شناسایی ابعاد توسعه حرفه ای مدیران مدارس در افق 1404 :مورد مطالعه مدیران متوسطه استان خراسان شمالی

محورهای موضوعی : مدیریت آموزشی

مرتضی آخری ¹ , مریم تقوایی ^{2 *} , سعید صفاریان همدانی ³

1 - دانش آموخته دکتری مدیریت آموزشی، گروه مدیریت آموزشی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران
2 - استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد ساری
3 - / استادیار گروه علوم تربیتی ، دانشکده علوم انسانی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/25 تاریخ پذیرش : 1402/05/17 تاریخ انتشار : 1402/09/01

کلید واژه: مدیران مدارس, توسعه حرفه ای, رهبران آموزشی, الگوی توسعه حرفه ای,

چکیده مقاله :

هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی ابعاد توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس متوسطه استان خراسان شمالی بود. روش پژوهش حاضر آمیخته، ازنظر هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی و از لحاظ زمانی، مقطعی بود. مشارکت کنندگان در بخش کیفی 14 خبره مرتبط موضوع در استان خراسان شمالی بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و ابزار پژوهش، مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته بود. در بخش کمی جامعه آماری، مدیران مدارس دوره‌های تحصیلی مختلف در سال 1399-1398 به تعداد 1957 نفر بودند. بر اساس جدول مورگان 322 نفر به‌ عنوان حجم نمونه با روش سیستماتیک انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بر مبنای یافته‌های کیفی بود. این پرسشنامه شامل 6 بعد اصلی، 14 مؤلفه و 100 گویه بود که بر اساس مقیاس لیکرت(بر مبنای نمره 1 تا 6) نمره‌گذاری شد. اعتبار پرسشنامه با نقادی و مشورت اساتید سنجش احصا شد، پایایی نیز با آزمون آلفای کرونباخ به دست آمد(88/0= α). تحلیل داده‌ها نشان داد 6 بعد اصلی توسعۀ حرفه‌ای شامل(رهبری آموزشی، رهبری استراتژیک، مدیریت ارتباطات، مدیریت سازمان، رهبری اخلاقی و توسعه حرفه ای) و 14 مولفۀ(مدیریت بر یادگیری وآموزش، ایجاد محیط مساعد یادگیری، ارزیابی برنامه درسی، ترسیم چشم انداز، بهبود مستمر مدارس، ارتباطات اثربخش، رابطه با ذینفعان، مدیریت عملیات، مدیریت منابع، هدایت افراد و تیم، اخلاق حرفه‌ای، اصول و هنجارهای اخلاقی- اسلامی، توسعه حرفه‌ای خویش و توسعه حرفه‌ای منابع انسانی) از دیدگاه خبرگان بود. نتایج معادلات ساختاری با نرم افزار PLS Smart نیز نشان داد متغیرهای پژوهش قادر به پیش بینی 69/0 توسعه حرفه‌ای هستند. نیکویی برازش کلی مدل نیز در حد مطلوب بود(54/0=GOF).

چکیده انگلیسی:

The present study aimed to develop and validate a professional development model for high-school principals.This was an applied and cross-sectional research in terms of objective and time, respectively, and had a mixed method (qualitative and quantitative). The participants in the qualitative section included 22 experts related to the research topic in North Khorasan Province, selected by purposive sampling. Data obtained from semi-structured interviews were coded and their validity and reliability were approved based on the experts' and participants’ opinions and the agreement coefficient (CVR=0.87), respectively. The statistical population in the quantitative section included 1957 high-school principals in various academic semesters during 2019-2020, 340 of whom were selected by cluster sampling based on Morgan’s Table.From the perspective of the experts, the five dimensions of professional development included educational leadership, strategic leadership, communication management, organizational management, and ethical leadership, and 14 components were management on learning and teaching, creating a favorable learning environment, curriculum evaluation, vision drawing, continuous improvement of schools, effective communication, relationship with stakeholders, operations management, resource management, individual and team leadership, professional ethics, principles, and Islamic ethical norms, development of their profession and development of human resources profession.According to the results of structural equations with PLS Smart22 showed that the research variables were able to predict professional development at a 0.69 level. It is notable that the overall goodness of fit of the model was favorable (GOF=0.54).

متن کامل:



 

311

 

شناسایی ابعاد توسعه حرفه ای مدیران مدارس در افق 1404 :مورد مطالعه مدیران متوسطه استان خراسان شمالی 

چکیده   

توسعه حرفه ای رهبران مدارس یک نیاز حیاتی برای موفقیت در ایفای نقش حرفه ای آنان است. بدیهی است که توسعه حرفه ای مدیران مدارس وسیله ای برای بقای و ارتقای اثربخشی مدارس است. توسعه حرفه ای همچنان به صورت رایج ترین نسخه برای ارتقای اثربخشی و سلامتی نظام های آموزشی در نظر گرفته می شود. هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی ابعاد توسعه حرفه‌ای در میان مدیران مدارس متوسطه استان خراسان شمالی بود. روش پژوهش حاضر آمیخته و از نظر هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی و از لحاظ زمانی، مقطعی بود. مشارکت کنندگان در بخش کيفي 14 خبره مرتبط موضوع در استان خراسان شمالی بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و ابزار پژوهش، مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته بود. تمام یافته‌ها کدگذاری شدند و برای اعتبار از دیدگاه مشارکت‌کنندگان و خبرگان و برای پایایی نیز از ضریب توافق استفاده شد(87/0=CVR). در بخش کمی جامعه آماری، مدیران مدارس دوره‌های تحصیلی مختلف در سال 1399-1398 به تعداد 1957 نفر بودند که بر اساس جدول مورگان 322 نفر به‌ عنوان حجم نمونه و با روش سیستماتیک انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بر مبنای یافته‌های کیفی بود. این پرسشنامه شامل 6 بعد اصلی، 14 مؤلفه و 100 گویه بود که بر اساس مقیاس لیکرت(بر مبنای نمره 1 تا 6) نمره‌گذاری شد. اعتبار پرسشنامه با نقادی و مشورت اساتید سنجش احصا شد و پایایی نیز با آزمون آلفای کرونباخ به دست آمد(88/0= α). تحلیل داده‌ها نشان داد 6 بعد اصلی توسعۀ حرفه‌ای شامل(رهبری آموزشی، رهبری استراتژیک، مدیریت ارتباطات، مدیریت سازمان و رهبری اخلاقی و توسعه حرفه ای) و 14 مولفۀ(مدیریت بر یادگیری وآموزش، ایجاد محیط مساعد یادگیری، ارزیابی برنامه درسی، ترسیم چشم انداز، بهبود مستمر مدارس، ارتباطات اثربخش، رابطه با ذینفعان، مدیریت عملیات، مدیریت منابع، هدایت افراد و تیم، اخلاق حرفه‌ای، اصول و هنجارهای اخلاقی- اسلامی، توسعه حرفه‌ای خویش و توسعه حرفه‌ای منابع انسانی) از دیدگاه خبرگان بود. نتایج معادلات ساختاری با نرم افزار PLS Smart نیز نشان داد متغیرهای پژوهش قادر به پیش بینی 69/0 توسعه حرفه‌ای هستند. نیکویی برازش کلی مدل نیز در حد مطلوب بود(54/0=GOF).

