ویژگی سبکی شعر ناصرخسرو در خصوص نقش قاعده‌افزاییِ وزنِ عروضی در برجسته‌سازیهای زبانی
محورهای موضوعی : سبک شناسی (با ویژگی ادبی و هنری)
حسین عبدی
1
,
ایوب مرادی
2
,
علی اصغر بوند شهریاری
3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، ایران.
کلید واژه: ناصرخسرو, فن عروض, برجسته‌سازی زبانی, سبک‌شناسی, زبان فارسی,
چکیده مقاله :
در شعر ناصرخسرو هنجار گریزیهایی در سطوح مختلف زبان دیده می‌شود هرکدام از آنها موجب برجسته‌سازی زبان ادبی او شده است. دو گونه از این برجسته‌سازی زبانی یعنی قاعده کاهی واژگانی و قاعده کاهی نحوی که بسامدِ وقوع بیشتری دارند، از طریق قاعده‌افزاییِ وزنِ عروضی ایجاد شده‌اند. برخی از محققان وجهِ امتیازِ زبان ادبی از زبان خودکار را در برجسته‌سازی یا فورگراندینگ دانستهاند و انواع برجسته‌سازیِ زبان را در دو گروهِ قاعدهافزایی و قاعده‌کاهی جای دادهاند. قاعدهافزایی به معنی افزودن قواعدی بر زبان خودکار است و بیشتر جنبۀ موسیقایی دارد و وزن و قافیه از ابزارهای اصلی آن است. قاعده کاهی یا هنجار گریزی به معنیِ کاستنِ قواعدِ عادیِ زبان است و انواع مختلفی دارد. سبک‌شناسی لایه‌ای شیوه‌ای تازه در حوزۀ نقد ادبی است که به تحلیل لایه‌های مختلف اثر ادبی می‌پردازد. این پژوهشِ که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای انجام گرفته به بررسی و تحلیلِ قصاید ناصرخسرو پرداخته است. نتیجۀ پژوهش بیانگر آن است که قاعدهافزایی وزن عروضی تأثیر معنی‌داری در برجسته‌سازی زبانی شعر او داشته است. این برجسته‌سازی در لایۀ آوایی با حذف، کاهش، افزایش و تغییر کمیت در واج‌ها رخ داده است. در لایۀ نحوی نیز گونههای مختلف جابجایی ارکان جمله، شناور بودن ضمیر متصل و الحاق آن به انواع کلمه دیده می‌شود. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد که قاعدهافزایی وزن عروضی در شعر ناصرخسرو، عامل قاعده گاهی‌های آوایی و نحوی بوده و این دو نوع قاعده‌کاهی از ویژگی‌های سبکی این شاعر محسوب می‌شود.
In Nasser Khosrow's poetry, we can see the norms of evasions at different levels of language, each of them has made his literary language stand out. Two types of this linguistic accentuation, namely the lexical straw base and the syntactic straw base, which have a higher frequency of occurrence, have been created through the addition of prosodic weight. Some researchers have considered the advantage of literary language over automatic language in highlighting or foregrounding and placed the types of language highlighting in two groups: rule-enhancing and rule-deprivation. Adding rules means adding rules to automatic language, and it has mostly a musical aspect, and weight and rhyme are its main tools. The straw rule or norm avoidance means reducing the normal rules of the language and it has different types. Layered stylistics is a new method in the field of literary criticism that analyzes different layers of a literary work. This research, which was carried out in the descriptive-analytical way and the tool of library information collection, has investigated and analyzed the poems of Nasser Khosrow. The result of the research shows that the addition of prosodic weight has a significant effect on the linguistic prominence of his poetry. This highlighting has occurred in the phonetic layer by removing, reducing, increasing and changing the quantity in the phonemes. In the syntactic layer, different types of shifting of the sentence elements, the floating of the connected pronoun and its addition to the types of words can be seen. The result of the research shows that the addition of prosodic weight in Nasser Khosrow's poetry is the factor of sometimes phonetic and syntactical rules, and these two types of rules are considered to be stylistic features of this poet.
کتاب¬ها
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
افراشي، آزيتا. (1386). ساخت زبان فارسي، تهران: سمت.
حقوقی، محمد. (1371). شعر نو از آغاز تا امروز، تهران:روایت.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1358). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1396). رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس. (1366). آشنایی با عروض و قافیه تهران: فردوس.
صفوی، کوروش. (1373) از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد 1، تهران: سوره مهر.
صفوی، کوروش. (1380). از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد 2، تهران: سوره مهر.
طباطبايي، علاءالدين. (1380). ضرورت و موانع واژه‌سازی، تهران: مركز نشر دانشگاهي.
طوسی، خواجه نصیرالدین. (1369). محمد بن محمد، معیارالاشعار، تصحیح جلیل تجلیل، تهران: جامی.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1390). سبک¬شناسی، رویکردها نظریه¬ها و روش‌ها، تهران: سخن.
ناتل خانلری، پرویز. (1327). وزن شعر فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. (1357). دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل.
وحیدیان کامیار، تقی. (1367). وزن و قافیه شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مقالات
اختریار، ژاله، امامی، فاطمه و ارجمند، مریم. (1403). تحلیل فرمالیستی سه غزل از دیوان شمس. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 15(57)، 66- 86. Doi:10.30495/dk.2023.704823
برزگر خالقی، محمدرضا، و نوروززاده چگینی، وحید. (1390). بررسی ساختار عروضی قصاید فارسی. فنون ادبی، 3(2)، 14- 1.
