بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی، اعتبار و مزیت رقابتی بر عملکرد مالی شرکت‌ها پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

محورهای موضوعی : مدیریت

سید فخرالدین فخرحسینی ¹

1 - استادیار گروه حسابداری، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی

تاریخ دریافت : 1400/12/07 تاریخ پذیرش : 1401/03/22 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: مسئولیت اجتماعی, اعتبار شرکت, عملکرد مالی شرکت, مزیت رقابتی,

چکیده مقاله :

به رسمیت شناختن رابطه مستقیم بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی شرکت اخیراً مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است. در حالی که ارتباط مثبت بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی شرکت، موضوع غالب در بسیاری از مقالات بوده است یافته ها برخی از این مطالعات نسبتاً عدم رابطه و برخی یک رابطه منفی را نشان دادند.در نهایت می توان نتیجه گرفت که رابطه بین CSR و عملکرد شرکت پیچیده تر از این چیزی است که نتایج بسیاری از مطالعات قبلی نشان داده است.مقاله حاضر با هدف تعیین رابطه‎ی بین مسئولیت اجتماعی، اعتبار و مزیت رقابتی بر عملکرد کسب و کار ها انجام شده است. در این پژوهش نمونه‎ای شامل 109 شرکت از 19 صنعت مورد مطالعه قرارگرفته است. دوره مالی مورد بررسی 1394 الی 1399 بوده که از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهند که مسئولیت اجتماعی و اعتبار شرکت تاثیر منفی و مزیت رقابتی تاثیر مثبت بر بازده حقوق صاحبان سهام داشته است. همچنین مزیت رقابتی تاثیر مثبت بر بازده دارایی‌ها شرکت‌ها پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار داشته است.

چکیده انگلیسی:

Recognition of the direct relationship between CSR and firm performance has garnered much interest among authors recently. The findings are rather inconclusive and misleading. This is because, while a positive association between CSR and firm performance has been a dominant theme in many articles, universally, others suggested a negative or no correlation. Finally, it can be concluded that the relationship between CSR and firm performance is more complicated than the results of many previous studies indicate.The present article aims to determine the relationship between social responsibility, credibility and competitive advantage over business performance. In this study,has been studied a sample of 109 companies from 19 industries . The period studied was 1394 to 1399, which used multiple regression test. The results show that corporate social responsibility and credibility have a negative impact and competitive advantage has a positive impact on equity returns. Competitive advantage has also had a positive effect on return on assets of companies listed on the stock exchange.

متن کامل:



        

بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی، اعتبار و مزیت رقابتی بر عملکرد مالی شرکت­ها پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

 

 

 

 

 

چکيده

به رسمیت شناختن رابطه مستقیم بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی شرکت اخیراً مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است. در حالی که ارتباط مثبت بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی شرکت، موضوع غالب در بسیاری از مقالات بوده است یافته­ها برخی از این مطالعات نسبتاً عدم رابطه و برخی یک رابطه منفی را نشان دادند. مقاله حاضر با هدف تعيين رابطه‎ي بین مسئولیت اجتماعی، اعتبار و مزیت رقابتی بر عملکرد کسب و کار­ها انجام شده است. در این پژوهش نمونه‎اي شامل 109 شرکت از 19 صنعت مورد مطالعه قرارگرفته است. دوره مالی مورد بررسی 1394 الی 1399 بوده که از آزمون رگرسیون چندگانه استفاده شده است. نتایج نشان می­دهند که مسئولیت اجتماعی و اعتبار شرکت تاثیر منفی و مزیت رقابتی تاثیر مثبت بر بازده حقوق صاحبان سهام داشته است. همچنین مزیت رقابتی تاثیر مثبت بر بازده دارایی‌ها شرکت­ها پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار داشته است.

 

 

واژه‌هاي كليدي

 مسئولیت اجتماعی، اعتبار شرکت، مزیت رقابتی عملکرد مالی شرکت

 

 

 

 

