تاثیر قابلیت‌های فناورانه و یادگیری بر ارتقای عملکردی شرکت‌های حاضر در زنجیره ارزش جهانی

محورهای موضوعی : پژوهش های مدیریت راهبردی

مصطفي شفيعي نژاد ¹ , امیر ذاکری ² , جواد مشایخ ³

1 - کارشناسی ارشد، مدیریت کسب و کار ، دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران
2 - استادیار، دانشکده مدیریت اقتصاد و مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ، تهران، ايران
3 - استادیار، دانشکده مدیریت اقتصاد و مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت ، تهران، ايران

تاریخ دریافت : 1403/04/24 تاریخ پذیرش : 1403/10/30 تاریخ انتشار : 1404/06/30

کلید واژه: ارتقا عملکردی, زنجیره ارزش جهانی, شرکت‌های دانش‌بنیان, قابلیت فناورانه, قابلیت یادگیری ,

چکیده مقاله :

ارتقای جایگاه شرکتهای ایرانی در زنجیره‌های ارزش جهانی یکی از مهمترین راهبردهای افزایش کمی و کیفی صادرات کشور است. در پیشینه جهانی، تاثیر قابلیت فناورانه و یادگیری بر ارتقای عملکردی به عنوان یکی از انواع مهم ارتقا مورد تاکید قرار گرفته است، اما در ایران مطالعات این حوزه نادر است. هدف این پژوهش بررسی تاثیر مستقیم قابلیت فناورانه بر ارتقا عملکردی، توام با اثر غیرمستقیم آن از طریق فعال‌سازی اثر یادگیری در زنجیره‌های ارزش جهانی است. پژوهش حاضر یک پژوهش کاربردی است و یافته‌های آن نشان می‌دهد علاوه بر تاثیر مستقیم قابلیت فناورانه بر ارتقا عملکردی، این قابلیت در کنار قابلیت یادگیری، تاثیر مثبتی بر ارتقا عملکردی شرکتهای دانش بنیان ایرانی دارد. در راستای تقویت دو قابلیت تاثیرگذار بر ارتقا عملکردی شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ایران و ارتقا جایگاه این شرکت‌ها در زنجیره ارزش جهانی از تامین‌کننده مواد خام به شرکتی که محصولاتی با ارزش افزوده بالا تولید می‌کند نیاز به سیاست‌های حمایتی در سطح کلان وجود دارد. از این رو پیشنهاد می‌شود دولت با حمایت‌های هدفمند خود از صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان، بستر حضور این شرکت‌ها در شبکه‌ها و زنجیره‌های بین‌المللی را فراهم کند تا به این شکل شرکت‌هایی که دارای قابلیت‌های فنی لازم جهت تولید با ارزش افزوده بالا هستند از فرصت یادگیری در شبکه‌ها نیز استفاده کرده و حرکت در مسیر ارتقا را سرعت بخشند. همچنین مدیران و سیاست‌گذاران این شرکت‌ها می‌توانند با تمرکز بر این قابلیت‌ها، نقش موثری در ارتقا شرکت خود داشته باشند.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی‌نژاد، مهدی و دهقانی سلطانی، مهدی. (1397). نقش قابلیت‌های نوآوری فناورانه در ارتقاء عملکرد نوآوری شرکت‌های دانش بنیان (مطالعه ی شرکت‌های مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران). پژوهش‌های مدیریت عمومی، 11(41)، 83-109.
آداب، ابوالفضل؛ قاضی نوری، سید سپهر؛ قاضی نوری، سید سروش و شاهوردی، حمیدرضا. (1397). راهبردهای ارتقاء زنجیره ارزش صنعت فولاد ایران از منظر نظام نوآوری. سیاست علم و فناوری، 11(4)، 16-2.
آقازاده، هاشم؛ زارعی هنزکی، عباس؛ محمدی، مهدی و الهی، محمدرضا. (1400). بررسی رابطه قابلیت شبکه‌سازی پارک‌های علم و فناوری نوآوری و عملکرد کسب‌وکار شرکت‌های عضو. مدیریت صنعتی، 2(3)، 351-329.
