آسیب شناسی مدیریت و سازماندهی سیاسی فضای جهانی
محورهای موضوعی : جغرافیای سیاسی-ژئوپلیتیک
دکتر محمود واثق
1
*
,
سعید عزیزی
2
1 - دانشیار، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
کلید واژه: فضا, مدیریت و سازماندهی سیاسی فضا, فضای جهانی, ساختار جهانی, الگوی مرکز-پیرامون,
چکیده مقاله :
با توجه به نابرابری‌های سیاسی، ژئوپلیتیکی و اقتصادی موجود در ساختار حال حاضر فضای جهانی و غلبه الگوی قطبی مرکز- پیرامون بر این فضا، امکان تداوم و پایداری فضای جهانی را با موانع بیشماری از بحرانها و بی‌ثباتی‌های مستمر مواجه نموده است. پرسش مهمی که در این رابطه قابل طرح میباشد آن است که، برای تغییر بنیادین فضای کنونی جهان از وضعیت نامتوازن و غیرپایدار کنونی به وضعیت پایدار و متوازن، چه اقداماتی ضرورت دارد؟ بر همین اساس، هدف مقاله حاضر آسیبشناسی وضعیت نامطلوب مدیریت و سازماندهی فضای کنونی جهان در وجوه ژئوپلیتیکی، اقتصادی، اجتماعی و دیگر ابعاد فضا در وهله نخست و پیشنهاد و ارائه راهکارهای مناسب و موثر در جهت تغییر اساسی شرایط کنونی و نیل به ساختاری عادلانه، متوازن و پایدار در فضای جهانی است. پژوهش حاضر با رویکردی مساله محور و در قالب توصیفی- تحلیلی تدوین شده است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد چنانچه مجموعه‌ای از اقدامات ضروری نظیر تغییر بنیادی رویکرد حاکم بر مناسبات بینالمللی در زمینه‌های سیاسی، ژئوپلیتیکی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی... و دیگر اقدامات مشابه در مناسبات بینالمللی به مورد اجرا گذارده شود، امکان تغییر وضعیت نامتوازن کنونی در فضای جهانی به وضعیت مطلوب، و متوازن وجود داشته و از این طریق دستیابی به صلح و امنیت جهانی ممکن میشود.
چکیده مبسوط فارسی
مقدمه
با توجه به چالشهای سازماندهی سیاسی فضا در جهان کنونی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، ژئوپلیتیکی؛ نابرابری‌های جهانی به طور فزاینده‌ای تحمل ناپذیر گردیده و جستجو برای یک الگوی متوازن و عادلانه با ناامیدی بیشتر همراه شده است. ادامه وضعیت کنونی نظام جهانی بهویژه شیوه مدیریت و سازماندهی سیاسی آن، فضای جهانی را با موانع بیشمار مواجه نموده و هر لحظه بیم وقوع حوادث و بحران‌های فراگیر را که به نابودی تمدن بشری منجر خواهد شد، میتوان احساس نمود. با عنایت به واقعیتهای ذکر شده، ضرورت بررسی و آسیبشناسی جدی بحران نابرابری در سازماندهی و مدیریت سیاسی فضای جهانی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، و ژئوپلیتیکی ضروری است تا بتوان با شناسایی ابعاد و ریشه‌های بحران موجود، اقدامات لازم جهت اصلاح و بهبود مدیریت و سازماندهی سیاسی در فضای جهانی را انجام داد.
روش شناسی تحقیق
مقاله حاضر از نظر ماهیت جزو پژوهشهای مساله محور بوده و از نظر هدف در زمره پژوهشهای حل مساله می باشد. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز مقاله از منابع اسنادی شامل کتابها، مقالات تخصصی و پایگاه‌های معتبر رایانه (یونسکو، بانک‌جهانی، اتحادیه بینالمللی مخابرات، فائو، سازمان بهداشت جهانی) گردآوری شده و شیوه تجزیه و تحلیل مقاله مبتنی بر داده‌های گردآوری شده به صورت استنتاجی و تحلیل‌های استدلالی است.
