور شده، افزایش رشدهای بهره وری از انتقال مرز تکنولوژی محاسبه می گردد. فرمول بالا به دو فرمول زیر تجزیه می­باشند.

 

 

4-       نتایج تحقیق

4-1- آمار توصیفی

تحلیل داده­ها در این بخش با محاسبه شاخص های مرکزی از جمله میانگین و میانه و شاخص های پراکندگی از قبیل انحراف معیار، حدکثر و حداقل مقدار متغیرها انجام شده است. نتایج آمار توصیفی در جدول (1) گزارش شده است.

جدول(1): آمار توصیفی متغیرهای تحقیق 

شاخص	PI	VAIC	CRL	SIZE
	بهره وری	کارایی سرمایه فکری	نسبت تمرکز وام	اندازه بانک
میانگین	99/0	57/1-	07/0	7/18
میانه	1	8/20	03/0	6/18
بیشینه	31/1	67	41/0	1/21
کمینه	76/0	2/41	0	3/15
انحراف معیار	1/0	8/6-	1/0	3/1

              ماخذ: یافته های تحقیق

با توجه به اينكه از روش تركيب داده­هاي پانل براي آزمون فرضيه­هاي تحقیق استفاده مي­كنيم، تعداد مشاهدات سال- شركت بر اساس داده­هاي تركيبي متوازن، 60 مشاهده بوده است. با توجه به آماره توصیفی، می­توان شاخص­های بالا را به شاخص­های مرکزی و پراکندگی و سایر شاخص­ها تقسیم نمود، که شاخص­های مرکزی عبارت از شاخص میانگین و میانه، شاخص­های پراکندگی عبارت از شاخص انحراف معیار و سایر شاخص­ها عبارت از شاخص حداقل، حداکثر، چولگی و کشیدگی می­باشد. که به طور خلاصه شاخص میانگین در زیر توضیح داده شده است. مثلا میانگین بهره وری برابر با 99/0و برای متغیر کارایی سرمایه فکری برابر 57/1- می­باشد.

4-2-آزمون مانایی متغیرها (ریشه واحد): 

  به‌منظور بررسي مانايي متغیرهای تحقیق از آزمون ریشه واحد فیلیپس پرون ‏برای متغیرهای تحقیق استفاده می‌گردد. درصورتی‌که سری‌های زمانی مورداستفاده در رگرسیون پایا نباشد، ممکن است دچار رگرسیون کاذب شویم.‏ نتیجه آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته برای متغیرهای مدل مورد بررسی در جدول (2) آمده است. نتایج نشان دهنده این است که مقدار آماره احتمال متغیرها کمتر از 0.05 می باشد و این نشان دهنده این است که متغیرها در سطح مانا می­باشند.

جدول (2): بررسی مانایی روش آزمون دیکی فولر تعمیم­یافته

نماد	آماری دیکی فولر تعمیم­یافته	سطح معنی داری	نتیجه
PI	5/12-	(00/0)	مانا
VAIC	09/7-	(00/0)	مانا
CRL	3/3-	(02/0)	مانا
SIZE	5/3-	(01/0)	مانا

                ماخذ: یافته های تحقیق

4-3- همبستگی بین متغیرها

آزمون خود همبستگي یکی از فروض كلاسيك رگرسيون است. آماره دوربین واتسن²⁷، یک آماره آزمون می باشد که برای بررسی وجود خود همبستگی²⁸ (رابطه بین مقادیری که با تاخیر زمانی²⁹ مشخص از یکدیگر جدا شده اند) بین باقیمانده ها در تحلیل رگرسیون استفاده می گردد. برای بررسی همبستگی بین متغیر‎های کمی از ضریب همبستگی پیرسون بهره­گیری شده است. که نتایج حاصل از این آزمون در جدول (3) ارائه شده است.

جدول (3): مقدار ضریب همبستگی

متغیر	PI	VAIC	CRL	SIZE
بهره وری	1
کارایی سرمایه فکری	00008/0- (99/0)	1
نسبت تمرکز وام	05/0- (68/0)	05/0 (66/0)	1
اندازه بانک	07/0 (59/0)	08/0 (53/0)	72/0 (00/0)	1

                ماخذ: یافته های تحقیق

 

4-4- آزمون تعیین نوع داده‎های ترکیبی اف لیمر و هاسمن

در داده‎های ترکیبی برای انتخاب بین روش‎های داده‎های تابلویی و تلفیقی از آزمون F لیمر استفاده شود. اگر آماره F محاسبه شده از مقدار جدول کوچکتر باشد از داده‎های تابلویی و در غیر این صورت از داده‎های تلفیقی استفاده می‎شود. در صورتی که داده‎ها به صورت تابلویی باشند، باید آزمون‎ هاسمن انجام شود.

