معرّفی و بررسی تذکرة خلاصة‌الشّعرا (بتخانه)

محورهای موضوعی : فصلنامه بهارستان سخن

محدثه فرخی ¹

1 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد رودان، دانشگاه آزاد اسلامی، رودان، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/05/07 تاریخ پذیرش : 1398/09/16 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: تصحیح, کلید واژه‌ها: نسخ خطّی, تذکره خلاصه الشّعرا (بتخانه), عبداللّطیف عبّاسی گجراتی, صوفی مازندرانی,

چکیده مقاله :

چکیده یکی از شیوه‌های توجّه به هویّت و شناسنامة وجودی جوامع، جمع‌آوری و تدوین نسخ خطّی و برنامه‌ریزی دقیق برای شناسایی و معرّفی این آثار است. در میان نسخ خطّی، تذکره‌ها از آن جهت که بعضاً نام و نشان شاعران و اشعار و آثار آن‌ها را از تحریف زمانه در امان نگاه داشته، حائز اهمّیّتند. در بین تذکره‌ها و سفینه‌های شعرفارسی، تذکره خلاصةالشّعرا (بتخانه) از شهرت خاصی برخوردار است. تذکرة خلاصة‌الشّعرا ذیلی است که بر جُنگ بتخانه نوشته ‌شده است. جُنگ بتخانه، بالغ بر بیش از چهل هزار بیت از منتخبات اشعار متقدّمین و متوسّطین است که توسّط ملاّ محمّد صوفی مازندرانی به همکاری عبداللّطیف عبّاسی در سال (1010ه‍..ق) گردآوری شده است و بعدها در سال (1021 ه‍. ق)، عبداللّطیف عبّاسی گجراتی، علاوه بر نگارش دیباچه، شرح احوال شعرای بتخانه را با ذکر سلاطین و مشایخ معروف عهدشان، به اختصار بر آن افزوده و نام خلاصة‌الشّعرا را بر آن نهاده و هر دو اثر را با هم در یک مجموعة دو جلدی مرتب نموده‌است. در این پژوهش ضمن معرّفی تذکره و نسخه‌های موجود از آن، مختصات سبک شناسی این اثر در دستگاه‌های زبانی، فکری و بلاغی مورد بررسی قرار گرفته‌است.

چکیده انگلیسی:

Abstract         One of the methods in paying attention in the existing identity of societies is collecting and editing of the manuscripts and precise programming to identify and introduce these works. Among the manuscripts, since some of the biographies have kept the names and addresses of their writers, and have been survived up to now, are of specific importance. The biography of Kholasatoshoara ( botkhaneh ) is a footnote which  has been written to the miscellany of Botkhaneh. It has over four thousand stitches, a selection poetry of the ancient or contemporary poets which is collected by Mulla Mohammad Sufi Mazandarani in cooperation with Abdollatif Abbasi in 1010 A. H. and later Abdollatif Abbasi Gojarati , in addition to writing a preface to it, has added the biography of poets together with their contemporary kings and the sages in brief and has arranged it in two volumes called Kholasatoshoara. In this article, by introducing the biography and existing copies of it, we have tried to offer its stylistics specification from the view point of lingual, thought and rhetoric

منابع و مأخذ:

فهرست منابع و مآخذ:

• اوحدی کاشانی، تقی‌الدّین، (1388)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، 8 جلد، تهران: میراث مکتوب، چاپ اوّل.


• بداونی، عبدالقادر، (1379)، منتخب التواریخ، تصحیح توفیق سـبحانی ومولـوی احمدصـاحب، ج 3 ، تهـران: انجمن آثار و مفاخرفرهنگی.


• خوشگو، بندار بن داس، (1959م)، سفینة خوشگو، تصـحیح محمـّد عطاءالـدّین عطاکـاکوی، ج 3، (بهـار، انتشارات ادارة تحقیقات عربی و فارسی)، پتنـه.


• سدارنگانی، هرومل، (1355)، پارسی‌گویان هند و سند، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.


• صمصام الدّوله شاه نوازخان، (1309 ه‍.ق)، مآثرالامرا، به تصحیح میرزا اشرف علی، کلکته، ج۳.


• صوفی مازندرانی، محمّد، (1010 ه‍.ق)، تذکرة بتخانه، نسخة خطّی مجلس شورای اسلامی، دو جلد، شمارة 120 و132 (شماره ثبت 35827 – 4524 ف)، تهران.


• ______________، (1010ه‍.ق)، تذکره بتخانه، نسخة خطّی کتابخانة بادلیان دانشگاه آکسفورد انگلستان، دو جلد، شمارةه (366)، «میکروفیلمی از آن در کتابخانة دانشگاه تهران با شماره ثبت (870 و 879 – ب) موجود است».


• فخرالزّمانی قزوینی، عبدالنّبی، (1362)، تذکره میخانه، به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: اقبال.


• کنبوه، محمّدصالح، (1070 ق)، عمل صالح موسوم به شاه جهان نامه، تصحیح وحید قریشی، لاهور.


• گلچین معانی، احمد، (۱۳۶۳)، تاریخ تذکره‌های فارسی، ۲ج، تهران: کتابخانه سنایی.


• ______________، (1369)، کاروان هند، ۲ ج، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات استان قدس رضوی.


• لاهوری، عبدالحمید ،( 1868)، پادشاه نامه، به کوشش کبیرالدّین احمد و عبدالرّحیم، کلکته.

 

• معین، محمّد، (1363)، فرهنگ فارسی،  6جلد، تهران، امیرکبیر.


• مولانا محمّد عبدالغنی خان، (1999م) تذکرة‌الشعرا، تصحیح و حواشی: محمّد اسلم خان.


• نقوی، سیّد علیرضا، ( 1343)، تذکره نویسی فارسی در هند و پاکستان، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.


• هدایت، رضا قلی خان، (1382)، مجمع الفصحا ، تهران: امیرکبیر، چاپ سوم.