بررسی و تحلیل کارکردهای گیاهان بومی در ضرب المثلهای رایج استان فارس

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

میثم زارع ¹ (دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)
زهرا ریاحی زمین ² (استاد بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/08/02 تاریخ پذیرش : 1401/01/16 تاریخ انتشار : 1401/01/16

کلید واژه: کارکرد, استان فارس, گیاه, ضرب‌المثل‌,

چکیده مقاله :

ضرب المثل ‌ها بخش مهمی از فرهنگ و ادبیات عامه‌ اند و عناصر طبیعی که در زندگی مردم نقش بسزایی دارند، از مهم ترین عناصری هستند که در این شاخه از ادب عامه بازتاب یافته و به صورت ‌های مختلف و با کارکردهای متنوع به کار رفته‌ اند. در این نوشتار، به روش توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتوای کیفی و با استفاده از ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ ای، بازتاب گیاهان بومی و کارکردهای آن در مثل‌ های استان فارس، از زوایای گوناگون بررسی گردیده ‌است. یافته ‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عناصری مانند شکل ظاهری گیاهان، محل رشد و نمو، کاربرد غذایی و دارویی، شکل نوشتاری در مَثَل ‌ها مورد توجه قرار گرفته است تا با استفاده از این ابزارها و مؤلفه ‌ها، مسائلی همچون بی‌ ارزشی، فراموش‌کردن هویت و گذشته، طفیلی‌بودن، بی‌ نصیب و بی‌قسمت بودن، منفعت‌طلبی، انجام کار سودمند، پرهیز از هم نشین بد و داشتن دانش زیاد به تصویر کشیده شود.

چکیده انگلیسی:

Proverbs are an important part of folklore. They have been mainly generated from people's life. Natural elements, which have a vital role in people's lives, are among the most critical elements that have been widely reflected in proverbs and have been employed in different ways within various topics in this branch of folklore. In this work, an attempt has been made to evaluate the reflection of the plants on the Fars proverbs from different viewpoints using a descriptive-analytical method, qualitative content analysis, and a library-data-collection tool. The results of this research show that elements such as plant shape, location of plants growth, food and medicine applications, and written form in the triangles have been considered to be used as tools for the description of issues such as worthlessness, forgetting identity and the past, being nothing, being impoverished, being greedy, doing useful work, avoiding bad companions and having a lot of knowledge. 

منابع و مأخذ:

• آزاده، حسین. (1388). ضرب‌­المثل­‌های شمال فارس، شیراز: بنیاد فارس­شناسی و تخت جمشید.


• آزاده، حسین. (1394). ضرب­‌المثل‌­های سیوندی، جلد اول، شیراز: نوید شیراز- قطب علمی پژوهش­های فرهنگی ادبی فارس دانشگاه شیراز.


• اسکندری، اکبر و اسکندری، نسرین. (1385). ارسنجان­‌نامه، شیراز: نوید شیراز.


• اسکندری، مجید.(1393). طبیعت‌­گردی با گیاهان ایران، تهران: ایران­شناسی.


• اقتداری لارستانی، احمد.(1371). لارستان کهن و فرهنگ لارستانی، چاپ دوم، تهران: جهان معاصر.


• انصاری، جلیل.(1387). ضرب­‌المثل‌­های رایج لری ممسنی، ممسنی: فریاد کویر.


• بذرافکن، جلال.(1389). فرهنگ مردم داریون، شیراز: آوند، بنیاد فارس شناسی.


• برزگر، سبحان. (1395). تاریخ و فرهنگ بوانات، شیراز: نامۀ پارسی.


• بوستانی، رؤیا. (1389) «مطالعه و بررسی پراکنش گونه‌­های مختلف جاشیر در ایران»، مجموعۀ مقالات همایش ملی گیاهان دارویی، دانشکده منابع طبیعی ساری، صص1-18


• بهار، مهرداد. (1362). پژوهشی در اساطیر ایران، توس: تهران.


• بهروزی، علی­نقی. (1348). واژه­‌ها و مثل­‌های شیرازی و کازرونی، شیراز: اداره کل فرهنگ و هنر فارس.


• بهمنیار، محمد. (1369). داستان­نامه بهمنیاری، به کوشش فریدون بهمنیار، تهران: دانشگاه تهران.


• جعفری، بهادر و جعفری، راضیه. (1386). لپویی ستارۀ درخشان، شیراز: ایلاف.


• حسام‌پور، سعید و جباره، عظیم. (1390). دستور زبان و فرهنگ واژه­‌های کوهمرۀ سرخی، شیراز: بنیاد فارس­‌شناسی، آوند اندیشه.


• حسنی، نعمت­اللهی. (1392). آباده؛ دروازه تمدن فارس، اصفهان: پارس ضیا.