بهرامی، جاوید و حسن‌پورکارسالاری، یوسف. (1396). پیچیدگی صادرات غیرنفتی ایران و عوامل تعیین‌کننده آن در کشورهای در حال توسعه. پژوهشنامه بازرگانی، 21(82)، 95-122.‎
پوریوسف, اعظم, ثقفی, مهدی, همت فر, محمود. (1395). اثرات اقتصادی زنجیره ارزش بر تعاونی‌های بازرگانی (مورد مطالعه تعاونی‌های شهرستان بیرجند). بررسی‌های بازرگانی, 14(80), 69-83.
حبیبی، آرش و کلاهی، مریم. (۱۳۹۶). مدل‌یابی معادلات ساختاری. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
خاکی، غلامرضا. (۱۳۸۴). روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی. تهران: انتشارات بازتاب.
دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، مهدی و آذر، عادل. (1386). روش‌شناسی پژوهش کمی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات صفار.
رضوی، سید مصطفی؛ آراستی، محمدرضا؛ جعفرنژاد، احمد و مختارزاده، نیما. (1391). توسعه مدلي براي برنامه ريزي تكنولوژي در سطح صنعت. مدیریت صنعتی، 4(2) ، 43-68.
طهماسبی، سیامک؛ فرتوک‌زاده، حمیدرضا؛ بوشهری، علیرضا؛ طبائیان، سید کمال و قیدر خلجانی، جعفر. (1395). مراحل شکل‌گیری و توسعه قابلیت‌های فناورانه؛ مطالعه یک سازمان صنعتی صنایع دریایی. سیاست علم و فناوری، 9(4)، 19-33.
عابدین مقانکی, محمد رضا, دینی, بهروز. (1394). مزیت نسبی ایران در صادرات فناوری. بررسی‌های بازرگانی, 13(75), 47-56.
فارسی,ابوالقاسم,منطقی,منوچهر,فارسیجانی,حسن,والمحمدی,چنگیز.(1402) .همپایی فناورانه رویکردی پایدار در جهت کسب مزیت رقابتی(مطالعه موردی صنعت پتروشیمی ایران) .پژوهش های مدیریت راهبردی ,88 (29),151-180.
ّکئون، لی. (1399). هنر همپایی اقتصادی: موانع، مسیرهای فرعی و جهش در نظام‌های نوآوری (ترجمه مصطفی صفدری رنجبر و محمد نثاری). انتشارات شرکت چاپ و نشر بازرگانی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2019).
محبی، محمدرضا و سلیمانی، غلامرضا.(1396). روش‌های توسعه بازار در زنجیره ارزش. پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری، 26 ، 45-69.
محسنین، شهریار و اسفیدانی، محمدرحیم. (1396). معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد حداقل مربعات جزئی به کمک نرم‌افزار .Smart PLSتهران: انتشارات کتاب مهربان نشر.
محمدی، علی؛ مولا، داریوش؛ عباسی، عباس و عسکری‌فر، کاظم. (1394). ارزیابی سهم فناوری در ارزش افزوده‌ی بخش صنعت. مدیریت صنعتی، 7(4)، 861-879.
ملک‌اخلاق، اسماعیل؛ ایاغ، زهرا و فرخنده، مهسا. (1392). نقش و جایگاه تکنیک‌های ارتقا در زنجیره‌های ارزش جهانی. رشد فناوری، 9(34)، 12-19.
هومن، حیدرعلی. (1391). مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرم‌افزار لیزرل. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).
هیر، جوزف؛ هالت، توماس؛ رینگل، کریستین و سارستد، مارکو. (1398). مقدمه‌ای بر مدل‌سازی معادلات ساختاری: حداقل مربعات جزئی. (ترجمه علم‌بیگی، امیر و اکبری، محمدرضا). انتشارات دانشگاه تهران. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2017).
یعقوبی منظری, پریسا, خسروی‌نژاد, علی‌اکبر, امینی, علیرضا, قاضی‌نوری, سپهر. (1402). شاخص مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی ایران و کشورهای عضو شورای همکاری اسلامی. بررسی‌های بازرگانی, 21(121), 1-20. doi: 10.22034/bs.2022.1971821.2668
یعقوبی منظری، پریسا؛ خسروی نژاد، علی‌اکبر؛ امینی، علیرضا و قاضی نوری، سپهر. (1400). پیچیدگی محصول و مشارکت در زنجیره ارزش جهانی: مطالعه موردی ایران و کشورهای سازمان همکاری اسلامی. پژوهشنامه بازرگانی، 104، 1-28.

