باورسازی و باورسوزی در غزلیات سنایی و بررسی ارتباط آنها با گرایش های عارفانۀ وی: خوانش ساختارگرا
محورهای موضوعی : متون زبان و ادبیات فارسی
فاطمه سادات طاهری
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
کلید واژه: خوانش ساختارگرا, باورسازی و باورسوزی, تناقض گویی, مضامین قلندرانه, وارونه سازی معنایی, غزلیات سنایی,
چکیده مقاله :
مقالۀ حاضر به بررسی مصادیق باورستیزی در غزلیات سنایی بر مبنای خوانش ساختارگرا می پردازد. عرفان و تصوف به دلیل نگرش متفاوت به خدا، جهان و انسان برای نخستین بار مفاهیم باورستیز را در ادبیات فارسی متجلی کرد و با تعابیر و شگردهای متفاوت بی اعتباری باورها و اندیشه های معتاد را مطرح کرد. با توجه به تقدم سنایی در بازنمایی منسجم مضامین عرفانی در شعر فارسی و توجه وی به جوهر فرهنگ، نگارنده با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش های بنیادی که سنایی برای دگرگونی باورهای رایج در روزگار خویش چه شگردها و شیوه هایی را به کارگرفته؟، از این کار چه اهدافی داشته؟، این موضوع با گرایش های عارفانۀ وی چه ارتباطی داشته است؟ و شگردهای وی تا چه اندازه با خوانش ساختارگرا مطابقت دارد؟، می کوشد اثبات کند سنایی به سبب شهامت عرفانی، وارستگی روحانی و قلندرمنشی خود که می تواند تحت تأثیر سُکرگرایی و پیروی او از مکتب خراسان نیز باشد با به کارگیری مضامین قلندرانه و شیوه های وارونه سازی معنایی، تناقض گویی و سخن گفتن از زبان مجانین العقلا به منظور ایجاد تشکیک در اذهان، باورها و اندیشه های هم عصران خویش، مضامین خلاف عادتی آفریده که غریبی این مضامین و شگردهای زیرکانۀ وی موجب جلب توجه مخاطب شده و توانسته است به طور ناخودآگاه از یک سو موجب دگرگونی باورهای مخاطب و از سوی دیگر موجب پذیرش اندیشه های شاعر یا به تعبیر دیگر باورسوزی و باورسازی شود که این موارد از طریق بررسی مناسبات درونی موجود در متن غزلیات وی به دست می آید که از این جنبه با خوانش ساختارگرا همخوانی دارد.
This article studies sampels of deconstruction of beliefs in Sanai’s sonnets.Mysticism and Sufism due to their different attitudes toward God, the world, and human beings has manifested for the first time the deconstruction of beliefs in Persian literature and, hence, spoke of the invalidity of common thoughts and notions. To this end, different concepts, language, and thought have deployed to offer different interpretations. Regarding Sanai’s superior position in the consistent representation of mystical themes in Persian poetry time and his pey attention to culture, the author, through a descriptive-analytical approach, seeks to answer this fundamental question: Which are the Sanai’s methods, practices and aims that he has used to deconstruction of the common beliefs of his? What is the relation between deconstruction of beliefs in Sanai’s sonnets and mystical Orientation? And how much can his sonnets be read on Structuralis readin? It can be argued that Sanai as the father of Persian mystical poetry, through reversing semantic concepts, Qalandarane consepts, contradictory expression, and adopting the language of the mad, deconstruction of beliefs to create a new impression in readers’ minds. Sanai is due to his mystical courage, fearlessness and spirituality, which can be influenced by the devotion to the trance (Sokr) and his follow-up of the Khorasan School. The weirdness of these themes has attracted much attention and audience and Construct and Deconstruct of Beliefs that these metodes is explored by Structuralis reading in the text in Sanai’s sonnets whithout any attention to history and ordinary sciences.
کتاب ها
احمدی، بابک(1370) ساختار و تاویل متن، تهران: نشر مرکز.
ایگلتون، تری(1380) پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، ترجمۀ عباس مخبر، ویراست دوم، تهران: نشر مرکز.
