گفتمان اخلاقی و ادب عشق در آثار غنایی فارسی با تأکید بر خسرو وشیرین

محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی

سهیلا محقق ¹ , محبوبه خراسانی ² , مرتضی رشیدی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/02/07 تاریخ پذیرش : 1399/06/20 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: مصطفی ملکیان, ادبیات غنایی, اخلاق عاشقی, ادب عاشقی, منظومۀ خسرو و شیرین,

چکیده مقاله :

عشق‌ورزی یکی از مظاهر تجلی عواطف انسانی است. به لحاظ منطقی، هیچ یک از دو طرف عاشقی، نمی‌توانند تعهد بدهند در همه حال به یک میزان طرف مقابل را دوست خواهند داشت. همین امر موجب شده تا فیلسوفان به این موضوع بیندیشند. هدف اخلاق عاشقی زیرپانگذاشتن فضایل است و ادب عاشقی بر رفتار پس از عاشقی تأکید دارد که هر کدام بر موفقیت یا عدم موفقیت این مسیر مؤثر هستند. پرسش ما این است؛ در مقایسه با برخی روایت‌های عاشقانۀ زودگذر معاصر، در روایت‌های غنایی کلاسیک نحوۀ تعامل عشاق چگونه بوده است؟ از آنجا که در آثار کلاسیکی چون خسرو و شیرین عشق به کمال تجلی یافته است، آن را به عنوان جامعۀ آماری برگزیده‌ایم. روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است و به خوانش این متن بر مبنای مقالۀ اساس( مصطفی ملکیان) می‌پردازد که رعایت یا عدم رعایت اخلاق و ادب عاشقی چه تأثیری در روند عاشقی شخصیت‌های داستان می‌گذارد؟ به این نتیجه رسیدیم؛ عدول از موازین اخلاق عاشقی در آثار کلاسیک نیز جاری است و قهرمانان در زوایای مختلف روایی مرتکب بی‌اخلاقی و بداخلاقی در عشق‌ورزی می‌شوند و همین امر مسیر موفقیت‌آمیز عشق را با خطر مواجه می‌سازد؛ خسرو شروط اخلاقی و ادب را رعایت نکرده و به رابطۀ عاشقانه شان، صدمه می‌زند. اما شیرین هر دو را ارج می‌نهد، در عاشقی‌اش خرد حکمفرماست و تلاش برآن دارد، دو خصلت تقوا و عشق را در کنار یکدیگر قراردهد. این نکته نیز جالب است؛ رعایت اخلاق و ادب عاشقی از سوی زنان (در مقام معشوقی) بیشتر از مردان (عاشقان) است.

چکیده انگلیسی:

Love is a manifestation of human emotions. Logically, neither of lovers can commit themselves to loving the other one in the same way for ever. This has made philosophers consider this issue carefully. The aim of ethics of love is to not disregard morality and courtesy of love emphasizes the attitude of lovers after falling in love. Both ethics and courtesy of love determine the success or failure of the love relationship. Our question is how lovers would interact with each other in classic lyrical account of love, compared with some of contemporary accounts of temporary love. Since love is exquisitely manifested in classic works like Khosro and Shirin, this work was selected as the source of the study. Based on Mostafa Malekian’s article, a qualitative analysis was done to read this work to find the impact of observing or ignoring morality and courtesy of love in the romance between the love characters of this story. It was concluded that ignoring ethics of love is evident in classic works and that main characters commit immorality in love so the success of their romance is put in danger. Khosro ignoring the ethics and courtesy of love, destroys their romance. Shirin, however, observes both the ethics and courtesy of love. She behaves reasonably and tries to have love and abstinence simultaneously. It is also interesting that female lovers tend to observe the ethics and courtesy of love more than male lovers.

منابع و مأخذ:

کتاب‌ها

آرمسترانگ، جان (1393) شرایط عشق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.

اونامونو، میگل (1379) درد جاودانگی، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات ناهید.

بوسکالیا، لئو (1378) زندگی، عشق و دیگر هیچ، ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی و زهره فتوحی، تهران: نشر دایره.

خوزه، اورتگای گاست (1389) دربارۀ عشق، ترجمۀ سید مهدی ثریا، تهران: جوانۀ رشد.

ذوالفقاری، حسن (1392) یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی، تهران: نشرچشمه.

زرین کوب، عبدالحسین (1378) پله پله تا ملاقات خدا، تهران: انتشارات علمی.

ستاری، جلال (1388) اسطورۀ عشق و عاشقی در چند عشق‌نامۀ فارسی، تهران: نشر میترا.

ضیایی، عبدالحمید (1395) لیلی‌های لیبرال، پرسش‌هایی دربارۀ عشق‌های کلاسیک و مدرن، تهران: ققنوس.

فردوسی، ابوالقاسم (1383) داستان‌های شاهنامه، بیژن و منیژه، بازنویسی عبدالعلی غفوری، اصفهان: انتظار سبز.

