آسیب‌شناسی فرهنگ سیاسی ایران در دوره مدرن (سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی)

محورهای موضوعی : جغرافیای سیاسی-ژئوپلیتیک

سعید عزیزی ^{1 *}

1 - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1404/02/27 تاریخ پذیرش : 1404/04/31 تاریخ انتشار : 1404/10/01

کلید واژه: فرهنگ سیاسی, ملی‌گرایی, اسلام سیاسی, اقتدارگرایی, تمرکزگرایی,

چکیده مقاله :

 

فرهنگ سیاسی ایران در دوره مدرن، نه تنها بازتاب ساختارهای حاکمیتی متمرکز بوده، بلکه خود به یکی از ابزارهای تثبیت این نظم اقتدارگرا تبدیل شده است. این شرایط، مانعی جدی در برابر تحقق الگوهای مشارکت‌‌محور فعال، کثرت‌گرا و غیرمتمرکز در سیاست معاصر ایران به شمار می رود. این پژوهش درصدد طرح این پرسش است که ساختار نظام سیاسی چه تاثیری بر فرهنگ سیاسی ایران در عصر مدرن داشته است؟ روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی است. با توجه به ماهیت و موضوع مورد مطالعه شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای، و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای EXCEL ، GIS، جدول، نمودار و نقشه استفاده شده است. تمرکز قدرت در نهادهای مرکزی، حذف یا تضعیف نهادهای مشارکتی، و مهار کنش‌گری سیاسی در سطوح پایین‌تر، منجر به شکل‌گیری نظمی اقتدارگرایانه در فرهنگ سیاسی شده است که همواره نقش بازدارنده در مسیر دموکراسی، نهادینه‌سازی مشارکت سیاسی، و توسعه جامعه مدنی ایفا کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد فرهنگ سیاسی ایران در دوران مدرنیته، به‌ویژه در دو مقطع تاریخی سلطنت پهلوی و جمهوری اسلامی، تحت تأثیر مستقیم ساختارهای سیاسی اقتدارگرا و متمرکز شکل گرفته است. این فرهنگ، از تعامل پیچیده میان قدرت سیاسی، ایدئولوژی حاکم، و شرایط تاریخی؛ با دو گفتمان غالب یعنی ملی‌گرایی باستانی دوره پهلوی، و اسلام سیاسی در جمهوری اسلامی شکل گرفته است.

واژگان کلیدی: فرهنگ سیاسی، ملی‌گرایی، اسلام سیاسی، اقتدارگرایی، تمرکزگرایی

 چکیده مبسوط فارسی

 مقدمه

فرهنگ سیاسی به عنوان الگوی غالب رفتارها، باورها و ارزش‌های سیاسی در یک جامعه، در ایران عصر مدرن (سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی) بیش از هر چیز تحت تأثیر ساختار سیاسی حاکم در دوران پهلوی و جمهوری اسلامی؛ و دو جریان فکری و سیاسی عمده در این ساختار که نقش اساسی در شکل‌گیری این فرهنگ داشته‌اند. این دو جریان عبارتند از:

• ملی‌گرایی افراطی دوران سلطنت پهلوی اول و دوم: این جریان به طور خاص بر بازگشت به 2500 سال (دوره باستان) پیش تاکید داشت و با یک ساختار اقتدارگرای تمرکزگرا بر ناسیونالیسم باستان‌گرا و هویت آریایی تمرکز می‌کرد.
• اسلام سیاسی جمهوری اسلامی: این جریان نیز بر بازگشت به 1500 سال پیش (دوره اسلامی) تاکید دارد و بر ساختار اقتدارگرای تمرکزگرا با محوریت مذهب شیعه و ولایت فقیه تاکید می‌کند.

این دو جریان فکری و سیاسی، هرچند گاهی در رقابت با یکدیگر و گاهی در هم‌پوشانی قرار داشته‌اند، اما درنهایت هویتی پیچیده و متضاد به فرهنگ سیاسی ایران بخشیده‌اند. با این حال، به طور کلی هر دو جریان با تاکید بر تمرکزگرایی و اقتدارگرایی، زمینه‌ساز بی‌تفاوتی سیاسی، کاریزماگرایی، و شکل‌گیری فرهنگ سیاسی تمرکزگرا و اقتدارگرایانه‌ای شده‌اند که فاقد فرهنگ گفت‌و‌گوی مدنی و پذیرش دیگری است. این در حالی است که این ساختار تمرکزگرا و اقتدارگرایانه با توجه به تنوعات قومی، زبانی، مذهبی، فرهنگی، جغرافیایی در ایران، و همچنین وسعت گسترده آن، سازگاری ندارد.