1-       مقدمه 

افزایش اعتبار شركت به عنوان یکی از عوامل مسئولیت اجتماعی به تنهائی نه خوب است و نه بد، بلكه تصمیمات شرکت همراه با افزایش و بهبود عملکرد مالی است كه ارزش آن را تعیین می‌كند (چی و گارسوی¹، 2009). غیر اخلاقی بودن نام و نشان یا تصاویر آن موجب تحمیل هزینه به شركت از ابعاد مختلف می‌شود. نتایج تحقیقات در آمریكا حاكی از درجه بالای شكایت در مورد نام و نشان و اعتبار تجاری است (دابرز²، 2009). اعتبار شركت دارائی لمس ناپذیر و با ارزش شركت می‌باشد كه اخلاقیات و مسئولیت اجتماعی نقش مهمی در آن دارد. اهمیت نام سازی اخلاقی نیز نقش بزرگی در اعتبار شركت دارد و بصیرتی روشن برای احترام به ارزش‌های بنیادی را فراهم كرده و در موضع یابی رقابتی نیز باعث كاهش شك و تردید در مورد ارتباطات نام و نشان می‌شود (باریت و همکاران³، 2011). واحدهای اقتصادی در زمینه‌‌های مختلفی می‌توانند مزیت رقابتی داشته باشند (هاریسون⁴، 2009). شرکت ها با توجه به اهمیت واحدهای تولیدی می‌توانند برای تولید محصول از تکنولوژی پیشرفته‌تری استفاده کنند و از این طریق هزینه‌ها را کاهش دهند و بتوانند با قیمت پایین‌تر یا با امکانات بیش‌تری محصول خود را به بازار عرضه کنند. ممکن است با تدابیر خاصی، نیروی انسانی کارآمدتری را نسبت به رقبا استخدام کنند تا کیفیت محصول‌شان ارتقا پیدا کند. یک بنگاه می‌تواند در حوزه‌ی مدیریت نسبت به رقبا مزیت رقابتی داشته باشد و با پیش‌بینی‌ها و تصمیم‌های بهتر، نقاط کور بازار را شناسایی کند (لین و همکاران⁵، 2009). بازاریابی یکی دیگر از حوزه‌‌هایی است که معمولاً بنگاه‌‌ها سعی می‌کنند از طریق آن، سهم بیش‌تری از بازار را نسبت به رقبای‌شان در اختیار بگیرند. یک بنگاه دیگر ممکن است به خاطر خدمات پس از فروش منحصر به فردش معروف شود و مشتری‌های بیش‌تری جذب کند (ریتاب و همکاران⁶، 2009). قابلیت­های شرکت، ترکیبی است از مهارت ها، دانش و رفتارهایی که در سرتاسر زمان وجود دارد و در افراد، سیستم ها، فرایندها و ساختارها منعکس می شود. به بیانی دیگر، مهارت هایی که شرکت برای تبدیل داده- ها به ستاده ها به کار می گیرد تا در قالب فرایندهای سازمانی از ترکیب منابع محسوس و نامحسوس برای بدست آوردن اهداف مورد نظر مانند: خدمت به مشتری، توانمندی های توسعه محصولات برتر، نوآور بودن خدمات و کالاها استفاده نماید. شایستگی ها به عنوان ترکیب کاملی از دارایی ها، منابع و فرایند هاست که به شرکت اجازه می دهد به نیازهای مشتری به عنوان یکی از مسئولیت اجتماعی خود پاسخ دهد. آن دسته از شایستگی ها دارای ارزش استراتژیک می باشد که بتواند برای مشتریان ارزش آفرینی کند. همانگونه که عنوان شد، هدف اصلی سازمان از ایجاد مزیت رقابتی با تکیه بر منابع و قابلیت هایی که در اختیار دارد، رقابت پذیری و دستیابی به موقعیتی ممتاز از لحاظ عملکردی در بازار مبتنی بر مشتری مداری است. کلید این مسئله یعنی دستیابی به رقابت پذیری، پایداری مزیت های رقابتی بر اساس اصل شناخت و درک نیازهای مشتری و تمرکز بر مشتری و همچنین بهبود فرایندها از دید مشتری می باشد (الافی و هاسونه⁷، 2012). مزیت رقابتی پایدار به عنوان عواملی از مسئولیت اجتماعی شرکت به آن دسته از مزیت های رقابتی اطلاق می شود که به واسطه بهره گیری از شایستگی های سازمان، برای مشتریان ارزشمند بوده، توسط رقبا به راحتی قابل تقلید و کپی برداری نبوده و برای سازمان عملکرد شایسته و رقابت پذیری را به ارمغان آورد (گالبرت و شام⁸، 2012). زمانی که تولیدکننده بداند مشتری چه می‌خواهد و انتظارات وی از کالا یا خدمت مورد نظر در چه سطحی است، با استفاده از مهندسان توانمند می‌تواند به طراحی کالا یا خدمت اقدام کند. در این مرحله لازم است ویژگی‌های کالا یا خدمت مورد نظر متناسب با ابعاد مختلف نیاز و انتظارات مشتری تعریف و طراحی شود. اگر در تعریف و طراحی این انطباق به خوبی شکل نگیرد باید منتظر نارضایتی مشتری پس از دریافت و استفاده از کالا یا خدمت باشیم. با توجه به اهمیت مطالب بیان شده هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر مسئولیت اجتماعی، اعتبار و مزیت رقابتی بر کسب و کار شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. این مقاله در پنج بخش تدوین شده است. بعد از مقدمه، به پیشینه تحقیق پرداخته می‌شود. در بخش سوم، الگو معرفی شده و در بخش چهارم، تجزیه و تحلیل الگو خواهد آمد و در پایان، نتیجه­گیری و پیشنهادات بیان می‌شود.

 

