جمهوری اسلامی و آسیای مرکزی: امکان سنجی همسویی در سیاست خارجی با تاکید بر کشور تاجیکستان

محورهای موضوعی : روابط بین الملل

فرشته نصراللهی ¹ (دانشجوی دکترای گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران)
حبیب اله ابوالحسن شیرازی ² (دانشیار، گروه روابط بین الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/03/28 تاریخ پذیرش : 1399/03/28 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: سیاست خارجی, ایران, تاجیکستان, آسیای مرکزی, همگرایی,

چکیده مقاله :

همراه با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ظهور جمهوری های تازه استقلال یافته عمدتا بی ثبات و با ایجاد کانون بحران درمنطقه آسیای مرکزی، فرصت ها و چالش هایی برای جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری هم مرز با این منطقه به وجود آمد. سوال اصلی در این مقاله چنین مطرح می شود که ساختارهای تاثیرگذار بر تصمیم گیری های سیاست خارجی ایران در منطقه آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان کدامند؟ در پاسخ به سوال مذکور، فرضیه را می توان بر اساس شاخص هایی همچون سیاسی- امنیتی، فرهنگی و اقتصادی که شاکله سیاست خارجی ایران در قبال کشورهای آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان را تشکیل داده است، مطرح نمود به طوری که به نظر می رسد اتخاذ یک رویکرد همکاری جویانه و همگرایی با کشورهای این منطقه برای ایرانی که نه دارای متحد استراتژیک است و نه متحد ایدئولوژیک، می تواند عقلانی ترین و کارسازترین راهبرد باشد.

چکیده انگلیسی:

With the collapse of the Soviet Union and the emergence of newly independent republics, mostly unstable and with the establishment of a crisis center in the Central Asian region, opportunities and challenges for the Islamic Republic of Iran as a country bordering the region to .Come. The main question in this article is how influential structures are on the decisions of Iran's foreign policy in the Central Asian region, especially in Tajikistan. In answer to this question, the hypothesis can be based on indicators such as political-security, cultural and economic, which has formed the form of Iran's foreign policy towards Central Asian countries, including Tajikistan, as it seems. Adopting a collaborative approach and convergence with the countries of the region can be the most rational and effective strategy for an Iranian who is neither a strategic ally nor an ideological ally.

منابع و مأخذ:

• آدمی، علی و عزیزی، حمیدرضا (1392). «سازمان همکاری شانگهای و تهدیدات امنیتی مشترک در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره نوزدهم، شماره 81.


• ابوالحسن‌ شیرازی، حبیب‌اله و محمدرضا مجیدی (1382). سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران: نشر قومس.


• ابوالحسن ‌شیرازی، حبیب‌الله (1370). ملّیت‌های آسیای میانه. تهران: نشر دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه.


• ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله، فردین باقری و سیروس برنا (1387). تحوّلات تاریخی و فرهنگی در آسیای مرکزی. تهران: نشر جهاد دانشگاهی.


• ابوالحسن شیرازی، حبیب­اله (1397). «روابط خارجی جمهوری اسلامی­ایران و­تاجیکستان؛ بسترهای همگرایی ­و زمینه­ های واگرایی»، فصلنامه مطالعات روابط بین­ الملل، سال یازدهم، شماره 42.


• ابوالحسن شیرازی، حبیب‌اله (1384). «تداوم سیستم اقتدارگرایی در آسیای مرکزی». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 67، بهار.


• اخوان کاظمی، مسعود؛ صادقی، سید شمس­ الدین و لطفی، کامران (1395). «تحلیل زمینه­ های سیاسی و اجتماعی حضور داعش در­آسیای مرکزی(از تهدید نفوذ تا واقعیت حضور)»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 11، شماره 1.صص 1-21.


• انصاری­زاده، مسعود (1396). هویت­شناسی اسلام­گرایی در تاجیکستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.