جدول (4): نتایج آزمون هاسمن

مدل تحقیق	مقدار آماره	کمیت	معناداری	نتیجه
آزمون   Fلیمر	4/5	1/2	0.0000	مدل panel
آزمون  هاسمن	95/3	3	0.0005	اثرات ثابت

ماخذ: یافته های تحقیق

با توجه به جدول (4) روش پولینگ دیتا برای تخمین مدل تحقیق انتخاب می­شود. با توجه به اینکه مقدار معناداری آزمون هاسمن در مدل از سطح خطای 05/0 کوچکتر است، فرضیه صفر مبتنی بر تخمین معادله به روش اثرات تصادفی رد شده و مدل باید با استفاده از اثرات ثابت تخمین زده شود.

 

4-5- آزمون مدل

طبق جدول (5)، کارایی سرمایه فکری اثری بر PI شاخص بهره­وری، EFFCH کارائی فنی و تحولات تکنولوژی TECHCH از خود نشان نمی­دهد. نسبت تمرکز وام اثر منفی معنی­داری بر شاخص بهره­وری و بر کارائی فنی و تحولات تکنولوژی اثر مثبت معنی­داری داشته است. اندازه بانک بر تحولات تکنولوژی اثر منفی معنی­داری داشته است.

جدول (5) نتایج مدل با استفاده از اثرات ثابت

techch	effch	PI	متغیر
(00/0) 2/1	(00/0) 3/1	(00/0) 2/1	C
(34/0) 00003/0-	(38/0) 00006/0-	(23/0) 0001/0	VAIC
(00/0) 15/0	(18/0) 27/0	(03/0) 71/0-	CRL
(00/0) 01/0-	(08/0) 02/0-	(48/0) 009/0-	SIZE
44/0	20/0	16/0	R2
(01/0)47/2	(003/0) 5/4	(002/0) 6/7	F

ماخذ: یافته­های تحقیق

5-       نتیجه­گیری پیشنهادات

در دهه اخير شرکت‎ها، توجه ويژه­اي را براي اندازه­گيري سرمايه‎هاي فکري براي ارائه گزارش به طرف‎هاي ذينفع ابراز کرده و در پي يافتن روشي براي ارزيابي دارايي‎هاي ناملموس داخلي و استخراج ارزش نامحسوس در سازمان‎ها مي­باشند، در حقيقت سرمايه فکري يک مدل جديد کاملي را براي مشاهده ارزش واقعي سازمان‎ها فراهم مي­آورد و با استفاده از آن مي­توان ارزش آتي شرکت را نيز محاسبه کرد.

نتایج بدست آمده از آزمون رگرسیون چندگانه نشان می­دهد که بین ارزش افزوده سرمایه فکری و بهره وری بانک‎ها رابطه معنی داری وجود ندارد. یعنی در کسب و کار بانکها، سرمایه فکري نتوانسته بعنوان یک موضوع جدید از لحاظ نظري در سیستم بانکی کشورمان مطرح نشده است و از اینرو به عنوان یک منبع با ارزش نتوانسته نقشی در افزایش بهره­وری بانکها داشته باشد. از اینرو می­توان ادعا کرد که سرمایه‎ي فکري براي بانکها به منظور افزایش بهره‎وري، حفظ مزایاي رقابتی و توليد ارزش افزوده آتی نتوانسته مثبت واقع شود و دلایل آن را شاید می­توان اینگونه استنباط کرد که محوریت بانکهای ما فقط سودآوری بوده و لذا عدم توجه به دارایی­های نامشهود بعنوان یک دارایی مهم نتوانسته منجر به بهره وری در بانکها گردد. نتیجه تحقیق حاضر مخالف نتایج تحقیق سنگ چان (2015) بوده است.

لذا با توجه به نتايج حاصل از اين تحقيق، پيشنهاداتي به شرح زير ارائه مي­شود:

ü       شناسایی بازارهای هدف و ایجاد توع درآمدی از سوی بانکها با هدف افزایش بهره­وری

ü       آموزش ضمن خدمت کارا با هدف تغییر در رفتار کارکنان و ایجاد ارزش افزوده در بانک

ü       توجه زیاد به واحدهای تحقیق و توسعه خود و شناسایی نقاط ضعف در ساختار و تعداد نیروی انسانی متخصص

مراجع

[1]       جعفری، م و همکاران،(1387). بازنگری مدلهای اندازه گیری سرمایه فکری : یک رویکرد کل نگر. چهارمین کنفرانس بین المللی مدیریت، صفحه 1 الی 13.