داده و روش

روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی است. با توجه به ماهیت و موضوع مورد مطالعه شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و اینترنتی (کتاب، مقالات و منابع معتبر اینترنتی، رساله دکتری ...) است. همچنین برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از نرم‌افزارهای EXCEL ، GIS، جدول، نمودار و نقشه استفاده شده است. در این پژوهش آسیب‌شناسی فرهنگ سیاسی ایران عصر مدرن (سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

بحث و یافته‌ها

رابطه اساسی میان فرهنگ سیاسی تابعیت و ساخت قدرت مطلقه در ایران (دوره مدرن)، رابطه بازتولید متقابل بوده است. ساخت قدرت می‌کوشد جهت تحکیم خود بخش سنتی فرهنگ سیاسی (ملی‌گرایی باستانگرا«پهلوی»، اسلام سیاسی«جمهوری اسلامی») را بازتولید کند و درمقابل، رواج این فرهنگ سیاسی پشتوانه عملکرد ساخت قدرت را تشکیل می‌دهد. به طور کلی می‌توان گفت تنها مانع عمده در تحول فرهنگ سیاسی، ساختار قدرت سیاسی (دوره مدرن در ایران) است. بنابراین فرهنگ سیاسی در شرایط متغیر اجتماعی، نه بحثی صرفاً «فرهنگی»، بلکه اساساً «سیاسی» است. در کشور ایران به دلایل سنتی و تاریخی (به ویژه در دوران مدرن)، رابطه دولت با جامعه، از الگوهای پذیرفته شده مدنیت پیروی نمی‌کند و فاقد یک اساس محکم، سالم و رشدیابنده است. دولتها (در دوره مدرنیته) در ایران به دلایل مختلف (ازجمله اتکاء به عوامل بیگانه یا درآمدهای نفتی در دوران اخیر) هیچگاه خود را موظف با پاسخگویی به ملت ندانسته‌اند، درنتیجه ساختار اقتدارگرایانه متمرکز با وجود چالشهای متعدد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در دوره مدرن (سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی) پایدار مانده است و در مواردی که ناکارآمدی آنها به بحران‌های موجود در جامعه دامن زده، صرفاً درصدد توجیه اوضاع، فرار از مسئولیت و سرکوب برآمده اند. این روند نشان‌دهنده فقدان اراده‌ای جدی برای تغییر و بهبود شرایط است. در چنین شرایطی، برای ایجاد تغییرات بنیادین در کشور، نیاز به تحولی اساسی در فرهنگ و فلسفه سیاسی جامعه است. بدین منظور، نهادهای ضروری برای تقویت و ارتقای ظرفیت‌های مادی، معنوی و انسانی باید در سطح فردی و اجتماعی بازسازی و تقویت شوند. علاوه‌براین، جهت‌گیری‌های استراتژیک کلان کشور باید بر اساس یک فلسفه حیات و فرهنگ سیاسی «دوباره تعریف‌شده» شکل بگیرد.

نتایج

فرهنگ سیاسی ایران در دوران مدرن، برخلاف الزامات جامعه‌ای متکثر، عمدتاً تحت سلطه ساختارهای اقتدارگرایانه و تمرکزگرا شکل گرفته است. این ساختارها، چه در دوره سلطنت پهلوی و چه در دوره جمهوری اسلامی، با تکیه بر گفتمان‌های مسلطی چون ملی‌گرایی باستانی (افراطی) و اسلام سیاسی، نه تنها امکان بروز و نهادینه‌سازی فرهنگ سیاسی مشارکتی واقعی را محدود کرده‌اند، بلکه با بازتولید الگوی «فرهنگ سیاسی تبعی»، شهروندان را به حاشیه رانده و مانع از مشارکت فعال آنان در فرآیندهای سیاسی شده‌اند. نتیجه این روند، تثبیت نظمی سیاسی-فرهنگی است که بیش از آن که پاسخگوی تنوع و پیچیدگی‌های جامعه ایران باشد، درپی حفظ اقتدار متمرکز و حذف تفاوت‌ها بوده است. در چنین شرایطی، حرکت به سوی دموکراسی واقعی مستلزم نوعی رنسانس فرهنگی-سیاسی است که در آن واقعیت‌های عینی جامعه ایران، ازجمله تکثر قومی، زبانی، دینی، مذهبی، جغرافیایی... و ویژگی‌های جهانِ قرن بیست‌و‌یکم (ساختار استاندارد جهانی مبتنی بر دموکراسی، حقوق‌‌ِبشر...) به رسمیت شناخته شود. تحقق این امر نیازمند بازنگری بنیادین در ساخت قدرت، گذار از مرکزگرایی اقتدارگر به سوی حکمرانی غیرمتمرکز و فراگیر، تاسیس دولتهای محلی و نهادهای دموکراتیک محلی است که بتوانند زمینه‌ساز مشارکت موثر شهروندان در سطوح مختلف تصمیم‌گیری شوند. تنها در این صورت است که می‌توان به بازسازی فرهنگ سیاسی ایران در راستای توسعه دموکراتیک، عدالت اجتماعی، رفع نابرابری و عدالت فضایی، ساختاری غیرمتمرکز و فراگیر، دموکراسی و حقوق بشر و... امیدوار بود.

