بررسی و تحلیل توزیع فضایی جمعیت شهری استان فارس با استفاده از شاخص های نخست شهری و تمرکز

محورهای موضوعی : فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری

محمـــد غلامـــی ¹ (دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور مرکز لامرد، فارس، ایران)
موســی رســتگار ² (کارشناســـــیارشـــــد جغرافیـــــا و برنامـــــه ریـــــزی شـــــهری، دانشـــــگاه زنجـــــان، ایـــــران)

تاریخ دریافت : 1394/10/15 تاریخ پذیرش : 1394/10/15 تاریخ انتشار : 1389/07/01

کلید واژه: استان فارس, نظام شهری, جمعیت شهری, نخست شهری, میزان تمرکز,

چکیده مقاله :

این مقاله به بررسی نظام توزیع جمعیت در کانون‌های شهری استان فارس در دوره زمانی 1385-1335 می پردازد. روند رو به رشد شهرنشینی همگام با افزایش تعداد شهرها و به خصوص افزایش شهرهای زیر 25000 نفر جمعیت، از مهمترین خصوصیات نظام توزیع جمعیت شهری استان فارس است. گرایش به شهرنشینی در استان فارس در طول یک دوره پنجاه ساله از روند حاکم بر تحولات جمعیتی کل کشور تبعیت می کند، به طوری که در سال 1335 تنها 35/32 درصد از جمعیت استان در مناطق شهری سکونت داشته اند که این نسبت درآخرین سرشماری سال 1385 به 17/61 رسیده است. در زمینه افزایش تعداد نقاط شهری نیز تعداد شهرهای استان از 13 شهر در سال 1335 به 73 شهر در سال 1385 رسیده است. در این میان، شهر شیراز به علت موقعیت سیاسی - تاریخی و داشتن امکانات اقتصادی، همواره جاذب جمعیت بوده و در طول پنج دهه اخیر به عنوان شهر نخست استان عمل نموده است. سهم 3/46 درصدی از جمعیت شهری استان، به همراه فاصله 87/9 برابری با شهر دوم استان(مرودشت) در سال 1385، بیانگر نامتعادل بودن توزیع فضایی جمعیت شهری استان فارس است  

منابع و مأخذ:

1- ابراهیم زاده، عیسی و رفیعی، قاسـم، ( 1388)،تحلیلی بـر الگـوی گسـترش کالبـدی-فضـایی شـهر مرودشت با استفاده از مـدل هـای آنتروپـی شـانون وهلــدرن و ارایــه الگــوی گســترش مطلــوب آتــی آن،پــژوهش هــای جغرافیــای انســانی، شــماره69، پاییز،تهران.

2- امکچـی، حمیـده، (1383)، شـهرهای میـانی و نقش آنها در چـارچوب توسـعه ملـی، تهـران ، مرکـزمطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی، تهران.

3- بهفروز،فاطمه، (1371)، تحلیلی نظری-تجربـی برای متعادل سازی توزیع فضایی جمعیت در سیسـتم شهرهای ایران،مجله پژوهش های جغرافیایی،موسسـه جغرافیای دانشگاه تهران،شماره 28، فروردین، تهران.

4- بهفروز، فاطمه، (1374)، زمینه هـای غالـب در جغرافیای انسانی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

5- پاتر، رابرت و ایونز، سلی لوید، (1384)، شـهر در جهان در حال توسعه، ترجمه:کیومرث ایراندوسـت و همکاران، انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیـاری های کشور، چاپ اول، تابستان، تهران.

6- تقوایی، مسعود، (1379)، کاربرد مـدل رتبـه - اندازه در بازیابی و تعادل بخشی نظام شبکه شهری در ایران، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسـانی دانشـگاه اصفهان، شماره 22 و 23.

7- سرایی، محمد حسین و پـور محمد،اسـماعیل، (1387)، تحلیــل ســازمان فضــایی اســتان آذربایجــان شرقی در سطوح شهری و ناحیه ای با استفاده از مـدل آنتروپی(شاخص بی نظمی)، مجله فضای جغرافیـایی، سال هشتم،شماره 22،تابستان.

8- حکمـت نیـا، حسـن و موسـوی، میـر نجـف، (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا بـا تاکیـد بـر برنامـه ریزی شهری و ناحیه ای، انتشارات علـم نـوین، یـزد،

چاپ اول، یزد.

9- زبردست، اسفندیار، (1386)، بررسی تحـولات نخست شهری در ایران،نشریه هنرهای زیبا،شماره 29، بهار ،تهران.

10- زیاری، کرامتالـه، (1384)، بررسـی سلسـله مراتــب شــهری در اســتان آدربایجــان غربــی، مجلــه پژوهشی دانشگاه اصـفهان، جلـد هجـدهم، شـماره1، اصفهان.

11- زیاری،کرامتاله و جلالیان، اسحاق، (1387)، مقایسه شهرستان های استان فارس بر اساس شـاخص های توسعه، فصلنامه جغرافیـا و توسـعه، شـماره 11، بهار و تابستان.

12- زنجـــانی و همکـــاران، (1382)، راهنمـــای جمعیت شهرهای ایران، مرکـز مطالعـات و تحقیقـات شهرسازی و معماری ایران، چاپ دوم، تهران.

13- سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان فارس، (1386)، سالنامه آماری استان فارس، مبحث جمعیت، شیراز. شاه حسینی،پروانه و رهنمایی،محمد تقی، (1388)،

توســعه پایــدار شــبکه شــهری در اســتان هــای ساحلی،مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی،شماره 5 و6 ،تهران

14- عارف زاده، محمد امین، (1385)، مدل تطبیق سازی نخست شهر و شاخص چهارشهر در تقسیمات استان خراسان، مجله علوم جغرافیایی، شماره 1، بهار.

15- عظیمی، ناصر، (1381)، پویش شهرنشـینی و مبانی نظام شهری، نشر نیکا، تهران.

16- فرهـودی، رحمـتالـه و همکـاران، (1388)، چگونگی توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری ایـران طی سالهای 1335 تا 1385، پژوهش هـای جغرافیـای انسانی، دانشگاه تهران،شماره 68،تابستان، تهران.

 

17- فنــی، زهــره، (1388)، شــهرهای کوچــک رویکــردی دیگــر در توســعه منطقــه ای، انتشــارات آذرخش، چاپ سوم، تهران.

18- قالیبافــان، ســید حســن و مکــانیکی، جــواد، (1380)، تحلیل سلسله مراتب شهری استان خراسان و متعادل سازی توزیع فضایی جمعیـت در کـانون هـای شهری برای سال 1385 در چارچوب مدل تعدیل شده مرتبـه – انـدازه، ماهنامـه جمعیـت، پـاییز و زمسـتان، شماره 37 و 38

19- مرکز آمار ایـران، نتـایج سرشـماری عمـومی نفــوس و مســکن ســالهای 1335 و 1345 و 1355 و 1375 و 1365

20- نظریـان، اصـغر، (1385)، جغرافیـای شـهری ایران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ هفتم، تهران.

21- نظریان، اصغر، (1388)، پویایی نظـام شـهری ایران، انتشارات مبتکران، چاپ اول، تهران.

22- ســـایت اینترنتـــی مرکـــز آمـــار ایـــران