نگاهی نُو به محیط‌های یادگیری در ایران: مطالعۀ پژوهشی ارزیابی چندبُعدی اجتماعی، فرهنگی و کارکردی پس‌از بهره‌برداری
محورهای موضوعی : محیطی
مرجان ایل‌بیگی
1
,
محمد قمیشی
2
*
,
علی اصغرزاده
3
,
نیما امانی
4
1 - گروه معماری، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
2 - گروه معماری، واحد دماوند، دانشگاه آزاداسلامی، دماوند، ایران.
3 - گروه معماری، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
4 - گروه مهندسی عمران، واحد چالوس، دانشگاه آزاداسلامی، چالوس، ایران.
کلید واژه: ارزیابی پس‌از بهره‌برداری (POE), محیط, اجتماعی, فرهنگی, رضایت کاربران, فضایی آموزشی.,
چکیده مقاله :
ارزیابی پس‌از بهره‌برداری (POE)، ابزاری کارآمد برای سنجش عملکرد واقعی ساختمان‌ها در شرایط استفادۀ روزمره است؛ به‌ویژه در محیط‌های یادگیری که کیفیت فضایی و بهزیستی روانی نقش کلیدی در فرایند آموزش دارند. این پژوهش با رویکردی چندبُعدی اجتماعی، فرهنگی و کارکردی، به‌بررسی مدارس ابتدایی شهر تهران پرداخته و هدف آن آشکار ساختن فاصله میان اهداف طراحی و تجربۀ واقعی کاربران بوده است. داده‌ها ازطریق پرسش‌نامه‌ای اعتبارسنجی‌شده (آلفای کرونباخ = 893/0)، میان 384نفر از معلمان و دانش‌آموزان گردآوری شد. تحلیل‌های آماری (ANOVA و هم‌بستگی پیرسون)، یافته‌ها نشان داد تهویه (586/0r=)، دسترسی به هوای تازه (435/0r=)، کیفیت روشنایی و کیفیت مبلمان/مصالح داخلی (701/0r=)، بیشترین هم‌بستگی را با رضایت کاربران دارند، درحالی‌که ناراحتی حرارتی در تابستان (327/0-r=) و نویز داخلی (369/0r=)، از چالش‌های اصلی محسوب می‌شوند. تحلیل عاملی اکتشافی سه بُعد پنهان رضایت شامل کیفیت فضایی، آسایش حسی و وضوح در گردش فضایی را آشکار ساخت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد بازخوردهای کاربران از محیط‌های آموزشی ماهیتی چندبعدی و وابسته به فضا دارند و طراحی مدارس نیازمند بازنگری کاربرمحور و انطباق با زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی ایران است. براین‌اساس، مجموعه‌ای از راهبردهای طراحی و پیشنهادهای سیاست‌گذاری برای ارتقای کیفیت محیط‌های یادگیری و هم‌سوسازی آن‌ها با تجربۀ زیستۀ دانش‌آموزان و معلمان ارائه شد. این یافته‌ها می‌توانند مبنایی برای تدوین دستورالعمل‌های نوین هنر و علم طراحی فضای آموزشی و الگویی برای پژوهش‌های آتی در حوزۀ POE فراهم آورند.
Post-occupancy evaluation (POE) is an effective tool for assessing the actual performance of buildings under everyday use conditions, particularly in learning environments where spatial quality and psychological well-being play a crucial role in the educational process. This study adopts a multidimensional social, cultural, and functional approach to examine primary schools in Tehran, aiming to reveal the gap between design objectives and users’ real experiences. Data were collected through a validated questionnaire (Cronbach’s alpha = 0.893) from 384 teachers and students. Statistical analyses (ANOVA and Pearson correlation) indicated that ventilation (r = 0.586), access to fresh air (r = 0.435), lighting quality, and interior furniture/materials quality (r = 0.701) showed the strongest correlation with user satisfaction, whereas summer thermal discomfort (r = -0.327) and internal noise (r = -0.369) were identified as major challenges. Exploratory factor analysis revealed three latent dimensions of satisfaction, including spatial quality, sensory comfort, and clarity of spatial circulation. The findings indicate that users’ feedback on educational environments is inherently multidimensional and space-dependent, highlighting the need for user-centered design aligned with Iran’s social and cultural contexts. Accordingly, a set of design strategies and policy recommendations was proposed to enhance the quality of learning environments and harmonize them with the lived experiences of students and teachers. These results can serve as a foundation for developing new guidelines in the art and science of educational space design and provide a model for future POE research.
