تبیین ادراک‌اجتماعی بر بازنمایی «روح‌مکان-حس‌مکان»؛ از منظر معناشناسی در فضاهای فرهنگی هویت‌مند
محورهای موضوعی : محیطی
محمد دبدبه
1
*
,
حبیب شاه‌حسینی
2
*
,
مرتضی صدیق
3
1 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
2 - گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاداسلامی، تبریز، ایران.
3 - گروه معماری و شهرسازی، مؤسسۀ آموزش عالی دیلمان، دیلیمان، ایران.
کلید واژه: فضاهای فرهنگی, هویت, ادراک‌اجتماعی, روح‌مکان-حس‌مکان, معناشناسی.,
چکیده مقاله :
فضاهای فرهنگی همواره بستری برای شکل‌گیری هویت جمعی و انتقال معانی در بستر اجتماع بوده‌اند. دراین‌میان، آنچه به فضا معنا و جان می‌بخشد، پیوند میان ادراک‌اجتماعی و بازنمایی «روح‌مکان-حس‌مکان»، است. مطالعۀ حاضر باهدف واکاوی تأثیر ادراک‌اجتماعی بر نحوۀ تبلور این مفاهیم در فضاهای فرهنگی هویت‌مند و از منظر معناشناسی، به‌دنبال پاسخ به‌این پرسش است‌که-چگونه تجربۀ جمعی و تفسیرهای ذهنی کاربران از مکان، در ایجاد احساس‌تعلق و هویت‌فضایی نقش‌آفرینی می‌کنند. این پژوهش از روش کیفی با رویکرد پدیدارشناسی بهره می‌برد تا ارتباطات معنادار میان ادراک‌اجتماعی و مفاهیم روح‌مکان و حس‌مکان، را در فضاهای فرهنگی هویت‌مند بررسی کند. گردآوری داده‌ها ازطریق تحلیل متون نظری، منابع تاریخی، و نشانه‌های فرهنگی انجام پذیرفته و تلاش شده است تا از رهگذر خوانش لایه‌های معنایی و نشانه‌شناختی، جایگاه تجربۀ زیسته و معناهای جمعی در ساختار فضایی تبیین شود. یافته‌ها برآن است‌که ادراک‌اجتماعی نه‌تنها در تجربۀ حسی-فضایی افراد از مکان، بلکه در بازتولید معانی نهفته درآن فضاها نیز نقش محوری دارد. «حس‌مکان»، در بستر تعاملات اجتماعی، حافظۀ جمعی و نمادهای فرهنگی تقویت می‌شود و در قالب «روح‌مکان»، بازتاب می‌یابد؛ روحی که با لایه‌های معنایی پنهان در ساختار فضایی گره‌خورده است. درنتیجه، پژوهش موردتبیین آشکار ساخت که درک اجتماعی از مکان، از رهگذر لایه‌های معنایی و ادراکی، می‌تواند بازنمایی‌های غنی‌تری از روح‌مکان و حس‌مکان در فضاهای فرهنگی فراهم آورد. این ادراک، برساخته‌ای است از حضور فعالانۀ کاربران، خاطره‌های مشترک و معناهای نمادینی که در ساختار کالبدی و نظم‌فضایی جای می‌گیرند. ازاین‌رو، طراحی فضاهای فرهنگی هویت‌مند در عصر معاصر نیازمند توجه‌به زبان مشترک کاربران و ارزش‌های بومی و اجتماعی در قالبی معناشناختی است.
Cultural environments have long served as platforms for shaping collective identity and conveying meaning within social contexts. What breathes life and significance into these spaces is the interplay between social perception and the representation of genius loci and sense of place. This study aims to explore how social perception influences the manifestation of these concepts within identity-oriented cultural environments, adopting a semantic approach to their interpretation. This research employs a qualitative phenomenological approach to explore the meaningful connections between social perception and the concepts of genius loci and sense of place within identity-oriented cultural spaces. Data were gathered through the analysis of theoretical texts, historical sources, and cultural symbols. By decoding semantic and semiotic layers, the study elucidates the role of lived experience and collective meaning in shaping spatial structures. Findings suggest that social perception plays a central role not only in individuals’ spatial-sensory experiences but also in the reproduction of the latent meanings embedded in those spaces. Sense of place is nurtured through social interactions, collective memory, and cultural symbols, and is ultimately reflected as genius loci—a spirit interwoven with the hidden semantic layers of spatial form. The study concludes that social understanding of place, through perceptual and semantic dimensions, fosters richer representations of genius loci and sense of place in cultural environments. This perception is a construct of active user engagement, shared memories, and symbolic meanings embedded in the physical and spatial order. Therefore, the design of identity-oriented cultural environments in the contemporary era necessitates attention to the users’ shared language and indigenous social values within a semantic framework.
Akdağ, Nurcihan. Gülin Beyhan, Şefika. (2024). A Study On Sensory Analysis Of Memory Places. Journal Of Arts, 13(6): 1-30.