 منابع و مآخذ

1- آشوری، داریوش، 1377، ما و مدرنیت، تهران: نشر صراط

2- آغاجری، صدیقه، آقائی جوبنی، محسن، 1403، هویت اجتماعی و اثرات آن در تهدید همبستگی اجتماعی محلات شهری (مطالعه موردی: بندر ماهشهر)، فصلنامه اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، دوره 2(4)، 18-1

3- احمدی، سیدعباس، 1396، آرا و نظریه‌های علمی دکتر محمدرضا حافظ‌نیا، مشهد: انتشارات پاپلی

4- اسلامی، روح‌الله، جعفری‌مقدم، حجت، 1399، ساخت حکومت و سیاستگذاری شبکه‌های اجتماعی در ایران، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره 6(4)، 171-151

5- بشیریه، حسین، 1382، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات گام نو

6- بصیری، محمدعلی، افشاری، عبدالرحمن، نجفی، داود، 1395، اسلام سیاسی و انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه سیاست، سال سوم (11)، 49-65

7- پورقدیری اصفهانی، آرین، مسعودنیا، حسین، آقاحسینی، علیرضا، شهرام نیا، امیرمسعود، 1403، تاثیر فرهنگ سیاسی شاه بر عدم توسعه سیاسی در دوره پهلوی دوم 1357-1332، نشریه جامعه فرهنگ و رسانه، دوره 13(53)

8- جمشیدی‌راد، محمدصادق، محمودپناهی، محمدرضا، 1391، مفهوم اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه پژوهشهای انقلاب اسلامی، سال دوم (5)، 149-127

9- چیلکوت، رونالد، 1377، نظریه‌های سیاست مقایسه‌ای، ترجمه: وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران: نشر موسسه خدمات فرهنگی رسا

10- حافظ‌نیا، محمدرضا، 1391، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: انتشارات سمت

11- خان‌محمدی، یوسف، 1403، روند شکل‌گیری اسلام سیاسی در ایران از برآمدن پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی، فصلنامه تحولات سیاسی اجتماعی معاصر ایران، سال دوم (4)، 116-90

12- دانشنامه بریتانیکا، 2025

13- رادفر، فیروزه، 1395، تحول فرهنگ سیاسی ایرانیان در نظام جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی

14- ربانی، علی، شایگان‌فرد، فرهاد، 1389، فرهنگ سیاسی ایران و مولفه‌هایش، فصلنامه سیاست، دوره 40(4)، 141-123

15- رحیمی، علیرضا، ۱۳۹۶، استراتژی‌های ملت‌سازی و توسعه ناموزون در ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 4 (78)، 102-65

16- رفیعی، امید، 1396، مقایسه فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی

17- زارعی، بهادر، 1392، بنیادهای نظری جغرافیای سیاسی با تاکید بر اسلام و ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران

18- سریع القلم، محمود، 1397، اقتدارگرایی ایرانی در عهد پهلوی، تهران: انتشارات گاندی

19- سریع القلم، محمود، 1393، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: انتشارات فرزان روز

20- سینایی، وحید، ابراهیم‌آبادی، غلامرضا، 1384، کثرت‌گرایی فرهنگی در عصر جهانی‌شدن و تحول فرهنگ سیاسی نخبگان در ایران، نشریه نامه علوم اجتماعی، دوره 25(25)، 139-107

21- سیونگ‌یو، دال، 1381، فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی مطالعه تطبیقی کره و ایران، ترجمه: خسرو سلجوقی، تهران: انتشارات خانه سبز

22- شوشتری، سیدمحمدجواد، 1391، تبیین نقش فرهنگ سیاسی ایرانیان در تکوین حکومت محلی در ایران (مطالعه موردی تهران)، رساله دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران

23- شیری، حامد، 1399، گونه‌های فرهنگ سیاسی در ایران معاصر و دلالت‌های آسیب‌شناختی آن برای ثبات سیاسی و جامعه مدنی، فصلنامه سیاست، دوره 50(1)، 189-173

24- صفوی همامی، حمزه، شمسی یارعزیزی، رقیه، 1399، اسلام سیاسی و اسلام اجتماعی؛ مطالعه تطبیقی اندیشه‌های رهبران انقلاب اسلامی ایران و جنبش گولن، فصلنامه سیاست، دوره 50(4)، 1247-1231

25- عباس‌زاده مرزبالی، مجید، حسنی‌فر، عبدالرحمن، 1401، مولفه‌های فرهنگ سیاسی ایران و چگونگی رواج آن‌ها در دوره محمدرضاشاه، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، سال پنجم (12)، 2035-2021

26- کابلی، احمدرضا، 1402، واکاوی عوامل فرهنگی و هویتی در شهرسازی و معماری دوره پهلوی، فصلنامه اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، دوره 1(1)

27- کاشی، محمدجواد غلامرضا، 1392، اسلام سیاسی؛ ظهور یوتوپیک، حیات ایدئولوژیک و چشم‌اندازها، فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، سال هفتم (3)، 127-100