• باقری­مقدم، غلامرضا (1394). آسیب­ شناسی­­ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران­ درمنطقه آسیای مرکزی(مطالعه­ موردی قرقیزستان)، تهران: مرکز آموزش­ و پژوهش­های بین­ المللی.


• بصیری، محمد علی و مژگان ایزدی زمان‌آبادی (1383). «اهداف سیاست خارجی آمریکا در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره سیزدهم، شماره 48.


• تهرانی، نسیم (1388). «فرصت‌های همکاری در روابط ایران و تاجیکستان»، مجله مطالعات ایران و اوراسیا. شماره دهم.


• حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1384). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در پرتو تحولات منطقه‌ای. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه.


• حجتی، امیررضا، ایرج، حجتی (1395). «طرح سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی»، فصلنامه سیاست، سال دوم، شماره 9.


• شیخ­عطار، علیرضا (1373). ریشه­های رفتار سیاسی درآسیای مرکزی و قفقاز، چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.


• دهقان طرزجانی، محمود (1379). روابط ایران و همسایگان در دهه دوم انقلاب اسلامی، تهران: انتشارات سروش.


• کولایی، الهه (1376). سیاست و حکومت در آسیای مرکزی. تهران: انتشارات سمت.


• سنایی، مهدی، عطری سنگری (1390). «مقایسه تحلیلی سیاست خارجی ایران و روسیه در آسیای مرکزی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال چهارم، شماره 9، صص 38-21.


• سیف‌زاده، سیدحسین (1377). «آسیای مرکزی: همگرایی منطقه‌ای، توسعه ملی و نقش ایران در آن». مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 40.


• دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال و دامن­پاک جامی، مرتضی (1395). «دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی؛ ارزیابی 25 سال روابط اقتصادی ایران و جمهوری ها پس از استقلال»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 96.


• رمضانی بونش، فرزاد (1396). «مهمترین چالش­های مؤثر درکاهش روابط ایران و تاجیکستان»، قابل دسترس در سایت ایرنا.


• عسگریان، عباسقلی؛ تاجیک، علی و نوروزی، رحیم (1396). «بررسی دیپلماسی ‌عمومی فدراسیون روسیه در آسیای مرکزی(2016-2000)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال اول، شماره 2، پاییز.


• عزیزی، حمیدرضا (1393). آسیای مرکزی؛ عرصه مغفول در سیاست خارجی ایران، قابل دسترسی در http://www.tabnak.ir/fa/news/390856


• عطایی، فرهاد و شیبانی، اعظم (1390). «زمینه­های همکاری و رقابت ایران و روسیه در آسیای مرکزی در چارچوب ژئوپلتیک»، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال چهارم، شماره 8.


• علوی زاده سید محمد (2/7/1396) مروری بر مولفه‌های داخلی و خارجی موثر بر سیاست ­خصومت در تاجیکستان قابل دسترسی در. http://easterniran.com/fa/doc/analysis


• عطری سنگری فاطمه،(10 مرداد 1396) روابط ایران و تاجیکستان؛ روندها و دورنما: http://www.tisri.org/default-2495.aspx


• کرمی، جهامگیر و کریمیان، علیرضا (1396). «ایران و آسیای مرکزی روندهای منطقه ای و چشم اندازآینده»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره ششم، شماره سوم.


• کرمی، یوسف و نواختی مقدم، امین (1397). «موانع تحقق دموکراسی در آسیای مرکزی»، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال چهارم، شماره 12، بهار.


• کوزه­گرکالجی، ولی (10/2/1396). افزایش تقابل دولت تاجیکستان با حزب نهضت اسلامی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی http://www.iras.ir/fa/doc/note/3150


• کولایی، الهه (1380). «هم تکمیلی فرهنگی در دو سوی جیهون»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره36، زمستان.


• فلاحی، احسان و بصیری، محمدعلی (1396). «بررسی ریشه های داخلی نواقتدارگرایی در آسیای ­مرکزی در چارچوب الگوی نئوپاتریمونیالیستی»، دوفصلنامه جامعه­ شناسی سیاسی جهان اسلام، دور5.