کلید واژه‌ها: توسعه حرفه‌ای، مدیران مدارس، رهبری آموزشی، الگوی توسعه حرفه‌ای

 

 

 

 

 

 

 

  مقدمه  

     مدیریت و رهبری مدرسه، در میان انواع مختلف مدیریت، مهم ترین آنها است که در سال های اخیر، به عنوان شاخص عملکرد نظام آموزشی شناخته شده است و بر اصلاح و بهبود مدرسه از طریق مدیریت آموزشی تاکید می شود. (خندقی ،2018) رهبری حرفه ای مدرسه، ویژگی تعیین کننده مدارس اثربخش قلمداد می شود. به این ترتیب، رهبری مدرسه یک «اولویت سیاسی» به شمار می رود .مدیر مدرسه: برنامه ریز مدرسه، تخصیص دهنده منابع، هماهنگ کننده برنامه ها، ناظر بر کارکنان و نتایج، حافظ مرزهای مدرسه، اشاعه دهنده ایده ها و اطلاعات، قاضی آگاه در تضادها و کشمکش ها و تحلیل گری است که با رویکرد سیستمی مسایل پیچیده مدرسه را حل می کند و در نقش رهبر مدرسه: راوی است که تاریخ مدرسه را روایت می کند، انسان شناسی است که ارزش ها و هنجارهای مدرسه را بازنمایی می کند، آینده شناسی است که مقاصد و فرادید مدرسه را بیان می کند، تجسم سمبل ها و ارزش های مدرسه در عمل است، سفالگری است که فرهنگ مدرسه را شکل می دهد، شاعری است که روح مدرسه را توصیف می کند، بازیگر، نقش اصلی در نمایش اجتماع است و التیام بخش دردهای اعضای مدرسه است. (علاقه بند ،2017)

 

ابزار اصلی که کشورها در سراسر طیف درآمد از آن برای بهبود دانش و مهارت‌های معلمان شاغل خود استفاده می‌کنند، توسعه حرفه‌ای (PD) است که به فعالیت‌های آموزشی حین کار از آموزش رسمی، به سبک سخنرانی گرفته تا راهنمایی و مربیگری اشاره دارد. با این حال، تعداد کمی از برنامه‌های توسعه حرفه ای  به دقت ارزیابی می‌شوند، و در میان برنامه‌هایی که هستند، شواهد اثربخشی آن‌ها به‌شدت مختلط است وبرخی از برنامه‌ها مؤثر هستند (Loyalka et al. 2019) 

توسعه حرفه ای رهبران مدارس یک نیاز حیاتی برای موفقیت در ایفای نقش حرفه ای آنان است (باچلر¹،2015). بدیهی است که توسعه حرفه ای مدیران مدارس وسیله ای برای بقای و ارتقای اثربخشی مدارس است (آیبرا²، 2015). توسعه حرفه ای همچنان به صورت رایج ترین نسخه برای ارتقای اثربخشی و سلامتی نظام های آموزشی در نظر گرفته می شود ( براوون و میلیتو،2016). توسعه حرفه ای مدیران و ادراک آنان از این امر، تأثیر بسزایی در توسعه حرفه ای معلمان و موفقیت دانش آموزان دارد (بریاکس، 2015).توسعه حرفه ای مدیران مدارس اغلب بر این نکته تأکید می کند که رهبران مدارس باور داشته باشند که چگونه می توانند در یادگیری دانش آموزان و معلمان مدارس تغییر ایجاد کنند. (قنبری و محمدی،1395)

نقش مدیر مدرسه در قرن بیست و یکم، یکی از هیجان انگیزترین و با اهمیت ترین وظایفی است که ممکن است بر عهده یک فرد در جامعه باشد مدیران به ساختن آینده کمک میکنند. مدیران مسئول و پاسخگوی تربیت کودکان و افراد جوان برای تبدیل شدن به یادگیرندگانی موفق، افرادی خلاق و با اعتماد به نفس و شهروندانی آگاه و فعال هستند )مؤسسه استرالیایی آموزش و رهبری مدرسه، 2011). همچنین توسعه حرفه ای مدیران و ادراک آنان از این امر، تأثیر بسزایی در توسعه حرفه ای معلمان و موفقیت دانش آموزان دارد (بریاکس³، 2015). توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس اغلب بر این نکته تأکید می‌کند که رهبران مدارس باور داشته باشند که چگونه می‌توانند در یادگیری دانش‌آموزان و معلّمان مدارس تغییر ایجاد کنند. تحقیقات نشان داده‌اند بسیاری از جنبه‌های یادگیری تحت تأثیر کیفیت و توانمندی حرفه‌ای رهبران مدارس است. رهبران، معلّمان با کیفیت را جذب، نگهداری و پشتیبانی می‌کنند. آنان مستقیم خود و غیر مستقیم از طریق معلّمان بر فرایند یادگیری اثرگذار هستند، از سوی دیگر رهبران می‌توانند باعث تقویت قدرت معلم شوند، سلامت محیط مدرسه را تضمین می‌کنند و در نهایت رهبران مدرسه عامل تغییرات و هدایت مدرسه در حصول اهداف تعیین شده بشمار می‌روند. هارگریوز و  فولان⁴ (2009) رشد حرفه‌ای را رویکردی می‌دانند که در آن توسعه دانش و مهارت‌هایی مانند پرورش شناخت معلّمان و تغییرات در نگرش اجتماعی آنان انجام‌ می‌پذیرد.

