نخست شهری

دسترسی آزاد مقاله

1 - تحلیلی بر شبکه و نظام سلسله مراتب شهری استان خوزستان
رحیم سرور محمد امین جرفی

بررسی سلسله مراتب شهری موثرترین راه شناخت سازمان یابی سیستم شهرهاست. در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻛﻮﺷﺶ ﺟﻬـﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻦ اﻧﺪازه ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺷﻬﺮ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺷـﻬﺮی اهمیت زیادی دارد. در استان خوزستان شهرنشینی رﺷـﺪ فزآینده ای داشته همچنین ﺗﻌﺪاد ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮی آن ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ای داﺷﺘﻪ اﺳﺖ چکیده کامل

بررسی سلسله مراتب شهری موثرترین راه شناخت سازمان یابی سیستم شهرهاست. در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻛﻮﺷﺶ ﺟﻬـﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻦ اﻧﺪازه ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺷﻬﺮ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺷـﻬﺮی اهمیت زیادی دارد. در استان خوزستان شهرنشینی رﺷـﺪ فزآینده ای داشته همچنین ﺗﻌﺪاد ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮی آن ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ای داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. پژوهش حاضر با هدف بررسی و شناخت سلسله مراتب و توزیع فضایی شهری در استان خوزستان با روش توصیفی تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته است. لازم به ذکر است پژوهش حاضر دارای رویکرد توسعه ای کاربردی و از نرم افزاهایی از جمله ArcGIS و Grafer جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده نموده است، که نتایج تحقیق نشان داده است در سال 1390 از مجموع 61 شهر استان 30 شهر دارای جمعیت زیر 10 هزار نفر و نشان دهندة افزایش شدید شهرهای بسیار کوچک در استان است. که اهواز به تنهایی 33.8 درصد از جمعیت شهری استان را به خود اختصاص داده است. این موضوع بیانگر اینست که سلسله مراتب شهری در استان خوزستان ناموزون و جهت عدم تعادل را به خود گرفته است، با بررسی و مطالعات صورت گرفته در سال 1390 در استان خوزستان میزان نخست شهری برابر 3.29 درصد می باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

2 - کلان شهر تهران بزرگ و چالش های مدیریت شهری
کریم حمدی دکتر شهرام امیرانتخابی

کلان شهر تهران به عنوان بزرگترین مرکز شهری خاورمیانه، تا دو سده پیش، در مقابل شهرهای تاریخی و پر آوازه ایران زمین، شهری کوچک به شمار می آمد که در حاشیه شمالی ری قرار داشت و مکانی خوش آب و هوا در دامنه های جنوبی البرز محسوب می شد که تحولات سیاسی کشور از دوره صفوی به بعد، چکیده کامل

کلان شهر تهران به عنوان بزرگترین مرکز شهری خاورمیانه، تا دو سده پیش، در مقابل شهرهای تاریخی و پر آوازه ایران زمین، شهری کوچک به شمار می آمد که در حاشیه شمالی ری قرار داشت و مکانی خوش آب و هوا در دامنه های جنوبی البرز محسوب می شد که تحولات سیاسی کشور از دوره صفوی به بعد، بر اهمیت چهار راهی ارتباطی آن صحه نهاد. بویژه از آن جهت که این شهر در مرکزیت و ثقل جغرافیایی جریان حرکت طوایف قدرتمند مدعی حکومت قرار گرفت. تا اینکه از آغاز قاجاریه به پایتختی برگزیده شد و اهمیت روز افزون یافت و با ورود کشور به عصر جدید پس از انقلاب مشروطه و آغاز دوره پرشتاب شهر نشینی در ایران، تهران با در نوردیدن مرز های طبیعی و تاریخی خود و الحاق شهرها و روستاهای پیرامون به به کلان شهری بزرگ تبدیل گردید که البته به مشکلات و معضلات کارکردی کالبدی و اجتماعی اقتصادی کلان شهرهای کشورهای توسعه نیافته نیز دچار گردید. مسائلی چون بی هویتی، بافت ناهماهنگ کالبدی و فضایی بخش های کهنه و جدید شهر، آلودگی های زیست محیطی، حاشیه نشینی، تمرکز بیش از اندازه فعالیتهای رسمی و غیر رسمی اقتصادی و در نتیجه تمرکز ناموزون جمعیت در این شهر و غیره، موجب گردید تا بتدریج مراکز جمعیتی و شهرهای حاشیه این کلان شهر نیز رشد نموده و به عنوان مراکز خوابگاهی و پسکرانه تهران به قطب های جمعیتی تبدیل شوند که ایجاد قطب شهری کرج در غرب تهران نمونه اصلی آن است. درنتیجه با تمرکز جمعیت در سایر شهرهای پیرامون تهران اکنون با یک مجموعه و منطقه شهری در محدوده استان تهران مواجه هستیم که شکل گیری چنین ساختاری بر پیکره کشور استان تهران پیامدهای خاص خود را داشته و مدیریت کلان سیاسی و اداری خاصی را طی می نماید. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

3 - پدیده نخست شهری و الگوی نظام شهری در ایران
شهرام امیرانتخابی آذر کریمی حصاری

شهرها به عنوان مراکز اصلی تجمع و تمرکز جمعیت و فعالیت‌ بخش‌های بازرگانی، صنعتی، فرهنگی، اداری و سیاسی به شمار می‌روند. در نتیجه، استخوان‌بندی و چارچوب اصلی سازمان فضایی کشور را شبکه سلسله مراتبی از مراکز شهری تشکیل می‌دهند. برای تبیین اندازه شهرها در درون این شبکه، برخی چکیده کامل

