بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی؛ تعامل و تقابل با روسیه
محورهای موضوعی : جغرافیای سیاسی-ژئوپلیتیکرجات جباری 1 , دکتر سارا نجف پور 2 , دکتر نصرت الله حیدری 3
1 - دانشجوی دکترای، گروه علوم سیاسی، واحد بین المللی خرمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، خرمشهر، ایران.
2 - استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهیدچمران، اهواز، ایران.
3 - استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران.
کلید واژه: سیاست خارجی ترکیه, قفقاز جنوبی, تعامل و تقابل, روسیه.,
چکیده مقاله :
تحقیق حاضر به بررسی سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و تعامل و تقابل آن با روسیه می‌پردازد. در این پژوهش، از نظریه رئالیسم تهاجمی به‌عنوان چارچوب نظری استفاده شد که طبق آن، کشورها به دنبال افزایش قدرت و نفوذ خود در عرصه بین‌المللی هستند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و از طریق بررسی متون و مصاحبه با 20 نفر از خبرگان حوزه علوم سیاسی که به روش هدفمند و با معیار اشباع نظری انتخاب شدند، انجام شد. این رویکرد به پژوهشگران این امکان را می‌دهد که به درک عمیق‌تری از دیدگاه‌ها و تجربیات متخصصان در این حوزه دست یابند. یافته‌ها نشان می‌دهد که کشورهای قفقاز جنوبی بدون اراده خود در طیف‌بندی‌های استراتژیک منطقه‌ای و جهانی وارد شده‌اند. این امر به ویژه در شرایطی که دو کشور روسیه و ترکیه با تاریخ و تمدن کهن و متفاوت خود، پتانسیل‌های زیادی برای همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دارند، قابل مشاهده است. با این حال، رقابت شدید عقیدتی، سیاسی و نظامی میان این دو کشور در قفقاز جنوبی، مانع از بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها شده است. روسیه به عنوان یک قدرت تاریخی در این منطقه، به دنبال حفظ هژمونی خود و کنترل بر تحولات سیاسی و امنیتی است. این کشور با استفاده از ابزارهایی از جمله دیپلماسی و نظامی، سعی در تقویت نفوذ خود در قفقاز جنوبی دارد. از سوی دیگر، ترکیه با استفاده از ایده نئوعثمانی‌گری و تلاش برای گسترش نفوذ خود، به دنبال ایجاد موقعیت‌های جدید در قفقاز جنوبی است. این تحقیق همچنین به بررسی تأثیرات مناقشات منطقه‌ای و نقش روسیه و ترکیه در این مناقشات می‌پردازد. درنهایت، این پژوهش به درک بهتر از دینامیک‌های سیاسی و امنیتی قفقاز جنوبی و نقش کلیدی روسیه و ترکیه در این منطقه می‌انجامد و می‌تواند به سیاست‌گذاران و تحلیلگران در تدوین استراتژی‌های مناسب برای مدیریت روابط بین‌المللی کمک کند.
The aim of the current research is to examine Turkey's foreign policy in the South Caucasus in interaction and confrontation with Russia. The main question is, what effects have the relations between Russia and Turkey had on the political equations of the South Caucasus? The main hypothesis is that a set of political and security factors such as differences in foreign policy orientation, regional conflicts, geopolitical rivalries, neo-Eurasian thinking in Russia's foreign policy, and the doctrine of nuclear weapons. Negeri in Turkey's foreign policy has led to the divergence of political relations between Russia and Turkey in the region. And this issue has led to the formation of balance-oriented alignments in the South Caucasus region. In this research, the theory of the security group of the Bozan cargo area has been used as a theoretical framework and the descriptive-analytical method has been used as the main research method.The findings of the research show that the Caucasian countries entered the regional and global strategic spectrums without their will. The two countries of Russia and Turkey, with their ancient and different history and civilization, have great potential for cooperation in various economic, political, cultural and social fields, but for the last time they are under the shadow of intense ideological, political and military competition.