2-       ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق

وارد شدن در فعالیت‌های مسئولیت پذیری اجتماعی نه تنها رضایت سهامداران را بهبود می‌بخشد، بلکه روی اعتبار شرکت نیز اثر مثبتی دارد به عبارت دیگر، افشاگرهای مرتبط با مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت عامل ضروریست که به تداوم شرکت‌ها منجر شده و تصویر مثبتی از عملکرد شرکت در بین سهامداران و جامعه ایجاد می‌کند (کابرال⁹،2012). علي رغم ارزش منافع مسئوليت اجتماعي و پاسخگويي اجتماعي، بسياري شركت­ها برخلاف اين اهداف عمل مي­کنند. اين تصميم هزينه­هاي بالقوه ايجاد شده با مسئوليت اجتماعي و پاسخگويي اجتماعي را منعكس مي­كند (چن و همکاران¹⁰، 2012). در یک نگرش کلی، هر مشتری (بصورت عام) پس از دریافت خدمت یا خرید و استفاده از یک کالا، راضی یا ناراضی است. رضایت، وجود یک احساس مثبت است که در نهایت در مصرف کننده یا دریافت کننده ایجاد می­شود. در اصل این احساس به واسطه برآورده شدن انتظارات مشتری و عملکرد عرضه کننده بوجود می­آید. بر حسب این که انتظارات مشتری و کالا یا خدمت دریافت شده با یکدیگر هم سطح باشند، یا کالا بالاتر یا پایین­تر از سطح انتظارات مشتری باشد در او احساس رضایت یا ذوق­زدگی یا نارضایتی پدید می­آید (سعیدی و همکاران¹¹، 2015).  همان گونه که گفته شد صرفاً با ارائه خدمت یا کالای با کیفیت بالا به تنهایی نمی­توان مزیت رقابتی که یکی از عوامل مسئولیت اجتماعی شرکتها است را جلب کرد. در کشور های صنعتی امروز ارتباط دو طرفه با مشتری سر لوحه برنامه ریزی های بازاریابی قرار گرفته است و هزینه­های لازم برای این امر و جلب مزیت رقابتیان و وفا دار کردن آنان به عنوان یک سرمایه­گذاری تلقی شده و همچنین به عنوان یکی از بخش­های اساسی مسئولیت اجتماعی شرکتها را شامل شده که در نهایت عملکرد مالی شرکت را تحت تاثیر قرار خواهد داد (ابوبکر و عامر¹²، 2011). از طرف دیگر باید گفت که مشتری ناراضی بریده از سازمان را به سادگی نمی­توان به جمع مشتریان باز گرداند. بررسی­های علمی و تحقیقی نشان می دهد که مشتریان ناراضی در انتقال برداشت و احساس خود به دیگران، فعال­تر، عمل می کنند و نرخ انتقال پیام مشتریان ناراضی به دیگران تقریباً دو برابر مشریان راضی است، لذا نارضایتی مشتریان اثر گذارتر از رضایت آنان است (کریستومو و همکاران¹³، 2011) .مزیت رقابتی به عنوان یکی از عوامل مسئولیت اجتماعی شرکت­ها شامل مجموعه عوامل یا توانمندی­هایی است که همواره شرکت را به نشان دادن عملکردی بهتر از رقبا قادر می سازد. به عبارتی، مزیت رقابتی عامل یا ترکیبی از عواملی است که در یک محیط رقابتی سازمان را بسیار موفق تر از سایر سازمان ها می نماید و رقبا نمی توانند به راحتی از آن تقلید کنند (چانگ¹⁴، 2011). بنابراین برای دستیابی به مزیت رقابتی، یک سازمان هم باید به موقعیت خارجی خود توجه کند و هم توانمندی های داخلی را مورد توجه قرار دهد (فلت و کاوالزیک¹⁵، 2011). در مسیر ایجاد مزیت رقابتی دو نکته مهم قابل تعمق می­باشد: نخست، این مسیر فرایند دنباله داری است که به عملکرد عالی و رقابت پذیری شرکت منجر می شود. یعنی اینکه در صورتی که شرکت بتواند به واسطه شایستگی­های خود، مزیت رقابتی پایداری خلق نماید که برای مشتریان ارزشمند بوده و همواره برتر از رقبا باشد، در واقع عملکردی شایسته از خود بر جای گذاشته و رقابت­پذیری را به ارمغان آورده است (باریت و همکاران¹⁶، 2011). دوم، بخاطر افزایش پیچیدگی­های محیطی و شدت رقابت، مزیت رقابتی به عنوان یکی از مسئولیت اجتماعی شرکت­ها یا به راحتی توسط رقبا تقلید می­شود یا از نظر مشتریان به زودی رنگ می­بازد و بایستی با مزیت­های جدیدی جایگزین شوند. بر این اساس شرکت باید به فکر پیدا نمودن مزیت­های رقابتی خود باشد که در نهایت بتواند باعث بهبود عملکرد سازمان شود (چی و گارسوی¹⁷، 2009). ایجاد و حفظ پایداری مزیت رقابتی به عنوان یکی از مسئولیت اجتماعی شرکت­ها، مستلزم شایستگی­هایی است که با تکیه بر قابلیت های سازمان، برای مشتریان ارزش ایجاد می کند (دابرز¹⁸، 2009). منابع شرکت شامل انواع دارایی­ها، توانمندی­ها، فرایندهای سازمانی، اطلاعات، دانش و… است که شرکت آن­ها را طوری کنترل می­کند که استراتژی­های ارزش آفرین را توسعه داده و اجرا نماید. این منابع را در سه دسته بندی محسوس، نامحسوس و توانمندی های سازمانی می­توان ملاحظه کرد (هاریسون¹⁹، 2009). مسئولیت اجتماعی شركت در ارتباط با افزایش اعتبار نوعی فلسفه عقلی است كه با قرارداد‌های اجتماعی به منظور رعایت اخلاقیات كسب و كار مرتبط است. رعایت این مسئله به بازاریابی از بند رسته كه بهترین كارائی را در بلندمدت دارد منتهی می‌شود (لین و همکاران²⁰، 2009). در مورد مسئولیت اجتماعی شركت‌ها مرتبط با عامل افزایش اعتبار باید به این امر توجه كرد كه ممكن است عملی در دیدگاه شركت اخلاقی باشد اما از دیدگاه جامعه اینگونه نباشد (ریتاب و همکاران²¹، 2009). همچنین مسئله دیگری كه باید مورد توجه قرارگیرد اینست كه اگر این توجه تنها به دلیل كاهش ریسك مواجهه با جامعه باشد محكوم به شكست است و وجه شركت را بهبود نمی‌بخشد (الافی و هاسونه²²، 2012). شركت‌ها علل احساس قوی مشتریان را تشخیص داده و برمبنای آن سرمایه اجتماعی ایجاد می‌كنند كه لازمه آن یك ارتباط قوی بین مشتری و شركت خواهد بود (گالبرت و شام²³، 2012). در صورت تشخیص درست این علت می‌توان به بهبود وجهه شركت در اجتماع و در نهایت افزایش ارزش شركت دست یافت. از آنجائی كه اكثر مدیران بازاریابی، آموزش و صلاحیت تصمیم در مورد علل حمایت اجتماعی مردم را ندارند استفاده از مفاهیم و سیستم‌های بازاریابی مرتبط با علت می‌تواند كمك كننده باشد (چن و همکاران²⁴، 2012). اعتبار شركت بوسیله خصوصیات مختلفی از قبیل ادراك خریداران، معروفیت، خوبی و بدی، قابلیت اتكا، درستكاری، معتبر بودن، معتقد بودن و ... تعریف می‌شود (کابرال²⁵، 2012). نگرانی در مورد اعتبار شركت همیشه وجود داشته است كه می‌توان از مأموریت و اهداف غیراخلاقی، اطلاعات و فعالیت‌های شركت، محیط كار عملكرد گذشته و ...نام برد (ابوبکر و عامر²⁶، 2011). عامل موثر دیگر در این زمینه ادراكات مشتریان است كه مسئولیت اجتماعی و اخلاقی شركت در ساختن آن مهمترین نقش را دارد و عواملی نظیر برنامه‌ها و فعالیت‌های اجتماعی، حمایت‌های هنری و تلاش برای آسایش كل جامعه بر آن اثر گذارند (کریستومو و همکاران²⁷، 2011). نام ونشان هسته اعتبار شركت است و به جای صاحبان نام و نشان، با سطح وسیعی از مخاطبان در ارتباط است. از طرفی بین عملكرد و اعتبار شركت یك رابطه مثبت وجود دارد به این صورت كه افزایش اعتبار شركت باعث افزایش سهم بازار و افزایش سهم بازار باعث افزایش ارزش شركت می‌شود (چانگ²⁸، 2011). البته اعتبار شركت از عملكرد گذشته شركت در ابعاد مالی و اجتماعی نیز ناشی می‌شود. در مورد نام سازی نیز مسئله روشن است. یك نام ونشان اخلاقی، اعتبار شركت را افزایش می‌دهد و این اعتبار مانند یك حلقه باعث تقویت نام و نشان می‌شود (فلت و کاوالزیک²⁹، 2011). نام­سازی اخلاقی را در هر دو سطح شركت و محصول می‌توان مطالعه كرد. در سطح شركت قسمت حیاتی اعتبار شركت است و هر عمل اخلاقی بر روی نام و نشان شركت اثر دارد (باریت و همکاران³⁰، 2011). نام سازی در سطح محصول شامل برچسب زنی، بسته­بندی و ارتباطات است، كه می‌تواند به طور غیر مستقیم براعتبار شركت اثر داشته باشد. در نهایت می‌توان با اقدامات سیستماتیك و مرحله ای در مورد افزایش اعتبار شركت به مزیت رقابتی دست یافت.