Balogun, Shyngle K. Aruoture, Ezekiel. (2024). Cultural Homogenization Vs. Cultural Diversity: Social Media's Double-Edged Sword In The Age Of Globalization. African Journal of Social and Behavioural Sciences (AJSBS), 14(4): 1491-1512.
Bidwell, Nicola J. Browning, David. (2010). Pursuing Genius Loci: Interaction Design And Natural Places. Journal Of Pers Ubiquit Comput, 14(1): 15-30.
Cordonnier, Aline. Rosoux, Valérie. Gijs, Anne-Sophie. Luminet Olivier. (2022). Collective Memory: An Hourglass Between The Collective And The Individual. Journal Of Memory. Mind & Media. 1(e8): 1-16.
Feist, Jim. (2022). Significance In Language: A Theory Of Semantics (1st ed.). Routledge.
Greenberg, Gabriel. (2021). Semantics Of Pictorial Space. Journal Of Review of Philosophy and Psychology, 12(4): 1-41.
Heidegger, Martin. (1971). Poetry, Language, Thought. Harper & Row.
Karplus, Yuval. Meir, Avinoam. (2013). The Production Of Space: A Neglected Perspective In Pastoral Research. Journal Of Environment And Planning D Society And Space, 31(1): 23-42.
Mansour, Hasan Mahmoud. Alves, Fernando Brandão. Da Costa, António Ricardo. (2023). A Comprehensive Methodological Approach For The Assessment Of Urban Identity. Journal Of Sustainability, 15(18): 1-26.
Matlovičová, Kvetoslava. (2024). The Triadic Nexus: Understanding The Interplay And Semantic Boundaries Between Place Identity, Place Image, And Place Reputation. FOLIA GEOGRAPHICA International Scientific Journal, 66(1): 69-100.
Natarajan, Lucy. (2017). Socio-Spatial learning: A Case Study Of Community Knowledge In Participatory Spatial Planning. Journal Of Progress In Planning, 111(1): 1-13.
Norberg-Schulz, Christian. (1979). Genius Loci: Towards A Phenomenology Of Architecture. Rizzoli.
Oladapo Makinde, Olusola. Amao, Funmilayo. (2024). Henri Lefebvre Theory Of Space And Social Production Philosophy: A Critical Interpretation. Global Journal Of Arts Humanity And Social Sciences, 4(1): 67-80.
Ramyar, Reza. (2022). Learning From Tradition: The Role Of Environment Perception Layers In Space Making- The Case Of The Persian Garden. Journal Of Urban Management, 9(2): 238-249.
Relph, Edward. (1976). Place And Placelessness. Pion.
Rezeg, Ahmed. Stéphane, Roche. Eveno, Emmanuel. (2025). Toward A Sense Of Place Unified Conceptual Framework Based On A Narrative Review: A Way Of Feeding Place-Based GIS. Journal Of Land, 14(1): 1-36.
Riva, Giuseppe. (2018). The Neuroscience Of Body Memory: From The Self Through The Space To The Others. Journal Of Cortex, 104(1): 241-260.
Seamon, David. (2012). Place, Place Identity, And Phenomenology: A Triadic Interpretation Based On J.G. Bennett’s Systematics. The Role Of Place Identity In The Perception, Understanding, And Design Of Built Environments, 3-21.
Soltani, Saeid. Kırcı, Nazan. (2019). Phenomenology And Space In Architecture: Experience, Sensation And Meaning. International Journal Of Architectural Engineering Technology, 6(1): 1-6.
Strandberg, Carola. Ek Styvén, Maria. (2024). The Multidimensionality Of Place Identity: A Systematic Concept Analysis And Framework Of Place-Related Identity Elements. Journal Of Environmental Psychology, 95(102257): 1-18.
Tuan, Yi-Fu. (2001). Space And Place: The Perspective Of Experience. University Of Minnesota Press.
Twigger-Ross, Clare. Uzzell, David. (1996). Place And Identity Processes. Journal Of Environmental Psychology, 16(3): 205-220.
Udoudom, Uduak. Bassey, Borono. George, Kufre. Asukwo Etifit, Samuel. (2024). Impact Of Symbolic Interactionism, Pragmatism And Social Constructionism On Communication And Media Practice. International Journal Of Humanities Education And Social Sciences, 2(1): 1-25.
Vecco, Marilena. (2020). Genius loci As A Meta-Concept. Journal Of Cultural Heritage, 41(1): 225-231.
Wartmann, Flurina M. Purves, Ross S. (2018). Investigating Sense Of Place As A Cultural Ecosystem Service In Different Landscapes Through The Lens Of Language. Journal Of Landscape And Urban Planning, 175(1): 169-183.
Yıldız, Özlem. Alkan Bala, Havva. (2022). Genius Logi: Towards The Phenomenology Of Gated Community. DEPARCH Journal Of Design Planning And Aesthetics Research, 1(2): 55-72.