شهرها به عنوان مراکز اصلی تجمع و تمرکز جمعیت و فعالیت‌ بخش‌های بازرگانی، صنعتی، فرهنگی، اداری و سیاسی به شمار می‌روند. در نتیجه، استخوان‌بندی و چارچوب اصلی سازمان فضایی کشور را شبکه سلسله مراتبی از مراکز شهری تشکیل می‌دهند. برای تبیین اندازه شهرها در درون این شبکه، برخی پژوهشگران همچون اویرباخ مدل‌های فضایی خاصی (مدل رتبه اندازه) را پیشنهاد نموده‌اند که اندازه جمعیتی شهرها را نسبت به بزرگ‌ترین شهرها بیان می‌کند. اما رشد نامتوازن و افسارگسیخته شهرهای بزرگ و برتری بیش از اندازه آنها بر دیگر شهرها چه در سطح ملی و چه در چارچوب استانی، به پیداش پدیده‌ای انجامیده است که تشدید و تداوم این فرایند، به‌تدریج بر قطبی شدن هرچه بیشتر فضای کشور و بی‌عدالتی فضایی منجر می‌شود که نتیجه آن عدم توسعه اجتماعی و اقتصادی شهرهای کوچک، میانی و نواحی پیرامون آنها است. تهران طی یک سده اخیر پایتخت سیطره بی‌چون‌وچرای خود را بر شبکه شهری کشور تحمیل کرده است. در مرحله بعدی، بیشتر مراکز استان‌ها نیز همین رابطه را با دیگر شهرها برقرار نموده‌اند. تنها برخی مراکز استان‌ها، به علت تازه تأسیس بودن، موقعیت مکانی خاص و شرایط تاریخی و جغرافیایی‌شان هنوز به پدیده نخست شهری نرسیده‌اند، اما روند‌های کنونی و الگوهای رایج شهرنشینی آنها نیز تا مرحله‌ای بحرانی و غیرقابل بازگشت می‌تواند ادامه یابد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

4 - تحلیلی بر شبکه شهری استان خراسان رضوی طی سال های 1365 تا 1390
محمد سلیمانی مقدم طیبه بنی اسد

توزیع فضایی جمعیت، در کشورهای جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه، عدم تعادل در شبکه استقرار جمعیت و بهره برداری از منابع سرزمینی را نشان می دهد. در ایران نظیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شبکه شهری آن در دهه های اخیر به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی-اجتماعی، با آهنگ و چکیده کامل

توزیع فضایی جمعیت، در کشورهای جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه، عدم تعادل در شبکه استقرار جمعیت و بهره برداری از منابع سرزمینی را نشان می دهد. در ایران نظیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شبکه شهری آن در دهه های اخیر به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی-اجتماعی، با آهنگ و شتابی کم و بیش متغیر دچار دگرگونی شده و اشکال مختلفی را عرضه داشته است. تحقیق حاضر، در زمینه شناسایی نظام شهری استان خراسان رضوی و هدف پژوهش، بررسی و تحلیل شبکه سکونت گاه های شهری این استان است. روش انجام شده در این تحقیق روش کمی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از سرشماری های عمومی نفوس و مسکن و آمارنامه های استانی و کتابخانه ای استخراج گردیده است. در این پژوهش جهت شناسایی شبکه شهری استان خراسان رضوی، به عنوان نمونه موردی، از سه مدل نخست شهری، رتبه-اندازه و آنتروپی برای سال های 1365 ، 1375، 1385 و 1390 استفاده شده است. در واقع هر سه مدل نشان می دهد که استانخراسان رضوی دارای تسلط الگوی نخست شهری و عدم تعادل در نظام شهری می باشد. همچنین این استان قبل و بعد از تقسیم سال 1383 متعادل و متوازن نبوده که این امر تنها در ارتباط با تقسیمات اداری-سیاسی نمی باشد و باید شهرهای کوچک و میانی نیز تقویت شوند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

5 - بررسی و تحلیل شبکه شهری در مجموعه شهری تهران
شهرام امیرانتخابی مریم محمدی

در دهه های اخیر فرایندهای تمرکزگرایانه ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشور باعث ظهور پدیده نخست شهری در شبکه شهری تهران شده است. تمرکز سرمایه و فعالیتها در تهران سبب زهکشی منابع از شهرهای پیرامونی به سوی این کلانشهر ملی می شود. وجود زیرساختهای اقتصادی و تولیدی به ویژه در بخش چکیده کامل

در دهه های اخیر فرایندهای تمرکزگرایانه ساختارهای سیاسی و اقتصادی کشور باعث ظهور پدیده نخست شهری در شبکه شهری تهران شده است. تمرکز سرمایه و فعالیتها در تهران سبب زهکشی منابع از شهرهای پیرامونی به سوی این کلانشهر ملی می شود. وجود زیرساختهای اقتصادی و تولیدی به ویژه در بخش صنعت و خدمات, تهران را به قطب اصلی منطقه شهری تبدیل نموده و این امر سبب جذب جمعیت نواحی پیرامون و حتی سایر استانها به این کلانشهر و حومه آن شده است. جهت بررسی میزان اثرات تهران بر شبکه شهری منطقه, از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و با مدلهای کمی سلسله مراتب شهری در مجموعه شهری تهران بررسی میشود. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش از نوع اسنادی – کتابخانه ای است، جامعه آماری تحقیق شهرهای مجموعه شهری تهران بوده و اطلاعات مورد نیاز از نتایج سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن گردآوری شده است. جهت دستیابی به اهداف پژوهش، میزان توزیع تعادل در شبکه شهری منطقه براساس مدلهای رتبه – اندازه و محاسبه ضریب آنتروپی، و همچنین سنجش شدت پدیده نخست شهری بر اساس شاخص چهارشهر یا کینز برگ، شاخص نخست شهری یا UPI، شاخص دوشهر یا جفرسون، شاخص چهار شهر مهتا و شاخص موماو سنجیده و تحلیل شده است. نتایج حاصله از مجموعه این روش ها نشان دهنده گسیختگی زیاد در سلسله مراتب مجموعه شهری تهران است. که ناشی از تمرکز بیش از حد شهرهای کوچک و تمرکز جمعیتی در کلانشهر منطقه است. به گونه ای که بیش از 96 درصد تعداد شهرهای استان را شهرهای کم جمعیت تشکیل می دهند که تنها 28 درصد جمعیت شهری منطقه را در خود جای داده اند و ۵۸ درصد از جمعیت شهری در تهران ساکن هستند. با اینحال با افزایش تعداد شهرها بتدریج شبکه شهری به شوی تعادل نسبی پیش می رود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