مدیر مدرسه به اقتضای موقعیت، اصول و یافته های علمی و مهارت های فنی را هنرمندانه و با رعایت موازین اخلاقی به کار می بندد و مشکلات را حل می کند تا هدف های نظام آموزشی را تحقق بخشد. یافته های پژوهش (رینن ،2018) نشان می دهد موفقیت مدیریت مدرسه حتمی است اگر مدیران، در اداره مدرسه سبک ها، اصول و روش های مدیریت و رهبری مناسب و کامل را بدانند و به کار ببرنند.

پیشینۀ موضوع توسعه حرفه‌ای نشان می‌دهد اگرچه مطالعاتی صورت گرفته اما بیشتر آنها در سازمان‌های غیر آموزشی(صنعتی و خدماتی) بوده است و از این نظر خلا پژوهشی مشهود است. از سوی دیگر، مورد مطالعات توسعه حرفه‌ای، بیشتر معلّمان بوده و مدیران و رهبران مدارس کمتر مورد توجه بوده است. در پژوهشی علی محمدی (1397)  به تدوین مدلی برای توانمندسازی حرفه‌ای پرداخت و نتیجه گرفت ابعاد محتوای برنامة درسی و آموزشی، سواد دیجیتالی، اخلاق و بصیرت دینی، ساختار سازمانی و توسعة دانش و مهارت‌های حرفه‌ای از عناصر مهم مدل توانمندسازی حرفه‌ای معلّمان هستند. در پژوهشی جعفری وهمکاران (1398) نتیجه گرفتند الگوی توسعه حرفه‌ای معلّمان، شامل سه مولفۀ محتوا، زمینه و فرایند است. مولفۀ محتوا با بار عاملی(439/0) در جایگاه اول و مؤلفه‌های زمینه(309/0) و فرایند(291/0) در مرتبه‌های بعدی قرار داشتند. در پژوهشی خالووندی و عباسپور(1391) نتیجه گرفتند بين وضعيت موجود در تمام مؤلفه‌هاي مديريت توسعه حرفه‌ای (كشف، توسعه، ارزيابي و نگهداشت) و حالت مطلوب آنها فاصله معناداری وجود دارد. در پژوهشی خسروی (1390) دریافت بین رشد حرفه‌ای با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی معلّمان رابطه معناداری وجود دارد. براون و میلی تلو (2016) در پژوهش نتیجه گرفتند سه بعد اصلی استانداردهای حرفه‌ای (تمرکز مدیران بر مشارکت گروهی، تمرکز بر خط مشی سازمانی و تمرکز بر بصیرت و خودآگاهی) 12درصد واریانس عملکرد حرفه‌ای مدیران را تببین می‌کنند. رستون⁵ (2015)در پژوهشی نتیجه گرفت مأموریت، چشم‌انداز و ارزش‌های بنیادی رهبری آموزشی، اخلاق مداری و رعایت هنجارهای تخصصی، عدالت سازمانی و پاسخگویی، برنامه آموزشی و درسی، آموزش و شیوه‌های ارزیابی، فرایند مراقبت و حمایت از دانش‌آموزان، ارتقای قابلیت‌های حرفه‌ای کارکنان مدرسه، تدوین برنامه‌های حرفه‌ای برای معلّمان و کارکنان، بکارگیری و استفاده از ظرفیت‌های خانواده‌ها و انجمن‌های مربوط به مدرسه، پژوهش مداری و رعایت اصول مدیریت و بهبود مدارس از مهم‌ترین استانداردهای حرفه‌ای مدیران مدارس در برنامه توسعه حرفه‌ای هستند. ان جی و چان⁶ (2015) در پژوهشی دریافتند توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس شامل مهارت‌های بین فردی، مدیریت بحران، مدیریت صحیح منابع و اطلاعات هستند. کانوکرن، پونگتورن و نگانگ⁷ (2014) در پژوهشی نتیجه گرفتند مدل مؤثر توسعه حرفه‌ای مدیران شامل ابعادی همچون ارزیابی نیازها، هدفگذاری، توانمندسازی، خودآموزی، سمینارهای متمرکز، اقدام پژوهی و ارزیابی مستمر است. گالوزی⁸ (2011) در پژوهشی نتیجه گرفت مهم‌ترین نیازهای توسعه حرفه‌ای مدیران، ایجاد انگیزه برای بهبودی مستمر؛ تصمیم‌گیری مشارکتی، همکارانه و حمایت همکاران؛ توسعه و اجرای برنامه‌های عملی استراتژیک؛ برقراری ارتباط اثربخش؛ ایجاد سازمان یادگیرنده؛ فهم توسعه و یادگیری دانش‌آموزان؛ درک راهبردهای اندازه‌گیری، ارزیابی و ارزشیابی و توسعه چشم انداز، ارزش‌ها و مأموریت با کارکنان مدرسه است. 

