مطالعه تطبیقی معناپردازی عدالت سیاسی در گفتمان انقلاب اسلامی و گفتمان لیبرال‌دموکراسی؛ از تقابل نظری تا امکان تعامل گفتمانی
محورهای موضوعی : تاثیرات گفتمانی انقلاب اسلامی
1 - استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: گفتمان انقلاب اسلامی, لیبرال‌دموکراسی, عدالت سیاسی, تعامل گفتمانی.,
چکیده مقاله :
در این مقاله، معنای عدالت سیاسی در دو گفتمان کلان «انقلاب اسلامی» و «لیبرال‌دموکراسی» به‌صورت تطبیقی مورد مطالعه قرار گرفته است. مسأله اصلی پژوهش آن است که چگونه هر یک از این دو گفتمان، عدالت سیاسی را معناپردازی می‌کنند و آیا امکان تعامل مفهومی یا هم‌نشینی گفتمانی میان این دو روایت از عدالت وجود دارد یا نه. برای پاسخ به این مسأله، از روش «تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه» بهره گرفته شده که تمرکز آن بر چگونگی شکل‌گیری مفاهیم سیاسی در دل منازعه‌های گفتمانی است. اهداف تحقیق عبارتند از: تبیین مؤلفه‌های عدالت سیاسی در هر دو گفتمان، تحلیل نقاط تقابل یا تمایز آن‌ها و بررسی امکان گشودگی گفتمانی برای تعامل میان این دو خوانش. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در گفتمان انقلاب اسلامی، عدالت سیاسی پیوندی ذاتی با مفهوم ولایت، عدالت الهی، و نفی سلطه طبقاتی و استکباری دارد و در نسبت با شریعت و امامت معنا می‌یابد. در مقابل، در گفتمان لیبرال‌دموکراسی، عدالت سیاسی عمدتاً با آزادی‌های فردی، برابری حقوقی و مشارکت انتخاباتی تعریف می‌شود و مبتنی بر عقلانیت اجرایی و قرارداد اجتماعی است. با این حال، در بستر نظریه تعامل گفتمانی، می‌توان از امکان گفت‌وگو میان این دو روایت در حوزه‌هایی مانند عدالت رویه‌ای، حق مشارکت و کرامت انسانی سخن گفت. این مقاله نتیجه می‌گیرد که اگرچه تقابل‌های ریشه‌ای در سطح مفاهیم بنیادین وجود دارد، اما امکان تعامل گفتمانی در سطوح میانی و کاربردی، تحت شرایط مشخص، ممکن است.
This article undertakes a comparative study of the meaning of political justice within two major discourses: the "Islamic Revolution" and "liberal democracy". The central research question is how each of these discourses conceptualizes political justice, and whether there exists any potential for conceptual interaction or discursive convergence between these two narratives. To address this question, the study employs the discourse analysis method of Laclau and Mouffe, which focuses on how political concepts are constructed within discursive conflicts. The objectives of the research are threefold: to explain the key components of political justice in both discourses, to analyze their points of divergence or conflict, and to explore the possibility of discursive openness for mutual engagement between these two interpretations. The findings indicate that, in the discourse of the Islamic Revolution, political justice is intrinsically linked to the concepts of Wilayah (guardianship), divine justice, and the rejection of class and hegemonic domination. It derives its meaning in relation to Shari‘a and Imamate. In contrast, within the discourse of liberal democracy, political justice is primarily defined in terms of individual freedoms, legal equality, and electoral participation, grounded in pragmatic rationality and the social contract. Nonetheless, through the lens of discursive interaction theory, it is possible to envision a dialogue between these two narratives in areas such as procedural justice, the right to participation,and human dignity.The article concludes that while fundamental conceptual antagonisms exist at the level of foundational principles, discursive engagement at intermediary and practical levels may be feasible under certain conditions
1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه. تحقیق: صالح، صبحی. (1414). قم: هجرت.
3. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1368).
4. اعلامیه جهانی حقوق بشر، ۱۹۴۸.