28- کاظمی، علی اصغر، 1382، بحران نوگرائی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، تهران: نشر قومس

29- گالاهر، کارولین، دالمان، کارل‌تی، گیلمارتین، ماری، مونتز، آلیسون، شرلو، پیتر، 1391، مفاهیم کلیدی در جغرافیای سیاسی، ترجمه: محمدحسن نامی و علی محمدپور، تهران: انتشارات زیتون سبز

30- مرادی‌جو، علی‌جان، 1399، آسیب شناسی فرهنگ سیاسی ایرانِ معاصر و اثرات آن، چهارمین کنفرانس بین المللی مطالعات میان رشته علوم انسانی و اسلامی ایران

31- مجتهدزاده، پیروز، 1391، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت

32- مجتهدزاده، پیروز، 1387، دموکراسی و هویت ایرانی، تهران: انتشارات کویر

33- میرشکاران، یحیی، صادقی، علی و حمید پناهی، 1399، جغرافیای سیاسی نظم با تاکید بر نقش پلیس، تهران: انتشارات دانشگاه علوم انتظامی امین

34- نجات‌پور، مجید، صادقی، زهرا، یوسفی جویباری، محمد، 1396، آسیب‌شناسی فرهنگ سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی، فصلنامه مطالعات جامعه شناسی، سال دهم (37)، 103-83

35- ولیقلی‌زاده، علی، 1395، تحلیل فضایی تأثیرات تمرکزگرایی در شکل‌گیری نابرابری‌های فضایی-سرزمینی در ایران، فصلنامه پژوهشهای جغرافیای سیاسی، سال اول (4)، 168-139

36- ویسی، هادی، 1398، مفاهیم و نظریه‌های جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت

37- هادوی، مجید، صناعی، علی، 1400، اسلام سیاسی و سیاست در افکار عمومی ایران معاصر، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 1 (67)176-147

38- همایون کاتوزیان، محمدعلی، 1386، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه: محمدرضانفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز

39- Brooker, paul (2013), Non-Democratic Regimes, Macmillan International Higher Education.

40- Mann, Michael (1988), States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology, Basil Blackwell.

41- Schedler, Andreas (2009), Electoral Authoritarianism, The SAGE Handbook of Comparative Politics

42- Starr, S. Frederick (2006), Clans, Authoritarian Rulers, and Parliaments in Central Asia, Washington, D.C: Johns Hopkins University, Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program.

43- http://www.mapsofworld.com

 

 

 

 

 

 

 

چکیده انگلیسی:

Abstract

The political culture of Iran in the modern era has not only reflected the centralized governing structures but has also become one of the tools for consolidating this authoritarian order. This situation constitutes a significant barrier to the realization of active, pluralistic and decentralized participatory patterns in contemporary Iranian politics. This study aims to address the question of how the political system’s structure has influenced Iran’s political culture in the modern age? The research method is descriptive-analytical. Given the nature and subject of the study, data collection was conducted through library research and for data analysis, software tools such as Excel and GIS, along with tables, charts and maps, were utilized. The concentration of power in central institutions, the elimination or weakening of participatory bodies and the restriction of political agency at lower levels have led to the formation of an authoritarian order within the political culture which has consistently played a restraining role against democracy, institutionalization of political participation, and civil society development. The findings of this research indicate that Iran’s political culture during modernity, particularly in the two historical periods of the Pahlavi Monarchy and the Islamic Republic has been directly shaped by authoritarian and centralized political structures. This culture emerged from a complex interaction between political power, the dominant ideology and historical conditions, articulated through two prevailing discourses: the ancient nationalism of the Pahlavi era and political Islam under the Islamic Republic.

Keywords: Political culture, Nationalism, Political Islam, Authoritarianism, Centralization.

Extended Abstract

Introduction
Political culture as a dominant pattern of political behaviors, beliefs, and values in a society, in modern Iran (from the Pahlavi monarchy to the Islamic Republic) has been largely influenced by the political structure of the Pahlavi monarchy and the Islamic Republic along with two major intellectual and political currents that played a fundamental role in shaping this culture. These two currents are:

• Extreme Nationalism of the Pahlavi monarchy: This current specifically emphasized a return to 2,500 years ago (the ancient period) and focused on an authoritarian, centralized structure centered on a neo-nationalism and Aryan identity.
• Political Islam of the Islamic Republic: This current emphasized a return to 1,500 years ago (the Islamic period) and focused on an authoritarian, centralized structure with the centrality of Shia Islam and the concept of Velayat-e Faqih.

Although these two ideological and political currents were sometimes in competition and sometimes overlapped but they ultimately have contributed a complex and contradictory identity to Iran’s political culture. Nevertheless, both currents, with their emphasis on centralization and authoritarianism, have laid the groundwork for political apathy, charismatic leadership and the creation of a political culture characterized by centralization and authoritarianism, lacking a culture of civil dialogue and acceptance of the other. This is while such a centralized and authoritarian structure is incompatible with Iran’s ethnic, linguistic, religious, cultural and geographical diversity, as well as its vast expanse.

