مبنای حقوق بشری استثنائات حمایت از آثار ادبی و هنری

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

سارا حاجی زاده ¹ , ابوطالب کوشا ² , حسین صادقی ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران. (نویسنده مسئول). رایانامه: [e-mail]
2 - استادیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، تهران، ایران. رایانامه: [e-mail]
3 - استادیار گروه آموزشی کسب و کار دانشگاه تهران، تهران، ایران. رایانامه: [e-mail]

تاریخ دریافت : 1400/12/05 تاریخ پذیرش : 1401/02/29 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: حقوق بشر, استثناء, حق آزادی بیان, حق مشارکت در حیات فرهنگی,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: از همان ابتدای وضع قوانین داخلی و خارجی در حوزه حقوق مالکیت ادبی و هنری استثنائاتی از قبیل استفاده شخصی، استفاده توسط کتابخانه ها، موسسات آموزشی و همچنین معیارهایی مانند آزمون سه گام کنوانسیون برن بر حقوق مادی مولفان و هنرمندان وضع گردیده است. از آنجاییکه هدف قانون گذار در وضع قوانین مالکیت فکری حمایت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان می باشد این پرسش مطرح می گردد که علت وجود اسنثنائات مذکور که منجر به استفاده از آثار فکری بدون کسب اجازه از پدیدآورنده می‌گردند چیست؟روش: این پژوهش با روش تحلیلی_توصیفی به مطالعه منابع مرتبط با موضوع و گردآوری اطلاعات پرداخته است.یافته‌ها و نتایج: با بررسی چرایی پیش بینی این استثنائات مشخص می‌گردد که مبانی متعددی همچون حمایت از حق های بشری، عوامل اقتصادی، برقراری رفاه و عدالت اجتماعی، عوامل ناشی از توسعه فن آوری و در حقوق ایران دلایل فقهی منجر به پیش بینی استثنائات گردیده است. مقاله حاضر صرفا با پرداختن به یکی از این مبانی که حمایت از حق های بشری می باشد نتیجه گیری می نماید رویکرد حقوق بشر حفظ تعادل بین حقوق پدیدآورندگان آثار فکری و منافع جامعه در دسترسی به این آثار است و حق های بشری همچون آزادی بیان، آزادی دسترسی به اطلاعات، بهره مندی از منافع پیشرفت های عملی و مشارکت در حیات فرهنگی از مبانی اصلی وضع استثنائاتی در حمایت از آفرینش‌های فکری بوده اند.

چکیده انگلیسی:

Field and Aims: From the early  national and international  intellectual property  legislation for artistic and literary works, some exceptions such as personal use, use by libraries, educational institutions, as well as criteria such as the three-step test of the Berne Convention, were legislate on the material  rights of the authors of  artists and literary  works. As the purpose followed by the lawmakers of intellectual property  is to  protect the intellectual and material  rights of the authors, the question arises that what is the reason for the existence of these exceptions that lead to the use of intellectual property without the permission of the creator?      Method: This research has studied the relevant sources and collected information by descriptive-analytical method.           Findings and conclusion: With regard to reasons for anticipating these exceptions, it is concluded that  there are some grounds  for these exceptions ,including the human rights protection ,economic factors , welfare and social justice , technology development issues and  in Iran jurisprudential grounds. The present article concludes only by addressing one of these principles, which is the protection of human rights, that the human rights approach leads to maintaining the balance between the rights of the authors and the interests the society has in using these  literary and artistic works. Such human rights as the freedom of speech, access to the information and use of practical developments and participation in cultural life are among the basic grounds for imposing these exceptions on the intellectual property rights.

منابع و مأخذ:

- امیرارجمند، اردشیر و حبیبی مجنده، محمد. (1384). جایگاه حقوق مالکیت معنوی در نظام بین‌المللی حقوق بشر. مجله‌نامه مفید، 9(52)، 24-3.

http://law.mofidu.ac.ir/article_46815.html

-ابطحی، فاطمه، قبولی درافشان، سید محمد مهدی، محسنی، سعید. (1392). حق تعقیب پدیدآورنده اثر هنری (مطالعه تطبیقی در حقوق اتحادیه اروپا، فرانسه و انگلستان). مطالعات حقوق تطبیقی، 4(1)، 22-1.

https://jcl.ut.ac.ir/article_35227.html

-حبیبا، سعید و شاکری، زهرا. (1390). دکترین استیفای حق در حقوق مالکیت فکری. چاپ دوم. سمت.

-حبیبی مجنده، محمد. (1395). حق دسترسی به اطلاعات و کپی‌رایت در فضای مجازی. فصلنامه حقوق پزشکی، ویژه‌نامه حقوق مالکیت فکری، 35-7.

https://ijmedicallaw.ir/browse.php?a_id=640&slc_lang=fa&sid=1&printcase=1&h

-حبیبی مجنده، محمد. (1392). هم افزایی کپی‌رایت و آزادی بیان. دوفصلنامه حقوق تطبیقی، 9(1): 66-47.

http://ensani.ir/fa/article/386285

-حبیبی مجنده، محمد. (1394). حقوق مالکیت فکری و حقوق بشر تعامل‌ها و تعارض‌ها. چاپ اول. انتشارات دانشگاه مفید.