1) اباذری، مرتضی، رضازاده، حبیب، وکریم‌زاده، محمد (١٣٩٠). بررسی تطبیقی روابط ترکیه و ایران با جمهوری آذربایجان (با رویکرد ساختار- کارگزار)، تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، ٣(٧): ٢٤٥-٢٨٥.
2) احمدی پور، زهرا، ولشگری، احسان. (١٣٨٨). تبیین ژئوپلیتیکی رقابت قدرت جهانی در منطقه خزر با در نظر گرفتن نقش فزاینده قدرت آمریکا در منطقه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ٦٨.، 59-77.
3) انیسی، لیلا. (1391)، تاثیر تحولات سوریه بر روابط روسیه و ترکیه از 2011 تا کنون، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.
4) بزرگمهر، مجید، وطباطبایی، سید مهدی (١٣٩٦). بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تا ٢٠١٥، فصلنامه سیاست خارجی، ٣١(٢): ١٠٩-١٥٠.
فق پسندیده، سمیه (١٣٩٠). نقش انرژی در سیاست خارجی روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ٧٤، 89-108.
6) تقی نژاد فشتکه، مرجان، (1403). بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال جمهوری آذربایجان و نقش آن در بحران قره‌باغ، مجله آفاق علوم انسانی، شماره 89(جلد سوم)، صفحه 47 تا 59.
7) زارعی، بهادر، قربانی، سعید، وحکمت‌آرا، حامد. (1402). بررسی مقایسه‌ای دیپلماسی فرهنگی ایران و ترکیه در قفقاز جنوبی پس از فروپاشی شوروی، مجله مطالعات سیاسی جهان اسلام، شماره 48، صفحه 100 تا 119.
8) سنایی، مهدی و کرمی، جهانگیر. (١٣٩١). روابط ایران و روسیه، تهران: انتشارات موسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛ ایراس، چاپ اول.
9) عطایی، فرهاد، شکاری، حسن، وعزیزی، حمیدرضا. (1391). سیاست خارجی دولت «عدالت و توسعه» ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، نشریه راهبرد، 21 (63)، 36-66.
10) فلاحت پیشه، حشمت اله، شربتی، وحید، ومظفری، محمدمهدی (1394). سیاست خارجی ترکیه در قفقاز جنوبی و منافع ایران و روسیه، پژوهش‌های راهبردی سیاست، 4(12)، 37-60.
11) فیاضی، محسن (١٣٨٦). رقابت پیرامون انرژی آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ٦٠، 141-168.
قفق فیروزی، رضا (١٣٨٩). تأثیر روسیه بر روند سیاست خارجی جمهوری‌‌های قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ٧٠، 95-121.
13) قادری حاجت، مصطفی، ونصرتی، حمید رضا (١٣٩١). اهداف ژئوپولیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آسیای مرکزی، فصلنامه بین‌المللی ژئوپولیتیک، 8، 63-95.
14) گل‌محمدی، ولی (1394). پویایی‌های امنیتی روابط روسیه و ترکیه، فصلنامه روابط خارجی، 7(4).
15) گودرزي، مهناز، ومعبودي نژاد، فرشته (1395). قدرت نرم ترکیه درآسیاي مرکزي و قفقازجنوبی. فصلنامه آسياي مركزي و قفقاز، شماره 93، 158-123.
16) مختاری، عبدالله (1399). ابعاد نفوذ رژیم صهیونیستی در جمهوری آذربایجان از منظر تأثیرگذاری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 10(37), 127-150.
17) مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي(1398). بررسي بازار گردشگري روسيه (ظرفيتها، موانع و راهكارها).
قفق میرانوف (١٣٧٥). عوامل ایجاد شرایط ژئوپولیتیک در مرزهای جنوبی روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ١٤، 207-214.