با وجود اینکه توسعه حرفه‌ای برای همه معلّمان و مربیان امری حیاتی است؛ اما این موضوع برای مدیران به عنوان رهبران مدارس که بر کیفیت آموزش و یادگیری در مدارس تأثیرگذارند، از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. رهبران مدارس مسیر حرفه‌ای شدن را به عنوان معلم شروع می‌کنند و سپس با تغییر در نقش رهبری و مسئولیت‌های رسمی، حرکت خود را در جهت توسعۀ حرفه‌ای ادامه می‌دهند. مدیران مدارس با داشتن صلاحیت‌های حرفه‌ای مطلوب قادر خواهند بود مدارس را به نحوی رهبری کنند که مقدمات توسعه یافتگی نظام آموزش و پرورش فراهم شود ( قنبری و محمدی، 1395). در این راستا، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش (1390) در قالب بیانیۀ ارزش‌ها و راهبردهای کلان، بر ارتقای کیفیت آموزشی معلّمان و مدیران به منظور توسعۀ مستمر شایستگی‌های تربیتی، علمی و حرفه‌ای فرهنگیان و طراحی و ارتقاء نظام تربیت حرفه‌ای در آموزش و پرورش تأکید نموده است، اما در مورد چگونگی این فرایند کمتر صحبت شده است. از سویی دیگر، در نظام آموزشی متمرکز کشور جهت اجرای اسناد بالادستی بیش از پیش به توسعه حرفه‌ای مدیران نیاز است. زیرا مدیران مدارس علاوه بر هدایت مسیر آموزش و کارکنان مدرسه، کارگزار اجرای قوانین و هنجارهای آموزشی در سطوح کلان و خرد نیز هستند. بنابراین مطالعه توسعه حرفه‌ای مدیران می‌تواند علاوه بر دانش افزایی توسعه حرفه‌ای، به شناسایی عوامل تأثیرگذار در توسعه حرفه‌ای نیز بینجامد و در نهایت الگویی مطلوب و عملیاتی ارائه داد. نتایج پژوهش در دو سطح کلان برای وزارت آموزش و پرورش به عنوان مطالعه‌ای علمی که بتوان از یافته‌های آن استفاده نمود قابل تأمل است و در سطح خرد نیز نتایج می‌تواند برای اداره کل استان خراسان شمالی جنبه عملیاتی داشته باشد تا بتوان ضعف‌ها و نواقص توسعه حرفه‌ای را در قالب برنامه‌های توانمندسازی رفع و اصلاح نمود. لذا بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی ابعاد توسعه حرفه ای مدیران مدارس در افق 1404 :مورد مطالعه مدیران متوسطه استان خراسان شمالی می باشد.

 

 

روش تحقیق

روش پژوهش حاضر آمیخته (کیفی و کمّی) و از نظر هدف در زمره پژوهش‌های کاربردی و از لحاظ زمانی، مقطعی بود. در بخش کيفي پژوهش، ابتدا پس از مرور ادبیات موجود، با 14 خبره مرتبط موضوع مصاحبه شد (جدول1). ملاک تعداد خبره، قاعده اشباع نظری بود. این اطمینان شکل گرفت که مصاحبه‌های بعدی به تولید مفاهیم جدید منجر نمی‌شوند. خبرگان بر اساس هدف پژوهش به صورت هدفمند گزینش شدند و در انتخاب آنان ویژگی‌هایی مانند تحصیلات عالیه، تجربه مدیریت مدارس و دانشگاه، تجربه تألیفات حوزه مدیریت و آموزش و مرتبط بودن رساله دکتری مد نظر بود.

ابزار پژوهش در بخش کیفی، مصاحبه بود که ابتدا هدف اصلی موضوع برای مشارکت کنندگان تشریح شد. طول مدت مصاحبه برای هر فرد 45 الی 65 دقیقه طول کشید. صحبت‌های برخی از مصاحبه شدگان ضبط و برخی هم که مایل به ضبط صدایشان نبودند، اظهارات آنها یادداشت‌برداری گردید. در نهایت همه مصاحبه‌های ضبط ‌شده بر روی کاغذ پیاده شدند. تمام متن‌های هر مصاحبه بلافاصله با سطوح کدگذاری باز، محوری و گزینشی تحلیل شدند.

در سطح کدگذاری باز، گفته‌ها تحت عنوان یک جمله یا پاراگراف استخراج شدند و برچسب مفهومی بر آنها زده شد. سپس از اولین مراحل کدگذاری رفت و برگشتی، مفاهیم باز برگزیده شدند. روند کدگذاری حتی تا آخرین مراحل تحقیق ادامه داشت و در دسته بندی‌های جدیدتری مجدداٌ قرار داده شدند، در مرحله کدگذاری محوری مفاهیم آرایش جدیدی به خود گرفتند. کدگذاری محوری به شیوه‌ای متمرکز‌تر مفاهیم و مقولاتی که در مرحله کدگذاری بازشناسایی شده بودند، نظم داده و با ترکیب جدیدتری به یکدیگر مرتبط شدند. در این مرحله مقولات کلی‌تری شناسایی و ارتباط آنها با هم روشن شد. در مرحله بعد، کدها و مقوله‌های شناسایی شده نزدیک به هم را با استفاده از روش کدگذاری محوری در هم ادغام شده و کدگذاری نهایی به شکل انتخابی یا گزینشی، استخراج شد.

جامعه آماری بخش کمّی پژوهش، مدیران مدارس همه دوره‌های تحصیلی در سال 1398-1399 استان خراسان شمالی به تعداد 1957 نفر بودند(جدول2) که بر اساس جدول مورگان 322 نفر به ‌عنوان حجم نمونه و با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای ( ابتدا از بین 9 شهرستان و منطقه آموزشی به تصادف 4 شهر و منطقه به صورت تصادفی انتخاب شدند و سپس تمام مدیران مقاطع تحصیلی ابتدایی، متوسطه اول و دوم و هنرستان‌های هدف) انتخاب و مورد پرسش قرار گرفتند.

جدول 1- برخی از ویژگی‌های مصاحبه‌شوندگان

ردیف	جنسیت	سن	تحصیلات	سمت	ردیف	جنسیت	سن	تحصیلات	سمت
1	مرد	52	دکتری	دانشیار	8	مرد	42	دانشجو دکترا	مدیر
2	مرد	47	دکتری	دانشیار	9	مرد	45	دکتری	استادیار
3	زن	35	کارشناسی ارشد	مدیر	10	مرد	47	دکتری	دانشیار
4	مرد	42	دانشجو دکترا	مدیر	11	زن	45	دکتری	دانشیار
5	مرد	45	دکتری	استادیار	12	مرد	34	دکتری	دانشیار
6	زن	39	دکرتی	استادیار	13	مرد	44	دکتری	دانشیار
7	مرد	44	کارشناسی ارشد	مدیر	14	مرد	36	دکتری	استادیار

 

جدول2- توزيع فراواني پاسخ دهندگان بر حسب جنسیت، تحصیلات، شغل و سن

جنسيت	فراواني		درصد
مرد		209	65/0
زن		113	35/0
سطح تحصیلات
لیسانس		217	67/0
فوق لیسانس		78	24/0
دکتری		27	8/0
سابقه شغلی
1 تا 10 سال		97	30/0
10 تا 20 سال		116	36/0
بالای 20 سال		109	34/0
سن
بین 25- 35سال		97	30/0
بین 35- 45سال		132	41/0
بالای 45 سال		93	29/0

 

 

یافته­ها

سوال پژوهشی(1): ابعاد و مؤلفه‌های توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس کدام‌اند؟

برای پاسخ به پرسش فوق، نظرات مشارکت کنندگان احصا و تحلیل شدند که در جدول3، نتایج آن ارائه شده است.

