ساختار قدرت و گفتمان نهادی در شوراهای آموزش و پرورش شهرستان‌ها: تحلیلی مردم‌نگارانه از منطق‌های سلطه و طرد مشارکت
محورهای موضوعی : علوم تربیتی
علیرضا سعدی پور
1
,
زهره شکیبایی
2
*
,
علی خلخالی
3
1 - گروه مدیریت آموزشی، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران
2 - گروه علوم تربیتی، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران
3 - گروه علوم تربیتی، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران
کلید واژه: مردم‌نگاری نهادی, ساختار قدرت, گفتمان آیینی, مشارکت تعلیق‌شده, شوراهای آموزش و پرورش.,
چکیده مقاله :
هدف این پژوهش، واکاوی مردم‌نگارانه ساختار قدرت و گفتمان نهادی حاکم بر شوراهای آموزش و پرورش شهرستان‌هاست. این پژوهش بر این فرض استوار است که تجربه مشارکت در شورا، نه صرفاً تابع ساختارهای قانونی و آیین‌نامه‌ای، بلکه متأثر از روابط پنهان قدرت، زبان مسلط نهادی، آیین‌های گفتار و سکوت، و تجربه زیسته کنشگران است. پژوهش در چارچوب رویکرد کیفی و با بهره‌گیری از روش مردم‌نگاری تفسیری انجام شده است. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته، گروه‌های کانونی، و تحلیل اسناد رسمی شوراها گردآوری و با روش کدگذاری سه‌مرحله‌ای تحلیل شده‌اند. یافته‌ها نشان داد که ساختار قدرت در شوراها از نظمی پنهان و غیررسمی پیروی می‌کند که تصمیم‌ها را پیشاپیش در بیرون از جلسه سامان می‌دهد و نقش مشارکت‌کنندگان را به تأییدگر فرمالیستی تقلیل می‌دهد. گفتمان حاکم بر شورا، زبانی آیینی، تکراری و محافظه‌کارانه است که تضارب آرا را حذف و سکوت را فضیلت می‌نماید. همچنین تجربه زیسته اعضای شورا حاکی از وضعیت «مشارکت تعلیق‌شده» است، جایی که حضور نهادی بدون امکان اثرگذاری واقعی تداوم می‌یابد. این سه خوشه مفهومی، یعنی قدرت در سایه، گفتمان آیینی، و مشارکت تعلیق‌شده، ساختاری مثلثی از سلطه نرم و طرد مشارکت را بازنمایی می‌کنند. نتایج نشان داد که اصلاح شوراها مستلزم بازاندیشی در زبان، آیین‌ها، و ساختارهای نامرئی مشارکت است، نه صرفاً تغییر در ترکیب اعضا یا سازوکار اجرایی
The aim of this study is to ethnographically examine the structure of power and the prevailing institutional discourse in county education councils. This research is based on the assumption that the experience of participation in the councils is not merely a function of legal and procedural structures but is shaped by hidden power relations, dominant institutional language, rituals of speech and silence, and the lived experiences of actors. The study was conducted within a qualitative framework using an interpretive ethnographic method. Data were collected through semi-structured interviews, focus groups, and the analysis of official council documents, and were analyzed using a three-stage coding process. Findings revealed that the structure of power in the councils follows a hidden and informal order, in which decisions are made in advance, outside of meetings, reducing participants' roles to mere formal approvers. The dominant discourse in the councils is ritualistic, repetitive, and conservative, suppressing dissent and glorifying silence. Moreover, the lived experience of council members indicates a state of "suspended participation," where institutional presence persists without real impact. These three conceptual clusters—shadow power, ritual discourse, and suspended participation—represent a triangular structure of soft domination and exclusion of participation. The results suggest that reforming the councils requires a rethinking of language, rituals, and the invisible structures of participation, rather than merely changing the composition of members or executive mechanisms.
نابع فارسی
رضایی، ش. (۱۳۹۸). تحلیل نابرابری قدرت در فرآیند مشارکت معلمان در نهادهای مدرسه. پژوهش‌نامه مطالعات نهادی آموزش و پرورش، ۱۲(۲)، ۵۰–۷۷.
سلیمانی، م. (۱۳۹۹). بررسی تطبیقی سیاست‌های مشارکت مردمی در شوراهای آموزش و پرورش. فصلنامه مطالعات سیاست‌گذاری آموزش و پرورش، ۶(۳)، ۳۲–۵۴.
صالحی، ف. (۱۳۹۸). فرهنگ گفت‌وگو در نهادهای اداری ایران: مطالعه‌ای کیفی در میان مدیران آموزش و پرورش. پژوهش در علوم اجتماعی، ۲۵(۳)، ۲۳–۴۸.
کوشا، ع. (۱۴۰۰). مشارکت واقعی یا نمایشی؟ بررسی کارکرد شوراهای آموزش و پرورش استان‌های شمالی کشور. فصلنامه مدیریت آموزشی، ۱۸(۱)، ۱۰۲–۱۲۹.
معتمدی، م. (۱۴۰۲). گفتمان رسمی در شوراهای آموزش و پرورش: تحلیل انتقادی محتوای صورت‌جلسات. فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی در آموزش، ۲۷(۴)، ۴۵–۶۸.
نیک‌نام، ه. (۱۴۰۱). روابط غیررسمی و ساختار قدرت در جلسات شوراهای آموزش و پرورش. پژوهش‌نامه نهادهای آموزشی محلی، ۱۱(۲)، ۹۱–۱۱۶.
یوسفی، س. (۱۳۹۹). مشارکت مردمی در تصمیم‌گیری‌های آموزشی: تحلیل موردی شوراهای آموزش و پرورش. فصلنامه نوآوری در علوم تربیتی، ۱۱(۲)، ۶۹–۹۳.
منابع انگلیسی
Ball, S. J. (2012). The micro-politics of the school: Towards a theory of school organization. Routledge.
Bourdieu, P. (1990). The logic of practice. Stanford University Press.
DiMaggio, P. J., & Powell, W. W. (1991). The new institutionalism in organizational analysis. University of Chicago Press.
Fairclough, N. (1995). Critical discourse analysis: The critical study of language. Longman.
Foucault, M. (1977). Discipline and punish: The birth of the prison (A. Sheridan, Trans.). Pantheon Books.
Nguyen, T. M. (2023). Symbolic participation and bureaucratic reality: Local education councils in Vietnam. Asian Education and Development Studies, 12(1), 89–106. [https://doi.org/10.1108/AEDS-10-2022-0273]
Pak, H. (2020). Cultural scripts of hierarchy: The hidden curriculum of Korean school meetings. Comparative Education Review, 64(2), 247–268.
Pink, S., & Morgan, J. (2013). Short-term ethnography: Intense routes to knowing. Symbolic Interaction, 36(3), 351–361.
Schwandt, T. A. (1994). Constructivist, interpretivist approaches to human inquiry. In N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), Handbook of qualitative research (pp. 118–137). Sage.
Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (2nd ed.). Sage.
Thomas, R. (2021). Discursive rituals of local governance: Participation, silence and resistance. Urban Affairs Review, 57(3), 849–875. [https://doi.org/10.1177/1078087419873547].