بررسی جامعه‌شناسانه‌ی اشعار محمدتقی بهار بر مبنای نظریه‌ی هانری لوفور

محورهای موضوعی : مطالعات نقد ادبی

بهاره جلایر ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/02/22 تاریخ پذیرش : 1402/05/01 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: هانری لوفور, بستر فکری شاعر, محمدتقی بهار, فضاهای اجتماعی,

چکیده مقاله :

هانری لوفوربه عنوان یک جامعه‌شناس مارکسیست و فیلسوف فرانسوی دارای آثار و نظریه‌هایی حول محور دیالکتیک، مارکسیسم، زندگی روزمره، شهرها و فضاهای اجتماعی است. هانری لوفور را باید اولین نظریه‌پرداز نظریه‌ی تولید فضا دانست. او در این نظریه فضا را محصولی اجتماعی می‌داند؛ حاصلی از مجموع روابط انسان‌ها با یکدیگر. محمدتقی بهار شاعری آزادیخواه و مردمی است که در بیشتر اشعارش به فضاسازی، رویکردهای گوناگون جامعه‌شناسی شهری و روستایی و تفکرات گوناگون سیاسی توجه کرده است. او شاعری است که در بیشتر اشعارش به فضاسازی، رویکردهای گوناگون جامعه‌شناسی شهری و روستایی و تفکرات گوناگون سیاسی توجه کرده است. در این پژوهش سعی شده تا با روش توصیفی- تحلیلی کاربست نظریه‌ی جامعه‌شناسانه‌ی هانری لوفور در اشعار محمد تقی بهار نشان داده شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که نظریات هانری لوفور بیانگر پیوندی است میان فضای فیزیکی، طبیعت، فضای ذهنی، فضای اجتماعی و تخیل مرتبط با پدیده‌های حسی. چند اصل نظریه‌ی لوفور -که در دیوان بهار نیز وجود دارند- عبارتند از: فضاهای اجتماعی، حقوق شهروندی، جامعه و بستر فکری نویسنده، تصویرگری شهر، اختراعات و تولیدات.[1]. Henri Lefebvreتاریخ دریافت: 22/2/1402 تاریخ پذیرش: 1/5/1402

چکیده انگلیسی:

As a French sociologist, Marxist intellectual and philosopher, Henri Lefebvre has works and theories centered on dialectics, Marxism, everyday life, cities and social spaces. Mohammad Taghi Bahar is a poet who in most of his poems has paid attention to spatial creation, different approaches of urban and rural sociology and different political thoughts. In this research, an attempt has been made to show the application of Henri Lefebvre's sociological theory in the poems of Mohammad Taghi Bahar with the descriptive- analytical method. The findings of the research show that Henri Lefebvre's theories are a link between physical space, nature, mental space, social space and imagination related to sensory phenomena. Some principles of Lefebvre's theory, which are also present in Divan Bahar, are: Social spaces, citizen's rights, society and author's intellectual background, depiction of city, inventions and productions.

منابع و مأخذ:

1. احمدی، بابک (1377). مدرنیته و اندیشه‌ی انتقادی (چاپ اوّل). تهران: مرکز.


2. باتلر، کریس (1399). آنری لوفور: سیاست فضایی، زندگی روزمره و حق به شهر (چاپ اوّل). ترجمه: نریمان جهان‌زاد. تهران: همشهری.


3. بهار، محمدتقی (1397). دیوان اشعار. گردآوری: سیدمحمود فرّخ‌ خراسانی. به کوشش: مجتبی مجرد و سید امیر منصوری. تهران: هرمس.


4. بیتر، سابین؛ وبر، هلموت (1399). خودگردانی یا آنری لوفور در بلگراد جدید (چاپ اوّل). ترجمه: حیدر خسروی. تهران: همشهری.


5. بیگزبی، سی.و.ای (1399). دادا و سوررئالیسم (چاپ یازدهم). ترجمه: حسن افشار. تهران: نشر مرکز.


6. ثروت، منصور (1385). آشنایی با مکتب‌های ادبی (چاپ اوّل). تهران: سخن.


7. دهخدا، علی‌اکبر (1337). لغت‌نامه. تهران: سیروس.


8. زمانی دهاقانی، مجید؛ معدنی، سعید؛ بهیان، شاپور؛ آقاجانی، حسین (1396). بازنمایی فضای اجتماعی شهری در ادبیات داستانی ایران معاصر. مطالعات جامعه شناختی شهری. دوره‌ی 7، شماره 24، صص 214- 189.


9. سیدحسینی، رضا (1385). مکتب‌های ادبی (چاپ چهارم). تهران: نگاه.


10. کدروف، بونیفاس (1361). دیالکتیک تاثیر متقابل عین و ذهن (چاپ اوّل). ترجمه: ب. کیوان. تهران: ره‌آورد هنر.


11. لوفور، هانری (1393). ماتریالیسم دیالکتیکی (چاپ اوّل). ترجمه: آیدین ترکمه. تهران: تیسا.


12. لوفور، هانری (1395). بقای سرمایه‌داری: باز تولید روابط تولید (چاپ اوّل). ترجمه: آیدین ترکمه. تهران: تیسا.


13. لوفور، هانری (1397). فضا، تفاوت، زندگی روزمره؛ خوانش هانری لوفور (چاپ دوّم). ترجمه: افشین خاکباز و محمد فاضلی. تهران: تیسا.


14. 14. لوفور، هانری (1400). مکتوباتی در باب شهر (چاپ اوّل). ترجمه: ایمان واقفی. تهران: همشهری.


15. محمدی، جمال؛ آداک، صائب (1399). تأملی در دیالکتیک امر اجتماعی و امر فضایی در پرتو آرای هانری لوفور. مطالعات جامعه‌شناختی (نامه‌ی علوم اجتماعی). دوره 28، شماره 1، صص 252- 223.


16. معین، محمّد (1396). فرهنگ فارسی. تهران: امیر کبیر.


17. نیک‌فر، پویا؛ عالی‌زاد، اسماعیل (1400). تهران در آینه‌ی رمان: تأملّی جامعه‌شناختی بر باز نمایی تهران در رمان‌های ایرانی. متن پژوهی ادبی. دوره 25، شماره 89، صص 32- 7.


18. وکیلی رباطی، کیانا؛ فرهمند، مسعود (1400). مطالعه‌ی تطبیقی «شهر» در آرزوهای بزرگ چارلز دیکنز و تهران مخوف مرتضی مشفق کاظمی براساس نظریه‌ی فضای اجتماعی هانری لوفور. مطالعات بین رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی. سال 1، شماره 1، صص 77-59.

19- Dickens, Charles (2003). Great Expectations. New York: Bantam Dell.

20- Helmer, Olaf (1977-02-01). "problems in futures research: Delphi and causal cross.

21-Jameson, Fredric (1984). Postmodernism or the cultural Logic of late Capitalism, New Left Review.

22-Lefebver, Henri (1991) The Production of Space, Donald Nicholson- Smith. Padstow. T. J. Press Ltd.