مشکی میاوقی و همکاران (1395)، در تحقیقی نشان داد که با وجود آنکه در قالب تحلیل جداگانه، مسئولیت اجتماعی بر نسبت مالکیت نهادی دارای تاثیر معنی دار می­باشد، اما با اضافه شدن متغیر واسطه عملکرد، اثرگذاری عامل مسئولیت اجتماعی تحت تاثیر متغیر عملکرد مالی قرار گرفته و معنی­دارای خود را از دست می‌دهد. امیرحسینی و قبادی (1395)، نتایج بررسی رابطه بین گزارشگری مسئولیت اجتماعی،عملکرد مالی و مالکیت نهادی، حاکی از تاثیر متغیر واسطه­ای عملکرد مالی بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی و مالکیت نهادی بوده است.

رضازاده و سلطانی(1395)، نتایج تحقیق اثر واسطه ای عملکرد مالی در رابطه بین مسئولیت اجتماعی و ساختار مالکیت نهادی، حاکی از آن است که بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی رابطه معناداری وجود دارد و بین عملکرد مالی و سرمایه گذاران نهادی رابطه معناداری وجود دارد و بین مسئولیت اجتماعی و سرمایه گذاران نهادی رابطه معناداری وجود دارد. جاعی و خبرخوش (1395)، در پژوهش خود نشان داند که بین ارزش شرکت و سطح افشاگری‌های اجتماعی و زیست محیطی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد همچنین، بین میزان سطح افشاگری های اجتماعی و زیست محیطی در صنایع مختلف تفاوت معناداری وجود دارد.

ریچاردسون و همکاران³¹(2016)، در پژوهشی نشان داد که بین مسئولیت اجتماعی شرکتها و اجتناب از مالیات رابطه معنی‌داری وجود دارد و افزایش در مسئولیت اجتماعی شرکتها اثر مثبتی بر پایداری اجتناب از مالیات دارد. سعیدی و همکاران³² (2015)، در پژوهشی نشان داد که افزایش مسئولیت اجتماعی شرکت ها از طریق افزایش مزیت رقابتی بر بهبود عملکرد مالی شرکت ها تاثیر مثبت و مستقیمی می گذارد. همچنین نتایج تحقیق آن ها حاکی از آن بود که افزایش مسئولیت اجتماعی شرکتها از طریق افزایش اعتبار بر بهبود عملکرد مالی شرکتها تاثیر مثبت و مستقیمی می­گذارد. در نهایت افزایش مسئولیت اجتماعی شرکت ها از طریق افزایش مزیت رقابتی بر بهبود عملکرد مالی شرکت ها تاثیر مثبت و مستقیمی می­گذارد.

گرانت و همکاران³³(2015)، در پژوهشی به بررسی تاثیر مشکلات مالی (آشفتگی مالی) بر مسئولیت اجتماعی شرکت ها در زمان بحران مالی جهانی در شرکت‌های استرالیایی پرداختند. نتایج پژوهش نشان داد که مشکلات مالی به صورت مثبت و معناداری با مسئولیت اجتماعی شرکت ها، از طریق چندین محاسبه رابطه اجتناب مالیاتی با مشکلات مالی، در ارتباط است. بویژه، با توجه به نتایج تحلیل ریگراسیون، رابطه بین مشکلات مالی و مسئولیت اجتماعی شرکت ها به علت نوسانات نرخ ارز، شدیدتر می شود.

واتسون³⁴(2015)، در پژوهشی نشان داد که بین مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها با اجتناب از مالیات  و عملکرد مالی شرکت‌ها ارتباط معناداری وجود دارد و عدم وجود مسئولیت اجتماعی مثبت و اجتناب از مالیات در شرکت‌ها باعث کاهش عملکرد مالی و در نتیجه کاهش سود دهی شرکت‌ها می‌شود. سرواس و تامايو³⁵ (2013)، نتايج حاصل از تحقیق ایشان نشان می‌دهد که مسئولیت پذيری اجتماعی با ارزش شرکت، در شرکت‌هايی که میزان آگاهی مشتريان و يا آگاهی عموم مردم از طريق تبلیغاتی که شرکت انجام می‌دهد بیشتر باشد، رابطه مثبت وجود دارد و برای شرکتهايی که آگاهی مشتريان و يا عموم مردم پايین است اين رابطه ضعیف و يا منفی می‌باشد. همچنین نتايج حاصل از تحقیق نشان داد که تأثیر آگاهی بر رابطه مسئولیت پذيری اجتماعی و ارزش شرکت در مورد شرکت‌هايی که شهرت کمی در اجتماع دارند منفی است.

 

3-       روش تحقیق و مدل

3-1- روش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردي و از نظر ماهيت و روش از نوع توصيفي ـ همبستگي است. همچنین جامعه آماری تحقیق شامل کليه شرکتهای پذيرفته شده بورس اوراق بهادار تهران است که به‌طور مستمر از سال 1394 الي 1399 در بورس فعال بوده و یا پذیرش شده اند. در اين تحقيق بعد از اعمال پیش‌فرض‌ها، 109 شرکت از 19 صنعت باقی ماندند. روش گردآوری داده های تحقیق حاضر از نوع کتابخانه­ی و ابزار گردآوری داده‏های تحقیق، بانک‏های اطلاعاتی بورس اوراق بهادار خواهد بود. 