Data and Method

The methodology of this research is descriptive-analytical. Given the nature and subject of the study, the data collection method is library and internet sources (books, papers, reliable online sources, doctoral theses, etc.). Additionally, for data analysis, software such as EXCEL, GIS, along with tables, charts, and maps have been used. In this study, the pathology of Iran’s modern political culture (from the Pahlavi monarchy to the Islamic Republic) has been analyzed.

 Results and Discussion

The fundamental relationship between the political culture of submission and the structure of absolute power in modern Iran has been one of mutual reproduction. The power structure seeks to reinforce itself by reproducing the traditional components of political culture (ancient-oriented nationalism under the Pahlavi regime and political Islam under the Islamic Republic) and on the other hand, the prevalence of this political culture power to legitimize and reinforce the functioning of the power structure. Overall, it can be argued that the only major obstacle to the transformation of political culture in modern Iran is the structure of political power itself. Thus, political culture under changing social conditions is not merely a “cultural” issue but fundamentally a “political” one. In Iran, due to traditional and historical reasons (especially in the modern Period) the relationship between the state and society does not follow accepted patterns of civility and lacks a solid, healthy and progressive foundation. Governments in Iran during the modern period, for various reasons (including reliance on foreign powers or oil revenues in recent decades) have never felt obligated to be accountable to the people. As a result, despite numerous political, economic, social and cultural challenges, the centralized authoritarian structure has remained intact throughout the modern era (from the Pahlavi monarchy to the Islamic Republic) and in instances where the inefficiency of these structures has exacerbated societal crises, their response has primarily been to justify the situation, evade responsibility and resort to suppression.This trend indicates a lack of genuine will for reform and improvement. Under such circumstances, bringing about fundamental change in the country requires a profound transformation in the political culture and philosophy of society. For this purpose, essential institutions for strengthening and developing the country’s material, spiritual and human capacities must be rebuilt and reinforced at both the individual and societal levels. Moreover, the country’s overarching strategic orientations must be shaped based on a redefined political philosophy and culture.

 Conclusion
In modern era, Iran’s political culture has primarily been shaped under authoritarian and centralized structures, contrary to the requirements of a pluralistic society. These structures, whether during the Pahlavi monarchy or under the Islamic Republic have relied on dominant discourses such as radical ancient nationalism and political Islam. These discourses have not only restricted the emergence and institutionalization of a genuinely participatory political culture but they have also reproduced a pattern of "subject political culture," marginalizing citizens and obstructing their active participation in political processes.The outcome of this process has been the consolidation of a political-cultural order that prioritizes authority, centralization and the suppression of diversity over responding to the complex and pluralistic realities of Iranian society. Under such conditions, a genuine democratic transformation requires a cultural-political renaissance one that recognizes the objective realities of contemporary Iran, including its ethnic, linguistic, religious, sectarian and geographical diversity, as well as the global twenty first century   world (such as the global standards based on democracy and human rights) are recognized and acknowledged.The transition to a modern and democratic political culture necessitates a fundamental reconfiguration of the structure of power. This includes structural reforms such as a shift from authoritarian centralism to   decentralized and inclusive governance; the establishment of local governments and democratic local institutions; then it can the strengthening of civil society organizations; and the guarantee of legal rights and freedoms that enable meaningful citizen participation at all levels of decision-making. Only under these conditions can Iran’s political culture be reconstructed in alignment with democratic development, social and spatial justice.