[2]        رضایی، فرزین، حسن، عموقین، رامین و مجد آبادی فراهانی،زهره. (1394). ارزیابی تاثیر سرمایه فکری در ایجاد ارزش افزوده اقتصادی و بازار. پژوهشنامه اقتصاد و کسب و کار، 71-59،1،1 .

[3]       ﻃﺎﻫﺮي، ﺷﻬﻨﺎم، ﺑﻬﺮه‎وري و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آن در ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎ، (1390) ﺗﻬﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات اﻓﺮﻧﮓ.

[4]        گلدی صدقی، ا، (1386). بررسی رابطه میان سرمایه‎های فکری و بازده مالی شرکتها در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه دانشگاه علی آباد کتول، ارشد مدیریت دولتی.

[5]       مجتهد زاده، ویدا، علوی طبری، سید حسین و مهرنازمهدی زاده(1392). رابطه سرمایه فکری (انسانی،مشتری و ساختاری) و عملکرد صنعت بیمه(از دیدگاه مدیران). بررسی‎های حسابداری و حسابرسی، 17(60)، 19-120.

[6]       ﻧﺎﻣﺪاري، روح اﻧﮕﯿﺰ، اﻗﺒﺎﻟﯽ، ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ،ﯾﻮﺳﻔﯽ، رﺿﺎ، (1389). ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﺎﻧﮏ های دولتی ایران با استفاده از روش دی ای آ. ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺎﻟﯽ، ﺷﻤﺎره 7، 97-121.        

[7]       موﺳﺎﯾﯽ، ﻣﯿﺜﻢ، ﻣﻬﺮﮔﺎن، ﻧﺎدر، رﻧﺠﺒﺮ داﻏﯿﺎن، رﺿﺎ،(1383). ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎراﯾﯽ ﻓﻨﯽ و ﺑﺎزدﻫﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﯿﺎس ﺑﻪ روش ﺗﺎﺑﻊ ﻣﺮزی ﺗﺼﺎدﻓﯽ: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردي ﺷﻌﺐ ﺑﺎﻧﮏ رﻓﺎه. ﻓﺼﻞنامه ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي،18(56) ،178- 157.

[8]       همتی، حسین؛ معین الدین، محمود و مظفری شمسی، مریم.(1389). بررسی ارتباط بین سرمایه فکری و ارزش بازار و عملکرد مالی شرکت‎های غیرمالی. فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مالی، 2(7)، 23-48.

[9]       Abdul Latif Alhassan Nicholas Asare, (2016), Intellectual capital and bank productivity in emerging markets: evidence from Ghana, Management Decision, 54(30.

[10]       Angelidis, D., & Lyroudi, K. (2006). Efficiency in the Italian banking industry: data envelopment analysis and neural networks. International Research Journal of Finance and Economics, 5(1), 155-165.

[11]       Kazemi Matin, Reza, Jahanshahloo, Gholam Reza, Hadi Vencheh, Abdollah, (2010), Inefficiency evaluation with an additive DEA model under imprecise data, European Journal of Operational Research, 20(4), 189–198.

[12]       Petty, R., and Guthrie, J. (2000). Intellectual capital literature review: measurement reporting and management. Journal of intellectual capital, 1(2), 155-176.

[13]       Pulic , A .(2002). An accounting tool for ic management. available at : http://www.measuring-ip.at/papers/ham99txt.html

[14]       Saengchan, s. (2015).The Impact of intellectual capital on Efficiency. A commercial Banks.

 

 

 

---

[1]  Tayles

[2]  Intellectual property

[3]  chan

[4]  book value

[5]  market value

[6]  lev

[7]  Bontis

[8]  Bontiss

[9]  Khoavndkar

[10]  Intellectual capital

[11] 2 King Hang Chan

[12] 3 Salivan,2000, p13

[13] 3 Bontis

[14]  Vaycans

[15]  Sang Chan

[16]  Yalama coskan

[17]  Edvardo

[18]  asymmetry 

[19]  Bank loan concentration

[20]  firm invariant fixed effect

[21]  fees and commission income

[22]  Fare et al

[23]  base

[24]  reference

[25]  efficiency change

[26]  technology frontier

[27]  Durbin–Watsonstatistic

[28]  autocorrelation

[29]  lag

---