6 - سنجش الگوی توزیع فضایی جمعیت و سلسله مراتب شهری استان اصفهان طی سالهای (1375-1390)
مسعود صفایی پور فاطمه احمدیان دهاقانی

شبکه استقرار جمعیت و نظام سلسله مراتب شهری در کشورهای مختلف از جمله کشورهای در حال توسعه از عدم تعادل محسوسی برخوردار است. کشور ایران نیز از این قاعده مسثنی نیست. مقاله حاضر با روش شناسی توصیفی – تحلیلی و با هدف بررسی و تحلیل نظام شهری استان اصفهان با تکیه بر نح چکیده کامل

شبکه استقرار جمعیت و نظام سلسله مراتب شهری در کشورهای مختلف از جمله کشورهای در حال توسعه از عدم تعادل محسوسی برخوردار است. کشور ایران نیز از این قاعده مسثنی نیست. مقاله حاضر با روش شناسی توصیفی – تحلیلی و با هدف بررسی و تحلیل نظام شهری استان اصفهان با تکیه بر نحوه پراکندگی جمعیت شهرهای این استان انجام شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از مدل ها وتکنیک های رایج در زمینه تحلیل نظام سلسله مراتب شهری، همچون، مدل حد اختلاف طبقه ای، قانون مرتبه- اندازه، منحنی لورنز، ضریب تراکمی جینی و روش های بررسی میزان نخست شهری همچون شاخص نخست شهری، شاخص دوشهر، شاخص چهار شهر(شاخص کینزبرگ)، شاخص چهارشهر مهتا و شاخص موماو و الوصابی استفاده شده است. این مقاله از حیث نوع تحقیق، کاربردی است و جامعه آماری آن کل شهرهای استان در سرشماریهای نفوس و مسکن سالهای 1375 تا1390 می باشد. یافته های این مطالعه حاکی از وجود شکاف چشمگیر در بین شهرهای استان و عدم تعادل در سلسله مراتب شهری است. به گونه ای که مدل های بکارگرفته شده نشان می دهد شهر اصفهان در تمام طول دوران به صورت نخست شهر ظاهر شده و با سایر شهرهای استان فاصله زیادی دارد و این فاصله با گذشت زمان بیشتر شده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

7 - بررسی روند سلسله مراتب شهری استان خوزستان
سعید ملکی فاطمه احمدیان دهاقانی لیلا قدیمی

رشد سریع جمعیت شهری در کشورهای در حال توسعه در سه دهه گذشته مشکلات متعددی از جمله ازدحام، آلودگی، بیکاری، کمبود مسکن، و خدمات شهری نامناسب را در بر داشته است. جمعیت شهری ایران هم که به سرعت در حال رشد است در چند شهر بزرگ متمرکز شده استشهرهای ایران نیز همگام با جریانات ت چکیده کامل

رشد سریع جمعیت شهری در کشورهای در حال توسعه در سه دهه گذشته مشکلات متعددی از جمله ازدحام، آلودگی، بیکاری، کمبود مسکن، و خدمات شهری نامناسب را در بر داشته است. جمعیت شهری ایران هم که به سرعت در حال رشد است در چند شهر بزرگ متمرکز شده استشهرهای ایران نیز همگام با جریانات تاریخی ایران سیر پرفراز و نشیبی داشته اند. این سیر تکاملی بازتابش تا اوایل قرن حاضر در کالبد شهرهای ایران قابل مشاهده بود. مساله رشد و گسترش شهرها، در کشور ایران شاید حادتر از بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه باشد. این پدیده در دوران پس از انقلاب اسلامی پیچیده گردیده است. این رشد به گونه‌ای صورت پذیرفته است که متناسب با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیر‌ساخت‌ها نیست و توزیع فضایی شهرها و توزیع جمعیت کشور به صورت یک برنامه جامع ملی و هدایت شده صورت نگرفته است. نظام شهری کشور ایران از گذشته تا به حال و در طول تاریخ، تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. در چند دهه اخیر شهرها با سرعت زیادی گسترش یافته و به شهرهای بزرگ تبدیل شده اند. افزایش جمعیت شهری و توسعه شهرنشینی باعث ایجاد نابرابری های شهری و منطقه ای و عدم تعادل در نظام شبکه شهری کشور شده است. که این عدم تعادل در سال های اخیر بیشتر شده است.طی این مدت شبکه شهری کشور به هم خورده و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ و مراکز استانی از جمله استان خوزستان مهمترین ویژگی نظام شهری این دوره می‌باشد. بر این اساس این پژوهش با هدف مقایسه و تحلیل سلسله مراتب شهری استان خوزستان در دوره های قبل(1345 و 55) و بعد از انقلاب(65 و75) و دوره معاصر(85 و90) صورت گرفته است . روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های جمعیتی و به کارگیری مدلهای کمی و الگوهای تمرکز شهری شامل، الگوی نخست شهری، روش حد اختلاف طبقه ای، مدل مرتبه – اندازه، و ضریب جینی است. نوع تحقیق کاربردی -توسعه ای و روش تحقیق ؛ اسنادی و توصیفی – تحلیلی میباشد. یافته های بدست آمده نشان میدهد که سلسله مراتب شهری و توزیع فضایی جمعیت در شهرهای استان خوزستان در سالهای قبل از انقلاب از نظم بیشتری برخوردار بوده است. و بعد از انقلاب و بدنبال آن بعد از جنگ تحمیلی از تعادل خارج شده و به سمت الگوی نخست شهری گرایش پیدا کرده است. در دوره معاصر هم همچنان شهر اهواز تسلط خود را بر سایر شهرها حفظ کرده است. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