 References

• Abbaszadeh Marzabali, Majid, Hasani-Far, Abdulrahman, 2022, The Components of Political Culture in Iran and How They Were Promoted During the Reign of Mohammad Reza Shah, Monthly Journal of Political Sociology in Iran, 5th year (12), pp. 2021-2035. ( in Persian)
• Aghajari, Sedigheh, Aghaei Joubani, Mohsen, 2024, Social Identity and Its Effects on the Threat to Social Cohesion in Neighborhoods (Case Study: Bandar Mahshahr), New Ideas Gegraphical Sciences Quarterly, 2(4), 1-18. ( in Persian)
• Ahmadi, Seyed Abbas, 2017, The Views and Theories of Dr. Mohammadreza Hafeznia, Mashhad: Papoli Publishing. ( in Persian)
• Ashuri, Daryush, 1998, Ma va Modernit (Us and Modernity), Tehran: Seraat Publishing. ( in Persian)
• Basiri, Mohammad Ali, Afshari, Abdulrahman, Najafi, Davood, 2016, Political Islam and the Iranian Revolution, Quarterly Journal of Politics, 3rd year (11), pp. 49-65. ( in Persian)
• Beshirieh, Hossein, 2003, Barriers to Political Development in Iran, Tehran: Gam Now Publishing. ( in Persian)
• Brooker, paul (2013), Non-Democratic Regimes, Macmillan International Higher Education.
• Chilcott, Ronald, 1998, Comparative Political Theories, translated by Vahid Bozorgi and Alireza Teyyib, Tehran: Rasa Cultural Services Institute Publishing.
• Encyclopaedia Britannica, 2025.
• Gallagher, Caroline, Dahlman, Carl T., Gilmartin, Mary, Montez, Alison, Sherlo, Peter, 2012, Key Concepts in Political Geography, translated by Mohammad Hassan Nami and Ali Mohammadpour, Tehran: Zeyton Sabz Publishing. ( in Persian)
• Hadevi, Majid, Sanaei, Ali, 2021, Political Islam and Public Opinion in Contemporary Iran, Quarterly Journal of Political and International Approaches, Issue 1 (67), pp. 147-176. ( in Persian)
• Hafeznia, Mohammadreza, 2012, Political Geography of Iran, Tehran: Samt Publishing. ( in Persian)
• Homayoun Katouzian, Mohammad Ali, 2007, The Political Economy of Iran, translated by Mohammad Reza Nefesi and Kambiz Azizi, Tehran: Markaz Publishing. ( in Persian)
• Islami, Ruhollah, Jafari-Moghadam, Hojjat, 2020, The Structure of Government and Policy Making in Social Media Networks in Iran, Quarterly Journal of Public Policy, Vol. 6(4), pp. 171-151. ( in Persian)
• Jamshidirad, Mohammad Sadegh, Mahmoudpanahi, Mohammadreza, 2012, The Concept of Political Islam in the Iranian Revolution, Quarterly Journal of Islamic Revolution Studies, 2nd year (5), pp. 127-149. ( in Persian)
• Kaboli, Ahmadreza, 2023, "An Investigation of Cultural and Identity Factors in Urban Planning and Architecture during the Pahlavi," New Ideas in Geographical Sciences Quarterly, Volume 1, Issue 1. ( in Persian)
• Kashi, Mohammadjavad Gholamreza, 2013, Political Islam: Utopian Emergence, Ideological Life, and Perspectives, Quarterly Journal of Iranian Social Studies, 7th year (3), pp. 100-127. ( in Persian)
• Kazemi, Ali Asghar, 2003, The Crisis of Modernity and Political Culture in Contemporary Iran, Tehran: Qomess Publishing. ( in Persian)
• Khan Mohammadi, Yousef, 2024, The Formation of Political Islam in Iran from the Rise of the Pahlavis to the Victory of the Islamic Revolution, Quarterly Journal of Contemporary Iranian Political and Social Changes, 2nd year (4), pp. 90-116. ( in Persian)
• Mann, Michael (1988), States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology, Basil Blackwell.
• Mirshkaran, Yahya, Sadeghi, Ali, and Hamid Panahi, 2020, Political Geography of Order with Emphasis on the Role of Police, Tehran: University of Applied Police Sciences Publishing. ( in Persian)
• Mojtahedzadeh, Pirouz, 2008, Democracy and Iranian Identity, Tehran: Kavir Publishing. ( in Persian)