• لطفی­زاده، ابوالفضل و صالحی، معصومه (1397). «فرصت­ها، مکانیزم­ ها و زمینه­ های راهبردی توسعه پایدار روابط ایران با شبکه منطقه­ای مسلمان­نشین آسیای مرکزی دردهه حاضر»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره25.


• محمودی عالمی، محبوبه (1390). اسلام گرایی و دولت در تاجیکستان: تجربه نهضت اسلامی تاجیکستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.


• محمودی، مرتضی و لطیف اف جوره لطیفویچ (1394). «دین اسلام در روابط ­ایران و ملتهای آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات روابط بین­الملل، سال نهم، ش 29.


• منتظمی، رویا (1374). تاجیکستان. تهران: نشر دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه.


• محمودی، مرتضی (1386). «آسیای مرکزی و رشد همکاری‌های چند جانبه ایران و تاجیکستان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، سال شانزدهم، شماره 58.


• منتظمی، رویا (1372). «نقش ایران در نظام جدید آسیای مرکزی و جنوب آسیا»، فصلنامه اطلاعات سیاسی– اقتصادی، شماره 76.


• مجتهد زاده، پیروز (1376). «جغرافیا و سیاست در دنیای واقعیّت ها»، فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی. شماره120.


• ملکیان، محسن (1387). «تعاملات فرهنگی ایران و تاجیکستان»، فصلنامه تخصّصی علوم سیاسی، شماره اوّل، سال اوّل.


• موسوی، سیدرسول (1382). صلح تاجیکستان به روایت اسناد، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه.


• مومنی، مجید رضا و مودب، بهرنگ (1398). «ظرفیتها و مؤلفه­ های قدرت ­نرم جمهوری اسلامی­ ایران درتاجیکستان»، همایش پیوندهای فرهنگی ایران­ با آسیای مرکزی و قفقاز.


• میراحمدی، مریم (1372). «قوم تاجیک و فرهنگ تاجیکی در آسیای مرکزی»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. دوره 1، شماره 4.


• میرفخرایی، سیدحسن و مجید فیروزمندی (1396). «دیپلماسی فرهنگی ایران در آسیای مرکزی و قفقاز»، مجله مطالعات اوراسیای مرکزی، شماره دوم، دوره دهم، پاییز و زمستان.


• نادری، احمد (1393). «از ژئوپلتیک دولت محور؛ به ژئوکالچو تمدن محور، خاورمیانه عرصه نبرد تمدنها»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، سال چهارم، شماره دهم.


• نوری، علیرضا (1395). روسیه شناسی، موسسه فرهنگی مطالعات بین­ المللی ابرار معاصر تهران.


• واعظی محمود (1386). ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز (بنیان‌ها و بازیگران)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، وزارت امور خارجه.


• هژبری، محمدعلی (01/07/1396). بحران در روابط ایران و تاجیکستان؛ علل ­و­ پیامدها http://article.irna.ir/fa/NewsPrint.aspx?ID=17854


• Abolhassan Shirazi, Habibollah (2005). “Developing Relations between Iran and Central Asia; Providing Strategies”, Geography and Development, Vol. 3, No. 5, pp. 111-140.


• Foozi, Yahya and Behrooz Payab (2012). “Islamist Movements in Central Asia”, Political Studies of the Islamic World, Vol. 1, 4.


• Sirojjon, Berdikulov (2015). Formation of Multiparty System in Uzbekistan, 1985-2014, Himalayan and Central Asian Studies, Vol. 19, No 3/4.


• Urasianet (2018). “Uzbekistan, Tajikistan Talk up New Era of Amity”, April20, Available at: https://eurasianet.org/uzbekistan-tajikistan-talk-up-new-era-ofamity, Accessed on: 5/4/2019.


• Ziegler, Charles E (2010). "Civil society, political stability, and state power in Central Asia: cooperation and contestation", Democratization, Vol. 17, No. 5.