Abbas, J., Raza, S., Nurunnabi, M., Minai, M. S., & Bano, S. (2019). The impact of entrepreneurial business networks on firms’ performance through a mediating role of dynamic capabilities. Sustainability, 11(11), 3006.
Adab, A., Ghazinoory, S., Ghazinoori, S. S., & Shahverdi, H. (2018). The Strategies of Iran Steel Industry Value Chain upgrading through Innovation System Perspective. Journal of Science and Technology Policy, 11(4), 2-16. doi: 10.22034/jstp.2018.10.4.539552. [in persian]
Aghazade, H., Zareih Hanzaki, A., Mohammadi, M., & Elahi, A. R. (2021). The investigation of the Relationship between Capabilities of Networking of Science and Technology Parks in the Innovation and Business Performance of Park's Member Companies. Industrial Management Journal, 13(2), 329-351. doi: 10.22059/imj.2021.321944.1007839. [in persian]
Alcacer, J., & Oxley, J. (2014). Learning by supplying. Strategic Management Journal, 35(2), 204–223.
Aydin, H. (2021). Market orientation and product innovation: the mediating role of technological capability. European Journal of Innovation Management, 24(4), 1233-1267.
bahrami, J., & hasanpur, Y. (2017). Iran's Non-oil Export Complexities and its Determining Factors. Iranian Journal of Trade Studies, 21(82), 95-122. [in persian]
Barnes, J. and łaplinsky, R., 2000, Globalisation and trade policy reform: whither the automobile components sector in South Africa?’, Competition & Change, Vol 4 No 2: 211–243
Blažek, J. (2016). Towards a typology of repositioning strategies of GVC/GPN suppliers: the case of functional upgrading and downgrading. Journal of Economic Geography, 16(4), 849-869.
Burger, A., Jindra, B., Marek, P., & Rojec, M. (2018). Functional upgrading and value capture of multinational subsidiaries. Journal of International Management, 24(2), 108-122.
Cohen, W. M., & Levinthal, D. A. (1990). Absorptive capacity: A new perspective on learning and innovation. Administrative Science Quarterly, 35(1), 128–152.
Danaifard, Hassan; Alvani, Mehdi and Azar, Adel. (2007). Quantitative research methodology in management: a comprehensive approach. Tehran: Safar Publications. [in persian]
De Mori, C., Ota´vio, M. and Alfranca, B. O. (2016). A model for measuring technology capability in the agrifood industry companies. British Food Journal, 118, 6: 1422–1461, https://doi.org/10.1108/BFJ-10-2015-0386.
Dunning, J. (1988). The eclectic paradigm of international production: A restatement and some possible extensions. Journal of International Business Studies, 19(1), 1–31.
Dutrénit, G. 2007. “The transition from building-up innovative technological capabilities to leadership by latecomer firms.” Asian Journal of Technology Innovation 15 (2): 125–149. doi:10.1080/19761597.2007.9668640.
Ebrahiminejad, M., & Dehghani Soltani, M. (2018). The Role of Technological Innovation Capabilities on Innovative Performance Promotion in Knowledge-Based Firms (Studying Firms in Science and Technology Park of Tehran University). Public Management Researches, 11(41), 83-109. doi: 10.22111/jmr.2018.4452. [in persian]
Gereffi, G., 1999. International trade and industrial upgrading in the apparel
Gereffi, G., Fernandez-Stark, K. (2011) Global Value Chains Analysis: A Primer. Center on Globalization, Governance & Competitiveness (CGGC) Duke University Durham, North Carolina, USA.
Gheitarani, F., Guevara, R., Nawaser, K., & Jahanshahi, A. A. (2022). Identifying Dimensions of Dynamic Technological Capability: A Systematic Review of the Last Two Decades of Research. International Journal of Innovation and Technology Management, 19(04), 2230002.