• Mojtahedzadeh, Pirouz, 2012, Political Geography and Geopolitical Policy, Tehran: Samt Publishing. ( in Persian)
• Moradijo, Alijan, 2020. "A Pathological Study of Contemporary Iran’s Political Culture and Its Effects. "The 4th International Conference on Interdisciplinary Studies in Humanities and Islamic Sciences of Iran. ( in Persian)
• Nejatpour, Majid, Sadeghi, Zahra, Yousefi Joibari, Mohammad, 2017, Pathology of Political Culture in Iran After the Islamic Revolution, Quarterly Journal of Sociology Studies, 10th year (37), pp. 83-103. ( in Persian)
• Pourghadiri Esfahani, Aryan; Masoudnia, Hossein; Aghahosseini, Alireza; Shahramnia, Amir Masoud, 2024. "The Impact of the Shah’s Political Culture on the Lack of Political Development during the Second Pahlavi Period (1953–1979). ( in Persian)
• Rabani, Ali, Shayegan-Fard, Farhad, 2010, Iranian Political Culture and Its Components, Quarterly Journal of Politics, Vol. 40(4), pp. 123-141. ( in Persian)
• Radfar, Firouzeh, 2016, The Transformation of Political Culture in the Islamic Republic of Iran, Doctoral Thesis in Law and Political Science, Allameh Tabatabai University. ( in Persian)
• Rafiei, Omid, 2017, A Comparative Analysis of the Political Culture of Political Elites in Iran Before and After the Islamic Revolution, Master's Thesis in Social Sciences, Allameh Tabatabai University. ( in Persian)
• Rahimi, Alireza, 2017, Nation-Building Strategies and Uneven Development in Iran, Quarterly Journal of Strategic Studies, Issue 4 (78), pp. 65-102. ( in Persian)
• Safavi Hamami, Hamzeh, Shamsi Yarazizi, Roghieh, 2020, Political Islam and Social Islam: A Comparative Study of the Ideas of the Leaders of the Islamic Revolution of Iran and the Gulen Movement, Quarterly Journal of Politics, Vol. 50(4), pp. 1231-1247. ( in Persian)
• Sari'ul-Qalam, Mahmoud, 2014, Political Culture of Iran, Tehran: Farzan Rooz Publishing. ( in Persian)
• Sari'ul-Qalam, Mahmoud, 2018, Iranian Authoritarianism During the Pahlavi Era, Tehran: Gandi Publishing. ( in Persian)
• Schedler, Andreas (2009), Electoral Authoritarianism, The SAGE Handbook of Comparative Politics
• Shiri, Hamed, 2020, Types of Political Culture in Contemporary Iran and Their Pathological Implications for Political Stability and Civil Society, Quarterly Journal of Politics, Vol. 50(1), pp. 173-189. ( in Persian)
• Shushtari, Seyed Mohammad Javad, 2012, Explaining the Role of Iranian Political Culture in the Formation of Local Government in Iran (Case Study of Tehran), Doctoral Thesis in Political Geography, University of Tehran. ( in Persian)
• Sinaei, Vahid, Ebrahim-Abadi, Gholamreza, 2005, Cultural Pluralism in the Age of Globalization and the Transformation of Political Culture among Elites in Iran, Social Sciences Journal, Vol. 25(25), pp. 107-139. ( in Persian)
• Starr, S. Frederick (2006), Clans, Authoritarian Rulers, and Parliaments in Central Asia, Washington, D.C: Johns Hopkins University, Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program.
• Syongyu, Dal, 2002, Political Culture and Political Development: A Comparative Study of Korea and Iran, translated by Khosro Seljoughi, Tehran: Khaneh Sabz Publishing.
• Vaisi, Hadi, 2019, Concepts and Theories in Political Geography, Tehran: Samt Publishing. ( in Persian)
• Valiqolizadeh, Ali, 2016, Spatial Analysis of the Impacts of Centralization on the Formation of Spatial-Territorial Inequalities in Iran, Quarterly Journal of Political Geography Research, 1st year (4), pp. 139-168. ( in Persian)
• Zarei, Bahador, 2013, Theoretical Foundations of Political Geography with Emphasis on Islam and Iran, Tehran: University of Tehran Publishing. ( in Persian)
• http://www.mapsofworld.com

