تأثیر تغییرات کالبدی و اجتماعی بر محیط‌های آموزشی فرهنگ‌مدار با رویکرد جامعه‌شناختی (نمونه‌‌پژوهی: کلان‌شهر قم)
محورهای موضوعی : محیطی
1 - گروه معماری، واحد ساوه، دانشگاه آزاداسلامی، ساوه، ایران.
2 - گروه معماری و شهرسازی، واحد ساوه، دانشگاه آزاداسلامی، ساوه، ایران.
کلید واژه: محیط, آموزشی, فرهنگ‌مدار, ادراک, سرمایۀ اجتماعی, جامعه.,
چکیده مقاله :
محیط‌های آموزشی فرهنگ‌مدار نقشی فراتر از انتقال دانش داشته و به‌عنوان بستر بازتولید فرهنگی و اجتماعی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت یادگیری و سلامتروان دانش‌آموزان دارند. در کلان‌شهر قم، ویژگی‌های کالبدی، مؤلفه‌های اجتماعی-فرهنگی همچون ادراک فضایی و الگوهای تعامل، بر کاهش استرس، ارتقای آرامش روانی و تقویت روابط اجتماعی دانش‌آموزان اثرگذار هستند. درمقابل، کم‌توجهی به استانداردهای کالبدی و اجتماعی می‌تواند موجب افت تحصیلی و اختلال در سلامتروان شود. این پژوهش با رویکرد جامعه‌شناختی و روش ترکیبی کیفی–کمی انجام گرفته است. جامعۀ آماری شامل دانش‌آموزان متوسطۀ دوم می‌باشد و بااستفاده‌از نرم‌افزار G*Power، حجم‌نمونه ۵۹۶نفر تعیین و پس‌از پالایش داده‌ها، ۵۸۷پرسش‌نامه معتبر (۵۱گویه براساس طیف لیکرت)، تحلیل شد. برای ارزیابی روایی و برازش مدل از تحلیل عاملی تأییدی کواریانس‌محور استفاده گردید. یافته‌ها نشان داد کیفیت کالبدی مدارس فرهنگ‌مدار رابطه‌ای معنادار با سلامتروان دانش‌آموزان دارد. این نتایج تأکید می‌کند که ارتقای کیفیت کالبدی و اجتماعی مدارس، از رهگذر طراحی و سازمان‌دهی مطلوب و تقویت زمینه‌های فرهنگی-اجتماعی، می‌تواند زمینه‌ساز رشد شناختی، سلامتروان و شکوفایی دانش‌آموزان و در سطح کلان، تقویت سرمایۀ اجتماعی جامعه باشد.
Culture-oriented educational environments play a role beyond mere knowledge transmission, serving as a platform for cultural and social reproduction, and exerting a direct influence on students’ learning quality and psychological well-being. In the metropolitan area of Qom, physical characteristics and socio-cultural components, such as spatial perception and interaction patterns, affect stress reduction, enhancement of mental tranquility, and reinforcement of students’ social relationships. Conversely, neglecting physical and social standards may result in academic decline and psychological disturbances. This study employs a sociological approach with a mixed-methods design (qualitative–quantitative). The statistical population comprised high school students, and using G*Power software, the sample size was determined as 596 individuals. After data screening, 587 valid questionnaires (51 items based on a Likert scale) were analyzed. Confirmatory factor analysis with a covariance-based approach was applied to evaluate validity and model fit. The findings indicate a significant relationship between the physical quality of culture-oriented schools and students’ psychological well-being. These results emphasize that enhancing the physical and social quality of schools—through optimal design, organization, and strengthening of cultural-social foundations—can facilitate cognitive development, mental health, and student flourishing, while at the macro level, reinforcing the social capital of the community.
ایرانی، سعید. فرزان، ایلین. زیرکی، سامره. کنگری، فاطمه. (1404). ارزیابی مدل کارآمدی اجتماعی دانش‌آموزان براساس تحمل عدم‌قطعیت و سازگاری روانی با نقش میانجی تاب‌آوری. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تغییرات اجتماعی-فرهنگی، دورۀ 22، شمارۀ 2؛ (پیاپی 86)، 100-90.
حاتمی‌نژاد، حجت. حاتمی‌نژاد، حسین. زیاری، کرامت‌الله، پوراحمد، احمد. (1401). تبیین الگوهای رفتار جمعی و تأثیر آن بر رشد و شکوفایی کودکان در فضاهای عمومی کلان شهر مشهد. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-شهر پایدار، دورۀ 5، شمارۀ 1، 115-99.
ذکایی‌فر، آرزو. موسی‌زاده، توکل. (1399). نقش سبک‌های فرزند پروری والدین در پیش‌بینی رشد اجتماعی کودکان پیش‌دبستان 5 و 6ساله. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشهای روان‌شناسی اجتماعی، دورۀ 10، شمارۀ 37، 100-87.