Giuliani, E., Pietrobelli, C., & Rabellotti, R. (2005). Upgrading in global value chains: Lessons from Latin American clusters. World Development, 33(4), 549–573. https://doi.org/10.1016/j. worlddev.2005.01.002
Habibi, Arash and Kolahi, Maryam. (2017). Structural equation modeling. Tehran: Academic Jihad Publications. [in persian]
Hakansson, H., Havila, V., Pedersen, A.-C., 1999. Learning in networks. Ind. Mark.Manag. 28, 443–452.
Hennart, J. F. (1991). The transaction cost theory of the multinational enterprise.
Heyer, Joseph; Hallett, Thomas; Ringel, Christian and Sarsted, Marco. (2019). An introduction to structural equation modeling: partial least squares. (Translated by Alambeigi, Amir and Akbari, Mohammad Reza). Tehran University Publications. (Date of publication in original language 2017). [in persian]
Hobday, M. 1995. “East Asian Latecomer Firms: Learning the Technol- ogy of Electronics.” World Development 23 (7): 1171–1193.
Hobday, M., 1995. Innovation in East Asia: The Challenge to Japan. Edward Elgar,Cheltenham, UK.
Homan, Heydar Ali. (2011). Modeling structural equations using Lisrel software. Tehran: Organization for the study and editing of humanities books (Samt). [in persian]
Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1998). Fit indices in covariance structure modeling: Sensitivity to underparameterized model misspecification. Psychological methods, 3(4), 424.
Humphrey, J., & Schmitz, H. (2000). Governance and upgrading: linking industrial cluster and global value chain research (Vol. 120, pp. 139-170). Brighton: Institute of Development Studies.
Jer, R. (2014). What makes export manufacturers pursue functional upgrading in an emerging market? A study of Chinese technology new ventures. International Business Review, 23(4), 741-749.
Kaplinsky, R. , & Morris, M. (2011). A handbook for value chain research. Ottawa: IDRC.
Keun, Lee. (2020). The art of economic Catch-up: obstacles, side paths and leaps in innovation systems (translated by Mostafa Safdari Ranjbar and Mohammad Nesari). Publications of the commercial publishing company. (Date of publication in original language 2019). [in persian]
Khaki, Gholamreza. (2005). Research method with an approach to thesis writing. Tehran: Baztab Publications. [in persian]
Kim, L., 1997. Imitation to Innovation: The Dynamics of Korea's Technological Learning. Harvard Business School Press, Boston.
Knight, G. A., & Kim, D. (2009). International business competence and the contempo- rary firm. Journal of International Business Studies, 40(2), 266–273.
Kumaraswamy, A., Mudambi, R., Saranga, H., & Tripathy, A. (2012). Catch-up strategies in the Indian auto components industry: Domestic firms’ responses to market liberalization. Journal of International Business Studies, 43(4), 368–395.
Latip, N. A. M. (2012). The impact of technological capability on power, trust and inter-firm relationship performance. Doctoral Dissertation, University of Southern Queensland.
Lohmöller, J.-B. (1989). Latent Variable Path Modeling with Partial Least Squares, Physica: Heidelberg.
Lundvall, B.-Å. (Ed.), 1992. National Systems of Innovation – Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning. Pinter Publishers, London.
Malek Akhlaq, Ismail; Ayagh, Zahra and Farkhunde, Mahsa. (2013). The role and place of promotion techniques in global value chains. Technology Growth, 9(34), 12-19. [in persian]
Manzakoğlu, B. T., & Er, Ö. (2018). Design management capability framework in global value chains: Integrating the functional upgrading theory from OEM to ODM and OBM. The Design Journal, 21(1), 139-161.
Mohamadi, A., Mowla, D., Abbasi, A., & Askarifar, K. (2015). Assessment of the Technology Contribution to industry Value Added; Case study Chemical Industries Value Chain in Fars Province. Industrial Management Journal, 7(4), 861-879. doi: 10.22059/imj.2015.57429. [in persian]
Mohebi, Mohammadreza and Soleimani, Gholamreza. (2016). Market development methods in the value chain. New researches in management and accounting, 26, 45-69. [in persian]
Mohsenin, Shahriar and Esfidani, Mohammad Rahim. (2016). Structural equations based on the partial least squares approach with the help of Smart PLS software. Tehran: ketabe mehraban nashr publications. [in persian]
Mudambi, R., 2008. Location, control and innovation in knowledge-intensive industries. Journal of Economic Geography 8, 699–725. doi:10.1093/jeg/lbn024
Nazeer, N., Rasiah, R., & Furuoka, F. (2021). Technology transfer, technological capability, absorptive capacity and firm performance: An investigation of the textile and clothing firms in Pakistan. Malaysian Journal of Economic Studies, 58(1), 99-124.