 

 

منابع و مأخذ:


1- آشوری، داریوش، 1377، ما و مدرنیت، تهران: نشر صراط
2- آغاجری، صدیقه، آقائی جوبنی، محسن، 1403، هویت اجتماعی و اثرات آن در تهدید همبستگی اجتماعی محلات شهری (مطالعه موردی: بندر ماهشهر)، فصلنامه اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، دوره 2(4)، 18-1
3- احمدی، سیدعباس، 1396، آرا و نظریه‌های علمی دکتر محمدرضا حافظ‌نیا، مشهد: انتشارات پاپلی
4- اسلامی، روح‌الله، جعفری‌مقدم، حجت، 1399، ساخت حکومت و سیاستگذاری شبکه‌های اجتماعی در ایران، فصلنامه سیاستگذاری عمومی، دوره 6(4)، 171-151
5- بشیریه، حسین، 1382، موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: انتشارات گام نو
6- بصیری، محمدعلی، افشاری، عبدالرحمن، نجفی، داود، 1395، اسلام سیاسی و انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه سیاست، سال سوم (11)، 49-65
7- پورقدیری اصفهانی، آرین، مسعودنیا، حسین، آقاحسینی، علیرضا، شهرام نیا، امیرمسعود، 1403، تاثیر فرهنگ سیاسی شاه بر عدم توسعه سیاسی در دوره پهلوی دوم 1357-1332، نشریه جامعه فرهنگ و رسانه، دوره 13(53)
8- جمشیدی‌راد، محمدصادق، محمودپناهی، محمدرضا، 1391، مفهوم اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی ایران، فصلنامه پژوهشهای انقلاب اسلامی، سال دوم (5)، 149-127
9- چیلکوت، رونالد، 1377، نظریه‌های سیاست مقایسه‌ای، ترجمه: وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران: نشر موسسه خدمات فرهنگی رسا
10- حافظ‌نیا، محمدرضا، 1391، جغرافیای سیاسی ایران، تهران: انتشارات سمت
11- خان‌محمدی، یوسف، 1403، روند شکل‌گیری اسلام سیاسی در ایران از برآمدن پهلوی تا پیروزی انقلاب اسلامی، فصلنامه تحولات سیاسی اجتماعی معاصر ایران، سال دوم (4)، 116-90
12- دانشنامه بریتانیکا، 2025
13- رادفر، فیروزه، 1395، تحول فرهنگ سیاسی ایرانیان در نظام جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی
14- ربانی، علی، شایگان‌فرد، فرهاد، 1389، فرهنگ سیاسی ایران و مولفه‌هایش، فصلنامه سیاست، دوره 40(4)، 141-123
15- رحیمی، علیرضا، ۱۳۹۶، استراتژی‌های ملت‌سازی و توسعه ناموزون در ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 4 (78)، 102-65
16- رفیعی، امید، 1396، مقایسه فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
17- زارعی، بهادر، 1392، بنیادهای نظری جغرافیای سیاسی با تاکید بر اسلام و ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
18- سریع القلم، محمود، 1397، اقتدارگرایی ایرانی در عهد پهلوی، تهران: انتشارات گاندی
19- سریع القلم، محمود، 1393، فرهنگ سیاسی ایران، تهران: انتشارات فرزان روز
20- سینایی، وحید، ابراهیم‌آبادی، غلامرضا، 1384، کثرت‌گرایی فرهنگی در عصر جهانی‌شدن و تحول فرهنگ سیاسی نخبگان در ایران، نشریه نامه علوم اجتماعی، دوره 25(25)، 139-107
21- سیونگ‌یو، دال، 1381، فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی مطالعه تطبیقی کره و ایران، ترجمه: خسرو سلجوقی، تهران: انتشارات خانه سبز
22- شوشتری، سیدمحمدجواد، 1391، تبیین نقش فرهنگ سیاسی ایرانیان در تکوین حکومت محلی در ایران (مطالعه موردی تهران)، رساله دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
23- شیری، حامد، 1399، گونه‌های فرهنگ سیاسی در ایران معاصر و دلالت‌های آسیب‌شناختی آن برای ثبات سیاسی و جامعه مدنی، فصلنامه سیاست، دوره 50(1)، 189-173
24- صفوی همامی، حمزه، شمسی یارعزیزی، رقیه، 1399، اسلام سیاسی و اسلام اجتماعی؛ مطالعه تطبیقی اندیشه‌های رهبران انقلاب اسلامی ایران و جنبش گولن، فصلنامه سیاست، دوره 50(4)، 1247-1231
25- عباس‌زاده مرزبالی، مجید، حسنی‌فر، عبدالرحمن، 1401، مولفه‌های فرهنگ سیاسی ایران و چگونگی رواج آن‌ها در دوره محمدرضاشاه، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، سال پنجم (12)، 2035-2021
26- کابلی، احمدرضا، 1402، واکاوی عوامل فرهنگی و هویتی در شهرسازی و معماری دوره پهلوی، فصلنامه اندیشه‌های نو در علوم جغرافیایی، دوره 1(1)
27- کاشی، محمدجواد غلامرضا، 1392، اسلام سیاسی؛ ظهور یوتوپیک، حیات ایدئولوژیک و چشم‌اندازها، فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران، سال هفتم (3)، 127-100
28- کاظمی، علی اصغر، 1382، بحران نوگرائی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، تهران: نشر قومس
29- گالاهر، کارولین، دالمان، کارل‌تی، گیلمارتین، ماری، مونتز، آلیسون، شرلو، پیتر، 1391، مفاهیم کلیدی در جغرافیای سیاسی، ترجمه: محمدحسن نامی و علی محمدپور، تهران: انتشارات زیتون سبز
30- مرادی‌جو، علی‌جان، 1399، آسیب شناسی فرهنگ سیاسی ایرانِ معاصر و اثرات آن، چهارمین کنفرانس بین المللی مطالعات میان رشته علوم انسانی و اسلامی ایران
31- مجتهدزاده، پیروز، 1391، جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی، تهران: انتشارات سمت
32- مجتهدزاده، پیروز، 1387، دموکراسی و هویت ایرانی، تهران: انتشارات کویر
33- میرشکاران، یحیی، صادقی، علی و حمید پناهی، 1399، جغرافیای سیاسی نظم با تاکید بر نقش پلیس، تهران: انتشارات دانشگاه علوم انتظامی امین
34- نجات‌پور، مجید، صادقی، زهرا، یوسفی جویباری، محمد، 1396، آسیب‌شناسی فرهنگ سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی، فصلنامه مطالعات جامعه شناسی، سال دهم (37)، 103-83
35- ولیقلی‌زاده، علی، 1395، تحلیل فضایی تأثیرات تمرکزگرایی در شکل‌گیری نابرابری‌های فضایی-سرزمینی در ایران، فصلنامه پژوهشهای جغرافیای سیاسی، سال اول (4)، 168-139
36- ویسی، هادی، 1398، مفاهیم و نظریه‌های جغرافیای سیاسی، تهران: انتشارات سمت
37- هادوی، مجید، صناعی، علی، 1400، اسلام سیاسی و سیاست در افکار عمومی ایران معاصر، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 1 (67)176-147
38- همایون کاتوزیان، محمدعلی، 1386، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه: محمدرضانفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز
39- Brooker, paul (2013), Non-Democratic Regimes, Macmillan International Higher Education.
40- Mann, Michael (1988), States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology, Basil Blackwell.
41- Schedler, Andreas (2009), Electoral Authoritarianism, The SAGE Handbook of Comparative Politics
42- Starr, S. Frederick (2006), Clans, Authoritarian Rulers, and Parliaments in Central Asia, Washington, D.C: Johns Hopkins University, Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program.
43- http://www.mapsofworld.com