 

 

3-2- مدل و متغیرهای تحقیق

در این تحقیق برای بررسی تاثیر متغیرهای پژوهش بر یکدیگر از تحلیل رگرسیون استفاده خواهد شد. برای بررسی تحقیق از مدل سعیدی و همکاران (2015) به صورت زیر استفده شده است:

 

 

تعریف عملیاتی متغیر وابسته:

در این پژوهش عملکرد مالی شرکت را به عنوان پراکسی متغیر کسب و کار با دو معیار نسبت بازده دارایی‌ها () و بازده حقوق صاحبان سهام () اندازه‌گیری می‌شود (ابوبکر و عامر، 2011):

نسبت بازده دارایی‌ها: برابر است با سود خالص تقسیم بر ارزش دفتری کل دارایی ها. نسبت بازده حقوق صاحبان سهام: برابر است با سود خالص تقسیم بر ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام.

تعاریف عملیاتی متغیرهای مستقل:

مزیت رقابتی شرکت i در سال t : مزیت رقابتی شرکت از طریق نرخ رشد فروش () به صورت زیر محاسبه خواهد شد: نرخ رشد فروش برابر است با حاصل‌تقسیم (فروش در سال جاری منهای فروش در سال ماقبل سال جاری) بر فروش در سال ماقبل سال جاری (کریستومو و همکاران، 2011).

اعتبار شرکت i در سال t (): برابر است با مبلغ ریالی وام‌های دریافتی شرکت تقسیم بر جریان های نقدی ناشی از فعالیت های عملیاتی شرکت در سال جاری (چانگ، 2011).

تعاریف عملیاتی متغیرهای کنترلی:

اندازه شرکت i در سال t () : برابر است با لگاریتم طبیعی ارزش دفتری کل دارایی‌های شرکت (باریت و همکاران، 2011).

عمر شرکت i در سال t (): برابر است با لگاریتم ارزش دفتری سن شرکت از سال اول تاسیس (چی و گارسوی، 2009).

نسبت درآمد شرکت i در سال t (): برابر است با نرخ رشد درآمد کسب شده سال جاری نسبت به سال ماقبل سال جاری. هر چه قدر نسبت درآمد شرکت نرخ رشد مثبتی را تجربه کند نشان دهنده رشد مثبت عملکرد شرکت می باشد (هاریسون، 2009).

اقلام تعهدی شرکت i در سال t ():

اقلام تعهدی به صورت زیر محاسبه خواهد شد (لین و همکاران، 2009):

 

در این فرمول:

  = برابر است با ضریب ثابت.

 = اقلام تعهدی کل

 

که در آن:

 = درآمد خالص

 = جریان‌های نقدی عملیاتی

 = اقلام تعهدی در سال ماقبل سال جاری.

 = برابر است با تغییرات در فروش شرکت که نحوه محاسبه آن به صورت زیر است:

 =

 = رشد فروش شرکت i در سال t

 = فروش خالص شرکت i در سال t

 = فروش خالص شرکت i در سال t-1 می‌باشد.

  = برابر است با تغییرات در مطالبات شرکت.

 =

 = رشد مطالبات شرکت i در سال t

 = مطالبات شرکت i در سال t

 = مطالبات شرکت i در سال t-1 می‌باشد.

 = برابر است با خالص ارزش دفتری اموال، ماشین آلات و تجهیزات.

 = برابر است با درآمد خالص شرکت در سال ماقبل مورد بررسی.

 

 

4-       نتایج تحقیق

4-1- آمار توصیفی

با توجه به اينكه از روش تركيب داده­هاي پانل براي آزمون فرضيه­هاي تحقیق استفاده مي­كنيم، تعداد مشاهدات سال- شركت بر اساس داده­هاي تركيبي متوازن، 660 مشاهده بوده است. با توجه به آماره توصیفی، می­توان شاخص­های بالا را به شاخص­های مرکزی و پراکندگی و سایر شاخص­ها تقسیم نمود، که شاخص­های مرکزی عبارت از شاخص میانگین و میانه، شاخص­های پراکندگی عبارت از شاخص انحراف معیار و سایر شاخص­ها عبارت از شاخص حداقل، حداکثر، چولگی و کشیدگی می­باشد. که به طور خلاصه شاخص میانگین در زیر توضیح داده شده است. مثلا میانگین بازده دارایی برابر با 13/0 و برای مزیت رقابتی برابر 21/0 می­باشد. نتایج در جدول (1) گزارش شده است.

جدول(1): آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

متغیر	علامت	میانگین	میانه	بیشترین مقدار	کمترین مقدار	انحراف معیار
متغیر وابسته عملکرد مالی
بازده دارایی‌ها	ROA	13/0	11/0	67/0	32/0-	12/0
بازده حقوق صاحبان سهام	ROE	27/0	31/0	8/4	3/27-	4/1
متغیرهای مستقل
مزیت رقابتی	Growth	21/0	15/0	2/3	93/0-	4/0
اعتبار شرکت	Reputation	9/3-	0	2/480	3/2663-	3/145
متغیرهای کنترلی
اندازه شرکت	SIZE	9/13	6/13	7/18	03/10	5/1
نسبت درآمد	Revenue	21/0	16/0	2/3	93/0-	4/0
عمر	Age	5/38	42	59	10	7/12
اقلام تعهدی	ِDiscretionary	1/0	07/0	79/0	04/1-	16/0

                  ماخذ: یافته­های تحقیق

 

برای بررسی همبستگی بین متغیرهای کمی از ضریب همبستگی پیرسون (به علت نرمال بودن متغیرهای وابسته) بهره­گیری شده است. مطابق با جدول (2) بين متغیر نرخ بازده داراییها و متغیر مزیت رقابتی رابطه مثبت معنی­دار وجود دارد و این رابطه با ضریب همبستگی (21/0) از طریق آزمون همبستگی پیرسون بدست آمده است که بیانگر رابطه مثبت بین نرخ بازده داراییها و مزیت رقابتی به میزان 21% می­باشد و با متغیرهای نسبت درآمد و عمر رابطه مثبت معنی­داری وجود دارد، این رابطه با ضریب همبستگی (به ترتیب 22/0 و 17/0) از طریق آزمون همبستگی پیرسون بدست آمده است که بیانگر رابطه مثبت بین نرخ بازده داراییها و متغیرهای نسبت درآمد و عمر شرکت به میزان 22% و 17/0 می­باشد. و همینطور برای متغیر وابسته بازده حقوق صاحبان سهام و عمر، جدول(2) پیوست نشان می­دهد که این متغیر با متغیر بازده حقوق صاحبان سهام و عمر رابطه مثبت معنی­دار وجود دارد و این رابطه با ضریب همبستگی (13/0) از طریق آزمون همبستگی پیرسون بدست آمده است که بیانگر رابطه مثبت بین بازده حقوق صاحبان سهام و عمر به میزان 13% می­باشد. دو متغیر نسبت درآمد و مزیت رقابتی بدلیل هم­بستگی بالا، هم­خطی شدیدی در مدل ایجا خواهد نمود لذا از مدل حذف خواهد شد.