5. حیدری خویی، امیر؛ سیدباقری، سید کاظم؛ رضاپور، حسین. (1401). "اصول عدالت سیاسی در اندیشه امام خمینی(ره) و جان راولز." پژوهش‌های سیاست اسلامی. سال 10، ش 22، 257-281.
6. خامنه‌ای، سید علی. (1397). بیانیه گام دوم انقلاب. تهران: دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.
7. خمینی(ره)، روح‌الله. (1378). صحیفه امام خمینی(ره). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
8. خمینی(ره)، روح‌الله. (1368). وصیت‌نامه سیاسی ـ الهی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
9. خمینی(ره)، روح‌الله. (1370). ولایت فقیه: حکومت اسلامی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
10. دلشاد تهرانی، مصطفی. (1379). عارض خورشید: مقدمه‌ای بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره). تهران: خانه اندیشه جوان.
11. داوری اردکانی، رضا. (1394). مسائل تاریخی و قدرت سیاست. تهران: فرهنگستان علوم.
12. سروش، عبدالکریم. (1378). بسط تجربه نبوی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
13. سروش، عبدالکریم. (1372). قبض و بسط تئوریک شریعت: نظریه تکامل معرفت دینی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
14. الصدر، السيد محمد باقر. (1385). اقتصادنا. قم: بوستان کتاب.
15. فوزی، یحیی؛ مرادی، روح‌الله. (۱۳۸۹)، "بررسی تطبیقی نظریة عدالت اجتماعی در اسلام و غرب (بررسی موردی مقایسه نظریة عدالت در اندیشه‌های امام خمینی(ره) و جان راولز)." پژوهشنامه متین. دوره 12، ش 48، 94-117.
16. کسرایی، محمدسالار؛ پوزش‌شیرازی، علی. (۱۳۸۸). "نظریه گفتمان لاکلائو و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی." سیاست. دوره ۳۹، ش 3، ۳۳۹–۳۶۰.
17. لاکلاو، ارنستو؛ موفه، شانتال. (1397). مترجم: محمد رضایی. هژمونی و استراتژی سوسیالیستی: به سوی سیاست دموکراتیک رادیکال. تهران: نشر ثالث.
18. مجتهد شبستری، محمد. (1379). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: نشر طرح نو.
19. مطهری، مرتضی. (1372). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: صدرا.
20. مطهری، مرتضی. (1373). عدل الهی. تهران: صدرا.
21. مطهری، مرتضی. (1377). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
22. ملکی، علی. (۱۳۹۷). "مقایسه دیدگاه اسلام و لیبرالیسم درباره عدالت (با تکیه بر اندیشه قرارداد اجتماعی و اندیشه مهدویت)." مشرق موعود. سال 12، ش 46، 25-44.
23. مهدوی‌زادگان، داود. (۱۳۹۲). "تمایز عدالت در ادبیات لیبرالیستی و ادبیات اسلامی." معرفت سیاسی. سال 5، ش2، 69-78.
24. Dahl, R. (1989). Democracy and Its Critics. Yale University Press.
25. Gutiérrez, Gustavo. (1973). A Theology of Liberation: History, Politics, and Salvation. Orbis Books.
26. Habermas, Jürgen.(2008). Between Naturalism and Religion: Philosophical Essays. Translated by Ciaran Cronin, Polity Press.
27. Held, D. (2006). Models of Democracy. Polity Press.
28. Laclau, Ernesto; Mouffe, Chantal. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
29. Locke, J. (1689). Two Treatises of Government.
30. Mouffe, C. (2000). The Democratic Paradox. Verso.
31. Nozick, R. (1974). Anarchy, State, and Utopia. Basic Books.
32. Rawls, John. (1971). A Theory of Justice. Harvard University Press.
33. Rawls, John. (1999). The Law of Peoples: with “The Idea of Public Reason Revisited”. Harvard University Press.
34. Ricoeur, P. (1991). From Text to Action. Northwestern University Press.
35. Taylor, Charles. (2007). A Secular Age. Harvard University Press.
36. Taylor, Charles. (1992). Multiculturalism and the Politics of Recognition. Princeton University Press.