برتنس، هانس(1370) مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
پارسا، محمد(1383) زمینه روان‌شناسی نوین، چاپ بیستم، تهران: بعثت.
پورنامداریان، تقی(1388) در سایۀ آفتاب، تهران: سخن.
تبریزی، محمدحسین بن خلف(1380) برهان قاطع، تهران: امیرکبیر.
داد، سیما(1387) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
دهباشی، مهدی و میرباقری‌فرد، سید علی اصغر(1388) تاریخ تصوف (1)، تهران: سمت.
رامپوری، غیاث الدین(1375) غیاث اللغات، تهران: امیرکبیر.
زرین کوب، عبدالحسین(1393) جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سنایی، مجدود بن آدم(1388) دیوان اشعار، مقدمه و تصحیح مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سنایی، مجدود بن آدم (1336) دیوان اشعار، به کوشش مظاهر مصفّا، تهران: زوّار.
سنایی، مجدود بن آدم (1377) حدیقـﺔ الحقیقـﺔ و شریعـﺔ الطریقـﺔ، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1391) رستاخیز کلمات، چاپ دوم، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1374) موسیقی شعر، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386) قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1373) در اقلیم روشنایی، تهران: آگه.
شمیسا، سیروس (1373) سیر غزل در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
عطار، فریدالدین (1385) مصیبت نامه، تصحیح عبدالوهاب نورانی وصال، به اهتمام محمدحسین مجدم، تهران: زوار.
فتوحی رود معجنی، محمود (1386) بلاغت تصویر، تهران: سخن.
فروزانفر، بدیع الزمان (1350) سخن و سخنوران، چاپ دوم، تهران: خوارزمی.
قشیری، ابوالقاسم(1387) ترجمۀ رسالۀ قشریه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی فرهنگی.
متز، آدام(1377) تمدن اسلامی در قرن چهارم، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
میرصادقی، میمنت(1385) فرهنگ نامه شعری، تهران: مهناز.
وبستر، راجرز(1382) پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، ترجمه الهه دهنوی، تهران: روزگار.
هجویری، علی بن عثمان (1389) کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سخن.
مقالات
برج ساز، غفار (1388) چیستان، نخستین تجلی گاه تصویرهای پارادوکسی، فصلنامۀ زبان و ادب پارسی، شمارۀ 39، صص 77- 91.
سنگری، محمدرضا (1383) هنجارگریزی و فراهنجاری، نشریه شعر، شمارۀ40، صص 42 - 45.
صفوی، کوروش (1381) هنجارگریزی، فرهنگنامة ادبی فارسی، جلد2، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص1445 و 1446.
آلگونه جونقانی، مسعود (1399) رویکرد سنایی به تقابل های دوگانی، مطالعات عرفانی، شمارۀ 19، 29- 54.
فضیلت، محمود (1392) بنیان های معرفت شناسانه و ادبی در ناهمخوان های سنایی، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، سال سیزدهم، شمارۀ 1، صص 33- 56.
قائمی نیا، علیرضا( 1383) چیستی عقلانیت، نشریه ذهن، شمارۀ 17، صص 3- 12.
مشرف، مریم (1385) هنجارگریزی اجتماعی در زبان صوفیه، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، سال چهاردهم، شمارۀ 52 و 53، صص135 تا 149.
میرباقری فرد، سید علی اصغر، طاهری، فاطمه سادات (1390) سفر آفاقی در متون عرفانی تا قرن هفتم هجری، مجله ادب فارسی دانشگاه تهران، شماره 193، صص 67 تا 82.
همدانی، مصطفی (1393) باور، فرهنگ علوم انسانی اسلامی پژوهه، قم: پژوهشکده باقرالعلوم (ع).
_||_Books
Ahmadi, Babak (1991) Text Structure and Interpretation, Tehran: Markaz Publishing.
Eagleton, Terry (2001) An Introduction to Literary Theory, translated by Abbas Mokhber, second edition, Tehran: Markaz Publishing.
Bertens, Hans (1991) Fundamentals of Literary Theory, translated by Mohammad Reza Abolghasemi, Tehran: Mahi.
Parsa, Mohammad (2004) The field of modern psychology, twentieth edition, Tehran: Besat.