جدول (2): ماتریس همبستگی پیرسون برای متغیرهای کمی تحقیق

متغیر	ROA	ROE	CSR	Growth	Repu	SIZE	Reve	Age	Discr
بازده دارایی‌ها	1
بازده حقوق صاحبان سهام	19/0 (00/0)	1
مسئولیت اجتماعی	02/0 (5/0)	0001/0- (99/0)	1
مزیت رقابتی	21/0 (00/0)	04/0 (28/0)	01/0- (79/0)	1
اعتبار شرکت	002/0- (93/0)	008/0- (82/0)	04/0 (29/0)	09/0 (01/0)	1
اندازه شرکت	03/0 (38/0)	048/0- (21/0)	008/0 (83/0)	023/0 (54/0)	012/0- (74/0)	1
نسبت درآمد	22/0 (00/0)	041/0 (28/0)	01/0- (79/0)	1 (00/0)	09/0 (01/0)	023/0 (54/0)	1
عمر	17/0 (00/0)	13/0 (00/0)	02/0 (49/0)	019/0- (60/0)	02/0- (51/0)	04/0 (21/0)	029/0- (60/0)	1
اقلام تعهدی	86/0 (00/0)	17/0 (00/0)	05/0 (17/0)	18/0 (00/0)	01/0- (71/0)	08/0 (03/0)	18/0 (00/0)	15/0 (00/0)	1

ماخذ: یافته­های تحقیق. اعداد داخل پرانتز سطح معنی­داری رو نشان می­دهد

4-3-آزمون مانایی متغیرها (ریشه واحد): 

  به‌منظور بررسي مانايي متغیرهای تحقیق از آزمون ریشه واحد فیلیپس پرون ‏برای متغیرهای تحقیق استفاده می‌گردد. درصورتی‌که سری‌های زمانی مورداستفاده در رگرسیون پایا نباشد، ممکن است دچار رگرسیون کاذب شویم.‏ در این تحقیق معیار تصمیم­گیری آزمون لوين و همكاران می­باشد. نتايج اين آزمون كه در جدول (3) ارائه شده­اند، شامل عرض از مبدا و روند مي­باشند. فرضيه صفر در اين آزمون مبين وجود ريشه واحد است. نتايج نشان مي­دهند كه سري­هاي تلفيقي روي سطح مانا بوده است. تنها متغیر مسئولیت اجتماعی شرکت با یک تفاضل گیری مانا شده است.

  جدول (3): نتايج آزمون ريشه واحد تابلويي بر اساس آزمون لوین لین

متغیر	علامت	آزمون  لوین لین	سطح معنی داری	نتیجه
بازده دارایی‌ها	ROA	88/3-	(00/0)	مانا
بازده حقوق صاحبان سهام	ROE	28/5-	(00/0)	مانا
مسئولیت اجتماعی	CSR	6/23-	(00/0)	مانا
مزیت رقابتی	Growth	28/4-	(00/0)	مانا
اعتبار شرکت	Reputation	2/299-	(00/0)	مانا
اندازه شرکت	SIZE	8/12-	(00/0)	مانا
نسبت درآمد	Revenue	28/4-	(00/0)	مانا
عمر	Age	35/2-	(00/0)	مانا
اقلام تعهدی	ِDiscretionary	67/5-	(00/0)	مانا

                     ماخذ: یافته­های تحقیق

4-4- بررسی نبود خود همبستگی

برای بررسی نبود خودهمبستگی در نتایج مدل رگرسیونی از آماره بروش-گادفری استفاده شده است. آزمون بروش-گادفری همبستگي سريالي بين باقيمانده (خطا)هاي رگرسيون را بر مبناي فرض صفر آماري آزمون مي‌نمايد. با توجه به جدول (4) مقدار آماره بروش-گادفری برای هر دو مدل اول و دوم­ مقادیر آماره بروش-گادفری فرض صفر را رد می­شود. بنابراين فرض H0 مبني بر عدم وجود خودهمبستگي بین خطاها در هر دو مدل اول و دوم تاييد نمی­شود.

                                   جدول (4): آزمون خود همبستگی با بروش-گادفری

عنوان مدل ها	آماره F	R^2(n-r)	نتیجه
مدل اول	(00/0) 4/35	(00/0) 6/64	عدم وجود خودهمبستگی
مدل دوم	(00/0) 89/8	(00/0) 52/17	عدم وجود خودهمبستگی

                       ماخذ: یافته­های تحقیق. اعداد داخل پرانتز سطح معنی­داری رو نشان می­دهد.

4-5- بررسی ناهمسانی واریانس

یکی از فروض کلاسیک مدل رگرسیون خطی این است که اجزای اختلال دارای واریانس همسان هستند. اگر ناهمسانی واریانس وجود داشته باشد، آزمون­های T و F نتایج غلطی را ارائه می­دهند و بنابراین نمی­توان فرضیه­ها را با آزمون­های T وF آزمون کرد. به عبارت دیگر اگر در شرایط ناهمسانی واریانس مجذور مربعات استفاده شود، خطاهای معیار نادرست بوده و بنابراین استنباط­های حاصل شده می­تواند گمراه کننده باشد. در صورتی که مشکل ناهمسانی مشخص باشد می­توان از یک روش جایگزین استفاده نمود. یکی از روش­های ممکن استفاده از روش حداقل مربعات تعمیم یافته (GLS) است.

                                   جدول (5): نتایج آزمون ناهمسانی واریانس با آزمون پروش پاگان

عنوان مدل	سطح معنی داری	آماره خی دو	نتیجه
مدل اول	(00/0)	02/58	ناهمسانی واریانس
مدل دوم	(00/0)	8/13	ناهمسانی واریانس

    ماخذ: یافته­های تحقیق. اعداد داخل پرانتز سطح معنی­داری رو نشان می­دهد.