جدول3- مفاهیم، کدگذاری باز  و محوری حاصل از مصاحبه‌ها

مفاهیم	کدگذاری باز	کدگذاری محوری
راهبردهای آموزشی اثربخش	مدیریت بر یادگیری و آموزش	رهبری آموزشی
شیوه‌های نوین تدریس و آموزش
اصول آموزش اثربخش
استفاده از فناوری در آموزش
مهارت ارائه بازخورد آموزشی
مهارت نظارت و راهنمایی آموزشی معلّمان
مهارت تحلیل و ارزشیابی
حمایت از کارتیمی برای بهبود یادگیری
اصول ایمنی مرتبط با محیط مدرسه	ایجاد محیط مساعد یادگیری
دانش مربوط به ارگونومی محیط یادگیری
حمایت از محیط غنی آموزشی
توسعه و ترویج جو پرسشگرانه در مدرسه
ایجاد محیط آموزشی اثر بخش و منعطف
نظارت بر کارد اثربخش تجهیزات آموزشی
حمایت از فرهنگ تحقیق در مدرسه
مشارکت ذی‌نفعان در فرآیند یادگیری
ریسک پذیری برای بهبود محیط یادگیری
انجام برنامه‌ریزی صحیح درسی	ارزیابی و برنامه درسی
درک اهداف و فلسفه برنامه درسی
تدوین استراتژی‌های ارزیابی و ارزشیابی برنامه‌های درسی
حمایت از اجرای برنامه‌های درسی
ایجاد مهارت گزارش دهی میزان پیشرفت برنامه‌های درسی
مهارت تحلیل داده‌های میزان پیشرفت برنامه‌های درسی
مهارت تصمیم‌گیری و حل مساله
درک اصول و فرآیند برنامه‌ریزی استراتژیک	ترسیم چشم انداز	رهبری استراتژیک
درک مسائل آموزشی جدید
درک عوامل تأثیرگذار نوین بر آموزش
ترسیم چشم انداز و ماموریت
مهارت ارزیابی و بازنگری منظم فرآیندهای مدیریت استراتژیک
ترویج و ارتقای مأموریت مدرسه
ایجاد تعهد به اجرای برنامه‌های تدوینی استراژیک
ایجاد مشارکت ذی نفعان در تدوین ماموریت
استفاده از شیوه‌های نوین مدیریتی در مدرسه	بهبود مستمر مدارس
طراحی تغییرات مورد نیاز برای بهبود مدرسه
پیاده سازی فناوری‌های نوین در امر آموزش در مدرسه
پذیرش پیشنهاد ها و نقدهای راه کارهای موجود
حفظ و ایجاد انگیزه برای بهبود مستمر
ترویج فرهنگ تعاملی مشترک
تعهد به بهبود مستمر در عمل
داشتن دانش اصول مذاکره و ارتباطات اثر بخش	ارتباطات اثربخش	مدیریت ارتباطات
آشنایی با تکنیک‌های ارتباطات اثربخش
درک اصول و راهبردهای اجماع سازی
دانش حل تعارض‌های گروهی
داشتن دانش روش‌های مشاوره
داشتن مهارت ارتباطی بالا
داشتن مهارت استفاده از ابزارهای نوین ارتباطی
ترویج و توسعه ارتباطات اثربخش پایدار
اتخاذ راهبردهای تقویت مشارکت	رابطه با ذی نفعان
درک اولویت‌های آموزشی ذی نفعان
درک تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی ذی نفعان
ترویج فرهنگ مشارکت با والدین
مهارت شبکه‌سازی برای حمایت ذی نفعان از برنامه‌های مدرسه
نگرش به خانواده‌ها به عنوان شرکای آموزشی
مسائل حقوقی تاثیرگذار بر مدرسه	مدیریت عملیات	مدیریت سازمان
استفاده از روش های نوین عملیاتی
آشنایی با مقررات و آیین نامه ها
نظارت بر جنبه‌های عملیاتی روزانه مدرسه
مهارت در تدوین جدول زمانی برنامه‌های عملیاتی
تفویض اختیار و مسئولیت
اتخاذ تصمیم‌های مدیریتی
دانش فرآیند بودجه‌ریزی	مدیریت منابع
توسعه و مدیریت منابع انسانی
آشنایی با سیاست‌های مدیریت منابع انسانی
مهارت مدیریت اثربخش منابع مالی
داشتن مهارت حسابرسی
رعایت عدالت در مدیریت منابع
تخصیص صحیح منابع در مدرسه
آشنایی با سبک‌ها و مفاهیم رهبری	هدایت افراد و تیم
آشنایی فنون حل تعارض
تشکیل و توسعه تیم‌های کاری
ایجاد جو مثبت در تیم‌ها
مهارت مدیریت تیم‌ها
آشنایی با قوانین حقوقی افراد	اخلاق حرفه‌ای	رهبری اخلاقی
آشنایی با ابزارهای اخلاقی بهبود برنامه‌های مدرسه
تصمیم‌گیری بر مبنای مفاهیم اخلاقی
مدل سازی تصمیم‌گیری اخلاقی
انجام تعهدات قانونی
شفاف سازی انجام امور
آشنایی با اصول ومبانی مدیریت اسلامی	اصول و هنجارهای اخلاقی- اسلامی
درک فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی
آشنایی با اصول و معیارهای اخلاقی اسلامی
تصمیم‌گیری بر مبنای ارزش‌های اسلامی
ترویج ارزش‌های اسلامی
پایبندی به اخلاق و ارزش‌های اسلامی
حراست از ارزش‌های اسلامی
راهبردهای اثربخش توسعه و رشد حرفه‌ای	توسعه حرفه‌ای فردی	توسعه حرفه‌ای
روش‌های آموزشی و پژوهشی نوین
روش‌های ظرفیت سازی فردی
انتقادپذیری در خصوص راهبردهای رشد حرفه‌ای
داشتن مهارت خودمدیریتی
داشتن مهارت ارزیابی تحولات جدید
ایجاد انتظارات بالا از خود
تعهد به توسعه حرفه‌ای مستمر
راهبردهای اثربخش توسعه معلّمان	توسعه حرفه‌ای منابع انسانی
آشنایی با مدل‌های توسعه حرفه‌ای
آشنایی با فرآیندهای توانمندسازی منابع انسانی
روش‌های ظرفیت سازی برای معلّمان
ایجاد انگیزه برای بهبود مستمر معلّمان
حمایت از توسعه و رشد معلّمان