• حکمت، علی.(1393). فرهنگ­نامۀ استهبان، تهران: شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ و هنر.


• خدیش، حسین.(1379). فرهنگ مردم شیراز، شیراز: دانشنامۀ فارس.


• فرنبغ‌دادگی، آذر. (1369). بندهش، به کوشش مهرداد بهار، تهران: توس.


• داورپناه، جمیله و ترکمان، غلامحسین.(1391). مجموعه اصطلاحات و ضرب­‌المثل­‌های شیرازی، چاپ چهارم، شیراز: ایلاف.


• رحیمی، حبیب و هاشمی، سهیلا. (1388). جام ارسنجان نما، قم: دانشوران.


• رشیدی، خسرو. (1396). شهرستان خرم بید و فرهنگ مردم آن، شیراز: تخت جمشید- قشقایی.


• ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران، تهران: سمت.


• رنگچی، غلامحسین. (1372). گل و گیاه در ادبیات منظوم فارسی، تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.


• روئین اهلی، پروانه. (1396). ضرب‌­المثل‌­های شهر اهل، شیراز: نوید شیراز.


• سازمان نقشه­برداری کشور. (1384). اطلس نقشه و اطلاعات مکانی (استان فارس)، تهران: سازمان نقشه برداری کشور (سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور).


• سرخوش کرتیس، وستا. (1373). اسطوره‌های ایرانی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.


• شوالیه،ژان و گربران، آلن. (1385). فرهنگ نمادها ، ترجمۀ سودابه فضایلی، جلد چهارم، تهران: جیحون


• صفایی­زاده پاسارگادی، عزیز (1386). یادی از گذشته‌­ها، انتشارات خانه و تصویر ابریشمی.


• عسکری چاوردی، جواد و خدادای، سلیمان (1390). ضرب‌­المثل­‌های محلی پس‌کرانه­‌های شمال خلیج فارس(لامرد)، قم: عطش.


• عمادی، نظام.(1385). گویش مرودشت، شیراز: ایلاف.


• فتوحی رودمعجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر، تهران: سخن.


• فردوسی، ابوالقاسم.(1375). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.


• قاسمیان نسب، منصور.(1395). خورنگان کیست؟ خورنگان کجاست؟، قم:کاریز.


• قزلی­جهرمی، ایرج.(1394). فرهنگ و آداب و رسوم جهرم، جهرم: نشر بوینز.


• کریمی­نژاد، محمد.(1381). اهل نو عروس لامرد، شیراز: نوید شیراز.


• مبینی، مهتاب و شفیعی، آزاده.(1394). «نقش گیاهان اساطیری و مقدس در هنر ساسانی»، جلوۀ هنر، 7(2)، 64-45.


• محجوب، محمد جعفر.(1387). ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، تهران: نشر چشمه.


• مردانی ، اسدالله. (1378). آتالار سوزو: ضرب­‌المثل­‌های ترکی قشقایی(ترکان جنوب ایران)، شیراز: کیان نشر.


• مسلمی،اعظم. (1380). ممسنی بهشت گمشده، مشهد: شیرازگان


• معین، محمد. (1386). فرهنگ معین، تهران: ادنا


• ملک­زاده، محمدجعفر. (1380). فرهنگ زرقان، تهران: نشر آثار فرهنگستان.


• موسوی، سید حسن.(1369). گوشه­‌هایی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم کوهمره، نودان، جروق سرخی فارس، شیراز: لوکس.


• ناصرخسرو. (1384). دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.


• ندیم، مصطفی. (1382). تاریخ ادیان و مذاهب در فارس از اسلام تا عصر سلجوقیان، شیراز: بنیاد فارس­شناسی.


• نظری، جلیل و پیروزه، علی. (1395). «بازتاب گیاهان و درختان در شعر محلی کهگیلویه و بویر احمد»، ادبیات و زبان­های محلی ایران زمین، 6(2)، 119-95.


• نقوی شیرازی، مریم و همکاران. (1396). «شوینده­‌های طبیعی البسه از دیدگاه طب سنتی ایران»، جنگل ایران، 2(4)، 365-.357.


• نوروزی، علی­مدد.(1383). طللوع سبز (تاریخ و فرهنگ مردم کوهمرۀ جروق)، قم: نشر سرور


• هاشمیان، ویدا و فیروزی، عشرت.(1392). جزوه گیاهان دارویی، مشهد: دانشگاه علوم پزشکی مشهد.


• هدایتی، مهرداد.(1388). حرف­‌های گوشه­‌دار مثل­های تر، تعبیرات و اصطلاحات پهلودار فیروزآباد، شیراز: نوید شیراز.


• همایونی، صادق.(2536). یازده مقاله در زمینۀ فرهنگ عامه ، شیراز: انتشارت کل اداره فرهنگ.