بحث و یافته ها
در ژئوپلیتیک سنتی، حکومت ها به دنبال سرزمین و دستیابی به قدرت بودند بدین معنا که ژئوپلیتیک سنتی بیانگر دیدگاههای قدرتمندان جهان بوده است. سپس با مواجه شدن با رویکردهای انتقادی و به چالش کشیدن فضای فکری حاکم؛ منجر به دگرگون‌شدن ژئوپلیتیک سنتی گردید و رهایی انسان در کانون توجه قرار گرفت و با جهانی شدن، مفاهیم ژئوپلیتیک سنتی همچون جنگ، رقابت، هویت ملی، مرزهای سرزمینی و... دچار تحول شد و مفاهیمی همچون انسان گرایی و ژئوپلیتیک صلح پدیدار گشت. از نگاه سنتی، ژئوپلیتیک به معنای کسب قدرت است و با مفاهیمی مانند رقابت، منازعه و جنگ همراه است اما ژئوپلیتیک نوین، بر همگرایی میان تمامی کشورها در جهان تاکید دارد و ژئوپلیتیک صلح نیز مفهوم نوینی است که در سالهای اخیر در چارچوب ژئوپلیتیک نوین بررسی شده است. درواقع، ژئوپلیتیک صلح ضد جنگ، خشونت و تروریسم، فقر، بیماری و ضد سلطه اقتصادی و استثمار؛ جهت شکل گیری صلح جهانی است. قرن بیست و یکم نه به قرن «امریکایی»، «چینی» یا «اقیانوسیه»؛ بلکه به «قرن جهانی» تبدیل شده است. همین پیچیدگی نظام جهانی نیازمند رهبری تمام قدرتهای بزرگ و منطقهای برای حفظ موازنه جهان در مواجهه با تغییرات پویاست. و برای اولین بار روند سیاسی جهانی نیازمند تلاشی مشترک برای شکل بخشیدن به آینده تاریخ بشری است. بنابراین لزوم کاهش رقابتهای ناسالم ژئوپلیتیکی و قدرت (جهانی و منطقهای)، ایجاد موازنه قدرت در نظام جهانی (بهویژه بین قدرتهای بزرگ و منطقهای)، تاکید بر ژئوپلیتیک صلح، تقویت جایگاه نهادهای بینالمللی (بهویژه سازمان ملل)، نابودی تسلیحات اتمی در سطح جهان (خلع سلاح اتمی)؛ و اصلاح بنیادین مدیریت و سازماندهی سیاسی فضا در جهان از جمله ایجاد موازنه قدرت در نظام جهانی، بازنگری در ساختار سازمان ملل، گسترش اعضای شورای امنیت سازمان ملل، حذف امتیاز حق وتو و دیگر اقدامات مشابه، ضروری است.
نتیجه گیری
به دلیل افزایش خشونت‌ها، درگیری‌ها و جنگها، ژئوپلیتیک نوین میتواند با تاکید بر ژئوپلیتیک صلح، این چالشهای جهانی را به صلح جهانی تبدیل نماید. ژئوپلیتیک صلح بر این باور است که علم و معرفت ژئوپلیتیک در وجه مثبت آن یعنی ژئوپلیتیک صلح، باید برای تامین صلح، امنیت، و کرامت انسانی و دوری از تنش، درگیری، جنگ در سطوح مختلف (محلی، منطقهای و جهانی) مورد استفاده قرار بگیرد. درواقع ژئوپلیتیک صلح ضد جنگ، خشونت و تروریسم، فقر، بیماری، و ضد سلطه اقتصادی و استثمار؛ جهت شکلگیری صلح جهانی است. بنابراین لزوم رفع نابرابری‌های اقتصادی- اجتماعی در جهان (درآمد، انرژی، سلامت و بهداشت، آب، فقر، فن‌آوری و...)، تقویت توسعه‌یافتگی کشورها (به ویژه شاخص توسعه انسانی)، نابودی تسلیحات هسته‌ای کشورهای دارنده آنها، تقویت جایگاه سازمان ملل و نهادهای وابسته به آن، تمکین عملی همه کشورها در قبال احکام حقوقی و قوانین بینالمللی، از میان رفتن رقابتهای ناسالم ژئوپلیتیکی میان قدرتهای جهانی، ایجاد موازنه قدرت در نظام جهانی (به ویژه بین قدرتهای بزرگ و منطقهای)، تاکید بر ژئوپلیتیک صلح و ارزش‌های اخلاقی (ارزش‌های مشترک جهان شمول) جهانی (حفظ محیط زیست، مبارزه با تروریسم و...) ضروری است.
