مسئله قدرت و کنشگری فعال روحانیت در خاورمیانه، مطالعه موردی کنشگری روحانیت در ملی شدن صنعت نفت در ایران
محورهای موضوعی :
محمدصادق گل محمدی
1
(دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.)
سیامک بهرامی
2
(عضو هیات علمی دانشگاه)
کلید واژه: خاورمیانه, ملی شدن صنعت نفت, روحانیت شیعی, ایران, روحانیت عمل‌گرا.,
چکیده مقاله :
مطالعه تاریخ سیاسی و اجتماعی خاورمیانه بدون نگاه به کنشگران نهاد مذهب مطالعه‌ای ناقص است.روحانیت موجود در هرگروه مذهبی تأثیری بسزا درتحولات بیرون و درون این گروه‌هانهاده است.اینکه هدف ازاین کنشگری دفاع از پاک‌دینی مذهبی یا اخلاقی صرف بوده یا ارتباط با قدرت‌طلبی این کنشگران داشته مسئله اصلی پژوهش است.در این راستاسعی گردیده تا کنشگری روحانیت شیعی درملی شدن صنعت نفت دردهه 20شمسی وردبررسی قرارگیرد.سؤال اصلی آن است که روحانیت شیعی چه نقشی در ملی شدن صنعت نفت داشته و این نقش را با چه اهدافی ایفا نموده.فرضیه با تمسک به نظریه‌های گرامشی و آرای بوتکو بر اینست که علیرغم نقش پررنگ روحانیت در ملی شدن صنعت اما کنشگری آن‌ها نه متأثر از حراست از ارزش‌های دینی یامنافع ملی بلکه در راستای هژمونی‌خواهی برسر قدرت باسایر کنشگران اجتماعی بوده.نتایج نشان می‌دهد که اگرروحانیت شیعی را در3دسته محافظه‌کار،انقلابی وعمل‌گرا تقسیم‌بندی نماییم،جریان عمل‌گرا غالب‌ترین جریان در ملی شدن صنعت نفت بوده که با نقش موازنه‌گر خویش،سعی داشته با ائتلاف‌های موقت،متلون وگاهاً متناقض باسایر کنشگران اجتماعی در جریان ملی شدن صنعت نفت،زمینه ظهور وبقدرت رسیدن کنشگرانی را فراهم آورند که می‌توانند به تثبیت قدرت و جایگاه آن‌ها کمک نمایند.در این مسیر دفاع از ارزش‌های دینی در حاشیه بوده یا صرفاً وسیله برای هدف نهایی بوده است. تصور جریان عمل‌گرا ایجاد اصلاحاتی درنظم موجود بوده تا هدف تثبیت قدرت او درتقابل با سایر جریان‌ها مذهبی و غیر‌مذهبی محقق گردد ودراین مسیر از 3فرایند بلوک هژمونیک،جنگ مواضع و جنگ عینی بهره برده‌اند.این پژوهش توصیفی-تحلیلی از داده‌های کتابخانه‌ای والکترونیکی برای اثبات گزاره‌های خویش استفاده کرده است.
Without considering the activism of religious institutions,including Shia and Sunni clergy,or even Jewish religious figures, studying the political and social history of the Middle East will be imperfect.The clergy within any religious or social group has had a significant impact on these groups’ internal and external developments. The focus of the present research has been whether this activism is solely aimed at defending a particular ethical or religious purity,or if it is in a close relationship with the power-seeking motives of these activists.In this regard,an attempt has been made to explore and investigate the activism of Shia clergy in Iran during one of the most crucial periods in Iran’s political history, i.e.the nationalization of the oil industry in the 1940s.The primary question of this study is what was the role of Shia clergy in the nationalization of the oil industry and what were the objectives they pursued in doing so? According to the research results, if we categorize Shia clergy into three groups:conservative,revolutionary and pragmatic,the pragmatic movement has been the dominant force in the nationalization of the oil industry.Through accepting balancing role for itself, it sought to create alliances and temporary coalitions,sometimes conflicting with other social activists in the course of nationalization of the oil industry to provide the grounds for the emergence and empowerment of activists who could better contribute to the consolidation of their power and position.In this path, the defense of religious values was on the sidelines or just served as a means to their ultimate goal.