سلیمانی، اسماعیل. شیخ‌الاسلامی، علی. موسوی، مهناز. (1395). اثربخشی هوش‌هیجانی بر کفایت اجتماعی و تنظیم هیجانی دانش‌آموزان زورگو (غیرمنضبط). فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-روان‌شناسی تربیتی، دورة 12، شمارۀ 47، 128-103.
سلیمی، امیررضا. (1399). مدارس اجتماعی؛ راهکاری کالبدی برای افزایش تعاملات اجتماعی در بستر محله. فصلنامۀ علمی‌تخصصی-معماری‌شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 15، 5-1.
عبدی، مریم. (1402). واکاوی نقش محوری مدیریت کلاس در شکوفایی مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-تحقیقات راهبردی در تعلیم‌وآموزش‌وپرورش، دورۀ 6، شمارۀ 17، 285-269.
قاری‌زاده، طیبه. محمدی‌فر، محمدعلی. فتحی‌آذر، اسکندر. (1403). مقایسۀ اثر بخشی مراقبت معنوی و تئوری انتخاب بر شکوفایی و سرزندگی تحصیلی دانش آموزان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشهای نوین روان‌شناختی، دورۀ 19، شمارۀ 73، 236-227.
قاسمی، نازنین. یاراحمدی، مهدی. (1399). وجود مکان‌های تجمع اجتماعی در محلات. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-جامعه‌شناسی و فرهنگ، دورۀ 11، شمارۀ 1، 94-80.
قنبری، حمیده، پورشهریاری، مه‌سیما. (1395). سبک‌های شوخ‌طبعی، هوش‌هیجانی و کفایت اجتماعی در دانشجویان. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی اندیشه‌های نوین تربیتی، دورۀ 12، شمارۀ 3، 108-79.
مصلح، سیدقاسم. فرید، ابولفضل. (1400). مدل ساختاری رابطۀ ادراک جوّ مدرسه و رفتارهای برونی‌سازی‌شده با نقش واسطۀ شایستگی اجتماعی-هیجانی. فصلنامۀ علمی‌پژوهشی-پژوهشهای علوم‌شناختی و رفتاری، دورۀ 11، شمارۀ 2؛ (پیاپی 21)، 138-123.
نصیری، نسترن. مشهدی، علی. (1403). بررسی تأثیر درک ابعاد کالبدی فضاهای باز بر تعاملات اجتماعی با نقش میانجی طبیعت و کیفیت مبلمان مور مطالعه دبیرستان دخترانه سمیۀ تهران. فصلنامۀ علمی‌تخصصی-پژوهشهای معماری نوین، دورۀ 4، شمارۀ 2، 50-39.
Adewale, Bukola. Jegede, Foluke. Okubote, Feyisayo. Olagbadegun, Marvelous. (2021). Impact Of Classroom Environments’ On The Academic Performance Of Architecture Students In Covenant University. IOP Conference Series Earth and Environmental Science, 665(1): 1-12.
Afonkina, Y. A. Zhigunova, G. V. (2024). The Self-Actualization Of Disabled Child In Family Environment. Probl Sotsialnoi Gig Zdravookhranenniiai Istor Med, 32(2): 196-202.
Bagais, Reem. Pati, Debajyoti. (2023). Associations Between The Home Physical Environment And Child Self-Regulation: A Conceptual Exploration. Journal Of Environmental Psychology, 90(1): 1-22.
Costa, Ana Rute. (2024). Homing Into School To Create The Ideal Classroom: Young People Want To Combine The Best Of Home And School Learning Environments. Journal Of CoDesign, 21(1), 1–21.
Fraser, Barry.J. (2023). The Evolution Of The Field Of Learning Environments Research. Journal Of Education Sciences, 13(3), 257,1-10.
Hawkins, Georgianne Tiu. Chung, Chloe.S. Hertz, Marci.F. Antolin, Noehealani. (2023). The School Environment And Physical And Social‐Emotional Well‐Being: Implications For Students And School Employees. Journal Of School Health, 93(9): 799-812.
Kuzle, Ana. (2023). Elementary School Children’s Perceptions Of Geometry Classroom As A Psychosocial Learning Environment: An Analysis Of Participant-Produced Drawings. Journal Of Learning Environments Research, 26(2): 379-399.
Long, Banh Thang. Hung, Vu Thanh. (2024). The Impact Of School Environment On Student Health Behaviors: Insights From Qualitative Interviews. International Journal Of Multidisciplinary Research and Analysis,7(5): 2002-2007.
Shaqour, Eman Nabih. Hosney Abo Alela, Aimen. (2021). Improving The Architecture Design Studio Internal Environment At NUB. Journal Of Advanced Engineering Trends, 41(2): 31-39.
Sun, Rongrong. Aziz, Firzan. (2024). A Systematic Literature Review Of Design Considerations, Challenges And Guidelines In Primary School Physical Learning Space Design. Pertanika Journal Of Social Sciences & Humanities, 32(3): 971-998.