منابع فارسی
1) استاوریانوس، ال اس (1392). شکاف جهانی (سیر شکل گیری جهان سوم)، ترجمه: رضا فاضل، تهران، نشر ثالث.
2) برژینسکی، زی بینگو (1396). خارج از کنترل (اغتشاش جهانی در طلیعه قرن بیست و یکم)، ترجمه: عبدالرحیم نوه ابراهیم، تهران، انتشارات اطلاعات.
3) برنارد کوهن، سائول (1400). ژئوپلیتیک؛ جغرافیای روابط بین الملل (جلد اول و دوم)، ترجمه: قاسم محمدعلی پوریامچی، تهران، انتشارات دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی.
4) پیشگاهی فرد، زهرا، نورعلی، حسن (1402). 100 نظریه مغفول مانده جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک (2021- 1900)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
5) حاتمی نژاد، حسین، حسینی، حسین، و جوانبخت، محمد (1397). عدالت فضایی درایران، مشهد، انتشارات پاپلی.
6) حافظ نیا، محمدرضا (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد، انتشارات پاپلی.
7) حافظ نیا، محمدرضا، کاویانی راد، مراد (1402). اصول کشورداری (مدیریت سیاسی فضای ملی)، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
8) خلجی، علی (1398). سطوح جدید شکاف دیجیتال در سراسر جهان، فصلنامه رشد فناوری، 5(59)، 1-8.
9) دهشیری، محمدرضا، بهرامی، زهرا (1398). بازشناسی نظام سلطه؛ ساختار و کارکرد سلطه در نظام بین الملل، تهران، انتشارات سمت.
10) ذکی، یاشار، قالیباف، محمدباقر، بدیعی‌ازنداهی، مرجان، موسوی، رحمت‌اله، ومقیمی، محمد(1400).طراحی چارچوب مفهومی بنیان‌های سازماندهی سیاسی فضا در مقیاس جهانی، مجله پژوهش های جغرافیای سیاسی، 6(1)، 63-91.
11) رضوانی، محمدرضا، طهماسبی، سیامک، و هاجری، بهرام (1401). بررسی وضعیت نابرابری و بی‌عدالتی در شاخص‌های سلامت و تعیین کنندههای اجتماعی آن در ایران، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، 12(48)، 1-14.
12) زرقانی، هادی (1388). مقدمه ای بر قدرت ملی مبانی، کارکردها، محاسبه و سنجش، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
13) ساعی، احمد (1384). توسعه در مکاتب متعارض، تهران، انتشارات سمت.
14) طالشی، مصطفی (1398). سیاست تمرکزگرایی و ناپایداری نظام سکونتگاهی در پیرامون کلان شهر تهران، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8(2)، 133-156.
15) عزیزی، سعید، افضلی، رسول (1401)، آسیب شناسی سازماندهی سیاسی فضا در ایران از منظر رهیافت ساختار- کارگزار، فصلنامه آمایش سیاسی فضا، 4(3)، 174-191.
16) غلامی، بهادر، احمدی، سید عباس، و خالدی، حسین (1394). سازماندهی سیاسی فضا و چالشهای ناحیهای در ایران (مطالعه موردی: استان های ایلام و آذربایجان غربی)، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، 19(2)، 89-120.
17) قوام، عبدالعلی (1390). اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران، انتشارات سمت.
18) کاوندی کاتب، ابوالفضل، حافظ نیا، محمدرضا (1400). بررسی عوامل موثر بر سازمان و مدیریت سیاسی فضا در کشورهای جهان، فصلنامه ژئوپلیتیک، 17(2)، 27-61.
19) مجتهدزاده، پیروز (1391). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران، انتشارات سمت.
20) مختاری هشی، حسین، کاویانی راد، مراد (1398). پردازش مفهوم هیدروپلیتیک، نشریه آب و توسعه پایدار، 6(2)، 26-15.
21) مویر، ریچارد (1390). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه: دره میرحیدر، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
22) مهکویی، حجت (1396). تحلیلی بر بحران منابع آب در کشورهای اسلامی منتخب، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، 6(2)، 169-199.
