فراتحلیل رابطه دین‌داری و گرایش به ارزش های دموکراتیک

محورهای موضوعی : در این فصلنامه موضوعات جامعه شناختی در اولویت چاپ هستند و موضوعات نزدیک به جامعه شناسی در اولویتهای بعد قرار می گیرند

شاهو رستگاری ¹ (دانشجوی دکتری مسائل اجتماعی ایران، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.)
اسداله یابایی فرد ² (استاد دپارتمان جامعه شناسی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان)

تاریخ دریافت : 1403/04/06 تاریخ پذیرش : 1403/05/09 تاریخ انتشار : 1403/05/30

کلید واژه: دینداری, دموکراسی, فراتحلیل, سنخ دینی, اندازه اثر,

چکیده مقاله :

ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ باهدف اﺳﺘﻔﺎده از روش آﻣﺎري ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ در راﺳﺘﺎي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺶ¬ﻫﺎي انجام‌شده درزمینه راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯿﺰان دین‌داری و گرایش به دموکراسی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﺗﺤﻠﯿﻞ، 30 تحقیق انجام ﺷﺪه در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪﻧﺪ و از این میان 17 پژوهش انجام¬شده بین سال¬های 1384 تا 1398 در زمینه رابطه بین میزان دینداری و گرایش به دموکراسی که در فصلنامه¬های معتبر علمی به چاپ رسیده¬اند انتخاب شدند. پژوهشﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﭘﯿﻤﺎﯾﺸﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ آﻣﺎري ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﻨﺠﻪ¬ﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﯿﺪه¬اﻧﺪ. در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ¬ﻫﺎي ﻣﻨﺘﺨﺐ، ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻫﻤﮕﻨﯽ و ﺧﻄﺎي اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﺣﮑﺎﯾﺖ از ﻧﺎﻫﻤﮕﻨﯽ اﻧﺪازه اﺛﺮ و ﻋﺪم ﺳﻮﮔﯿﺮي اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ داﺷﺘﻨﺪ. در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم، ﺿﺮﯾﺐ اﻧﺪازه اﺛﺮ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻧﺴﺨﻪ دوم ﻧﺮم ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ CMA اﻓﺰار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ¬آﻣﺪه ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ اﻧﺪازه اﺛﺮ ﯾﺎ ﺿﺮﯾﺐ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯿﺰان دﯾﻦداري ﺑﺮ گرایش به دموکراسی (0.439) اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻈﺎم ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻮﻫﻦ، در ﺣﺪ متوسطی ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد.میزان این تاثیر در بین شهروندان جامعه بیشتر از دانشجویان است و البته در مناطق مرکزی ایران این تاثیر بیشتر از سایر مناطق است، جامعه ایران در حال گذار از یک جامعه سنتی به جامعه مدرن است و این گذار مستلزم رعایت اسلوب ها و قواعد دموکراتیک در نظام سیاسی حکمرانی ایران است. به رسمیت شناختن تنوع اندیشگی در ایران پیش شرط گذار به دموکراسی و توسعه است و این مهم، در چارچوب نظمی اقتدارگرا امکان پذیر نیست.

چکیده انگلیسی:

The present research has been done with the aim of using meta-analytical statistical method in order to analyze the results of the researches conducted in the field of the relationship between the level of religiosity and tendency towards democracy. 30 researches conducted in relation to this subject were examined, and among them 17 researches conducted between 2014 and 2018 on the relationship between the level of religiosity and tendency towards democracy, which were published in authoritative scientific journals. were chosen. The mentioned researches have been carried out using the survey method in different statistical communities and based on reliable measures. In the first step of evaluating the selected studies, the assumptions of homogeneity and publication error were examined; Based on this, the findings indicate the heterogeneity of the effect size and the lack of publication bias of the studied studies. In the second step, the effect size coefficient was calculated using the second version of the CMA evaluation software. The obtained results showed that the effect size or the effect coefficient of religiosity on tendency to democracy is (0.439), which according to Cohen's interpretation system, is evaluated at a moderate level.The extent of this effect is greater among the citizens of the society than the students, and of course, in the central regions of Iran, this effect is greater than in other regions, the Iranian society is transitioning from a traditional society to a modern society, and this transition requires compliance with democratic rules and styles Iran's governance is political.