Pournamdarian, Taghi (2009) In the Shadow of the Sun, Tehran: Sokhan.
Tabrizi, Mohammad Hossein Ibn Khalaf (2001) Definitive Argument, Tehran: Amirkabir.
Dad, Sima (2008) Dictionary of Literary Terms, Fourth Edition, Tehran: Morvarid.
Dehbashi, Mehdi and Mirbagherifard, Seyyed Ali Asghar (2009) History of Sufism (1), Tehran: Samat.
Rampouri, Ghiasuddin (1996) Ghiasat al-Laghat, Tehran: Amirkabir.
Zarrinkoob, Abdolhossein (2014) Search in Iranian Sufism, Tehran: Amirkabir.
Sanaei, Majdood Ibn Adam (2009) Poetry Divan, Introduction and Correction by Modarres Razavi, Tehran: Sanaei.
Sanai, Majdood Ibn Adam (1957) Poetry Divan, by the efforts of Mazaher Musaffa, Tehran: Zavar.
Sanai, Majdood Ibn Adam (1998) The Truth of Truth and the Law of the Way, edited by Modarres Razavi, Tehran: University of Tehran.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2012) The Resurrection of Words, Second Edition, Tehran: Sokhan.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1995) Poetry Music, Fourth Edition, Tehran: Agah.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2007) Qalandaria in History, First Edition, Tehran: Sokhan.
Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (1994) in the climate of lighting, Tehran: Ad.
Shamisa, Sirus (1994) The journey of lyric in Persian poetry, fourth edition, Tehran: Ferdows.
Attar, Farid al-Din (2006) Tragedy, edited by Abdolvahab Nourani Vesal, by Mohammad Hossein Mojaddam, Tehran: Zavar.
Fotouhi Roud Majani, Mahmoud (2007) Rhetoric Image, Tehran: Sokhan.
Forouzanfar, Badi 'al-Zaman (1971) Speech and Speakers, Second Edition, Tehran: Kharazmi.
Gheshiri, Abolghasem (2008) Translation of Gheshriyeh treatise, edited by Badi'at al-Zaman Forouzanfar, Tehran: Cultural Science.
Metz, Adam (1998) Islamic Civilization in the Fourth Century, Translated by Alireza Zakavati Qaragazloo, Tehran: Amirkabir.
Mirsadeghi, Meymant (2006) Dictionary of Poetry, Tehran: Mahnaz.
Webster, Rogers (2003) An Introduction to the Study of Literary Theory, translated by Elahe Dehnavi, Tehran: Roozgar.
Hojviri, Ali Ibn Othman (2010) Kashfat al-Mahjoub, edited by Mahmoud Abedi, Tehran: Sokhan.
Articles
Borjsaz, Ghaffar (2009) Chistan, The First Manifestation of Paradoxical Images, Quarterly Journal of Persian Language and Literature, No. 39, pp. 77-91.
Sangari, Mohammad Reza (2004) Abnormality and meta-normality, Poetry Magazine, No. 40, pp. 42-45.
Safavi, Kourosh (2002) Abnormality, Persian Literary Dictionary, Volume 2, under the supervision of Hassan Anousheh, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, pp. 1445 and 1446.
Algooneh Junghani, Massoud, Mohammad Damir (2020) Sanai's approach to dual confrontations, Mystical Studies, No. 19, 29-54.
Fazilat, Mahmoud (2013) Epistemological and Literary Foundations in Sanai Inconsistencies, Critical Research Journal of Humanities Texts and Programs, Vol. 13, No. 1, pp. 33-56.
Ghaeminia, Alireza (2004) What is rationality, Journal of Mind, No. 17, pp. 3-12.
Musharraf, Maryam (2006) Social Abnormality in the Language of Sofia, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Fourteenth Year, Nos. 52 and 53, pp. 135-149.
Mirbagheri Fard, Seyyed Ali Asghar, Taheri, Fatemeh Sadat (2011) Afaghi Journey in Mystical Texts up to the Seventh Century AH, Journal of Persian Literature, University of Tehran, No. 193, pp. 67-82.
Hamedani, Mostafa (2014) Bavar, Culture of Islamic Humanities Research, Qom: Baqer al-Uloom Research Institute (AS).