23) ناکس، پل، اگنیو، جان، و مک کارتی، لیندا، (1402)، جغرافیای اقتصادی جهان (جلد 1،2)، مترجمان: ذکی، یاشار، کرمی، افشین و میریان، مینا، تهران، انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران.
24) ویسی، هادی (1398)، مفاهیم و نظریه های جغرافیای سیاسی، تهران، انتشارات سمت.
Abstract
Given the existing political, geopolitical, and economic inequalities within the current global space structure and the dominance of the core-periphery model over this space, the sustainability and continuity of the global space are faced with numerous obstacles, including ongoing crises and instability. An important question in this regard is: What actions are necessary to fundamentally transform the current world order from its unbalanced and unsustainable state to a stable and balanced one? Accordingly, the goal of this paper is to analyze the undesirable status of the management and organization of the current global space in terms of geopolitical, economic, social, and other dimensions, and to propose effective solutions for fundamentally changing the current conditions and achieving a just, balanced, and sustainable global structure. This research is problem-oriented and presented in a descriptive-analytical framework. The findings of the paper indicate that if a series of essential actions, such as a fundamental shift in the approach governing international relations in political, geopolitical, economic, social, security, and other relevant areas, are implemented, it would be possible to transform the current unbalanced state of the global space into a desirable and balanced one. Through this transformation, global peace and security can be achieved.
Extended Abstract
Introduction
Given the challenges of organizing political space in the contemporary world across economic, social, and geopolitical dimensions, global inequalities have become increasingly intolerable, and the search for a balanced and just model has been accompanied by greater despair. The continuation of the current state of the global system, particularly its management and political organization, has confronted the global space with numerous obstacles, and at any moment, the fear of widespread events and crises that could lead to the destruction of human civilization can be felt. In light of these realities, it is essential to seriously examine and analyze the crisis of inequality in the organization and political management of global space in economic, social, and geopolitical dimensions. This will enable the identification of the dimensions and roots of the existing crisis, allowing for necessary actions to reform and improve political management and organization in the global space.
Data and Method
This article is problem-oriented in nature and falls under the category of problem-solving research in terms of its objectives. The data and information required for the article have been gathered from documentary sources, including books, specialized articles, and reputable databases. The analysis method of the article is based on the collected data through inductive reasoning and argumentative analysis.
Results and Discussion
In traditional geopolitics, governments sought territory and power, meaning that traditional geopolitics reflected the perspectives of the world's powerful. Subsequently, facing critical approaches and challenging the prevailing intellectual space led to a transformation of traditional geopolitics, placing human liberation at the center of attention. With globalization, traditional geopolitical concepts such as war, competition, national identity, and territorial borders underwent transformation, giving rise to concepts such as humanism and peace geopolitics. From a traditional perspective, geopolitics is about acquiring power and is associated with concepts like competition, conflict, and war. However, modern geopolitics emphasizes convergence among all countries in the world, and peace geopolitics is a new concept that has been examined in recent years within the framework of modern geopolitics. In fact, peace geopolitics is against war, violence, and terrorism, poverty, disease, and economic domination and exploitation; it aims to shape global peace. The 21st century has not become the "American," "Chinese," or "Pacific" century; rather, it has transformed into a "global" century. This complexity of the global system requires the leadership of all major and regional powers to maintain global balance in the face of dynamic changes. For the first time, the global political process requires a joint effort to shape the future of human history. Therefore, it is essential to reduce unhealthy geopolitical and power competitions (both global and regional), create a balance of power in the global system (especially between major and regional powers), emphasize peace geopolitics, strengthen the position of international institutions (especially the United Nations), eliminate nuclear weapons globally (nuclear disarmament), and fundamentally reform the management and political organization of space in the world, including creating a balance of power in the global system, revising the structure of the United Nations, expanding the membership of the UN Security Council, removing the privilege of veto power, and other similar actions.
Conclusion
Due to the increase in violence, conflicts, and wars, modern geopolitics can transform these global challenges into global peace by emphasizing peace geopolitics. Peace geopolitics believes that the science and knowledge of geopolitics, in its positive aspect namely, peace geopolitics should be utilized to ensure peace, security, and human dignity while avoiding tension, conflict, and war at various levels (local, regional, and global). In fact, peace geopolitics is against war, violence, and terrorism, poverty, disease, and economic domination and exploitation; it aims to shape global peace. Therefore, it is essential to address economic and social inequalities in the world (income, energy, health and sanitation, water, poverty, technology, etc.), strengthen the development of countries (especially the human development index), eliminate nuclear weapons from possessing countries, enhance the position of the united nations and its affiliated institutions, ensure the practical compliance of all countries with legal rulings and international laws, eliminate unhealthy geopolitical competitions among global powers, create a balance of power in the global system (especially between major and regional powers), and emphasize peace geopolitics and universal ethical values (global common values) (environmental preservation, combating terrorism, etc).