منابع و مأخذ:

- احمدی، یعقوب؛ محمد زاده، حسین؛ مجیدی، ابوبکر. (1396). گونه¬شناسی فرهنگ سیاسی دانشجویان استان کردستان بر پایه متغیرهای اجتماعی- فرهنگی، جامعه¬شناسی کاربردی، سال بیست و نهم، شماره پیاپی (69)، شماره اول، صص 128-107.
- بابایی¬فرد؛ اسدالله. (1391). دیدگاه¬های رابرت بلا درباره دین مدنی، فصلنامه تخصصی مطالعات اجتماعی دین، سال اول، شماره اول، صص 24-18.
- پای، لوسین.(1370). فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی، ترجمه مجید محمدی، نامه فرهنگ، شماره 5-6، سال سوم، پاییز و زمستان، 47-37.
- تاجیک، محمدرضا،1384، دین، دموکراسی و روشنفکری در ایران، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
- ترنر، برایان. (1379). ماکس وبر و اسلام، ترجمه سعید وصالی، نشر مرکز.
- جهانگیری، جهانگیر؛ ابوترابی زارچی، فاطمه. (1391). بررسی تاثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان: مطالعه‌ی موردی دانشگاه شیراز، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 4، صص 122-89.
- حاتمی، محمدرضا؛ فرجیان، مرتضی؛ روشن چشم، حامد؛ جمشیدی، علی.(1391). بررسی¬ عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دوره پنجم، شماره 4، صص 129-107.
- خانیکی، هادی؛ سرشار، حمید. (1391).گونه¬شناسی فرهنگ سیاسی؛ مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه کردستان، فصلنامه پژوهش سیاست نظری، شماره یازدهم، صص 130-91.
- دوتوکویل، آلکسی. (1394).دموکراسی در آمریکا، ترجمه بزرگ نادر زاد، فرهنگ جاوید.
- ذوالفقاری، ابوالفضل؛ موحدی، محمدابراهیم.(1388). بررسی رابطه میزان و نوع دین‌داری باارزش‌های مردم‌سالاری، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 52، صص 27-1.
- رودنسون، ماکسیم. (1398). اسلام و سرمایه‌داری، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، نشر احسان.
- رهبر قاضی، محمود رضا؛ امام‌جمعه زاده، سید جواد؛ نوربخش، سوسن؛ خاکی، مینا .(1395). بررسی رابطه دین‌داری با دو نوع فرهنگ سیاسی مشارکتی و دموکراتیک، فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج، سال نوزدهم، شماره 71، صص 165-141.
- زارع، بیژن؛ روهنده، مجید. (1395).پژوهشی در باب دین‌داری و مشارکت سیاسی در شهروندان شهر کرج، دو فصلنامه پژوهش‌های جامعه¬شناسی معاصر، سال پنجم، شماره 8، صص 46-23.
- زالی زاده، مسعود؛ باقری، معصومه؛ ملتفت، حسین.(1397). بررسی عوامل خانوادگی مؤثر بر مدارای اجتماعی، جامعه¬شناسی کاربردی، شماره 70، صص 146-129.
- سراج زاده، سید حسین؛ شریعتی مزینانی، سارا؛ صابر، سیروس.(1383). بررسی رابطه میزان دین‌داری و انواع آن با مدارای اجتماعی، مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، صص 142-109.
- سعید، بابی.(1379). هراس بنیادین: اروپا مداری و ظهور اسلام‌گرایی، ترجمه غلامرضا جمشیدی‌ها و موسی عنبری، دانشگاه تهران.
- شجاعی زند، علیرضا.(1384). مدلی برای سنجش دینداری در ایران، مجله جامعه¬شناسی ایران، دوره 6، شماره 1، صص 66-34.
- شیرعلی زاده، حسن؛ عظیمی، لیلا؛ رسول‌زاده اقدم، صمد. (1392). بررسی جامعه‌شناختی رابطه بین دین‌داری با آشنایی به حقوق شهروندی، مطالعات علوم اجتماعی ایران، سال یازدهم، شماره 41، صص 66-55.
- صالح‌آبادی، ابراهیم؛ قندهاری، عبدالرضا.(1390). ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺰان دین‌داری و ﻧﮕﺮش ﺑﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ در ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪان نیشابوری در سال 1389، فصلنامه جامعه‌شناسی مطالعات جوانان، سال دوم، صص 118-95.
- طباطبایی، محمود قاضی؛ ودادهیر، ابوعلی.(1389). فراتحلیل در پژوهش¬های اجتماعی و رفتاری، تهران، جامعه-شناسان.
- فوکویاما، فرانسیس.(1393). پایان تاریخ و آخرین انسان، ترجمه عباس عربی و زهره عربی، تهران، سخنکده.