فروم، اریک (1379) فراسوی زنجیرهای پندار، ترجمۀ بهزاد برکت، تهران: مروارید.

کامکاری، کامبیز (1388) روان‌شناسی عشق، تهران: نشر دانشگاهی.

کلی، متیو (1387) هفت پلۀ صمیمیت، ترجمۀ نازنین ابراهیمی، تهران: نسل نواندیش.

مورفی، ژوزف (1383) هفت معجزۀ عشق، ترجمۀ هوشیار رزم آزما، تهران: نشر سپنج.

نظامی، الیاس بن یوسف (1375) گزیدۀ لیلی و مجنون، تلخیص عبدالحمید آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

نظامی، الیاس بن یوسف (1386) خسرو و شیرین، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: امیرکبیر.

مقالات

امیری خراسانی، احمد، ایران‌منش، محمدحسین. (1393). بررسی اخلاق عاشق در دیوان نزاری بر پایۀ هرم مزلو، مجموعه مقالات همایش ملی نقد و تحلیل زندگی، شعر و اندیشۀ حکیم نزاری قهستانی، بیرجند: دانشگاه بیرجند.

ذاکری، امیر. (1397). تحلیل وجه غنایی در داستان‌های عاشقانه با تکیه بر خسرو و شیرین نظامی. متن‌پژوهی ادبی، 22(78)، 272ـ247.

ملکیان، مصطفی. (1395الف). خوشی یا بهروزی؟ خواسته یا نیاز؟. مجلۀ اندیشۀ پویا، (112)، 36ـ27.

ملکیان، مصطفی. (1395ب). روان‌شناسی اخلاق در دیدگاه مولانا. مجلۀ سپیدۀ دانایی، (99و100)، 151ـ139.

ملکیان، مصطفی. (1396). اخلاق عاشقی وادب عاشقی. ویژه‌نامۀ نوروز اندیشۀ پویا، (41)، 91ـ89.

Books

Armstrong, John (2013) Conditions of love, translated by Masoud Alia, Tehran: Qaqnos.

Buscaglia, Leo (1999) Life, love and nothing else, translated by Mehdi Qarache-Daghi and Zohra Fatuhi, Tehran: Circle Publishing.

Ferdowsi, Abulqasem (2004) The stories of Shahnameh, Bijan and Manijeh, rewritten by Abdul Ali Ghafouri, Isfahan: Intejar Sabz.

Fromm, Eric (2000) Beyond imaginary chains, translated by Behzad Barkat, Tehran: Marwarid.

Kamkari, Cambyz (2008) The Psychology of Love, Tehran: University Press.

Kelly, Mathieu (2007) The Seven Steps of Intimacy, translated by Nazanin Ebrahimi, Tehran: Nesl Navandish.

Khoze, Ortegay Gast (2010) about love, translated by Seyyed Mahdi Soraya, Tehran: Javane Rushd.

Murphy, Joseph (2004) Seven Miracles of Love, translated by Hoshiar Razmazma, Tehran: Sepanj Publishing.

Nizami, Elias bin Yusuf (1996) Ghizideh Laili and Majnoon, Talkhis Abdul Hamid Aiti, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Nizami, Elias bin Yusuf (2007) Khosrow and Shirin, edited by Behrouz Sarvatian, Tehran: Amir Kabir.

Onamono, Miguel (2000) The Pain of Immortality, translated by Bahauddin Khorramshahi, Tehran: Nahid Publications.

Sattari, Jalal (2009) The myth of love and love in several Persian romances, Tehran: Mitra Publishing.

Zarin Koob, Abdul Hossein (1999) Step by Step to Meeting God, Tehran: Scientific Publications.

Ziyai, Abdul Hamid (2015) Liberal lilies, questions about classical and modern love, Tehran: Phoenix.

Zulfiqari, Hassan (2013) One Hundred Persian Love Poems, Tehran: Esharcheshme.

Articles

Amiri Khorasani, Ahmad, Iranmenesh, Mohammad Hossein. (2013) .Review of Ethic of Lover in Diwan Nizari based on Maslow's Pyramid, Proceedings of the National Conference on Criticism and Analysis of the Life, Poetry and Thought of Hakim Nizari Qahestani, Birjand: Birjand University.

Malikian, Mustafa. (2015 B). Moral psychology in the view of Rumi. Sepideh Danai magazine, (99-100), 139-151.

Malikian, Mustafa. (2016 A). Happiness or well-being? Desire or need? Dynamic Thought Magazine, (112), 27-36.

Malikian, Mustafa. (2016). The ethics of love, the manners of love. Special issue of Nowruz Andishe Poya, (41), 89-91.

Zakari, Amir. (2008). Analyzing the lyric aspect in love stories based on Khosrow and Shirin Nizami. Literary text research, 22(78), 247-272.