References
- Ansell, C. K., & Plama, G.D. (2002). On restructuring Territoriality: Europe and North America. Cambridge University Press.
- , S. & Afzali., R. (2022). Pathology of Political Space Organization in Iran from the Structure-Agency Approach, Journal of Political Space Planning, 4(3), 174-191. (in Persian)
- , Z. (2017). Out of Control (Global Turmoil at the Dawn of the 21st Century), translated by Abdolrahim Noheh Ebrahim, Tehran, Information Publications. (in Persian)
- , S.B (2021). Geopolitics; Geography of International Relations (Volumes 1 and 2), translated by Ghasem Mohammad Ali Pouryamchi, Tehran, National Defense University and Strategic Research Institute Publications. (in Persian)
- , M.R. & Bahrami., Z. (2019). Reconceptualizing the System of Domination; Structure and Function of Domination in the International System, Tehran, Samt Publications. (in Persian)
- , A. (2011). Principles of Foreign Policy and International Relations, Tehran, Samt Publications. (in Persian)
- , B. Ahmadi., S.A & Khaledi., H. (2015). Political Space Organization and Regional Challenges in Iran (Case Study: Ilam and West Azerbaijan Provinces), Journal of Planning and Space Management, 19(2), 89-120. (in Persian)
- , M.R. & Kavyani Rad., M. (2023). Principles of Statecraft (Political Management of National Space), Tehran, Strategic Studies Research Institute Publications. (in Persian)
- , M.R. (2011). Principles and Concepts of Geopolitics, Mashhad, Papli Publications. (in Persian)
- Hatami Nejad., H. Hosseini., H. & Javanbakht., M. (2018). Spatial Justice in Iran, Mashhad, Papli Publications. (in Persian)
- Huntington, Samuel, P. (1999). The Lonely Super Power. Foreign Affairs. Vol. 78, No. 2.
- Kaplan, Robert D. (1994). Monsoon: The Coming Anarchy: How Scarcity, Crime, Overpopulation, Tribalism, and Disease Are Rapidly Destroying the Social Fabric of Our Planet, Atlantic Monthly.
- Kavandi Kateb., A. & Hafeznia., M.R. (2021). Examining the Factors Influencing the Organization and Political Management of Space in Countries Worldwide, Journal of Geopolitics, 17(2), 27-61. (in Persian)
- , A. (2019). New Levels of the Digital Divide Worldwide, Journal of Technology Growth, 5(59), 1-8. (in Persian)
- , H. (2017). An Analysis of the Water Resource Crisis in Selected Islamic Countries, Journal of Political Studies of the Islamic World, 6(2), 169-199. (in Persian)
- Mearsheimer, John. (1967). Back to the Future, Instability after Cold War, Journal of International Affairs, 21: 2,229.
- , P. (2012). Political Geography and Geopolitical Policy, Tehran, Samt Publications. (in Persian)
- Mokhtari Hoshi., H & Kavyani Rad., M. (2019). Processing the Concept of Hydropolitics, Journal of Water and Sustainable Development, 6(2), 15-26. (in Persian)
- Muir, R. (2011). A New Introduction to Political Geography, translated by Darreh Mirheidar, Tehran, Geographic Organization of Armed Forces Publications. (in Persian)
- , P. Agnew., J & McCarthy., L. (2023). Economic Geography of the World (Volumes 1 and 2), translated by Zaki, Yashar, Karami, Afshin, and Mirian, Mina, Tehran, Army Command and General Staff University Publications. (in Persian)
- Pishgahi Fard., Z & Noorali., H. (2023). 100 Overlooked Theories of Political Geography and Geopolitics (1900-2021), Tehran, University of Tehran Publications. (in Persian)
- , M.R. Tahmasbi., S & Hajari., B. (2022). Examining the Status of Inequality and Injustice in Health Indicators and Their Social Determinants in Iran, Journal of Regional Planning, 12(48), 1-14. (in Persian)
- , A. (2005). Development in Conflicting Schools of Thought, Tehran, Samt Publications.