Almahmood, M., Gulsrud, N. M., Schulze, O., Carstensen, T. A., & Jørgensen, G. (2018). Human-centred public urban space: exploring how the ‘re-humanisation’ of cities as a universal concept has been adopted and is experienced within the socio-cultural context of Riyadh. Urban Research and Practice, 00(00), 1–24. https://doi.org/10.1080/17535069.2018.1539512
Cranz, G., Morhayim, L., Lindsay, G., & Sagan, J. (Hans). (2021). Post Occupancy Evaluation in Architectural Education and Practice. Technology|Architecture + Design, 5(1), 25–30. https://doi.org/10.1080/24751448.2021.1863663
Deed, C. (2024). Five concepts to consider when designing future schools. Design+, 1(1), 4131. https://doi.org/10.36922/dp.4131
Hassanain, M. A., & Iftikhar, A. (2015). Framework model for post-occupancy evaluation of school facilities. Structural Survey, 33(4/5), 322–336. https://doi.org/10.1108/SS-06-2015-0029
Kim, Y. K., Bande, L., Aoul, K. A. T., & Altan, H. (2019). Using Energy Audit with POE Study to Reduce Energy Performance Gap in an Office Building in UAE. ZEMCH 2019 Zero Energy Mass Custom House 2019 International Conference, March 2020, 97–104.
Kustiani, & Khidmat, R. P. (2021). Post-occupancy evaluation based on occupant behavior aspect. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 780(1), 012048. https://doi.org/10.1088/1755-1315/780/1/012048
Lolli, F., Marinello, S., Coruzzolo, A., & Butturi, M. (2022). Post-Occupancy Evaluation’s (POE) Applications for Improving Indoor Environment Quality (IEQ). Toxics, 10(10), 626. https://doi.org/10.3390/toxics10100626
Meir, I. A., Garb, Y., Jiao, D., & Cicelsky, A. (2009). Post-occupancy evaluation: An inevitable step toward sustainability. Advances in Building Energy Research, 3(1), 189–219. https://doi.org/10.3763/aber.2009.0307
Mustafa, F. A. (2017). Performance assessment of buildings via post-occupancy evaluation: A case study of the building of the architecture and software engineering departments in Salahaddin University-Erbil, Iraq. Frontiers of Architectural Research, 6(3), 412–429. https://doi.org/10.1016/j.foar.2017.06.004
Nguyen, B. K. (2012). Developing a Framework for Assessing Sustainability of Tall-Building Projects. Developing a Framework for Assessing Sustainability of Tall- Building Projects, I(August). http://etheses.whiterose.ac.uk/2733/
Palmer, J. (2018). Post-Occupancy Evaluation Of Buildings. In A Handbook of Sustainable Building Design and Engineering (pp. 435–444). Routledge. https://doi.org/10.1201/9781315172026-31
Preiser, W. F. E. (1995). Post-occupancy evaluation: How to make buildings work better. Facilities, 13(11), 19–28. https://doi.org/10.1108/02632779510097787
Preiser, W. F. E., White, E., & Rabinowitz, H. (2015). Post-Occupancy Evaluation (Routledge Revivals). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315713519
Rahanjam, B. A., & Ilbeigi, M. (2021). Post-Occupancy evaluation of office buildings’ indoor environmental quality from the perspectives of architects and non-architects (case study: Iran). Journal of Building Engineering, 42. https://doi.org/10.1016/j.jobe.2021.102782
Riley, M., Kokkarinen, N., & Pitt, M. (2010). Assessing post occupancy evaluation in higher education facilities. Journal of Facilities Management, 8(3), 202–213. https://doi.org/10.1108/14725961011058839
Roberts, C. J., Edwards, D. J., Hosseini, M. R., & Mateo-Garcia, M. (2019). POST-OCCUPANCY EVALUATION: A REVIEW OF LITERATURE 1 De-Graft Owusu-Manu. Engineering, Construction and Architectural Management, 5.
Roberts, C. J., Edwards, D. J., Hosseini, M. R., Mateo-Garcia, M., & Owusu-Manu, D. G. (2019). Post-occupancy evaluation: a review of literature. Engineering, Construction and Architectural Management, 26(9), 2084–2106. https://doi.org/10.1108/ECAM-09-2018-0390/FULL/HTML
Sadrizadeh, S., Yao, R., Yuan, F., Awbi, H., Bahnfleth, W., Bi, Y., Cao, G., Croitoru, C., de Dear, R., Haghighat, F., Kumar, P., Malayeri, M., Nasiri, F., Ruud, M., Sadeghian, P., Wargocki, P., Xiong, J., Yu, W., & Li, B. (2022). Indoor air quality and health in schools: A critical review for developing the roadmap for the future school environment. Journal of Building Engineering, 57, 104908. https://doi.org/10.1016/j.jobe.2022.104908
SAHU, P. K., & Judson, L. (2022). Post Occupancy Evaluation in Monolithic Concrete Buildings. International Journal of Sustainable Building Technology. https://doi.org/10.37628/ijsdt.v6i1.1021
Sanni-Anibire, M. O., & Hassanain, M. A. (2016). Quality assessment of student housing facilities through post-occupancy evaluation. Architectural Engineering and Design Management, 12(5), 367–380. https://doi.org/10.1080/17452007.2016.1176553
Shieh, J.-C., & Wang, T.-Y. (2021). Post-Occupancy Evaluating Space Utilization of Elementary School Libraries. IASL Annual Conference Proceedings. https://doi.org/10.29173/iasl7705