همانطور که نتایج جدول(5) نشان می­دهد، مقدار احتمال بدست آمده برای دو الگوی اول و دوم کوچکتر از 0.05 است در نتیجه فرضیه صفر تایید نشده است که بیانگر وجود همسانی واریانس در این الگوها می­باشد. لذا از روش OLS استفاده می­شود.

4-6- آزمون مدل

حال براي تعیین اینکه کدام یک از مدل­هاي استفاده شده(رگرسیون ترکیبی و اثر ثابت) براي برآورد هر دو مدل تحقیق مناسبتر است، از آزمونF که توضیح داده شده، استفاده شده است: در این آزمون فرض صفر این است که اثر خاص هر شرکت() برابر صفر است لذا، مقدارF حاصل شده از آزمون برای هر دو مدل به ترتیب  برابر 9/12 و 15 از  جدول با مقدار بحراني که برابر با (30/1) است، بيشتر مي­باشند. در نتيجه فرضيه صفر در هر دو ودل رد مي­شود، یعنی که این تأثیر صفر نیست و رگرسیون ترکیبی براي برآورد مناسب نیست. لذا، از بين دو روش حداقل مربعات معمولي تجميع شده و روش اثرات ثابت، روش اثرات ثابت پذيرفته مي­شود. بنابراين مي­توان نتيجه گرفت كه هر شرکت داراي عرض از مبدا خاص خود مي­باشد و در نظر گرفتن فقط يك عرض از مبدا براي تمام شرکتها مورد مطالعه مناسب نيست. 

4-7- مقایسه اثرات ثابت و تصادفی

ديديم كه در همه مدلها اثرات ثابت بهتر از مدل اثرات تصادفی بوده است. حال بايد ديد از بين اين دو مدل كدام يك گزينه بهتري است. برای انجام اين گزينش، از آزمون هاسمن³⁶ استفاده می­شود. آماره آزمون نيز به صورت زير ارائه شده است:

 

که  ضریب مدل اثرات ثابت،  ضریب مدل اثرات تصادفی و  علامت واریانس است (والدریج، 2001). حال اگر آمارۀ  محاسبه شده بزرگتر از آماره جدول باشد فرضیه H0 رد می شود یعنی اینکه بین جزء اخلال مربوط به عرض از مبداها و متغیرهای توضیحی همبستگی وجود دارد.

                      جدول (8): نتايج آزمون هاسمن

آزمون هاسمن	مدل اول	مدل دوم
آماره H	5/19	4/12
کمیت	5	5
Prob	(00/0)	(03/0)

  ماخذ: یافته­های تحقیق.

با عنایت به نتایج آزمون هاسمن در هر دو الگو، اثرات ثابت برای هر دو الگوی مزبور تایید شده است و لذا نتایج این آزمون را مورد تفسیر و تبیین قرار می­دهیم. نتایج به دست آمده از جدول (6) در ارتباط با دو مدل تحقیق که در آن متغیرهای بازده دارایی‌ها و بازده حقوق صاحبان سهام با پنج متغیر مستقل دیگر شامل مزیت رقابتی، اعتبار شرکت، اندازه شرکت، عمر و اقلام تعهدی استفاده شده، بیشتر به لحاظ آماری معنی­دار بوده است. در الگوی اول، بازده دارایی‌ها با متغیرهای مزیت رقابتی و اقلام تعهدی رابطه مثبت معنی­داری(به ترتیب 01/0 و 67/0) داشته و با اندازه شرکت رابطه منفی معنی­داری(یعنی 003/0-) دارد و با اعتبار شرکت رابطه مثبت اما به لحاظ آماری معنی­دار نیست همچنین رابطه منفی که از لحاظ آماری معنی­دار نیست با عمر شرکت دارد. در الگوی دوم بازده حقوق صاحبان سهام با اندازه شرکت رابطه منفی معنی­داری(یعنی 003/0-) داشته است و با متغیرهای مزیت رقابتی و اقلام تعهدی رابطه مثبت معنی­داری(به ترتیب 03/0 و 3/1) داشته است. این متغیر وابسته با متغیر اعتبار شرکت رابطه منفی داشته که به لحاظ آماری معنی­دار نیست و همچنین متغیر وابسته یعنی بازده حقوق صاحبان سهام، رابطه مثبت که از لحاظ آماری معنی­دار با عمر شرکت دارد. همانطور که در در ستون 4 و 6، جدول (7)  نمایه شده است، اثر مسئولیت اجتماعی بر بازده حقوق صاحبان سهام معنادار می­باشد، در تخمین اثر متغیر مستقل، مسئولیت اجتماعی بر بازده حقوق صاحبان سهام اثر معنی­داری ندارد. در این جدول برای متغیر وابسته بازده دارایی‌ها، اثر مسئولیت اجتماعی بر این متغیر، معنی­دار نبوده است.

جدول(5): مقایسه مدل اثرات ثابت، تصادفی و آمیخته متغیر وابسته ROA

مدل اثرات تصادفی Random Effect	مدل اثرات ثابت Fixed Effect	مدل آمیخته Pooled	متغیر
(02/0) 07/0	(00/0) 18/0	(34/0) 49/0	عرض از مبدا
(87/0) 0001/0-	(53/0) 0002/0	(00/0) 0004/0-	CSR
(00/0) 03/0	(00/0) 02/0	(00/0) 03/0	Growth
(69/0) 0000008/0	(13/0) 000001/0	(85/0) 000004/0	Reputation
(06/0) 07/0-	(68/0) 0009/0-	(10/0) 002/0-	SIZE
(08/0) 0005/0	(0001/0) 002/0-	(03/0) 0004/0	Age
(00/0) 57/0	(00/0) 6/0	(00/0) 63/0	Discretionary
67/0	94/0	75/0	R^2
(00/0) 01/187	(00/0) 1/61	(00/0) 9/273	F
	9/12		F-limer

ماخذ: یافته­های تحقیق. اعداد داخل پرانتز سطح معنی­داری رو نشان می­دهد.