- Slesnick, D. (1998), Empirical Approaches the Measurement of Welfare. Journal of Economic Literature, Vol. 36: 2108-2165
- Stanton, A. (2007). The Human Development Index: A History. The Department of Economics at the University of Massachusetts-Amherst, Amherst, MA 01002.
- Staurianus, L. S. (2013). Global Divide (The Formation of the Third World), translated by Reza Fazel, Tehran, Talayi Publications. (in Persian)
- , M. (2019). The Policy of Centralization and Instability of Settlement Systems around the Metropolis of Tehran, Journal of Space Economy and Rural Development, 8(2), 133-156. (in Persian)
- Taylor, Alastair (1975): A system approach to the political organization of space, social science information, university of alberta, published by sage pub.14.7.
- Taylor, p. (1989), Political Geography: World Economy, Nation State and Locality, Second Edition New York: John Wiley & Sonc.
- United Nations Development Programme (1990). Human Development Report, New York, Oxford University pub.
- United Nations Development Programme (2014), Human Development Report, New York, Retrieved from: http://hdr,undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf
- , H. (2019). Concepts and Theories of Political Geography, Tehran, Samt Publications. (in Persian)
- , Y. Ghalibaf., M.B. Badiei Azandahi., M. Mousavi., R. & Moghimy., M. (2021). Designing a Conceptual Framework for the Foundations of Political Space Organization on a Global Scale, Journal of Political Geography Research, 6(1), 63-91. (in Persian)
- , H. (2009). An Introduction to National Power: Foundations, Functions, Calculation, and Measurement, Tehran, Strategic Studies Research Institute Publications. (in Persian)
- com
- http//www.who.int
- http//www.wri.org
- ir/udvyh9 (www.eia.gov(
- ir/8m5on (http://www.unesco.org)
- ir/fw5vgg (https://www.itu.int/en/)
- ir/27ycpb (https://www.worldbank.org)
- ir/nrb1y7 (https://www.worldbank.org)
- yun.ir/hxpk16
1) استاوریانوس، ال اس (1392). شکاف جهانی (سیر شکل گیری جهان سوم)، ترجمه: رضا فاضل، تهران، نشر ثالث.
2) برژینسکی، زی بینگو (1396). خارج از کنترل (اغتشاش جهانی در طلیعه قرن بیست و یکم)، ترجمه: عبدالرحیم نوه ابراهیم، تهران، انتشارات اطلاعات.
3) برنارد کوهن، سائول (1400). ژئوپلیتیک؛ جغرافیای روابط بین الملل (جلد اول و دوم)، ترجمه: قاسم محمدعلی پوریامچی، تهران، انتشارات دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی.
4) پیشگاهی فرد، زهرا، نورعلی، حسن (1402). 100 نظریه مغفول مانده جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک (2021- 1900)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
5) حاتمی نژاد، حسین، حسینی، حسین، و جوانبخت، محمد (1397). عدالت فضایی درایران، مشهد، انتشارات پاپلی.
6) حافظ نیا، محمدرضا (1390). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد، انتشارات پاپلی.
7) حافظ نیا، محمدرضا، کاویانی راد، مراد (1402). اصول کشورداری (مدیریت سیاسی فضای ملی)، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
8) خلجی، علی (1398). سطوح جدید شکاف دیجیتال در سراسر جهان، فصلنامه رشد فناوری، 5(59)، 1-8.
9) دهشیری، محمدرضا، بهرامی، زهرا (1398). بازشناسی نظام سلطه؛ ساختار و کارکرد سلطه در نظام بین الملل، تهران، انتشارات سمت.
10) ذکی، یاشار، قالیباف، محمدباقر، بدیعی‌ازنداهی، مرجان، موسوی، رحمت‌اله، ومقیمی، محمد(1400).طراحی چارچوب مفهومی بنیان‌های سازماندهی سیاسی فضا در مقیاس جهانی، مجله پژوهش های جغرافیای سیاسی، 6(1)، 63-91.