- قربانی زاده، وجه الله؛ نانگیر، سید طه حسن. (1393). راهنمای کاربردی فراتحلیل با نرم‌افزار cma2، تهران، انتشارات جامعه¬شناسان.
- کدیور، محسن.(1385). داد و ستداسلام ومدرنیته https://www.magiran.com/article/1175040
- کشاورز، زهرا سادات؛ ربانی خوراسگانی، علی؛ یزدخواستی، بهجت. (1392). بررسی تأثیر دین‌داری بر گرایش به رفتار انتخاباتی شهروندان اصفهانی با تأکید بر نظام مردم¬سالاری دینی، جامعه شناسی کاربردی، سال بیست و ششم، شماره پیاپی (58)، شماره دوم، 40-17.
- گلچین، مسعود؛ حق‌خواه مژگان؛ سیدی، فرشته. (1387). فرهنگ سیاسی دموکراتیک و عوامل مؤثر بر آن (یک مطالعه موردی)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، س 16، شماره 61، صص 236-189.
- لویس، برنارد. (1396). خاورمیانه: دو هزار سال تاریخ از ظهور مسیحیت تا امروز، ترجمه حسن کامشاد، تهران، نشر نی.
- مجتهد شبستری، محمد. (1381). نقدی بر قرائت رسمی از دین (بحران¬ها، چالش¬ها و راه¬حل¬ها)، تهران، طرح نو.
- ملائکه، سید حسن؛ امیری فر؛ الهام. (1397). بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف دین‌داری و مشارکت سیاسی در بین شهروندان شهر ایذه، فصلنامه علمی پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال دوازدهم، شماره دوم، پیاپی41، سس86-61.
- ملکیان، مصطفی. (1378). سخنی در چند وچون ارتباط اسلام و لیبرالیسم، مجله کیان، شماره 48.
- مؤمنی، مریم ؛ ایمان، محمدتقی؛ رجبی، ماهرخ.(1395). ﺑﺮرﺳﯽ جامعه‌شناختی راﺑﻄﮥ اﻟﮕﻮﻫﺎي دین‌داری ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻣﺪاراي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺑﯿﻦ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﺷﯿﺮاز، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، سال ششم، شماره سوم، صص340-321.
- نائبی، هوشنگ؛ میرزایی، مهدی.(1397). تبیین رابطه نوع دین‌داری با نوع فرهنگ سیاسی، فصلنامه سیاست، شماره46، صص512-493.
- وبر، ماکس.(1373). اخلاق پروتستانی و روح سرمایه¬داری، ترجمه عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی،تهران، انتشارات علمی –فرهنگی.
- هانتینگتون، ساموئل.(1381). برخورد تمدن¬ها، ترجمه مجتبی امیری وحید، وزارت امور خارجه.
- یکتاپرست راسته کناری، ندا؛ نوری، هادی؛ غلامی، محمدرضا.(1395). نگرش سیاسی و ارتباط آن با دین‌داری و طبقه اجتماعی در بین مردم شهر رشت، دو فصلنامه پژوهش¬های جامعه¬شناسی معاصر، سال هشتم، شماره 14، صص 26-1.
- Almond, Gabriel and Sidney Verba (1965),Civic culture,Political Attitiudes and Democracy in five nation,Boston:Little,Brown and Company - Diamond, Larry (1999) Developing Democracy toward Consolidation, Baltimore and London: The Johns Hopkins University Press. - Dow, J. W. (2007). A scientific definition of religion https://www.researchgate.net/public /255626056 - Halliday, F. (1996). Islam and the Myth of Confrontation. IB Tauris.‏ - Karl, T. L., & Schmitter, P. C. (2002). Concepts, assumptions & hypotheses about democratizations: reflections on'stretching'from South to East. Prepared for workshop on Regime Transitions: Transitions from Communist Rule in Comparative perspective.‏ - Levin, J., Chatters, L. M., & Taylor, R. J. (2011). Theory in religion, aging, and health: An overview. Journal of Religion and Health, 50(2), 389-406.‏ - Shepard, W. E. (1987). Islam and ideology: Towards a typology. International Journal of Middle East Studies, 19(3), 307-336.‏ - Umphres, W. P. (2020). Book Review: Chains of Persuasion: A Framework for Religion in Democracy, by Benjamin R. Hertzberg.‏