چینی، فریبا، طاهری، فاطمه سادات، و مدرس¬زاده، عبدالرضا. (1400). بررسی سبک¬شناسانۀ رساله کمال اظهری شیرازی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 14(51)، 372-405. Doi:10.30495/dk.2021.1929786.2258
عیدگاه طرقبه¬ای، وحید. (1391). بررسی بسامدی اختیارات وزنی در قصیده‌های ناصرخسرو. ادب فارسی، 7(1)، 153-168، . Doi:10.22059/jpl.2017.211764.698
فرزاد، مسعود. (1325). مطالعات عروضی در اوزان شعری ناصرخسرو. یادنامۀ ناصرخسرو. مشهد: دانشگاه ناصرخسرو، 422-399.
محسنی، مرتضی و صراحتی جویباری، مهدی. (1396). جنبههای برﺟﺴﺘﮥ سبکی در موسیقی شعر ناصرخسرو. فنون ادبی، 9(1)، 91-108. Doi:10.22108/liar.2017.21417
مقدس، جعفر، و نصراللهی، حمزه. (1387). هماهنگی وزن و محتوا در اشعار ناصرخسرو. عرفانی و اسطوره‌شناسی، 4(12)، 143-99. Dorl:20.1001.1.20084420.1387.4.12.6.3
نجفی، ابوالحسن. (1352). اختیارات شاعری، مجله جنگ اصفهان.
پایان¬نامه¬ها
یوسف زاده، سیاوش. (1390). ضرورت واژه¬سازی و پیشینه آن در ادب فارسی با تکیه بر
آثار منثور ناصرخسرو. پایان نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما دكتر علي ابوالحسني، دانشگاه پیام نور بابل.
References
Books
Afrashi, A. (2008). The construction of the Persian language, Tehran: Samt. [In Persian]
Ahmadi, B. (1992). Text structure and interpretation, Tehran: Center. [In Persian]
Al-Dhaqi, M. (1994). New poetry from the beginning to today, Tehran: Narvait. [In Persian]
Fotuhi Roudmoajni, M. (2010) .Stylistics, approaches, theories and methods, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Nasser Khosro Qabadiani, A. M. (1979). Divan of Poems, edited by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh, Tehran: Institute of Studies Islamic at McGill University. [In Persian]
Natel Khanleri, P. (1947) .The weight of Persian poetry, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Safavi, K. (1995). From Linguistics to Literature, Volume 1, Tehran: Surah Mehr. [In Persian]
Safavi, K. (2002) .From Linguistics to Literature, Volume 2, Tehran: Surah Mehr. [In Persian]
Shafi'i Kadkani, M. R. (1980). Poetry music, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Shafi'i Kadkani, M. R. (2016). Resurrection of Words, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Shamisa, S. (1988). Introduction to Prosody and Rhyme, Tehran: Ferdous. [In Persian]
Tabatabayi, A. (2002). Necessity and obstacles of word formation, Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian]
Tusi, Kh. N. (1991). Muhammad bin Muhammad, Kitar al-Ashar, edited by Jalil Tajil, Tehran: Jami. [In Persian]
Vahidian Kamiyar, T. (1989). Weight and Rhyme of Persian Poetry, Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian]
Article
Akhtaryar Azar, J., Emami, F., & Arjmand, M. (2023) .A Formalistic Analysis of Three Sonnets of Shams .Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 15(57), 66-86. Doi:10.30495/dk.2023.704823. [In Persian]
Barzegar Khaleghi, M. R. & Nowruzzadeh Chegini, V. (2010). Investigation of the Prosodic Structure of Persian Poems. Artifacts, 3(2), 1-14. [In Persian]
Cheini, F., Taheri, F. S., & Modareszadeh, AA. R. (2022). Stylistic analysis of Kamal Azhari Shirazi's treatise. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 14(51), 372-405. Doi:10.30495/dk.2021.1929786 .2258. [In Persian]
Eidgah Torgabeh-ai, V. (2011). Investigation of the frequency of weighty authority in Nasser Khosrow's odes. Persian literature, 7(1), 153-168, Doi:10.220 59/jpl.2017.211764.698. [In Persian]
Farzad, Masoud. (1945). Prosody studies in Naser Khosro's poetic weights. Nasser Khosro's memoir. Mashhad: Nasser Khosrow University, 399-422. [In Persian]
Moghadais, J., and Nasrallahi, H. (2007). The harmony of weight and content in Nasser Khosrow's poems. Mysticism and Mythology, 4(12), 99-143. Dorl:20.1001.1. 20084420.1387.4.12.6.3. [In Persian]
Mohseni, M., & Sorahti Joybari, M. (2016). Prominent stylistic aspects in the music of Nasser Khosro's poetry. Fonon Adabi, 9(1), 91-108. Doi:10.22108/liar.2017.21417. [In Persian]
Najafi, A. (1974). Poetic Options, Isfahan War Magazine. [In Persian]
Thesis
Yousefzadeh, S. (2013). The necessity of word formation and its background in Persian literature based on Nasser Khosrow's prose works, master's thesis, supervisor Dr. Ali Abolhasani, Payam Noor University, Babol. [In Persian]