 

آزمون مدل‌ پژوهش

به ‌منظور ارائه یک مدل مناسب توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس، از آزمون معادلات ساختاری در محیط نرم‌افزار Pls Smart استفاده ‌شده تا میزان تأثیر هر یک از عوامل، مؤلفه‌ها و شاخص‌ها مشخص گردد. در شکل (1) نتایج مدل آزمون شده نتایج مدل آزمون شده مؤلفه‌های الگوی توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس آورده شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود این مؤلفه‌ها تأثیر مثبت و معناداری بر توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس دارند. ضریب مسیر عددی بین  منفی یک تا مثبت یک است اگر ضریب مسیر بین صفر تا یک باشد یعنی تاثیر مثبت و اگر ضریب بین صفر تا منفی یک باشد یعنی تاثیر منفی است. چنانچه آماره t هر مسیر بیشتر از 96/1 باشد یعنی ضریب مسیر در سطح اطمینان 95 درصد معنادار است. همان‌طور که در شکل 1و 2 ملاحظه می‌شود؛ ضریب مسیر مؤلفه‌های «رهبری آموزشی»، «رهبری استراتژیک»، «مدیریت ارتباطات»، «مدیریت سازمان»، «اخلاق اسلامی» و «توسعه حرفه‌ای» به ترتیب برابر با 16/0، 53/0، 64/0، 55/0، 61/0 و 67/0 است و آماره t آنها بیشتر از 96/1 است که نشان می‌دهد این مؤلفه‌ها تأثیر مثبت و معناداری بر توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس دارند.

 

 

شکل (1) مدل آزمون شده مولفه‌های الگوی توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس  

 

بحث و نتیجه­گیری

توجه به رهبری آموزشی در نظام‌های آموزشی اجتناب ناپذیر است. تأثیراتی که مدیران در مدرسه بر جای می‌گذارند زیاد و طیف وسیعی از موارد را شامل می‌شود. در این راستا صاحب نظران برای توانمندسازی مدیران، توسعه حرفه‌ای را مطرح کرده‌اند که می‌تواند پاسخگوی شماری از چالش‌های مدرسه و ذینفعان باشد. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه و اعتبارسنجی الگوی توسعه حرفه‌ای برای مدیران مدارس متوسطه بود. یافته‌ها نشان داد 6 بعد اصلی و 14 مولفۀ توسعه حرفه‌ای مدیران از دیدگاه خبرگان شامل 1- رهبری آموزشی: مدیریت بر یادگیری و آموزش، ایجاد محیط مساعد یادگیری، ارزیابی برنامه درسی؛ 2- رهبری استراتژیک شامل: ترسیم چشم انداز، بهبود مستمر مدارس؛ 3- مدیریت ارتباطات شامل: ارتباطات اثربخش، رابطه با ذی نفعان؛ 4- رهبری اخلاقی شامل: اخلاق حرفه ای، اصول و هنجارهای اخلاقی- اسلامی 5- مدیریت سازمانی شامل: مدیریت عملیات، مدیریت منابع و هدایت افراد و تیم 6- مدیریت بالندگی یا توسعه حرفه ای شامل: توسعه حرفه ای خویش و توسعه حرفه ای منابع انسانی بودند. در بین مؤلفه‌ها پنج مولفۀ مدیریت بر یادگیری و آموزش با واریانس تبیین شده(36/11)، ایجاد محیط مساعد یادگیری(77/9)، ارزیابی برنامه درسی(76/9)، ترسیم چشم انداز(97/7)،         بهبود مستمر مدارس(37/7) و ارتباطات اثربخش(32/7) بیش‌ترین‌ اهمیت داشتند.

یافته‌های پژوهش حاضر با برخی نتایج پژوهش‌ها مانند علی محمدی (1398) ، جعفری و همکاران (1397)، خالوندي و همكاران (1395)، عباسپور (1391)، براون و میلی تلو (2016)، ان جی و چان (2014)، کانوکرن، پونگتورن و نگانگ (2014)، و گالوزی (2011) که در پژوهش‌های آنان برخی از مؤلفه‌ها با عناوین دیگر ذکر شده ولی با محتوی این پژوهش همخوانی داشتند همسو است.

