بینامتنیت در تصحیح انتقادی نسخ خطی تفاسیر عرفانی سورة یوسف (ع) نمونه موردی: بحر المحبه فی أسرار الموده
محورهای موضوعی : پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی
محبوبه شمشمیرگرها
1
(استادیار گروه ایران شناسی و اسلام شناسی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)
کلید واژه: بینامتنیت, تفاسیر عرفانی, تفسیرهای قرآن, سورة یوسف (ع),
چکیده مقاله :
کاربست مفهوم بینامتنیت، در فهم و نقد متون عرفانی و حتی تصحیح آن‌ها ظهوری گسترده دارد. به‌طور خاص با توجه به ارتباطات عمیق و گسترده میان تفاسیر عرفانی سورة یوسف(ع) در سنت تفسیرنگاری سده های متقدم، درک این روابط در خوانش درست و گره گشایی از برخی مشکلات این متون و برگزیدن ضبط های مرجّح، اهمیت و جایگاهی ویژه دارد. این مقاله به روش تحلیل محتوا، با هدف تأکید بر این مسئلة جدی در ارائة نسخه های موجود از تفاسیر عرفانی سورة یوسف (ع) انجام شده است و می‌کوشد با ذکر نمونه و مثال نشان دهد چگونه می توان با دیدگاه بینامتنی در بستری از پیش متن‎ها و پس متن های قصة یوسف(ع) در ادبیات عرفانی، برای فهم بهتر متن و رفع دشواری ضبط های غلط و مغشوش گام برداشت و از این طریق به هدف اصلی تصحیح، یعنی دستیابی به متنی اصیل تر نزدیک شد؛ برای نمونه، در تصحیح بحر المحبه فی اسرار الموده، یکی از تفاسیر عرفانی سورة یوسف(ع) به زبان عربی از مؤلفی نامعلوم است که احتمالاً در قرن نهم هجری شکل گرفته است؛ بررسی تطبیقی سایر تفاسیر موجود و درک ارتباط میان آن‌ها به گشایش برخی گر ه های متن می‌انجامد. در پاسخ به این پرسش که به‌طور خاص توجه به این رویکرد در تصحیح بحرالمحبه چگونه به رفع مشکلات فهم آن کمک می کند می توان به برگزیدن ضبط‌های مرجَّح در نام برخی شخصیت های قصه ـ مانند نام خواهر یوسف نبی (دینه)، نام زلیخا (طیموس)، نام رقیب زلیخا (قارعه) ـ تعیین برخی شخصیت های اصلی در حکایات تاریخی و عرفانی ـ مانند علیان مجنون/ بهلول، عثمان بن عفّان/ عثمان بن مظعون ـ فهم درست برخی احادیث نبوی و اقوال و روایت های عرفانی مانند حدیث فراست و همچنین انتخاب دقیق ضبط برخی واژه ها و شناخت افتادگی ها اشاره کرد.
The concept of intertextuality has a great function in understanding and criticizing mystical texts as well as Proofreading manuscripts. In particular, If the many connections between the mystical interpretations of Surah Yusuf in the interpretations of the middle centuries are understood, it will have a great impact on correct reading and solving some problems of Proofreading these texts. The existence of a network of earlier and later intertextual relationships in these works, Including the qesse- ye- Joseph, Anis al-Muridin and Rawzah al-Mohebeen, Anis al-Muridin and Shams al-Majalis, Hadaiq al-Haqaiq, as well as Bahr al-Mahabbah fi Asrar al-Mawddah is very strong. So that the effort to understand the meaning in each one with the assumption of independence does not lead to the right result. This article, using the method of content analysis, with the aim of emphasizing the perspective of intertextuality in Proofreading the mystical interpretations of Surah Yusuf, seeks to show how the Manuscript proofreader will be able to understand the text by considering this point of view; so that he can achieve the main goal of proofreading, which is to achieve a text as close as possible to the author's work. In Proofreading Bahr al-Mahabbah as a case study, a comparative study of specific interpretations of Surah Yusuf and understanding the relationship between them led to solving some difficulties. Some if the examples are: Choosing the names of some characters in the story, such as the names of Yusuf's sister and Zulikha and her rival,
_||_