Oehler, L. (2022). How do R&D networks change? The upgrading of innovation capabilities in emerging market firms. Insights from China’s wind energy sector. Innovation and Development, 1-25.
Peng, X., Zheng, S., Collinson, S., Wu, X., & Wu, D. (2022). Sustained upgrading of technological capability through ambidextrous learning for latecomer firms. Asian Journal of Technology Innovation, 30(1), 1-22.
Pham, H. S. T., & Petersen, B. (2021). The bargaining power, value capture, and export performance of Vietnamese manufacturers in global value chains. International Business Review, 30(6), 101829.
Porter, M. E. (1985). Competitive advantage: Creating and sustaining superior performance.
Razavi, S. M., Arasti, M. R., Jafarnejad, A., & Mokhtarzadeh, N. (2012). Developing a Model for Technology Planning at Industry Level. Industrial Management Journal, 4(2), 43-68. doi: 10.22059/imj.2012.35439. [in persian]
Salisu, Y., & Bakar, L. J. A. (2019). Technological capability, relational capability and firms’ performance: The role of learning capability. Revista de Gestão, 27(1), 79-99.
Santos-Vijande, M. L., López-Sánchez, J. Á., & Trespalacios, J. A. (2012). How organizational learning affects a firm’s flexibility, competitive strategy, and performance. Journal of Business Research, 65(8), 1079–1089, Available from: https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2011.09.002
Scuotto, V., Garcia-Perez, A., Nespoli, C., & Petruzzelli, A. M. (2020). A repositioning organizational knowledge dynamics by functional upgrading and downgrading strategy in global value chain. Journal of International Management, 26(4), 100795.
Sok, P., & O'Cass, A. (2011). Achieving superior innovation-based performance outcomes in SMEs through innovation resource–capability complementarity. Industrial Marketing Management, 40(8), 1285-1293.
Sturgeon, T.J., Gereffi, G., 2009. Measuring success in the global economy: international trade, industrial upgrading, and business function outsourcing in global value chains. Transl. Corp. 18 (2), 1–35.
Tahmasebi, S., Fartookzadeh, H., Bushehri, A., Tabaian, K., & Gheidar Khelejani, J. (2016). The Stages of Formation and Development of Technological Capabilities; Case study: An marine Industry Organization. Journal of Science and Technology Policy, 9(4), 19-33. [in persian]
Tumelero, C., Sbragia, R., Borini, F. M., & Franco, E. C. (2018). The role of networks in technological capability: a technology-based companies perspective. Journal of Global Entrepreneurship Research, 8, 1-19.
yaghobi, P., Khosravinejad, A. A., amin, A., & Ghazinoory, S. (2023). Index of Participation in Global Calue Chains of Iran and Member Countries of the Organization of Islamic Cooperation. Commercial Surveys, 21(121), 1-20. doi: 10.22034/bs.2022.1971821.2668 [in persian]
Yaghoubi Manzari, P., Khosravinejad, A., Amini, A., & Ghazinori, S. (2022). Product Complexity and Participation in Global Value Chain: The Case of Iran and OIC Member Countries. Iranian Journal of Trade Studies, 26(104), 1-46. doi: 10.22034/ijts.2022.549208.3606. [in persian]
Yoruk, D. E. (2019). Dynamics of firm-level upgrading and the role of learning in networks in emerging markets. Technological Forecasting and Social Change, 145, 341-369.
Yu, Y., & Huo, B. (2018). Supply chain quality integration: Relational antecedents and operational consequences. Supply Chain Management, 23(3), 188–206, Available from: https://doi.org/10.1108/ SCM-08-2017-0280
Zahra, S. A., & Nielsen, A. P. (2002). Sources of capabilities, integration and technology commercialization. Strategic Management Journal, 23(5), 377–398.