11) رضوانی، محمدرضا، طهماسبی، سیامک، و هاجری، بهرام (1401). بررسی وضعیت نابرابری و بی‌عدالتی در شاخص‌های سلامت و تعیین کننده¬های اجتماعی آن در ایران، فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، 12(48)، 1-14.
12) زرقانی، هادی (1388). مقدمه ای بر قدرت ملی مبانی، کارکردها، محاسبه و سنجش، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
13) ساعی، احمد (1384). توسعه در مکاتب متعارض، تهران، انتشارات سمت.
14) طالشی، مصطفی (1398). سیاست تمرکزگرایی و ناپایداری نظام سکونتگاهی در پیرامون کلان شهر تهران، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8(2)، 133-156.
15) عزیزی، سعید، افضلی، رسول (1401)، آسیب شناسی سازماندهی سیاسی فضا در ایران از منظر رهیافت ساختار- کارگزار، فصلنامه آمایش سیاسی فضا، 4(3)، 174-191.
16) غلامی، بهادر، احمدی، سید عباس، و خالدی، حسین (1394). سازمان¬دهی سیاسی فضا و چالش¬های ناحیه¬ای در ایران (مطالعه موردی: استان های ایلام و آذربایجان غربی)، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، 19(2)، 89-120.
17) قوام، عبدالعلی (1390). اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل، تهران، انتشارات سمت.
18) کاوندی کاتب، ابوالفضل، حافظ نیا، محمدرضا (1400). بررسی عوامل موثر بر سازمان و مدیریت سیاسی فضا در کشورهای جهان، فصلنامه ژئوپلیتیک، 17(2)، 27-61.
19) مجتهدزاده، پیروز (1391). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران، انتشارات سمت.
20) مختاری هشی، حسین، کاویانی راد، مراد (1398). پردازش مفهوم هیدروپلیتیک، نشریه آب و توسعه پایدار، 6(2)، 26-15.
21) مویر، ریچارد (1390). درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی، ترجمه: دره میرحیدر، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
22) مهکویی، حجت (1396). تحلیلی بر بحران منابع آب در کشورهای اسلامی منتخب، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، 6(2)، 169-199.
23) ناکس، پل، اگنیو، جان، و مک کارتی، لیندا، (1402)، جغرافیای اقتصادی جهان (جلد 1،2)، مترجمان: ذکی، یاشار، کرمی، افشین و میریان، مینا، تهران، انتشارات دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران.
24) ویسی، هادی (1398)، مفاهیم و نظریه¬های جغرافیای سیاسی، تهران، انتشارات سمت.
25) Ansell, C. K., & Plama, G.D. (2002). On restructuring Territoriality: Europe and North America. Cambridge University Press.
26) Huntington, Samuel, P. (1999). The Lonely Super Power. Foreign Affairs. Vol. 78, No. 2.
27) Kaplan, Robert D. (1994). Monsoon: The Coming Anarchy: How Scarcity, Crime, Overpopulation, Tribalism, and Disease Are Rapidly Destroying the Social Fabric of Our Planet, Atlantic Monthly.
28) Mearsheimer, John. (1967). Back to the Future, Instability after Cold War, Journal of International Affairs, 21: 2,229.
29) Slesnick, D. (1998), Empirical Approaches the Measurement of Welfare. Journal of Economic Literature, Vol. 36: 2108-2165
30) Stanton, A. (2007). The Human Development Index: A History. The Department of Economics at the University of Massachusetts-Amherst, Amherst, MA 01002.
31) Taylor, Alastair (1975): A system approach to the political organization of space, social science information, university of alberta, published by sage pub.14.7.
32) Taylor, p. (1989), Political Geography: World Economy, Nation State and Locality, Second Edition New York: John Wiley & Sonc.
33) United Nations Development Programme (2014), Human Development Report, New York, Retrieved from: http://hdr,undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf
34) United Nations Development Programme (1990). Human Development Report, New York, Oxford University pub.
35) worldpopulationreview.com
36) http//www.who.int
37) http//www.wri.org
38) yun.ir/udvyh9 (www.eia.gov(
39) yun.ir/8m5on (http://www.unesco.org)
40) yun.ir/fw5vgg (https://www.itu.int/en/)
41) yun.ir/27ycpb (https://www.worldbank.org)
42) yun.ir/nrb1y7 (https://www.worldbank.org)
43) yun.ir/hxpk16