8 - بررسی سلسله مراتب شهری با مدل‌های کمی (نمونه موردی استان آذربایجان غربی)
احمد خادم الحسینی محمدرضا عباسی

چکیده: شبکه شهرهای ایران دردهه 30 به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران که ناشی از حاکمیت الگوی برون&zwnj;زا بوده است، دچار تغییرات اساسی گردیده است و موجب پیدایش کلان شهرها، گسیختگی یا انفصال درشبکه&zwnj;های شهری شده و به مرور زمان و رشد جمعیت و پیامدهای آن ا چکیده کامل

چکیده: شبکه شهرهای ایران دردهه 30 به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران که ناشی از حاکمیت الگوی برون&zwnj;زا بوده است، دچار تغییرات اساسی گردیده است و موجب پیدایش کلان شهرها، گسیختگی یا انفصال درشبکه&zwnj;های شهری شده و به مرور زمان و رشد جمعیت و پیامدهای آن ایجاد نخست شهری و افزایش تعداد شهرها بوده است. این گروه از شهرها، جایگاه یا مرتبه متناسب و کهکشانی خود در نظام سلسله مراتبی به زنجیره&zwnj;ای تغییر داده&zwnj;اند. این مقاله به استفاده از مدلهای کمی به بررسی سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی می&zwnj;پردازد. روش پژوهش دراین مقاله کمی - تحلیلی می&zwnj;باشد و با استفاده از نرم&zwnj;افزار Excel و نمودارها برای بررسی و تحلیل اندازه و رشد شبکه شهری استان آذربایجان غربی ترسیم شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می&zwnj;دهد 1- نقاط شهری استان دارای روابط منظم و سیستماتیکی در مقایسه با الگوهای مورد انتظار نیستند.2- توزیع فضایی شهرها در سطح نظام شبکه شهری استان آذربایجان شرقی متعادل نیست. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

9 - الگوی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان فارس (1390-1355)
فضل اله کریمی قطب آبادی حسن بیک محمدی

نظام‌های سکونتگاه‌های شهری در بلند مدت تبعیت از انتظام فضایی سلسله مراتب گونه دارد. روند رو به رشد شهرنشینی در دهه‌های اخیر، مطالعه را درساختار فضایی شهرها الزامی نموده است. در این راستا، بررسی الگوی نظام شهرنشینی و نحوه توزیع اندازه جمعیت سکونتگاههای شهری یک ضرورت تلقی چکیده کامل

نظام‌های سکونتگاه‌های شهری در بلند مدت تبعیت از انتظام فضایی سلسله مراتب گونه دارد. روند رو به رشد شهرنشینی در دهه‌های اخیر، مطالعه را درساختار فضایی شهرها الزامی نموده است. در این راستا، بررسی الگوی نظام شهرنشینی و نحوه توزیع اندازه جمعیت سکونتگاههای شهری یک ضرورت تلقی می‌شود. هدف از این مقاله بررسی و تحلیل نظام شهری استان فارس با تاکید بر نحوه پراکندگی جمعیت شهرهای این استان با استفاده از مدل‌ها و تکنیک‌های رایج در زمینه تحلیل نظام شهری (قانون مرتبه- اندازه، اندازه زیپف و الگوی نخست شهری) درپنج دوره سرشماری 90- 1355 می‌باشد. روش تحقیق توصیفی– تحلیلی می‌باشد و اطلاعات مورد نیاز از مراکز آماری معتبر مانند سرشماری‌های دوره زمانی مزبور گردآوری شده است. از مهمترین نتایج این پژوهش این است که نظم فضایی موجود در نحوه پراکنش شهرهای استان فارس در انطباق کامل با نظام‌ها و تئوری‌های تجربه شده در سطح جهانی نیست و نظام شهری استان فارس در دوره مورد مطالعه، منطبق بر الگوی نخست شهری نمی‌باشد و از قانون مرتبه اندازه نیز پیروی نمی‌کند و درنظام شهری استان فارس عدم تعادل فضایی حکمفرماست. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

10 - تحلیل توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری کلان منطقه آذربایجان
محمد حسن یزدانی عطا غفاری گیلانده احمد آفتاب

عدم تعادل و توازن در نظام سکونتگاه‌ها از مهمترین چالش‌های توسعة شهرنشینی و نظام شهری در ایران است. با توجه به اینکه عدم تعادل در توزیع جمعیت زمینه‌ساز نابرابری در سایر بخش‌ها نظیر فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می‌گردد، لذا تلاش در جهت ساماندهی این وضعیت مستلزم مطا چکیده کامل