19) ولیقلی‌زاده، علی (1403). تبیین ژئواستراتژیکی ظرفیت‌های روابط همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان. مجله سیاست، شماره 70 ، 515 -539
20) یزدانی، عنایت اﷲ (١٣٨٥). ژئوپلیتیک نفت در منطقه خزر و نقش آمریکا: بازدارندگی جدید، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ٥٦، 33-52.
21) یزدانی، عنایت‌اله، وخیری، مصطفی (1396). رویکرد سیاست خارجی ترکیه در منطقه قفقاز با تأکید بر جمهوری آذربایجان، نشریه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، 22(98)، 127-156.
22) Ahlawat, D., & Hughes, L. (2018). India–China stand-off in Doklam: aligning realism with national characteristics. The Round Table, 107(5), 613-625.
23) Alenezi, D. A. (2020). US rebalance strategy to Asia and US-China rivalry in South China Sea from the perspective of the offensive realism. Review of Economics and Political Science.
24) Aliyev, E. (2012). Azerbaijan-Turkish Relation (1992-2012): A Foreign Policy Account.
25) Ayar, B., Arslan, O. (2024). Trembling Chessboard: The Effects of Changing Russian-Turkish Relations in the South Caucasus. International Trends.
26) Balcer, A. (2011). Turkey as a Source of Inspiration for Arab Spring: Opportunities and Challenges. Available at: http://www.ume.edu.mt, (Accessed on: 30 September. 2013).
27) Cagaptay, S. (2009). The AKP's Foreign Policy: The Misnomer of Neo-Ottomanism. Turkey Analyst, 2(8), 1-3.
28) Cornell, S. E., McDermott, R., O'Malley, W., Socor, V., & Starr, S. F. (2004). Regional Security in the South Caucasus: The Role of NATO. Johns Hopkins University.
29) Craig, A. J., & Valeriano, B. (2018). Realism and cyber conflict: security in the digital age. Realism in Practice, 85. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
30) Çuhadar, E. and B. G. Punsmann (2012), Reflecting on the two Decades of Bridging the Divide: Taking Stock of Turkish-Armenian Civil Society Activities, Ankara: Tepav. chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj.
31) Reflecting_on_the_Two_Decades_of_Bridging_the_Divide___Taking_Stock_of_Turkish_Armenian_Civil_Society_Activities.pdf
32) Gulgun, Mubariz, Guliyeva. (2024). Turkıye’s goals ın the South Caucasus. Політикус.
33) Kardas, S. (2014). The Russia-Ukraine Crisis: Preliminary Reflections on Turkey’s Policy. The German Marshall Fund of the United States.
34) Larson, D. W. (2021). Realism: Excavating a historical tradition. In Routledge Handbook of Historical International Relations. Routledge, 71-79.
35) Lenczowski, G. (1997). The Caspian oil and gas basis: a new source of wealth?. Middle East Policy, 5(1), 111-120.
36) Lilia, A., Arakelyan., Hanna, Samir, Kassab. (2024). Continuing Russian-Turkish Competition in the Caucasus: New Imperialism?. RUSI Journal.
37) Lilia A. (2012). Russian Energy Policy in t South Caucasus, in Maria Raquel Freire and Roger E. Kanet, eds., Russia and Its Near Neighbours: Identity, Interests and Foreign Policy Houndmills, UK: Palgrave Macmillan, 2012.
38) Marabyan, K.P. (2022). Features of Turkey’s Modern Policy on the Southern Caucasus.
39) Öktem, K. (2010). New Islamic actors after the Wahhabi intermezzo: Turkey’s return to the Muslim Balkans. European Studies Centre, University of Oxford, 2-57.
40) Rich, B., & Moore‐Gilbert, K. (2019). From defense to offense: realist shifts in Saudi foreign policy. Middle East Policy, 26(3), 62-76.
41) Torbakov, I. (2008). The Georgia Crisis and Russia-Turkey Relations.
42) Trenin, D. (2013). From Damascus to Kabul: Any Common Ground between Turkey and Russia?. Insight Turkey, 15(1).