بررسی و تحلیل عناصر داستانی در افسانه‌های تخیّلی بختیاری (مطالعۀ موردی: قصّۀ گنجشک به لهجۀ محلّیِ فارسانی)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات لری

حمزه محمدی ده چشمه ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
حمید رضایی ² (دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، ایران.)
الهام محمودی ³ (کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/01/29 تاریخ پذیرش : 1397/04/23 تاریخ انتشار : 1399/05/01

کلید واژه: عناصر داستانی, گویش بختیاری, ادبیّات شفاهی, افسانه‌های محلّی, قصّۀ گنجشک,

چکیده مقاله :

افسانه‌های بختیاری با گویشی ساده و نزدیک به زبان فارسی و با تلفیقی از زبان محلّی روایت می‌شوند. این در حالی است که در بیان وجوه دیگر ادبیّات عامه؛ یعنی زبان‌زدها و ضرب‌المثل‌ها، افسانه‌ها و قصّه‌ها، پایۀ اصلی در روایت، گویش منطقۀ مورد نظر است. قصّه‌های بختیاری علاوه بر نزدیکی زبانی با افسانه‌های مناطق مرکزی ایران، از شباهت معنایی و ساختاری برخوردارند؛ به‌طوری که با انجام تغییراتی اندک در این افسانه‌ها، می‌توان اغلب آن‌ها را به مَتَل‌هایی قابل‌فهم برای شنوندگان و مخاطبان دیگر مناطق تبدیل کرد. جمع‌آوری این‌گونه قصّه‌ها گذشته از اهمیّتی که در زمینۀ مردم‌شناسی، جامعه‌شناسی، تاریخ اجتماعی اقوام و ... دارد، از نظر زبانی؛ یعنی دربرگرفتن نحو، واژگان و نوع تلفّظ آ‌ن‌ها، از اهمیّت شایانی برخوردار است؛ چراکه با حفظ و ضبط این قصّه‌ها می‌توان ساختار نحوی، واژگان و تلفّظ آن‌ها را ثبت کرد و در دوره ‌ای که بیشتر گرایش به استفاده از زبان رسمی است و کم‌کم لهجه‌ها و گویش‌ها در حال نابودی هستند، از این طریق به حفظ لهجه‌ها و گویش‌های مختلف کمک کرد. بر همین اساس، در این پژوهش یکی از افسانه‌های محلّی بختیاری (قصّۀ گنجشک) به لهجۀ فارسانی جمع‌آوری و آوانویسی گردیده و سپس با استفاده از روش توصیفی و تحلیل محتوا، عناصر داستانی در این قصّه، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‌ است. با توجّه به از بین‌رفتن بسیاری از لهجه‌ها و گویش‌ها در عصر جدید، هدف از پژوهش پیشِ رو ضرورت حفظ این‌گونه قصّه‌ها و گویش مورد استفاده در آن‌هاست.

چکیده انگلیسی:

Bakhtiari myths are narrated in simple language and it appeared so close to Farsi language, which combined with local one. However, in expressing other aspects of public literature, ie, tongues and proverbs, myths and stories, the main source of narration is the dialect of the area in question. Bakhtiari tales have semantic and structural similarities to linguistic proximity and the legends of the central regions of Iran. Regarding a few changes to these myths, most of them can be converted to a potential source of material for most audiences even in other regions. Apart from the importance of collecting such stories in the field of anthropology, sociology, social history of ethnic groups, etc., in terms of language, the inclusion of syntax, vocabulary and type of pronunciation, they have great importance in the structure of the tales. It is possible to record the syntax, vocabulary and pronunciation of their syllables by preserving and recording the stories. Moreover, in a period, it tends to use the official language to help disappearing dialects; accordingly, in this research one of the local myths of Bakhtiari (Sparrow story) has been collected and translated into Persian accent. Then, considering the descriptive method and content analysis, the story elements in this story have been analyzed. Due to the disappearance of many dialects and the new ones, the purpose of the present research is to preserve the stories and dialect used among them.

منابع و مأخذ:

کتاب­ ها

- اشمیت، رودیگر، (1383)، راهنمای زبان‌های ایرانی، ترجمه آرمان بختیاری و دیگران، ج2، تهران: ققنوس. 

- الول ساتن، ل. پ، (1384)، قصّه‌های مشدی گلین خانم، به‌کوشش اولریش مارزلف و دیگران، تهران: سروش.

- پارسی‌نژاد، کامران، (1378)، ساختار و عناصر داستان، تهران: انتشارات حوزۀ هنری.

- پراپ، ولادیمیر، (1371)، ریشه­های تاریخی قصّه­های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.

- حسین‌پور، علی، (1391)، فرهنگ و ادبیّات کودکان بختیاری، چاپ اوّل، شهرکرد: انتشارات نیوشه.

- خدیش، پگاه، (1378)، ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی، تهران: علمی و فرهنگی.

- دقیقیان، ویکتوریا، (1385)، افسانه‌های بختیاری، تهران: نشر روشن.

- ذوالفقاری، حسن، (1384)، زبان و  ادبیّات عامّۀ ایران، تهران: سمت.

- زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1372)، بحر در کوزه؛ نقد و تفسیر قصّه‌ها و تمثیلات مثنوی، تهران: علمی و فرهنگی.

- سیگر، لیندا، (1374)، خلق شخصیّت‌های ماندگار، ترجمه عبّاس اکبری، تهران: مرکز گسترش سینمای تجربی.

- صالحی، علی، (1369)، ایل بزرگ بختیاری (فرهنگ واژگان بختیاری)، تهران: اطلس.

- طهماسبی، جهان‌بخش، (1391)، اوسانه‌های لردگان، شهرکرد: انتشارات نیوشه.

- عسگری سودجانی، بهمن و همکاران، (1394)، سیمای فرهنگ و طبیعت استان چهارمحال و بختیاری، تهران: انتشارات کریم‌خان زند.

- قنبری‌عُدیوی، عبّاس، (1391)، فولکلور مردم بختیاری، چاپ اوّل، شهرکرد: انتشارات نیوشه.

- لریمر، د. ل، (1353)، فرهنگ مردم کرمان، ترجمۀ فریدون وهمن، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

- لیموچی، کتایون، (1385)، افسانه‌های مردم بختیاری، تهران: انتشارات پازی‌تیگر.

- مارزلف، اولریش، (1376)، طبقه‌بندی قصّه‌های ایرانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: سروش.

- محجوب، محمّدجعفر، (1387)، ادبیّات عامیانۀ ایران، تهران: نشر چشمه.

- میرصادقی، جمال، (1376)، عناصر داستانی، تهران: سخن.

- ناتل‌خانلری، پرویز، (1374)، تاریخ زبان فارسی؛ زبان‌ها و گویش‌های ایران، تهران: سمت.

مجلّات

- جهازی، ناهید، (1388)، «جنبه‌های نمایشی قصّه‌های هفت‌دختران»، مجلۀ فرهنگ مردم ایران، ش 14، صص 28-19.

- رضایی، حمید و ظاهری، ابراهیم، (1394)، «تأثیر جنسیّت بر اشعار عامۀ بختیاری»، مجلّۀ فرهنگ و ادبیّات عامه، ش 7، صص 71-43.

- همایی، رضا و همکاران، (1385)، «تأثیر قصّه‌گویی بر سازگاری کودکان»، مجلّۀ مطالعات روان‌شناختی، دانشگاه الزّهرا، تهران، دوره­ 5، شماره 2.

مصاحبه

- خسروی، ماه‌بی‌بی، فارسان، چهارمحال و بختیاری، 15/6/95.