عدم تعادل و توازن در نظام سکونتگاه‌ها از مهمترین چالش‌های توسعة شهرنشینی و نظام شهری در ایران است. با توجه به اینکه عدم تعادل در توزیع جمعیت زمینه‌ساز نابرابری در سایر بخش‌ها نظیر فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می‌گردد، لذا تلاش در جهت ساماندهی این وضعیت مستلزم مطالعۀ وضع موجود و بررسی روند طی شده در این رابطه می‌باشد. هدف این مقاله، بررسی و تحلیل نحوه توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری کلان منطقه آذربایجان و تحولات آن در پنجاه و پنج سال گذشته (90 – 1335) است. نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است که با استفاده از شاخص موران و تکنیک‌ها و شاخص‌های نخست شهری، تمرکز و تعادل مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه‌ی آماری مورد مطالعه، شامل شهرهای استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان شرقی و اردبیل (124 شهر) می‌باشد نتایج حاصل از شاخص موران، توزیع تصادفی مراکز شهری و جمعیت شهری را در منطقه آذربایجان نشان می‌دهد. همچنین نتایج پژوهش بیانگر این است که همواره تعادل در منطقه رو به افزایش بوده و فاصله شهرهای بزرگ با شهرهای میانی و کوچک در طول زمان، در کل سیستم شهری کاهش یافته است. علاوه بر این، حرکت به سمت توزیع مطلوب جمعیت شهری در منطقه و بازگشت به شرایط تعادل در سلسله مراتب نظام سکونتگاهی شهرهای منطقه آذربایجان مشاهده می‌شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

11 - امکان‌سنجی تغییر پایتخت؛رویکرد تحلیل فضایی
پگاه فرهادیان مجید شمس

چکیدهبه دنبال مشکلات عدیده ی شهری و جغرافیایی تهران مبحث انتقال پایتخت به عنوان راه حل سروصدای زیادی در محافل آکادمیک و نهادهای دولتی به راه انداخت و در این میان یکی از بحث ها یافتن مکان مناسب برای نقل مکان پایتخت و سنجش و اندازه گیری مؤلفه های مورد نیاز برای این مکان ج چکیده کامل

چکیدهبه دنبال مشکلات عدیده ی شهری و جغرافیایی تهران مبحث انتقال پایتخت به عنوان راه حل سروصدای زیادی در محافل آکادمیک و نهادهای دولتی به راه انداخت و در این میان یکی از بحث ها یافتن مکان مناسب برای نقل مکان پایتخت و سنجش و اندازه گیری مؤلفه های مورد نیاز برای این مکان جدید بوده است. هدف این پژوهش امکان سنجی تغییر پایتخت با تأکید بر رویکرد تحلیل فضایی و نظام مطلوب برنامه ریزی شهری است. برای این منظور از بررسی شاخص های نخست شهری، سلسله مراتب شهری و نهایتا از بررسی تاثیر مولفه های کالبدی- عملکردی، مولفه اقتصادی، مولفه فرهنگی- اجتماعی بر سازمان فضایی شهری استفاده گردید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که آمایش فضایی فضای جغرافیایی و شهری با تأکید بر مؤلفه های تحلیل فضایی و نیز ویژگی های نظام مطلوب برنامه ریزی شهری مهم ترین و پر چالشی ترین بخش های طرح انتقالی پایتخت در آینده به شما می روند. با توجه به اهدف پژوهش و نتایج بدست آمده 4 سناریو برای طرح انتقال پایتخت پیشنهاد شد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

12 - تحلیل تغییرات شبکه شهری استان همدان در یک دوره 50ساله (1385-1335)
ژیلا سجادی مجید اسکندرپور هادی رستمی

در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، سلسله مراتب و تحولات شبکه ی شهری استان همدان بررسی شده است. پژوهش حاضر سعی دارد به بررسی الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری، نظام یابی استقرار شهرها و نحوه ی توزیع و استقرار جمعیت در آنها بپردازد. در این راستا شهرهای استان بر اساس نتایج سر چکیده کامل

در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، سلسله مراتب و تحولات شبکه ی شهری استان همدان بررسی شده است. پژوهش حاضر سعی دارد به بررسی الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری، نظام یابی استقرار شهرها و نحوه ی توزیع و استقرار جمعیت در آنها بپردازد. در این راستا شهرهای استان بر اساس نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن در طی سال های 1335 تا 1385 و با استفاده از مدل های تحلیل نزدیک ترین همسایگی، نخست شهری، ضریب آنتروپی و ضریب جینی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوی پراکنش سکونتگاههای شهری استان تصادفی و فاقد نظم بوده است و به علت وجود نخست شهر همدان، عدم تعادل در سلسله مراتب شهری استان مشهود است. جهت رسیدن به سلسله مراتب شهری متعادل و توزیع فضایی بهینه جمعیت، رعایت عدالت در توزیع بودجه، سرمایه، امکانات و خدمات و همچنین ایجاد فرصت های برابر توسعه ی برای شهرهای کوچک استان مخصوصاً شهرهای نیمه توسعه ی نیافته استان( نیمه شمالی) ضرورت دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

13 - سیر تحولات سلسله مراتب شهری در استان خوزستان طی دهه‌های(85-1335)
امیر بسطامی نیا مسعود صفائی پور سعید ملکی یوسف تازش کورش امیدی پور

در چند دهه گذشته شهرها با سرعت هر چه بیش تر گسترش یافته اند و خود را به عنوان یک واقعیت غیر قابل انکار مطرح نموده اند. در این میان کلان شهرهای ملی و منطقه ای با تمرکز شدید امکانات و زیرساخت ها در خود، به قطب های اصلی جاذب جمعیت تبدیل شده اند. بی توجهی به نظام شهری و نحو چکیده کامل