در تبیین یافته‌ها باید گفت توسعه حرفه‌ای و رهبری سازمان‌های آموزشی بر خلاف سازمان‌های صنعتی و خدماتی از پیچیدگی‌های زیادی برخوردار است. رهبران آموزشی با منابع انسانی متعددی سرو و کار دارند که این منابع نیز تا حد زیادی قابل پیش بینی نیستند. لذا رهبران (مدیران) مدارس با طیف منابع انسانی درون سازمانی (مانند همکاران و دانش‌آموزان) و برون سازمانی (مانند اولیا و سایر ذی نفعان) سرو کار دارند که این مستلزم مدیریت دقیق و اثربخش در جهت حصول اهداف سازمانی است. در این راستا، نتایج پژوهش نیز بر این صحّه گذاشتند که مدیریت و رهبری آموزشی، ایجاد محیط مساعد یادگیری، ارزیابی برنامه درسی، ترسیم چشم‌انداز، بهبود مستمر مدارس و ارتباطات اثربخش از مهمترین عناصر توسعه حرفه‌ای مدیران هستند که در وجه رهبری درون سازمانی قرار دارند. لذا می‌توان نتیجه گرفت طیف وسیعی از وظایف حرفه‌ای مدیران درون سازمانی(درون مدرسه) تعریف می‌شوند و تا حد زیادی تحقق اهداف سازمانی بر آن استوار است. در وجه توسعه حرفه‌ای برون سازمانی نیز باید گفت مدیران مدارس علاوه بر وظیفه حرفه‌ای درون سازمانی با برون سازمان نیز سروکار دارند. امروزه به خاطر تغییرات شدیدی که سازمان‌های مختلف به خصوص آموزشی از منظر رقابت و کیفیت محوری تجربه می‌کنند بیش از پیش تأثیرات رهبری مدیران مدارس در برون از آموزشگاه مورد توجه قرار گرفته است (پاشاردیس و براکمن،2009). ارتباطات بین بخشی، ارتباط مؤثر با خانواده‌ها و سایر سازمان‌های دیگری که غیر مستقیم با مدرسه سروکار دارند حائز اهمیت است. بوش⁹ (2013) نیز در تعریف اثرگذاری رهبران مدارس به سه کارکرد مهم رهبران یعنی تاثیرگذاری و سازمان دهی عناصر درون مدرسه؛ سازماندهی و هدایت کارکنان و پیروی از ارزش های سازمان و افق بیرونی رهبران نسبت به آینده و محیط اشاره داشتند. لذا می‌توان نتیجه گرفت رهبری مدارس در درون سازمان به اندازه برون سازمان مهم است و ابزاری که می‌تواند این وظایف را عملیاتی سازد توسعه حرفه‌ای مدیران است.

در مجموع نتایج پژوهش نشان داد طیف وسیعی از عناصر و مؤلفه‌ها در رابطه توسعه حرفه‌ای مدیران مدارس وجود دارد که می‌توان آنها را در دو دسته درون و برون مدرسه تعریف نمود. ابعاد درون مدرسه ارتباط مستقیمی با کارکنان، دانش‌آموزان و محیط درون مدرسه دارند و عناصر توسعه حرفه‌ای برون مدرسه رابطه غیر مسقیمی با محیط مدرسه دارند. لذا توسعه حرفه‌ای مدیران ابزاری برای پاسخگویی به عوامل درون و برون مدرسه است که با توانمندسازی بیشتر توسعه حرفه‌ای مدیران می‌توان به بهبود کیفیت مدرسه کمک کند.

مدل پیشنهادی که ارائه شد در برگیرنده عناصر و مؤلفه‌های متعددی بود که برخاسته از دیدگاه خبرگان و بدون پیش فرض شناسایی شدند. از این‌رو، این مدل می‌تواند در حوزه برنامه‌ریزی‌های مدیریتی نظام آموزش و پرورش مطلوب باشد. در حال حاضر شاید یکی از چالش‌های مدارس مربوط به نحوه رهبری مدارس باشد. زیرا رهبری سنتی در بیشتر مدارس جریان دارد بنابراین، مدل توسعه حرفه‌ای پیشنهادی می‌تواند الگویی مفید برای متولیان مرتبط ‌باشد تا بتوان هرچه بیشتر مدیران مدارس را با توسعه حرفه‌‌ای غنی‌تر ساخت. نتایج پژوهش اگرچه از منبع مستقیم عقاید و اظهارات خبرگان اخذ شده است اما با این وجود باید به نتایج با احتیاط نگریست. زیرا محدوده مطالعه، موردی(خرد) بود و امکان مطالعه در سطح کلان به خاطر عدم امکانات مادی و زمان محقق میسر نبود. محدودیت دیگر این بود که دیدگاه و عقاید فقط مدیران مدارس مورد مطالعه بود در حالی که برای مقایسه توسعه حرفه‌ای، بررسی دیدگاه معلّمان نیز جهت مقایسه خالی از لطف نبود. در این راستا پیشنهاد می‌شود محققان آینده به مقایسه تطبیقی توسعه حرفه‌ای از دیدگاه‌های مختلف بپردازند تا امکان مقایسه فراهم شود. نتایج نشان داد مدیریت و رهبری آموزشی مدیران مدارس از مهم‌ترین عناصر توسعه حرفه‌ای بود لذا پیشنهاد می‌شود مدیران از معلّمانی انتخاب شوند که در سمت معلمی بهترین تجربه تدریس و آموزشی داشته باشند. پیشنهاد می‌شود برنامه‌ای تحت توسعه حرفه‌ای ویژه مدیران در چند سطح شکل بگیرد و ارتقای مدیران منوط به طی این فرایند باشد. پیشنهاد دیگر این است که در برنامه‌های توسعه حرفه‌ای مدیران، تجارب مدیران دوره‌های تحصیلی مختلف لحاظ شود زیرا تجارب می‌تواند به شناخت و دانش‌افزایی بیشتر مدیران منجر شود.

 

References

 

Australian Institute for Teaching and School Leadership (2011), Australian Professional Standard for Principals, Available in www.aitsl.edu.au

Alimohammadi, G., jabbary, N., niazazari, K. (2019). Professional empowerment of teachers in the future perspective along with a model. Educational Innovations, 18(1), 7-32. .(In Persian)

Bacheler, M. (2015). Professional development of continuing higher education unit leaders: A need for a competency-based approach. The Journal of Continuing Higher Education, 63(3), 152-164.

Bush, T. (2013). Instructional leadership and leadership for learning: Global and South African perspectives. Education As Change, 17(1), 5–20.

Brown, C., Militello, M. (2016). Principal’s perceptions of effective professional development in schools. Journal of Educational Administration 54(6):703-726

Coelli, M., Green, D. A. (2012). Leadership effects: School principals and student outcomes. Economics of Education Review, 31(1), 92–109.