 

جدول (6): مقایسه مدل اثرات ثابت، تصادفی و آمیخته متغیر وابسته ROE

مدل اثرات تصادفی Random Effect	مدل اثرات ثابت Fixed Effect	مدل آمیخته Pooled	متغیر
(92/0) 04/0	(02/0) 32/0-	(71/0) 15/0	عرض از مبدا
(28/0) 01/0-	(02/0) 003/0-	(35/0) 01/0-	CSR
(77/0) 03/0	(00/0) 06/0	(77/0) 03/0	Growth
(86/0) 00006/0-	(61/0) 00002/0	(88/0) 00005/0-	Reputation
(67/0) 01/0-	(005/0) 02/0	(43/0) 002/0-	SIZE
(04/0) 008/0	(07/0) 004/0	(01/0) 008/0	Age
(00/0) 06/1	(00/0) 9/0	(00/0) 06/1	Discretionary
(71/0) 15/0	87/0	04/0	R^2
(00/0) 4/3	(00/0) 6/27	(00/0) 3/4	F
	15		F-limer

ماخذ: یافته­های تحقیق. اعداد داخل پرانتز سطح معنی­داری رو نشان می­دهد

 

5-       نتیجه­گیری پیشنهادات

افشاي مسئولیت اجتماعی به واسطه نقشی که می‌تواند درحفظ ارتباطات میان واحد تجاري و ذي نفعانشان داشته باشد، موجب افزایش آگاهی ذي نفعان، در خصوص مسئولیت‌ها و تعهدات اخلاقی شرکت نسبت به جامعه می‌شود. منظور از مسئوليت‌هاي اجتماعي سازمان، پيوستگي و اتحاد ميان فعاليت‌ها و ارزشهاي سازمان به گونه‌اي است كه منافع تمام ذي نفعان، شامل سهامداران، مشتريان، كاركنان، سرمايه گذاران و عموم جامعه، در سياست و عملكرد سازمان منعكس شود. نتایج نشان می­دهند که مسئولیت اجتماعی و اعتبار شرکت تاثیر منفی و مزیت رقابتی تاثیر مثبت بر بازده حقوق صاحبان سهام داشته است. همچنین مزیت رقابتی تاثیر مثبت بر بازده دارایی‌ها شرکت­ها پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار داشته است.

مراجع

[1]       امیرحسینی، زهرا و قبادی، معصومه(1395)،. گزارشگری مسئولیت اجتماعی،عملکرد مالی و مالکیت نهادی، فصلنامه حسابداری مدیریت، 9(28)، 55-66.

[2]       حساس یگانه، یحیی و برزگر، قدرت اله، (1394). مدلی برای افشاء مسئولیت اجتماعی و پایندگی شرکت‌ها و وضعیت موجود آن در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ایران. فصلنامه بورس اوراق بهادار،29(8)،91-110.

[3]       سعیدی پور, مریم و مدینه فرنام، (۱۳۹۵). برررسی تاثیر مسئولیت پذیری اجتماعی از بعد از قانونی اقتصادی و اخلاقی بر عملکرد شرکت، نخستین کنفرانس بین المللی پارادیم های نوین مدیریت هوشمندی تجاری و سازمانی، تهران، دانشگاه شهید بهشتی،

[4]       مرتضوی، سعید؛ پور آزاد، ناصر؛ امیر رضوی، پگاه و صادقی مقدم، معصومه. (1389). بررسی نقش تعدیل گری متغیر اهمیت مسئولیت اجتماعی بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی و تعهد سازمانی: نمونه موردمطالعه: شرکت‌های صنایع غذایی شهر مشهد. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد,2(16)،193-217.

[5]       Servaes,Henri. ,Tamayo, Ane. (2013). The Impact of Corporate Social Responsibility on Firm Value: The Role of Customer Avareness. Management Science,59(5),1045-1061

[6]       Crisóstomo, V. L., Freire, F. de Souza, & Vasconcellos, F. C. (2011). Corporate social responsibility, firm value and financial performance in Brazil. Social Responsibility Journal, 7(2), 295–309.

[7]       Flatt, S., & Kowalczyk, S. (2011). Corporate reputation persistence and its diminishing returns. International Journal of Business and Social Science, 2(19), 1–10.

[8]       Harrison, K. (2009). Why a good corporate reputation is important to your organization (electronic version). Cutting Edge PR ([Online] Available:http://www.cuttingedgepr.com/articles/corprep_important.asp (July 20, 2009)).

[9]       Lin, C. H., Yang, H. L., & Liou, D. Y. (2009). The impact of corporate social responsibility on financial performance: Evidence from business in Taiwan. Technology in Society, 31(1), 56–63.

[10]       Rettab, B., Brik, A., &Mellahi, K. (2009). A study of management perceptions of the impact of corporate social responsibility on organisational performance in emerging economies: The case of Dubai. Journal of Business Ethics, 89(3), 371–390.

 

 

---

[1]  Chi, C. G., & Gursoy, D

[2]  Dobers, P

[3]   Burritt, R. L et al

[4]   Harrison, K.

[5]  Lin, C. H et al

[6]  Rettab, B et al

[7]  Alafi, K., & Hasoneh, A. B

[8]  Galbreath, J., & Shum, P

[9]  Cabral, L. M. B

[10]  Chen, F. Y et al

[11]  Saeidi et al.

[12]  Abu Bakar, A. S.,&Ameer, R

[13]  Crisóstomo, V. L et al

[14]  Chang, C. H.

[15]  Flatt, S., & Kowalczyk, S

[16]  Burritt, R. L et al

[17]  Chi, C. G., & Gursoy, D

[18]  Dobers, P

[19]  Harrison, K.

[20]  Lin, C. H et al

[21]  Rettab, B et al

[22]  Alafi, K., & Hasoneh, A. B

[23]   Galbreath, J., & Shum, P

[24]  Chen, F. Y et al

[25]  Cabral, L. M. B

[26]   Abu Bakar, A. S.,&Ameer, R

[27]  Crisóstomo, V. L et al

[28]  Chang, C. H.

[29]   Flatt, S., & Kowalczyk, S

[30]   Burritt, R. L et al

[31]  Richardson et al

[32]  Saeidi et al.

[33]  Grant et al

[34]  Watson

[35]  Servaes,Henri. ,Tamayo, Ane

[36]  Hausman Test

---