در چند دهه گذشته شهرها با سرعت هر چه بیش تر گسترش یافته اند و خود را به عنوان یک واقعیت غیر قابل انکار مطرح نموده اند. در این میان کلان شهرهای ملی و منطقه ای با تمرکز شدید امکانات و زیرساخت ها در خود، به قطب های اصلی جاذب جمعیت تبدیل شده اند. بی توجهی به نظام شهری و نحوه پراکندگی مراکز شهری همزمان با رشد افسار گسیخته شهرنشینی باعث عدم تعادل و از هم گسیختگی در نظام شهری کشور شده است. روند رو به رشد شهرنشینی، مهاجرت های روستا – شهری و تحولات اقتصادی – اجتماعی باعث به وجود آمدن الگوی نامتوازن شبکه شهری شده است. این امر باعث به وجود آمدن پدیده نخست شهری و عدم تعادل در نظام فضایی شهرها شده است. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل وضعیت سیستم شهری استان خوزستان با استفاده از شاخص های نخست شهری، مدل حد اختلاف طبقه ای، منحنی لورنز و ضریب آنتروپی است. روش به کار گرفته شده در این تحقیق از نوع کمی – تحلیلی می باشد. نتایج تحقیق نشان دهنده عدم تعادل در شیب خط رگرسیون در نظام سلسله مراتب شهری استان خوزستان می باشد. این عدم تعادل در سال های 65 و 85 از بقیه دوره ها بیش تر و در سال 75 کمتر می باشد. وضعیت نخست شهری در استان خوزستان از سال 35 تا 55 در حال کاهش می باشد و تا این سال حاکمیت نخست شهری در استان وجود ندارد. اما در سال 65، نخست شهری در استان به علت مسائل ناشی از جنگ به شدت افزایش می یابد. نخست شهری در سال 75 اندکی کاهش یافته ولی در سال 85 دوباره افزایش می یابد. محاسبات ضریب آنتروپی، بیانگر افزایش میزان تمرکز در استان خوزستان در طی سالهای 35 تا 85 است. بطوری که ضریب آنتروپی از 0.747 در سال 35 به 0.692 در سال 85 می رسد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

14 - تحلیل فضایی نظام شبکه شهری استان کرمانشاه (سالهای 1375 تا 1390)
علی شماعی حسن رحمتی تپه رشت شریف حاجی تاش نالوس نعمت کرده

این پژوهش به تحلیل فضایی سلسله مراتب شهری استان کرمانشاه طی سال های1390-1375 پرداخته است. هدف این پژوهش تبیین نابرابریهای جمعیتی به منظور کاهش این نابرابریها در سطح شهرهای استان است. بررسی ها مشخص می سازد که در استان کرمانشاه با 29 شهر در سال 1390، شهر کرمانشاه به عنوان چکیده کامل

این پژوهش به تحلیل فضایی سلسله مراتب شهری استان کرمانشاه طی سال های1390-1375 پرداخته است. هدف این پژوهش تبیین نابرابریهای جمعیتی به منظور کاهش این نابرابریها در سطح شهرهای استان است. بررسی ها مشخص می سازد که در استان کرمانشاه با 29 شهر در سال 1390، شهر کرمانشاه به عنوان مرکز استان با جمعیتی حدود 851405 نفر تقریبا 62.8 درصد جمعیت شهری استان و 8 برابر شهر دوم و 16برابر شهر سوم(کنگاور) جمعیت دارد. در واقع کمبود شهرهای میانی در شبکه شهری استان زمینه های ناپایداری شهری را فراهم آورده است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و تطبیقی با بهره گیری از نرم افزارهای GIS،EXCEL، قانون رتبه اندازه، مدل حد اختلاف طبقه ای، ضریب آنتروپی و منحنی لورنز انجام شده است. نتایج حاصل از روشهای بکار گرفته عدم تعادل در سلسله مراتب شهری و گرایش به ناپایداری شهری را نشان می دهد. براساس مدل حد اختلاف طبقه ای در سال 1390 بیش از6/96درصد شهرها زیر141 هزار نفر جمعیت دارند معادلات بدست امده از قانون رتبه اندازه شهرهای استان کرمانشاه طی سه دوره بررسی شده بیانگر اختلاف زیاد با خط نرمال می باشد. بر این اساس ضریب آنتروپی از80/ در سال75 به79 / در سال 85 و در سال90 به69/ رسیده که نشانگر ناهمگونی در توزیع جمعیت استان است. در میان شهرستان های استان، شهرستان کرمانشاه به لحاظ توزیع فضایی جمعیت ناموزون ترین توزیع فضایی جمعیت را نسبت به سایر شهرستان ها دارد، به طوری که شهر اول (کرمانشاه) 216 برابر شهر دوم (کوزران) جمعیت دارد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

15 - تحلیل فضایی و نظام سلسله مراتبی شهرهای استان مازندران در سرشماری‌های 95-1365
سیدعسگر میرفتح الهی lمنصور بدری فر حسین شکویی سیدرحیم مشیری

استقرار سکونتگاه‌های انسانی و چگونگی پراکنش آن در سطح سرزمین گویای توان ترکیبی منطقه خواهد بود. از سوی دیگر الگوی قرارگیری سکونتگاه‌های شهری و روستایی در بستر مناطق نسبت به یکدیگر می‌تواند بیانگر مفاهیم همگرایی و واگرایی سرزمینی باشد. این مفاهیم در کنار یکدیگر سازمان فض چکیده کامل