Daniels, E., Hondeghem, A., & Dochy, F. (2019). A review on leadership and leadership development in educational settings. Educational research review, 27, 110-125.

Ghanbari, S., Mohammadi, B. (2017). Professional Development Model of High School Administrators: A qualitative research. Jsa, 4(2), 123-143.(In Persian)

Gallozzi, J. (2011). The Correlation Between Professional Learning Communities & Collective Efficacy & the Resulting Impact on Student Growth Data. Electronic Theses and Dissertations. 222. https://digitalcommons.du.edu/etd/222

Guskey, T. R., & Huberman, M. (1995). Professional development in education: New paradigms and practices. Teachers College Press, New York.

Herrmann, M., Clark, M., James-Burdumy, S., Tuttle, C., Kautz, T., Knechtel, V., & Deke, J. (2019). The Effects of a Principal Professional Development Program Focused on Instructional Leadership: Appendices. NCEE 2020-0002. National Center for Education Evaluation and Regional Assistance.

Hargreaves, A., & Dawe, R. (1990). Paths of professional development: Contrived collegiality, collaborative culture, and the case of peer coaching. Teaching and teacher education, 6(3), 227-241.

Ibara, E. C. (2014). Professional development of principals: A path to effective secondary school administration in Nigeria. Africa Education Review, 11(4), 674-689.

Jaffary, H., Abolghsemi, M., ghahramani, M., khorasani, A. (2018). Model of Elementary Teachers Professional Development (Case study: Special Schools for Mentally Retarded Students in Tehran). Psychology of Exceptional Individuals, 7(25), 75-95. doi: 10.22054/jpe.2017.22681.1581.(In Persian)

Joyce, B., & Calhoun, E. (2010). Models of professional development: A celebration of educators. Corwin Press.

Kanokorn, S, Pongtorn P. & Ngang T, (2014), Professional development of school principals, Social and Behavioral Sciences, 116, 77-81.

Knapper, C., & Cropley, A. J. (2000). Lifelong learning in higher education. Psychology Press.

Khaluvandi, F., Abbaspour, A. (2013). Designing a Model for Optimizing talent Management Process: A Case Study in Pars Oil and Gas Company. Management Researches, 6(19),103-128. doi: 10.22111/jmr.2013.1261.(In Persian)

 

Khosravi, M. A. (2012) A Study of the Relationship between Professional Growth, Burnout and Job Satisfaction in Primary and Secondary School Teachers in Eastern Cities of Golestan Province, M.Sc .(In Persian)

Korpi, H. (2018). Changing landscape in professional development: narrative research from the physiotherapy students' perspective. JYU dissertations, (25).

LeFloch, K. C., Garcia, A., & Barbour, C. (2016). Want to improve low-performing schools? Focus on the adults. Washington, DC: Education Policy Center at American Institutes for Research. Retrieved from http://www.air.org/sites/default/files/downloads/ report/School-Improvement-Brief-March-2016.pdf

Manna, P. (2015). Developing excellent school principals to advance teaching and learning: Considerations for state policy. New York, NY: The Wallace Foundation. Retrieved from http://www.wallacefoundation.org/knowledge-center/Pages/Developing-Excellent- School-Principals.aspx

Militello, M., Fusarelli, B., Alsbury, T., & Warren, T. P. (2013). How professional standards guide practice for school principals. International journal of educational management. International Journal of Educational Management, 27(1): 74-90

Ng, S.-w., & Chan, T.-m. K. (2014). Continuing professional development for middle leaders in primary schools in Hong Kong. Journal of Educational Administration, 52(6), 869-886.

Pashiardis, P., & Brauckmann, S. (2009). Professional development needs of school principals. Commonwealth Education Partnerships, 3, 120-24.

Reston, V. A, (2015), National Policy Board for Educational Administration, Professional Standards for Educational Leaders, American Association of Colleges of Teacher Education.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Identifying the factors affecting professional development among secondary school principals in North Khorasan Province

 

Morteza Akhari¹⁰, Maryam Tghvaee¹¹, Saeed Safarian Hamedani¹²

Abstract

The present study aimed to develop and validate a professional development model for high-school principals. This was an applied and cross-sectional research in terms of objective and time, respectively, and had a mixed method (qualitative and quantitative). The participants in the qualitative section included 22 experts related to the research topic in North Khorasan Province, selected by purposive sampling. Data obtained from semi-structured interviews were coded and their validity and reliability were approved based on the experts' and participants’ opinions and the agreement coefficient (CVR=0.87), respectively. The statistical population in the quantitative section included 1957 high-school principals in various academic semesters during 2019-2020, 322 of whom were selected by cluster sampling based on Morgan’s Table. The research tool was a researcher-made questionnaire. The validity of the questionnaire was confirmed based on professors’ opinions and its reliability was approved at a Cronbach’s alpha of 0.88. From the perspective of the experts, the six dimensions of professional development included educational leadership, strategic leadership, communication management, organizational management, and ethical leadership, professional development and 14 components were management on learning and teaching, creating a favorable learning environment, curriculum evaluation, vision drawing, continuous improvement of schools, effective communication, relationship with stakeholders, operations management, resource management, individual and team leadership, professional ethics, principles, and Islamic ethical norms, development of their profession and development of human resources profession. According to the results of structural equations with PLS Smart22 showed that the research variables were able to predict professional development at a 0.69 level. It is notable that the overall goodness of fit of the model was favorable (GOF=0.54).

Keywords: Professional Development, School Principals, Educational Leadership, Professional Development Model

 

 

 

---

[1] Bacheler-1

[2] Ibara-2

[3] Boudreaux M.K-1

[4] Hargreaves &Fullan-2

[5] Reston -1 

[6] -2Ng & Chan 

[7] Kanokom, Pongtom & Ngang  -1

[8] Galozzi  -2

[9] Bush -1

[10] 1- PHD Student in Educational Management, Islamic Azad University, Sari Branch, Mazandaran, Iran, [e-mail]

[11] 2-  Assistant Professor, Educational Management, Islamic Azad University, Sari Branch, Mazandaran, Iran, [e-mail]

[12] 3- Assistant Professor, Educational Management, Islamic Azad University, Sari Branch, Mazandaran, Iran, [e-mail]