-حبیبا، سعید، شاکری، زهرا. (1391). مبحثی در محدودیتها و استثنائات حقوق مالکیت ادبی و هنری. مطالعات حقوق تطبیقی، 3(1)، 54-37.

https://jcl.ut.ac.ir/article_32104.html

-حسینی نیک، سید عباس. (1397). حقوق نشر، چاپ اول. مجد.

-حبیبا، سعید و شاکری، زهرا. (1394). منافع عمومی و حقوق مالکیت ادبی و هنری. چاپ اول. انتشارات دانشگاه تهران.

-حکمت نیا، محمود. (1395). اصل سرزمینی مبنای نظری و آثار آن در نظام حقوق مالکیت فکری. مجله حقوق اسلامی، 6(20)، 36-7.

http://hoquq.iict.ac.ir/article_22572.html

-زرکلام، ستار. (1387). حقوق مالکیت ادبی و هنری. چاپ اول. سمت.

-شیخی، مریم (1394). اصول حقوق مالکیت فکری، چاپ اول، تهران: نشر میزان.

-صفاری نیا، محیا. (1395). حقوق فرهنگی در نظام بین‌المللی حقوق بشر، حرکت کم شتاب در بستر پرتلاطم. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، 20(2)، 113-77.

http://ensani.ir/fa/article/361834

-عالیخانی، سکینه؛ حبیبا، سعید؛ عالی پور، حسن؛ الهی منش، محمدرضا. (1400). چالش‌ها و راهکارهای حمایت کیفری از آفریده‌های فکری و هنری مد(مطالعه تطبیقی نظام‌های ایران، فرانسه و امریکا). فصلنامه مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 22(56)، 264-241.

http://www.jccs.ir/article_142128.html

-قاری سیدفاطمی، سید محمد. (1381). مبانی توجیهی-اخلاقی حقوق بشر معاصر. تحقیقات حقوقی، 5(35 و 36): 111-192.

https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56555.html

-کرمی، رضا. (1400). محدودیت آزادی بیان در منشور آفریقایی حقوق بشر و مردم. فصلنامه علمی تحقیقات حقوقی بین‌المللی. 14(54): 220-201.

http://alr.iauctb.ac.ir/article_686942.html

-مهرپور، حسین. (1370). دیدگاه اسلام در مورد آزادی عقیده و بیان. نشریه دادنشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، (27)، 75-51.

http://ensani.ir/fa/article/15735

-مهرپور، حسین. (1390). آزادی بیان در اعلامیه جهانی حقوق بشر، گزارش کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران. مجموعه مقالات حقوق بشر در جهان معاصر: دغدغه‌ها و دیدگاه‌های حقوقدانان و فقهای ایرانی.

-موثق سیچانی، مریم. (1392). حوزه عمومی در فضای مجازی و مقایسه آن با فضای غیرمجازی. [پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق دانشگاه قم].

-میرمحمد صادقی، حسین. (1390). رابطه بین مالکیت فکری و حقوق بشر. نشریه ماوی.

http://www.razmilawyer.ir/articles/5095/

-نوریان، مهدی، آدینه، روح الله. (1396). دسترسی و مشارکت فرهنگی، حق شهروندی در برخورداری فرهنگی. مطالعات میان فرهنگی، 12(31): 91-67.

https://icsq.journals.iau.ir/article_535336.html

-یوسفی، مهدی (1389). حق آزادی بیان و حق مالکیت ادبی و هنری. [پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دانشگاه تهران].

 

-Buss, k. (2015). Copyright and Free Speech: The Human Rights Perspective: Baltic Journal of Law and Politics.

https://www.researchgate.net/publication/297608634_Copyright_and_Free_Speech_The_Human_Rights_Perspective

- Chapman, Audrey. (2001). Approaching Intellectual Property as a Human Right: obligations related to Article 15 (1) (c): Copyright Bulletin, vol. 40(3).

https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000125505

-Dusolliert, S, Oullet, Y. Buydens, M. (2000). Copyright and Access to Information in the Digital Environment: Copyright Bulletin.

https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000123894

-Drahos, peter. (1998). The Universality of intellectuall property rights: origins and development.

https://www.wipo.int/edocs/mdocs/tk/en/wipo_unhchr_ip_pnl_98/wipo_unhchr_ip_pnl_98_1.pdf

-Fischman Afori, Orit. (2004). Human Rights and Copyright: The Introduction of Natural Law Considerations into American Copyright Law into American Copyright Law: Fordham Intellectual Property Media and Entertainment Law Journal,14(2).

https://ir.lawnet.fordham.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1420&context=iplj

-Hugenholtz, P.Bernt. (2001). Copyright and Freedom of Expression in Europe. oxford university press.

Hilly, Reto. (2011). Individual, Multiple and Collective Ownership, what impact on competition?: Institute for intellectual property and competition law research paper.

https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1774802

-Helfer, Laurence,W.Austin, Graeme (2011). Human Rights and Intellectual Property Mapping the Global Interface: Cambridge University Press.

https://scholarship.law.duke.edu/faculty_scholarship/2322/

-Helfer, Laurence. (2007). Toward a Human Rights Framework for Intellectual Property: U.C.Davis Law Review, vol 40.

https://lawreview.law.ucdavis.edu/issues/40/3/intl-rights-approaches-to-ip/DavisVol40No3_Helfer.pdf

W.Austin, Graeme. (2017). Authors’ Human Rights and Copyright Policy: Columbia Journal of Law &The Arts. 40(4).

https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3018950