استقرار سکونتگاه‌های انسانی و چگونگی پراکنش آن در سطح سرزمین گویای توان ترکیبی منطقه خواهد بود. از سوی دیگر الگوی قرارگیری سکونتگاه‌های شهری و روستایی در بستر مناطق نسبت به یکدیگر می‌تواند بیانگر مفاهیم همگرایی و واگرایی سرزمینی باشد. این مفاهیم در کنار یکدیگر سازمان فضایی شهر‌ها را شکل داده و از سویی یاری دهنده درک الگوی سلسله مراتب این نقاط سکونتگاهی نیز خواهد بود. پژوهش حاضر با هدف تحلیل فضایی و بررسی نظام سلسله مراتبی شهرهای استان مازندران صورت پذیرفته است . این پژوهش از نوع تحقیقات توسعه ای کاربردی می‌باشد. چرا که ضمن تدوین چارچوب‌هایی مطالعاتی، زمینه‌های لازم برای تحلیل‌های آتی را فراهم می‌سازد و روش تحقیق پژوهش نیز توصیفی- تحلیلی است. در مقاله حاضر سعی شده است روند توزیع جمعیت شهری استان در سرشماری 95-1365 با بکارگیری مدل‌هایی چون مرتبه –اندازه، منحنی لورنز، ضریب تراکمی، ضریب آنتروپی و شاخص نخست‌شهری و نیمرخ سلسله مراتبی مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به یافته‌های تحقیق، توزیع جمعیت شهری استان در طبقات مختلف نسبتاً متعادل بوده، گرچه سهم ساری، بابل، آمل و قائم‌شهر نسبت به سایر شهرها بیشتر می‌باشد لیکن شهرهای با جمعیت کمتر از تعدد بیشتری برخوردار می‌باشند و میزان برتری شهر ساری در نظام سلسله مراتب شبکه شهری استان ناچیز می‌باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

16 - تحلیل فضایی نظام شهری منطقة شمال ایران (سال های 1335 تا 1395)
عامر نیک پور میلاد حسنعلی زاده

با مطالعه سیستم های شهری نحوه پخشایش و میزان تعادل در توزیع جمعیّت مشخص تر می شود. این مقاله با هدف بررسی تحوّلات نظام شهری منطقه شمال کشور جهت مشخص کردن وضعیّت تعادل آن تدوین شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و مبنای آماری داده ها، نتایج سرشماری های عمومی چکیده کامل

با مطالعه سیستم های شهری نحوه پخشایش و میزان تعادل در توزیع جمعیّت مشخص تر می شود. این مقاله با هدف بررسی تحوّلات نظام شهری منطقه شمال کشور جهت مشخص کردن وضعیّت تعادل آن تدوین شده است. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و مبنای آماری داده ها، نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن کشور در 8 دوره گذشته است. در این مقاله ضمن طبقه بندی شهرهای منطقه طی 60 سال گذشته، از شاخص های نخست شهری شامل نخست شهر، دو شهر، کینزبرگ، مهتا، موماو و الوصابی، تسلّط موسوی و شاخص های تمرکز شامل هرفیندال، هندرسون و شاخص های تعادل شامل آنتروپی، ضریب تغییرات و رتبه - اندازه جهت بررسی نظام شهری منطقه استفاده شده است. نتایج حاصل از شاخص های نخست شهری و تمرکز نشان می دهد که میزان نخست شهری و تمرکز از سال 1335 تا 1365 روندی کاهشی داشته امّا از سال 1365 تا 1390 روند صعودی یافته است تا اینکه در سال 1395 مجدداً روند نزولی در پیش می گیرد. نتایج شاخص های تعادل نیز نشان می دهد که عدم تعادل و توازن در توزیع فضایی جمعیّت در نظام شهری منطقه از سال 1335 تا سال 1395 همواره افزایش یافته است. نتایج شاخص رتبه - اندازه نیز بیانگر وجود اختلاف نسبتاً زیاد بین جمعیت واقعی و جمعیّت مطلوب شهرهای منطقه طی سال های مورد مطالعه و همچنین اهمیت نسبی شهرهای میانی از سال 1335تا سال 1355 و تسلط نخست شهری از سال 1355 تا سال 1395 می باشد. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

17 - بررسی توزیع سلسله مراتبی و فضایی شهری در مکان های شهری استان مازندران
مسعود صفایی پور سمانه شکری

الگوی توسعه برونزا در ایران نظام سنتی روابط میان شهرها را تضعیف نمود. رشد بالای شهری به ظهور پدیده نخست شهری منجر شد و به مرکز کشور تهران برتری ویژه ای داد. یکی از تبعات مهم آن از هم پاشی نظام شبکه شهری بوده است. شواهد نشان می دهند که استان مازندران تحولات جمعیتی معنادا چکیده کامل

الگوی توسعه برونزا در ایران نظام سنتی روابط میان شهرها را تضعیف نمود. رشد بالای شهری به ظهور پدیده نخست شهری منجر شد و به مرکز کشور تهران برتری ویژه ای داد. یکی از تبعات مهم آن از هم پاشی نظام شبکه شهری بوده است. شواهد نشان می دهند که استان مازندران تحولات جمعیتی معناداری را تجربه کرده است و مراکز شهری بزرگتر با خوشه شدن در بخش میانی استان تسلط منطقه ای خود را بر نظام شبکه شهری استان اعمال نموده اند. روش تحقیق حاضر بر مدل های توصیفی- تحلیلی استوار بوده و از قانون رتبه- اندازه، کریستالر و شاخص نخست شهری جهت تعیین الگوی سلسله مراتبی شهری بکار گرفته است. نتایج نشان داد که شبکه منظم شهری استان در حال تبدیل شدن شبکه نامنظم است. هرچند تعادل شبکه شهری استان از تعادل بیشتری در مقایسه با نواحی خشک و نیمه خشک برخوردار است، اما شهرهای کوچک و متوسط منطقه اهمیت خود را به سود مراکز شهری بزرگتر از دست می دهند. می توان گفت که با توجه به نقش تعادلی شهرهای کوچک این کاملاً منطقی است که نقش های جدیدی برای سکونتگاه های کوچکتر شهری تعریف شود تا فرصت های برابر اقتصادی اجتماعی جهت توزیع مناسب تر نظام شبکه شهری استان فراهم شود. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

18 - تعیین سلسه مراتب و پدیده نخست شهری در استان خوزستان
مسعود صفایی پور نادیا داری پور زهرا سیاحی

در این پژوهش، به تحلیل روند تحولات سلسله مراتب شهری استان خوزستان طی دوره 60 ساله (90-1335) و به شناسایی علت و معلولی و تعیین میزان تغییرات در شهرنشینی و اختلاف فضایی احتمالی موجود بین شهرهای استان خوزستان می پردازد. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و به کار گیری مدل چکیده کامل

در این پژوهش، به تحلیل روند تحولات سلسله مراتب شهری استان خوزستان طی دوره 60 ساله (90-1335) و به شناسایی علت و معلولی و تعیین میزان تغییرات در شهرنشینی و اختلاف فضایی احتمالی موجود بین شهرهای استان خوزستان می پردازد. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و به کار گیری مدل ها مختلفی نظیر شاخص نخست شهری، مدل های همسایگی،آنتروپی و حد اختلاف طبقه ای به تحلیل موردی عوامل تأثیرگذار بر نظام شبکه شهری استان خوزستان می پردازد. از نتایج به دست آمده چنین بر می آید که شبکه شهری استان خوزستان در دوره های مختلف به لحاظ شاخص نخست شهری دچار تحولات شدیدی گردیده است در مجموع سلسه مراتب شهری استان خوزستان دارای ساختاری نامتعادل است و شهر اهواز به عنوان نخستین شهر در شبکه شهری استان خودنمایی می کند همچنین سلسه مراتب شهری استان خوزستان از لحاظ شاخص نزدیکترین همسایگی به تعادل 1.66 تمایل دارد. ضریب آنتروپی در اکثر دوره های مورد بررسی کمتر از یک می باشد لذا حکایت از تمرکز بیشتر و یا افزایش تمرکز یا عدم تعادل در توزیع جمعیت بین شهرها دارد. با توجه به مدل حل اختلاف طبقه ای توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خوزستان از یک کسیختگی و عدم تعادل در طی دوره زمانی مورد مطالعه برخوردار بوده است. این امر ناشی از آن است که شهر اهواز با مرکزیت سیاسی، اداری و اقتصادی و شهر دزفول با سابقه تاریخی و موقعیت طبیعی و ... بیشترین جمعیت را به خود جذب کرده اند و با شهرهای میانی و کوچک دارای اختلاف فاحش جمعیتی هستند. پرونده مقاله

دسترسی آزاد مقاله

19 - روند تحولات شهر نشینی در استان گیلان
بهرام کریمی محمد سلمانی سید علی بدری محمدرضا رضوانی مجتبی قدیری معصوم

بررسی جمعیت و شهرنشینی در استان گیلان گویای این واقعیت است که در دوره زمانی 1365- 1335 رشد جمعیت شهری تقریباً سیر صعودی داشته و ازدهه 1375- 1365 روندی نزولی در پیش گرفته است؛ که نوسان‌های موجود در کل استان، جوامع شهری و روستایی را نشان می‌دهد. در تمام این دوران نرخ رشد چکیده کامل

بررسی جمعیت و شهرنشینی در استان گیلان گویای این واقعیت است که در دوره زمانی 1365- 1335 رشد جمعیت شهری تقریباً سیر صعودی داشته و ازدهه 1375- 1365 روندی نزولی در پیش گرفته است؛ که نوسان‌های موجود در کل استان، جوامع شهری و روستایی را نشان می‌دهد. در تمام این دوران نرخ رشد جمعیت شهری بیش‌تر از نرخ رشد جمعیت کل و روستایی بوده؛ با این وجود، همواره جمعیت روستایی بیش‌تر از جمعیت شهری بوده است؛ در سال 1385 برای اولین بار سهم جمعیت شهری از کل جمعیت بر سهم جمعیت روستایی فزونی می‌گیرد. استان گیلان طی پنج دهه گذشته همواره با افزایش تعداد نقاط شهری مواجه بوده، که یکی از عوامل مؤثر در افزایش شهرنشینی در این استان بوده است. میانگین جمعیت نقاط روستایی تبدیل شده به شهر در دوره‌های مختلف سرشماری گویای این واقعیت است که اغلب روستاهای تبدیل شده به شهر کم جمعیت می‌باشند، به طوری که میانگین جمعیت این نقاط از 5374 نفر در سال 1345 به 3344 نفر در سال 1385 کاهش یافته است. بررسی تعداد و جمعیت شهرها در طبقات مختلف نشان می‌دهد که شهرهای کم‌تر از 25 هزار نفر (شهرهای کوچک) بیش‌ترین تعداد شهرها و کم‌ترین میزان جمعیت را در تمام دوره‌های سرشماری به خود اختصاص داده‌اند. شاخص‌های نخست شهری در استان، حرکت به سوی عدم تعادل را نشان می‌دهند به این معنی که در سطح استان گیلان درجه نخست شهری و تمرکز در حال افزایش است. علت اصلی تمرکز شهری و منطقه‌ای، نه رشد صنعتی، بلکه مکان و موقعیت دولت و تشکیلات نوسازی است. پرونده مقاله

فهرست مقالات نخست شهری

سکوی نشر دانش

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی