تاثیر سواد رسانه ای بر سرمایه فرهنگی مطالعه موردی موسسات فرهنگی قرآنی اصفهان

محورهای موضوعی : مدیریت رسانه

مهدی غلامپور ¹ , سید محسن بنی هاشمی ²

1 - دانشگاه آزاد
2 - دانشکده ارتباطات. دانشگاه صدا و سیما .تهران

تاریخ دریافت : 1396/03/22 تاریخ پذیرش : 1398/07/27 تاریخ انتشار : 1398/09/01

کلید واژه: سواد رسانه ای, سرمایه فرهنگی, قرآن کریم, رسانه,

چکیده مقاله :

رسانه یکی از مهمترین عوامل تأثیر گزار بر شکل گیری سرمایه فرهنگی است. امروزه رسانه ها نظام آموزشی مدرنی را بنا نهاده اند؛ به گونه ای که جوامع بشری عقیده و ایده خود را از آن می گیرند و بر سبک زندگی و رفتار آنان تأثیر گذار است. سواد رسانه‌ای برای کاهش و پیشگیری اثرات منفی رسانه ها اهمیت فروانی دارد. هدف از این پژوهش بررسی میزان تأثیر سواد رسانه‌ای بر سرمایه فرهنگی فراگیران مؤسسات فرهنگی قرآنی اصفهان است. برای بررسی آن از سواد رسانه‌ای مدل EC و نظریه بوردیو در سرمایه فرهنگی استفاده شده است، که البته با استفاده از آیات قرآن کریم با فرهنگ اسلامی و ایرانی همسان شده است. این پژوهش به روش پیمایشی انجام گرفته است و جامعه آماری آن تعداد 480 نفر از فراگیران مؤسسات فرهنگی قرآنی اصفهان هستند که از این تعداد از طریق فرمول کوکران 213 نفر با تحصیلات و سنین مختلف به عنوان نمونه انتخاب شدند. جمع آوری داده ها نیز از طریق پرسشنامه است. نتایج به دست آمده، بیانگر این است که سواد رسانه ای با مولفه‌های دسترسی به رسانه، استفاده از رسانه، تولید محتوای رسانه ای و تفکر انتقادی از رسانه بر سرمایه فرهنگی فراگیران مؤسسات فرهنگی قرآنی اصفهان تأثیر دارد.

چکیده انگلیسی:

Media is one of the most significant factors affecting the formation of cultural capital .Medias nowadays have funded a modern pedagogical system in such a way that human societies receive their ideas and believes through it .It is also effective in their life style and behavior .Media literacy is very important to reduce and prevent the negative effects of medias .This study was aimed at evaluating the effectiveness of media literacy on the cultural capital of the learners of Isfahan quranic cultural institutions . To investigate this, media literacy EC model and Bourdieo theory on cultural capital were used and it was localized by using islamic and Iranian culture.This study was coducted by population size of 480 learners of Isfahan quranic cultural institutions.213 of these learners in different age groups and education level were chosen as a sample by using Kukran formula.This study was fulfilled by surveying method and data gathering was through questionnaire. The results indicated that media literacy with the components of accessing media, using media, media content production and critical thinking from media affects cultural capital of the learners of Isfahan quranic cultural institutions . Key Words : cultural capital , media litetacy, media , holy quran

متن کامل:



 

تاثیر سواد سانه ای بر سرمایه فرهنگی

(مطالعه موردي موسسات فرهنگی قرآنی اصفهان)

 

 

چکیده

رسانه یکی از مهمترین عوامل تأثیر گزار بر شکل گیری سرمایه فرهنگی است. امروزه رسانه ها نظام آموزشی مدرنی را بنا نهاده اند؛  به گونه ای که جوامع بشری عقیده و ایده خود را از آن می گیرند و بر سبک زندگی و رفتار آنان اثر گذار است. از این رو سواد رسانه­ای برای کاهش و پیشگیری اثرات منفی رسانه ها اهمیت فروانی دارد. هدف از این پژوهش بررسی میزان تأثیر سواد رسانه­اي بر سرمایه فرهنگی فراگیران مؤسسات فرهنگی قرآنی اصفهان است. برای بررسی آن از سواد رسانه­ای مدل EC  و نظریه بوردیو در سرمایه فرهنگی استفاده شده است، که البته با استفاده از آیات قرآن کریم با فرهنگ اسلامی و ایرانی همسان شده است. این پژوهش به روش پیمایشی انجام گرفته است و جامعه آماری آن تعداد 480 نفر از فراگیران مؤسسات فرهنگی قرآنی اصفهان هستند که از این تعداد از طریق فرمول کوکران 213 نفر با تحصیلات و سنین مختلف به عنوان نمونه انتخاب شدند.  جمع آوري داده ها نیز از طریق پرسشنامه است. نتایج به دست آمده، بیانگر این است که سواد رسانه ای با مولفه­های دسترسی به رسانه، استفاده از رسانه، تولید محتوای رسانه ای و تفکر انتقادی از رسانه بر سرمایه فرهنگی فراگیران مؤسسات فرهنگی قرآنی اصفهان تأثیر دارد. 

 

واژگان کلیدي: سواد رسانه اي، سرمایه فرهنگی، تفکر انتقادی، رسانه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

رسانه­ها در همه روزنه­ها و حریم­های امن زندگی بشر رسوخ کرده و باعث شده تا انسان متفکر به تماشاچی منفعل و راکد تبدیل شود و مخاطبان را به خود وابسته کند. رسانه­ها در حیات فرهنگی و سیاسی ما تسلط دارند و تقریباً همه اطلاعات، به جز مواردی که آنها را به طور مستقیم تجزیه می­کنیم رسانه­ای شده هستند. رسانه­ها قادر به خلق مدل­های ارزشی و رفتاری پر قدرتی هستند( قاسمي، 1368، 97). رسانه­ها قادرند آنطور که می­خواهند ذهنیت­ها را برنامه­ریزی ‌کنند و سرمایه فرهنگی افراد جامعه را تحت تاثیر خود قرار دهند.  

سرمایه فرهنگی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ، ﻋﺎدتﻫﺎ و ﻃﺒﻊ­ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﺷﺎﻣﻞ داﻧﺶ، زﺑﺎن، ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻳﺎ ذوق و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ اﺳت (قاسمی و نامدار،1394، 42) که رسانه ها می­توانند در شکل دهی و تغییر آنها تاثیر داشته باشند؛ و این نشان از قدرت رسانه است. گاهی رسانه­ها می­توانند اثرات مخربی را بر سرمایه فرهنگی و سبک زندگی جامعه داشته باشند. که از راه های کاهش اثرات مخرب رسانه­ها بر روی سرمایه فرهنگی، آموزش سواد رسانه­ای و تقویت آن است. باید توجه داشت سواد رسانه­ای نیازمند منابع غنی و کاملی منطبق با شرایط روز هر جامعه­ای است. قرآن کریم را می­توان برترین الگو برای افزایش سطح سواد رسانه­ای مخاطبان جوامع دین محور دانست.(ﺷﻬﻮﻧﺪﭘﻮﺭ وﺳﺎﻻﺭ ﮐﯿﺎ، 1393 ،55). بنا بر این لازم است ضمن تعریفی از سواد رسانه­ای و سرمایه فرهنگی از منظر قرآن کریم به عنوان اصلی ترین منبع دینی که خود رسانه عظیم الهی است، به بررسی شناخت و تاثیر سواد رسانه بر سرمایه فرهنگی بپردازیم. با توجه به مطالبی که عنوان شد، این پژوهش به دنبال آن است تا به این سوال پاسخ دهد که آیا سواد رسانه ای تأثیری بر سرمایه فرهنگی دارد؟

 مرور پیشینه­ها

در حوزه سواد رسانه ای تحقیقات زیادی انجام شده است اما تعداد کمی از آنها درباره سرمایه فرهنگی بوده است .شاید بخاطر این است که این ادبیات تازگی وارد ادبیات پژوهشی علوم انسانی به ویژه جامعه شناسی شده است که در ادامه در میان تحقیقات انجام شده در رسانه­ها به برخی از آنهایی که به نوعی به سرمایه فرهنگی اشاره شده است اشاره می­کنیم:

افشانی و همکاران(1397)، تحقیقی با عنوان «رابطه بین سواد رسانه ای و سرمایه فرهنگی بین جوانان شهر بافق»انجام داد . این تحقیق از نوع پیمایش و بین 384 نفر از دانشجویان شهر بافق با استفاده از شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای صورت گرفته است. یافته های تحقیق نشان داد بین سواد رسانه ای و سرمایه فرهنگی رابطه معنا دار و مستقیمی وجود دارد و تحلیل مدل معادله ساختاری نیز نشان داد سرمایه فرهنگی با ضریب تاثیر 0.57 تاثیر مستقیم و معنا داری بر سواد رسانه ای دارد.

شهرام نیا (1394) تحقیقی با عنوان« تأثیر مصرف رسانه ای بر سرمایه فرهنگی» انجام داد . در این تحقیق با استفاده از نظريه شکاف آگاهي، به بررسي رابطه بين مصرف رسانه اي و سرمايه فرهنگي می­پردازد. این تحقيق با روش پيمايش در بين 188 نفر از دانشجويان صورت گرفته است.

يافته های تحقیق بیانگر این است که بين مصرف رسانه اي (چاپي، الکترونيکي و ديجيتالي) و سرمايه فرهنگي (ذهني، عيني و نهادي) رابطه وجود دارد. ضمن اينکه کليه ابعاد رسانه با ابعاد ذهني و نهادي سرمايه فرهنگي رابطه مثبت دارند، اما رابطه رسانه­هاي چاپي با سرمايه فرهنگي منفي است. درنتیجه نابرابري مصرف رسانه اي موجب نابرابري اطلاعاتي در بين مردم و نابرابري در مصرف فرهنگي آنان می­شود.

محمدی(1391) پژوهشی با عنوان «رابطه بین سواد رسانه ای و سرمایه فرهنگی انجام داد. یافته های پژوهش بیان می دارد سرمایه فرهنگی از مطالب کاربردی در مکتب ﻓﺮاﻧﮑﻔﻮرت است که بر اساس این دیدگاه آن دسته از مخاطبینی که سرمایه فرهنگی بالایی دارند، به نسبت قابلیت تحلیل بالاتری از پیامهای رسانه ای دارند. بنا بر تایید این فرضیه در راستای نظریه شکاف آگاهی نیز قرار می­گیرد. بدین معنا که افراد دارای سرمایه فرهنگی بالاتر از سواد رسانه ای بالاتری برخوردارند.

شجاعی (1391) تحقیقی با عنوان «بررسي وضعيت سواد رسانه اي دانشجويان خراسان شمالي در جامعه اطلاعاتي» انجام داد. برای تبيين وضعيت سواد رسانه اي از تئوري هاي کاشت، استفاده و خشنودي و شکاف آگاهي استفاده شده است. اين پژوهش با استفاده از روش تحقيق پيمايشي و تکنيک پرسشنامه­اي بر روي 317 نفر از دانشجويان در دانشگاه هاي خراسان شمالي صوررت گرفته است. نتايج نشان مي دهد که بين ميزان استفاده از رسانه، سرمايه فرهنگي و تحصيلات والدين با ميزان سواد رسانه اي دانشجويان رابطه مثبت و معناداري وجود دارد.

حامدی(1391) پژوهشی با عنوان عوامل اجتماعي - فرهنگي مرتبط با سواد رسانه اي دانشجويان انجام داد. در این پژوهش به دنبال بررسي سواد رسانه اي دانشجويان و عوامل اجتماعي - فرهنگي که به نوعي بر ميزان سواد رسانه اي آنان تاثير مي­گذارد، بوده است. روش کار در اين پژوهش پيمايش و تکنيک جمع آوري داده ها نيز پرسشنامه بود که در بین 400 نفر توزیع شد. نتايج حاصل از اين بررسي نشان داد؛ سواد رسانه اي با جنسيت، وضعيت تاهل، رشته تحصيلي، سن و همچنين پايگاه اقتصادي - اجتماعي رابطه ندارد، اما بين مقطع تحصيلي، سرمايه فرهنگي، مصرف رسانه اي، اعتماد به رسانه، ميزان جذابيت رسانه ها و انگيزه استفاده از رسانه با سواد رسانه اي رابطه وجود دارد.

اسکیرر و سريويديا (2015)، در مقاله ای با عنوان«مداخله اثر رسانه ای بر تفکر قالب نژادی و قومیتی» نقش آموزش و ظرفیت سواد رسانه ای رسانه­ها بر تفکر قالبی نژادی و قومیتی را مورد مطالعه قرار داده اند؛ و به مفاهیم نظری زمینه ساز در اين حوزه پرداخته اند. در اين مقاله جايگاه نظريه و عمل سواد رسانه ای با تأکید بر ترکیب تحقیقات کمی و کیفی مورد پژوهش قرار گرفته است. در بعد روش کمی بررسی اثر آموزش سواد رسانه ای بر تفکر قالبی ضد واسطه در کاهش تعصبات نژادی و قومی مورد پژوهش قرار گرفته شده است و در بعد داده های کیفی هم ضرورت اثرات برنامه آموزشی سواد رسانه ای بر روی تفکر قالبی بررسی شده است. نتايج تحقیقات نشان می دهد سواد رسانه ای توانايی خود را به شکل دانش، نگرش و رفتارهای مرتبط با رسانه ها و تشويق موضع فعال و انتقادی در افراد می­تواند نشان دهد.

لی وسو(2013)، پژوهشی با عنوان«سواد رسانه ای سواد اطلاعاتی، شباهت ها و تفاوتها» انجام دادند. آنها مجلات web of science را از سال 1956 تا 2012 را مورد بررسی قرار دادند. یافته­های این پژوهش ﻧﺸﺎن داد ﺗﻔﺎوت­ﻫﺎی ﺑﯿﻦ ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ­ای و ﺳﻮاد اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺷﺒﺎﻫﺖ­ﻫﺎی آﻧﻬﺎست. اﯾﻦ دو رﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪی ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﯽ دارﻧﺪ، وﻟﯽ ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای زﯾﺮ مجموعه ﺳﻮاد اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ نمی­باشد و ﺳﻮاد اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ زﯾﺮ مجموعه ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ­ای ﻧﯿﺴﺖ .در ﻋﯿﻦ  ﺣﺎل ﺳﻮاد رﺳﺎﻧﻪ ای و ﺳﻮاد اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮﻛﯽ ﻧﯿﺰ دارﻧﺪ .ﻫﺪف ﻫﺮ دو ﺗﺮوﯾﺞ اﻓﺮاد ﺑﺎﺳﻮاد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻗﻀﺎوت­ﻫﺎی آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ای در ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده از اﻃﻼﻋﺎت در ﻋﺼﺮ دﯾﺠﯿﺘﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ.

با توجه به نتایج پیشینه تحقیق باید بیان کرد که سواد رسانه ای به عنوان یک اندیشه کلیدی در حوزه ارتباطات مطرح است که می تواند افراد را در مقابل اثرات منفی آن بر سرمایه فرهنگی، اجتماعی و انسانی بیمه کند. اما باید توجه داشت برای سواد رسانه ای تعاریف ونظریات گوناگونی وجود دارد که گاها آن در جوامع مختلف متناسب با فرهنگ آن جامعه تعبیر شده است. پژوهش حاضر به دنبال آن است که از بین نظریات مختلف سواد رسانه ای، جامع ترین مدل مطرح شده، یعنی  مدل EC را بر اساس فرهنگ ایرانی بومی سازی کرده و تاثیر آن را بر سرمایه فرهنگی بومی ایران مورد آزمایش قرار دهد.

چارچوب نظری

در این پژوهش از مدل EC کمسیون اروپا به عنوان جامع ترین مدل ارائه شده در سواد رسانه­ای و نظریه بوردیو در سرمایه فرهنگی که جامع ترین دیدگاه در بین دیدگاه­های مختلف در این زمینه است استفاده شد. اما با این حال بر این دو نظریه نقدی وارد است که در برخی موارد فرهنگ اسلامی ایرانی را پوشش نمی­دهد. بر این اساس  به همسانسازی آن با فرهنگ اسلامی ایرانی توسط قرآن کریم، که اصلی­ترین و غنی ترین منبع فرهنگ اسلامی ایرانی و خود نیز رسانه عظیم الهی است، پرداخته شده است.

سواد رسانه ای

رسانه‌هاي نوين به ويژه ماهواره‌ها و اينترنت از «قدرت گفتماني»، «سرعت انتقال» و «جذابيت براي مخاطبان» بالايي برخوردار هستند، و از اهميت خاصي برخوردار شده‌اند؛ لذا مي‌توانند تاثيرات آني و فوري داشته باشند(بشیر ،1394) که منجر به تغييرات جدي در حوزه‌هاي مختلف به خصوص سرمایه فرهنگی شده است . این تغییرات گاها ممکن است دارای مضرات یا آسیبهایی در شکل گیری سرمایه فرهنگی باشد. برای جلوگیری از این آسیبهای رسانه ای نیاز به یک نوع درک متکی بر مهارت است که  براساس آن بتوان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد، که به آن سواد رسانه ای می گویند. در این پژوهش از چارچوب نظري مدل EC  به دلیل جامعیت و فراگیر بودن آن استفاده شده است.

 طي ساليان گذشته، اين چارچوب نظري در سياست گذاري سواد رسانه­ای كشورهاي مختلف و مطالعات و تحقيقات گوناگون محققان و پژوهشگران عرصة رسانه مورد استفاده  قرار گرفته و در حال حاضر چارچوبي مناسب براي تحليل سياست­ها و برنامه­هاي سواد رسانه­ای كشورها و  سياستگزاري در اين عرصه محسوب مي­شود (Livingstone, 2011, 6).

چارچوب EC، مشخصه هاي سواد رسانه اي را در دو مؤلفة مستقل با درجات گوناگوني از پيچيدگي و درهم آميختگي تبيين مي­كند . يكي از اين دو مؤلفه، توانايي هاي فردي¹ است كه به استفاده و بهره مندي از رسانه­ها اشاره مي­كند و ديگري عوامل زمينه­اي و محيطي است. در چارچوب EC، اين دو مؤلفه به عنوان  قابليت­هاي فردي² و عوامل محيطي³ شناخته و مطرح مي­شود(Celot, 2009, 7).

-قابليتهاي فردي  

 قابليتهاي فردي، ظرفيتهاي فردي در اجراي مهارتهاي معين است. اين قابليت­ها شامل سه فرآيند شناختي، تكنيكي، مشاركتي و خلاقانه است. مي­توان گفت اين قابليتها طيف وسيعي از توانايي­ها مانند دسترسي، استفاده، تحليل، فهم و توليد را شامل مي­شوند.

قابليت هاي فردي به دو بعد تقسيم مي­شود: 1. قابليت هاي شخصي؛ 2. قابليت ­هاي اجتماعي كه اين دو بعد خود به سه جزء تقسيم  مي­شوند:

- مهارتهاي استفاده (مهارت تكنيكي فردي در بهره گيري)؛   

- قابليتهاي درك انتقادي⁴ سیالیت⁵ فردي در فهم و تفسير؛  

- تواناييهاي ارتباطي⁶ (ظرفيت فردي براي بنا نهادن روابط اجتماعي مستحكم از طريق رسانه­ها) (European Commission, 2009, 7).

الف- مهارت­هاي استفاده (تكنيكي)

مهارت­هاي استفاده واسطه­اي براي برقراري ارتباط بين افراد و رسانه­هاست. اين مهارت­ها به بعد تكنيكي سواد رسانه­اي اشاره دارد . با استفاده از اين مهارت­ها، مخاطب مي­تواند به طور مؤثر از وسايل ارتباطي و رسانه­اي استفاده كند؛ به عبارت ديگر، اين مهارت­ها، توانايي مخاطبان را در استفاده از رسانه­ها مورد توجه  قرار مي­دهد.( Share and Kellner, 2007, 10 )

به گفته اي.آر.گاترى⁷ در (۱۹۵۲) مهارت قابليتى است که با اطمينان معيّن و صرف حداقل انرژى يا زمان کارى به نتيجه برسد. ازطرفی کسب مهارت در استفاده از رسانه  ملزم به کسب آموزش، تمرین و صرف وقت است.

 در قرآن کریم از آیه 164 سوره بقره برداشت می شود علمی برای انسان مفید است که جهت دار باشد و منجر به عمل صالح شود و لذا غیر از آن لغو است. مثلا استفاده از برخی شبکه های ماهواره ای ، شبکه های اجتماعی و...  که با فرهنگ و سیاستهای دینی ما همخوانی ندارد، یا باعث اتلاف وقت کاربر می شود ، این چنین است. لذا در برخی از رسانه­ها که علم لاینفع برای فرد محسوب می شود ،می توان گفت در برخی موارد آگاهی از آن کفایت می کند.

        ب-قابليتهاي تفکر انتقادي 

اين قابليتها به فهم و ارزيابي انتقادي از رسانه­ها و محتواي رسانه­ای اشاره دارد. اين قابليتها  واسطه­اي بين افراد و محتوا هستند و در مجموع بعد شناختي سواد رسانه­ای را مورد توجه قرار مي­دهد. محتواي رسانه­اي (پيامها) از طريق رسانه­ها انتقال مي­يابند و توسط مخاطبان دريافت و مورد استفاده  قرار مي­گيرند. مخاطب براي فهم (و احتمالاً كنش) اين محتوا، ظرفيت­هاي رمزگشايي خود را فعال مي­كند تا پيام را درك كند. اين فرآيند بدين معناست كه كاربر رمزهاي رسانه­ای را مي­داند و از اين رمزها براي رمزگشايي استفاده مي­كند و در نهايت آنها را درك مي­كند(Share and Kellner, 2007: 10). قرآن کریم نظر ویژه ای در مورد تفکر و بررسی به حقایق دارد. در این میان تفکر انتقادی را در قرآن کریم می توان با شاخصه­های زیر بررسی کرد:

1-       مهارت پرسشگری و تشویق به تفکر (تقریبا در 138 آیه) 

2-        قضاوت با بیان روشن( در 15 آیه) 

3-       تاکید بر استدلال تقریبا در (سی آیه) 

4-        تجزیه و تحلیل (چهارده آیه)

5-        بی طرفی پیش از بررسی شواهد (در پنج آیه)

6-        انضباط و روشمندی (در ده آیه

7-       حقیقت جویی( هفده آیه) 

8-        انعطاف پذیری (در یازده آیه)

که در قرآن کریم بطور مستقیم اشاره شده است (نقیب زاده، 1385).

ج- توانايي­هاي ارتباطي 

 توانايي­هاي ارتباطي دلالت بر برقراري ارتباط افراد با يكديگر از طريق رسانه­ها دارد. توانايي­هاي  ارتباطي و مشاركتي هم مرتبط با توانايي­هاي  شناختي و هم توانايي­هاي تكنيكي هستند؛ مهارت­هايي كه به افراد اجازه مي­دهند پيام هايي با رمزگان مختلف خلق، توليد و منتشر كنند و آنها را براي رسانه­هاي گوناگون موجود به كار گيرند. بنابراين، اين قابليت شامل مهارت­هاي خلاقانه، مهارتهاي فني ومهارت­هاي اجتماعي است. در مجموع، اگر مخاطبان تجربة مستقيمي از توليد محتوا داشته باشند، به فهم عميق­تري از قواعد و ارزشهاي توليد حرفهاي اطلاعات مي­رسند (Livingstone, 2004, 3). قابليت ارتباطي بايد به عنوان يك مهارت براي ارتباطات مدني و اجتماعي درنظر گرفته شود (Potter, 2004, 33). اين توانايي ها با  حوزه هاي گوناگون در ارتباط است؛ عوامل محيطي موجبات تسهيل يا توقف سواد رسانه­ای را در هر كشوري  فراهم مي­آورند.

-عوامل محیطی

عوامل محيطي به عنوان يكسري عوامل بافتي( قابليتهاي فردي را تحت تأثير قرارمي­دهد) كه گسترة وسيعي از سواد رسانه­­اي را كه شامل دسترسي اطلاعاتي، سياست سواد رسانه­اي، آموزش رسانه­ای و نقشها و مسئوليت­هاي مديران در اجتماع رسانه­ای مي­شود، تحت تأثير  قرار مي­دهد که به پنج حوزة اصلي تقسيم می­شود: دسترسي به رسانه­ها⁸ ،آموزش رسانه­ای⁹ ،سياست سواد رسانه ای¹⁰، صنعت رسانه ای¹¹، جامعة مدني¹²   (Commission,2009, 13)  که در اين پژوهش فقط حوزة دسترسي به­ رسانه­ها، از آن مورد بحث قرار خواهد گرفت:

الف- دسترسی رسانه ای

اين مؤلفه به فرصتهاي استفاده از رسانه ها مربوط مي­شود. بايد به گونه­اي درست ميان دسترسي­هاي فيزيكي به رسانه­ها و محتواي آنها و نيز توانايي نظري و عملي  استفاده از رسانه­ها تمايز قائل شد. بر همين اساس، بايستي شرايط گوناگون دسترسي كه در ميان افراد و گروه­ها با توجه به گروههاي جنسي، سني، اجتماعي و فرهنگي  ديده مي­شود، لحاظ شود؛ همچنين، بايد به موقعيتهاي جغرافيايي و ناتوانا­يي­ها نيز توجه شود؛ علاوه بر اين، بايد در خصوص تمايز ميان شرايط گوناگون دسترسي به رسانه­هاي الكترونيكي (فيلم، راديو، تلويزيون و تلفن) و رسانه­هاي ديجيتالي مانند اينترنت تأكيد شود. شرايط دسترسي آشكارا بر اساس قابليت استفاده و دردسترس بودن ابزارها و وسايل خواهد بود. بايد به اين موضوع توجه كرد كه قوانين و مقررات اجتماعي و دولتي، استفاده از رسانه­ها و انواع مختلف ظرفيت­ها و  ناتوانايي­ها را تعيين مي­كند (Livingstone, 2004, 2).

ب- دسترسی به رسانه از منظر قرآن کریم

نوع و نحوه استفاده، سن استفاده و زمان استفاده و... از رسانه در فرهنگ اسلامی ایرانی اهميت ویژه­ای دارد و دسترسی به برخی از رسانه­ها که در فرهنگ غرب مفهوم دارد نشان از سواد رسانه­ای در فرهنگ ما نمی­تواند باشد(مثلا رسانه­های مستهجن، شبکه­های ماهواره­ای و برخی بازیهای رایانه ای و...). قرآن کریم بطور کلی چیزی که موجب فاصله گرفتن انسان از اهداف الهی و کرامات انسانی و باشد را «لغو» عنوان می کند.

 در قرآن کریم آنچه موجب اتلاف وقت می‏شود به عنوان لغو و طور كلّی بیهوده گرایی و پوچی، از آن سرزنش شده است، چرا كه موجب نابودی عالی‏ترین سرمایه زندگی، و آفت زیست سالم می‏­شود، خداوند در تعریف انسان با ایمان می‏فرماید: «و الّذین هم عن اللّغو معرضون¹³» یعنی مؤمنان از كارهای بیهوده روی‏گردان هستند. «و خسر هنا لك المبطلون¹⁴»؛ در قیامت اهل باطل و اتلاف‏گران وقت زیان خواهند دید (اشتهاردی،1386).

از آیات قرآن کریم چنین برداشت می شود باید به رسانه ای دسترسی داشت که دارای خصوصیاتی چون ، دفاع از ارزش­ها ، حق محوری، طاغوت ستیز ی، واقعیت گرا و مدیریت دینی داشته باشد. در این صورت، رسانه توان هدایتگری خود را بدون آسیب، به ظهور خواهد رساند. قرآن کریم که خود رسانه عظیم الهی است خود را چنین معرفی می کند: «لا یَأْتیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزیلٌ مِنْ حَکیمٍ حَمید»ٍ¹⁵؛ یعنی «باطل از پیش رویش و از پشتش در آن راه ندارد و فروفرستاده شده ای از سوی حکیم ستوده است». (محمدی ،1394 ،132 ) لذا در این مورد دسترسی به رسانه هایی که با ارزشهای دینی و انسانی منافات دارد،مانند، رسانه های غیر اخلاقی و ... یا اینکه سمت سوی طاغوتی دارد مانند رسانه هایی که اذهان را به نفع منافع دشمنان منحرف می کند، ویا اینکه شایعه و دروغ پراکنی و حقه های رسانه ای را بجای واقعیات برای پیشبرد اهداف بکار می برد از منظر قرآن مردود شده است .

سرمایه فرهنگی

سرمایه فرهنگی، یعنی قدرت شناخت و قابلیت استفاده از کالاهای فرهنگی در هر فرد و آن در برگیرندة تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته می شوند. (فکوهی، ۱۳۸۱, ۳۰۰).  سرمایه فرهنگی ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪيﻫﺎ، ﻋﺎدتﻫﺎ و ﻃﺒﻊ­ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، ﺷﺎﻣﻞ داﻧﺶ، زﺑﺎن، ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻳﺎ ذوق و ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ اﺳت (قاسمی و نامدار،1394، 12) 

از منظر قرآن کريم انسان موجودي ارزشمند و کرامت يافته است «لقد کرمنا بني آدم» که در بهترين و زيباترين اندازه گيري ها و قالبها آفريده شده است « لقد خلقنا الانسان في احسن تقويم». اين انسان بايد با برخورداري از توانمندي هاي شگرف و ظرفيت بيکرانه اي که در وجود او نهاده شده و با استفاده از هدايت الهي سير تکاملي خود را رقم زند و متخلق به اخلاق الهي شود تا غايت خلقت او که رسيدن به اوج خليفه الهي و خداگونگي است، تحقق يابد (ذوعلم، 1380 ، 24).

امام علی علیه السلام می فرمایند: بدانید هیچ کس پس از قرآن، نیاز [فرهنگی] ندارد و هیچ کس قبل از [دریافت حقایق] قرآن، بی نیاز [فرهنگی] نیست.» این سخن مولا، فقر و غنا را در سطح فقر و غنای فرهنگی مورد توجه قرار داده است و بزرگ ترین سرمایه فرهنگی را عمل به قرآن می­داند. طبعاً بزرگ ترین خدمت به بشریت، تلاش برای بهره مندی همه، از این سرمایه آسمانی است. ( ابراهيم زاده، 1383، 35).

اهمیت دین در تاریخ و فرهنگ ایران، آثار فراگیر و قدرتمند آن در زندگی روزمرة همة ایرانیان، دلالت های سیاسی آن و ارتباط ناگسستنی آن با سیاست فرهنگ در ایران و تفکیک بخش های عمده ای از رفتارهای فرهنگی به مجاز و غیرمجاز، مشروع و غیرمشروع، دارای پاداش دینی و بدون پاداش دینی و یا مستوجب عقوبت دینی، تنها نمونه ای از اهمیت دین در حیات فرهنگی اجتماعی ایرانیان و پیچیدگی های فرهنگی ایرانی است(ذکایی، 1394، 173)

 در قرآن کریم در مورد رفتار فرهنگی بنا بر اهمیت آن آیات زیادی آمده است. اما بطور کلی مجموعه شاخص­ها و معيارهاي سرمایه فرهنگی اسلامي که از آيات قرآن استنباط مي­شود را مي توان در سه مولفه عمل و رفتار، فرايندهاي ذهني و تمايلات دسته بندي کرد:

الف- فرايندهاي ذهني شامل شاخص­هاي: علم و دانش، تفکر و تعقل، معرفت و بصيرت، نقد و ارزيابي.

ب- رفتار شامل شاخص هاي: تعهد و مسئوليت شناسي اجتماعي، عمل گرايي، عفت و پاکدامني، امر به معروف و نهي از منکر، عبادت.

ج- تمايلات شامل شاخص هاي: حب الهي، ولايت پذيري(ذوعلم، 1380 ، 24).

رویکرد کلی بوردیو هنوز می­تواند شرح قدرتمند و تیزبینانه ای از رابطة بین سلیقه ها و فعالیت های فرهنگی، نابرابری ها و کنارگذاری های معاصر اجتماعی بدست دهد. لذا در این پژوهش  سرمایه فرهنگی را از نظر  بوریو  تبیین و آن را با این معیارها با فرهنگ اسلامی تشریح می کنیم. ابعاد سرمايه فرهنگي از ديدگاه بورديو مي تواند به 3 صورت تجلي يابد :

 الف- سرمايه فرهنگي تجسم يافته¹⁶ 

از نظر بوردیو مي توان بيشتر ويژ گي­هاي سرمايه فرهنگي را از اين واقعيت استنباط كرد كه اين سرمايه با شخصي كه در آن تجسم مي يابد ارتباط نزديك دارد . سرمايه فرهنگي تجسم يافته نوعي ثروت بيروني است كه به عنوان بخش جدايي ناپذيري از فرد در آمده است اين همان بخشي است كه بورديو آن را ابعاد سرمايه فرهنگي همراه با تولد مي­نامد كه نمي­توان آن را از طريق هديه، خريد يا مبادله به ديگري منتقل کرد . اين نوع سرمايه به صورت آمادگي­هاي مداوم ذهن و جسم تجلي مي­يابد.

(Bourdieu, 1986,241) .

عمل و رفتار و تمایلات با شاخصه هایی مانند توجه به دین و عبادت، عفت و پاکدامنی، مسولیت پذیری اجتماعی، ایثار و گذشت، ولایت پذیری و... را می توان سرمایه فرهنگی تجسم یافته عنوان کرد.

 ب- سرمايه فرهنگي عينيت يافته¹⁷:

از نظر بوردیو اين سرمايه از بديهي ترين و آشكار ترين نوع سرمايه فرهنگي است كه افراد جامعه مي توانند از آن بهره­مند گردند و بيشتر در كالاها و اشياء مادي تجسم مي­يابد و از ويژگي­هاي بارز آن قابل انتقال بودن آن است بنابراين به نوعي در شكل اقتصادي هم مطرح مي شود و نيز مي­تواند جنبه نمادين آن هم حفظ شود . به طور خلاصه به تمامي اشيا و كالاهاي فرهنگي سرمايه فرهنگي عيني مي­گويند . اما خصلت اساسي اين سرمايه در اين است كه اثر آموزشي بر دارندگان آن مي­گذارد(Bourdieu, 1986) .

این نوع سرمایه فرهنگی با کالاها و اشیاء عمومی و اختصاصی فرهنگی از جمله کتاب، مالکیت رسانه­ها، هنر، ادبیات و... از طریق فعالیتهای بصری و مطالعاتی به ثمر می­رسد.از منظر قرآن کریم کسب علم و دانش، تفکر و تعقل، نقد و ارزیابی از شاخصه های فراید ذهنی است و بنا بر اهمیت آن در آیات زیادی اشاره شده است، سرمایه فرهنگی عینیت یافته است.

 ج- سرمايه فرهنگي نهادي و ضابطه اي¹⁸ 

سرمايه فرهنگي نهادی اغلب به صورت اعتبارها يا كيفيات علمي يك فرد شناخته مي­شود

(Bourdieu, 1986,241) .

در فرهنگ اسلام این مقوله عمیق تر و وسیع تر است. صرفا و همیشه کسب مدارک دانشگاهی و رتبه های علمی نشان دهنده سرمایه نهادی نیست. بلکه از دیدگاه قرآن کریم شاخصه­های بصیرت، معرفت و حکمت از فرایندهای ذهنی به مدارک و اعتبارهای علمی عینیت می بخشد.

فرضیات پژوهش

در پژوهش حاضر این فرضیه را مورد بررسی قرار خواهیم داد که، سواد رسانه ای بر سرمایه فرهنگی تاثیر دارد. همچنین مولفه های سواد رسانه ای شامل مهارت استفاده از رسانه ، سطح دسترسی به رسانه، تفکر انتقادی از رسانه و تولید محتوای رسانه ای در شکل گیری سرمایه فرهنگی افراد تاثیر دارند:

-       سواد رسانه ای در سرمایه فرهنگی تاثیر دارد.

-       مصرف رسانه در سرمایه فرهنگی تاثیر دارد.

-       دسترسی به رسانه بر سرمایه فرهنگی تاثیر دارد.

-       فهم انتقادی از رسانه در سرمایه فرهنگی تاثیر دارد.

-       توانایی ارتباط و تولید پیام رسانه ای در سرمایه فرهنگی تاثیر دارد.

روش پژوهش

 پژوهش حاضر از نوع کاربردي بوده که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه آماري آن، موسسات فرهنگی-قرآنی شهر اصفهان با تحصیلات و جنسیت مختلف بوده که 480 نفر است. روش نمونه گیري به صورت تصادفی ساده بوده که بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه 213  نفر تعیین گردیده است.

 ابزار اصلی در این تحقیق پرسشنامه  است که براي بررسی سواد رسانه ای همچنین سرمایه فرهنگی افراد از پرسشنامه محقق ساخته استفاده است.

 نتیجه سنجش اعتبار (روایی) ابزار جمع آوري داده مور تایید نخبگان و صاحب نظران این حوزه رسید و همچنین طریق آزمون KMO and Bartlett  ، با استفاده از نرم افزار SPSS20  محاسبه شده است 740/0 است.  پایایی ابزار از روش آلفاي کرونباخ محاسبه شده که ضریب آن برای سواد رسانه ای 899/0  است. بنابراین می توان گفت که پرسشنامه طراحی شده برای انجام این پژوهش از قابلیت اعتماد کافی برخوردار است.

در این پژوهش براي تحلیل داده هاي جمعیت شناختی از آمار توصیفی استفاده شده و داده­هاي­ جمع آوري شده  نیز بر مبناي تجزیه و تحلیل آمار استنباطی براي داده­ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین فرضیات تحقیق بر اساس آزمون رگرسیون و ضریب تعیین مورد ارزیابی قرار گرفت و به منظور ارزیابی جامع تراز آزمون تحلیل مسیر استفاده شد. براي تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS20  استفاده شده است.

 

 

یافته های تحقیق

آمار توصیفی پاسخگویان طبق جدول شماره 1 به شرح ذیل می باشد:

جدول شماره 1 - توزيع فراواني و آماره توصیفی پاسخگويان

پاسخ ها		فراواني	درصد	درصد معتبر	درصد تجمعی
جنسیت	مرد	63	29.6	29.6	29.6
	زن	150	70.4	70.4	100
سن	18 سال و پایین­تر	105	49.3	49.3	49.3
	24 - 19 سال	21	9.9	9.9	59.2
	33 - 25 سال	57	26.7	26.7	85.9
	40 - 34 سال	21	9.9	9.9	95.8
	بالاتر از 40 سال	9	4.2	4.2	100
تحصیلات	دیپلم و پایین­تر	171	80.3	80.3	80.3
	فوق دیپلم	18	8.4	8.4	88.7
	لیسانس	24	11.3	11.3	100

برحسب متغیر های جنسیت ، 29.6 درصد پاسخگويان مرد و 70.4 درصد پاسخگويان زن هستند که بر اساس متغير سن، 49.3 درصد پاسخگويان 18 سال و پایین­تر، 9.9 در صد پاسخگویان سن بین 19 تا 24 سال، 26.7 درصد پاسخگويان سن بين 25 تا 33 سال، 9.9 درصد پاسخگويان سن بین 34 تا 40 سال و 4.2 درصد پاسخگويان داراي سن بالاتر از 40 سال هستند.

بر حسب متغير تحصيلات، 80.3 درصد پاسخگويان داراي تحصيلات دیپلم و پایین­تر، 8.4 درصد پاسخگويان داراي تحصيلات فوق دیپلم و 11.3 درصد پاسخگويان داراي تحصيلات لیسانس هستند. بر حسب متغير وضعيت تأهل، 52.1 درصد از پاسخگويان مجرد و 47.9 درصد پاسخگويان متاهل هستند.

 

 

 

 

 

بررسی فرضیات

جدول شماره 2 تاثیر سواد رسانه­ای بر سرمایه فرهنگی را نشان می دهد.

جدول شماره 2-  تاثیر سواد رسانه­ای بر سرمایه فرهنگی

متغیر  وابسته     متغیر مستقل	سرمایه فرهنگی
	R	R Square	Adjusted R Square	α	β	Sig
	شدت همبستگی	ضریب تعیین	ضریب تعیین تعدیل شده	ضریب آلفا	ضریب بتا	سطح معناداری
سواد رسانه­ای	0.614	0.377	0.374	2.144	0.491	0.00
مصرف رسانه	0.401	0.161	0.157	2.757	0.296	0.00
دسترسی به رسانه	0.431	0.186	0.182	2.602	0.351	0.00
فهم انتقادی از رسانه	0.592	0.350	0.347	2.274	0.450	0.00
توانایی ارتباط و تولید پیام رسانه­ای	0.696	0.484	0.482	2.443	0.397	0.00

برای بررسی فرضیات پژوهش از آزمون رگرسیون خطی ساده استفاده می­شود. لذا نتایج حاصل از این آزمون نشان داد که در سواد رسانه ای سطح معنا داری برابر صفر و کوچکتر از 05/0 است و نشان دهنده این است که رگرسیون معنادار بوده (شیب خط صفر نیست) و سواد رسانه­ای بر متغیر وابسته سرمایه فرهنگی تاثیر داشته که شدت همبستگی آن 0.614 و ضریب تعیین آن 0.377 است.

سطح معنا داری سایر متغیرهای مستقل یعنی استفاده از رسانه ،دسترسی به رسانه ، تفکر انتقادی از رسانه و توانایی ارتباط و تولید پیام رسانه­ای نیز با توجه به سطح معنی داری برابر صفر نشان دهنده تاثیر آن بر سرمایه فرهنگی است. شدت همبستگی استفاده از رسانه بر سرمایه فرهنگی 0.401 و ضریب تعیین آن 0.161 است. شدت همبستگی دسترسی به رسانه بر سرمایه فرهنگی 0.431 و ضریب تعیین آن 0.186 است.

شدت همبستگی تفکر انتقادی از رسانه بر سرمایه فرهنگی 0.592 و ضریب تعیین آن 0.350 است.

شدت همبستگی توانایی ارتباط و تولید پیام رسانه­ای بر سرمایه فرهنگی 0.696 و ضریب تعیین آن 0.484 است.

 

 

آزمون فرید من :

به منظور اولویت بندی میانگین متغیرهای تحقیق از رتبه بندی فریدمن استفاده می‌شود.

جدول شماره 3  نتایج آزمون فریدمن برای رتبه بندی متغیرهای تحقیق

نمونه	كاي دو	درجه آزادي	سطح معناداری
213	13.827	3	0.03

با توجه به جدول شماره 3 سطح معناداری به دست آمده کمتر از 0.05است (0 =Sig )، بنابراین فرض صفر تأیید نمی‌شود و متغیرهای تحقیق رتبه‌های یکسانی ندارند و مي­توان آن­ها را اولويت­بندي كرد. ترتیب اولویت مؤلفه ها در جدول 4 نشان داده شده است.

جدول شماره 4 - رتبه بندی متغیرهای تحقیق

متغیرها	میانگین رتبه ها	اولویت بندی
فهم انتقادی از رسانه	2.67	اولویت اول
مصرف رسانه	2.62	اولویت دوم
تولید پیام رسانه­ای	2.44	اولویت سوم
دسترسی به رسانه	2.26	اولویت چهارم

 

تحليل رگرسيون سرمایه فرهنگی و متغيرهاي مستقل

تحلیل مسیر یک روش پیشرفته آماری است که به کمک آن می­توانیم علاوه بر تاثیرات مستقیم، تاثیرات غیر مستقیم هر یک از متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته را نیز شناسایی کنیم . از طرفی، در تحلیل مسیر ما می توانیم میزان کاذب بودن روابط بین متغیرها را نشان دهیم. یعنی چقدر از این روابط ناشی از متغیرهای مستقل مورد نظر و چقدر ناشی از متغیرهای خارج از تحلیل ماست.

جدول 5 میزان تاثیر مستقیم و غیر مستقیم متغیرهای مستقل را بر سرمایه فرهنگی نمایش می­دهد.

 

 

 

 

جدول 5 تاثیرهای مستقیم و غیر مستقیم هر متغیر مستقل بر متغیر سرمایه فرهنگی

متغيرهاي مستقل	تاثیر مستقیم	تاثیر غیر مستقیم	تاثیرکل
مصرف رسانه	---	0.039	0.039
دسترسی به رسانه	0.222 -	0.131	0.091-
فهم انتقادی از رسانه	0.313	0.352	0.665
تولید پیام­های رسانه­ای	0.612	0.116	0.728

 

در این تحلیل گویای آن است که مهارت استفاه از رسانه تاثیری غیر مستقیم بر سرمایه فرهنگی دارد. به طوری که مهارت استفاده بر تفکر انتقادی و دسترسی تاثیر دارد و اثر آن بر سرمایه فرهنگی است. نمودار شماره 1  این تحلیل را نمایش می دهد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1  تاثیرهای مستقیم و غیر مستقیم هر متغیر مستقل بر متغیر سرمایه فرهنگی

 

 

بحث و نتیجه گیری

 

در عصر جدید که ارتباطات و اطلاعات دچار پیچیدگی فزاینده ای شده است و افراد را در نقاط مختلف جهان دچار سردرگمی در انتخاب پیامها، و همچنین تغییر الگوی سبک زندگی و سرمایه فرهنگی کرده است.  شهروندان دارای سواد رسانه ای در برابر هجوم اطلاعات رسانه ای آسیب پذیری کمتری دارند. زیرا پیامهایی که به منظور اثرگذار برآنها طراحی و ارسال شده است را در تمامی سطوح شناسایی کرده و ﻗــﺎدر ﺧﻮاﻫﻨــﺪ ﺑــﻮد ﺧﻮدﻣﺨﺘــﺎری ﺑﯿﺸــﺘﺮی در ﻣﻮاﺟﻬــﻪ ﺑــﺎ ﭘﯿﺎم ﻫــﺎی رﺳــﺎﻧﻪ ای داﺷــﺘﻪ ﺑﺎﺷــﻨﺪ(نصیری و همکاران، 1391) . با توجه به نتايج پیشینه تحقیق بايد بیان کرد که سواد رسانه ای به عنوان يکی از شاخص های بعد معرفت شناسی، در هر جامعه و يک انديشه کلیدي در حوزه ارتباطات مطرح است که افراد توسط آن خود را در مواجهه  با رسانه ها بیمه می کنند.

 همچنین سواد رسانه ای با متغیرهای سرمايه اجتماعی، فرهنگی، انسانی و مصرف رسانه و ... مرتبط است که می تواند به ارتقاء سرمایه فرهنگی دنیای امروز بیانجامد. و در این عصر با توجه به استفاده روز افزون مردم از رسانه ها، ارتقای سطح سواد رسانه ایی و فهم انتقادی از آن بر ارتقاء سرمایه فرهنگی جامعه تاثیر بسزایی دارد. از این رو پژوهش پیش رو با هدف  بررسی تاثیر سواد رسانه اي فراگیران بر سرمایه فرهنگی در موسسات فرهنگی قرآنی اصفهان انجام شد. لذا در ابتدا به بررسی ویژگیهای دموگرافیک فراگیران پرداخته شد و به منظور جمع آوری داده ها نیز از پرسشنامه محقق ساخته سواد رسانه ای و پرسشنامه استاندارد بوردیو برای سرمایه فرهنگی استفاده شد. در این راستا تاثیر سواد رسانه ای در قالب چهار مؤلفۀ استفاده، دسترسی، فهم انتقادی و تولید محتوای رسانه ای بر سرمایه فرهنگی در قالب سه مولفه سرمایه فرهنگی عینیت یافته ، سرمایه فرهنگی تجسم یافته و سرمایه فرهنگی نهادینه شده توسط آزمون رگرسیون خطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصله نشان دادند تمامی فرضیات مورد تایید قرار گرفته و سواد رسانه ای بر سرمایه فرهنگی فراگیران موسسات فرهنگی قرآنی اصفهان تاثیر دارد. ضریب تعیین آن   0.377است. و از آنجا که هر چه ضریب تعیین به یک نزدیکتر باشد، متغیر مستقل تغییرات متغیر وابسته را بیشتر تعیین می­کند؛ لذا میزان تاثیر سرمایه فرهنگی از سواد سانه­ای در حد متوسط به پایین است. نتایج پژوهش افشانی و همکاران(1397) و شهرام نیا (1394) که در پیشینه تحقیق بیان شد همسو با نتایج این پژوهش بوده اند.

همچنین در این پژوهش مشاهده شد مصرف رسانه  دارای تاثیر غیر مستقیم بر سرمایه فرهنگی است. به این معنا که تاثیر آن بر تفکر انتقادی و دسترسی به رسانه و اثر آن بر سرمایه فرهنگی است.

در این پژوهش مشاهده شد، بیشترین تاثیر را مولفه­های فهم انتقادی و تولید محتوا رسانه ای بر سرمایه فرهنگی دارند. از این رو برای بالا بردن سرمایه فرهنگی باید به عامل تاثیر­گزار سواد رسانه ای یعنی آموزش تفکر انتقادی و تولید محتوای رسانه ای توجه ویژه ای داشت که پژوهش اسکیرر و سريويديا(2015)نیز  با این یافته همسو است. نتايج تحقیقات نشان می­دهد سواد رسانه ای توانايی خود را به شکل دانش، نگرش و رفتارهای مرتبط با رسانه ها و تشويق موضع فعال و انتقادی در افراد می­تواند نشان دهد. اسکیرر و سريويديا(2015)

عموماً یافتن پاسخ براي هر پرسشی، پرسشهاي دیگري را به وجود می­آورد که انجام­ پژوهشهاي بیشتري را ضروري می­کند. در این پژوهش، تاثیر سواد رسانه اي بر سرمایه فرهنگی که هر کدام از متغیرهاي می­بایست به صورت دقیقتر و عمیقتر به روش کمی وکیفی بررسی شوند. با توجه به وسعت دنیای ارتباطات در قرن جديد، هجمه های فرهنگی از سوی قدرتها و مالکان رسانه­ها  وجود دارد و برای مصونیت و بیمه شدن سرمایه فرهنگی افراد جامعه در برابر اين هجمه های رسانه­ای ، به نظر می رسد بهترين راه ممکن در شرايط امروز ، بهره مندی افراد جامعه ، از سواد رسانه ای است. بهره­مندی از چنین سوادی به دانشجويان و جوانان جامعه ما اين امکان را می دهد تا با آگاهی کامل، پیام های رسانه ای را پردازش کنند، ماهرانه آثار مطلوب و نامطلوب پیام ها را تشخیص دهند و منتقدانه به پیام های رسانه ای برخورد کنند.

 

 

 

 

فهرست منابع

-       ابراهيم زاده، عيسي (1383). فلسفه تربيت (رشته علوم تربيتي)، تهران: دانشگاه پيام نور

-       اشتهاردی،محمد (1386). ارزش وقت در قرآن و سیره پیشوایان: تبیان :http://sahnosara.tebyan.net/newindex.aspx?pid=62719

-       افشانی،سید رضا و مزیدی، علی محمد و صدری، منیره(1397). رابطه سواد رسانه ای و سرمایه فرهنگی بین جوانان شهر بافق. مطالعات فرهنگ و ارتباطات . شماره 43 . ص 146

-       بشیر، حسن(1394). دیپلماسی تلفیقی رسانه‌ای آمریکا، همشهری آنلاین ، دسترسی جمعه 5 تیر 1394 از سایت: http://hamshahrionline.ir/print/299210/Communication

-       ذو علم، علي (1380). شاخص هاي تربيت ديني از نگاه قرآن کريم، قم: پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي

-       شهوندپور،راضیه؛ سالار کیا،حمید رضا،(1393) قرآن و سواد رسانه ای با تأکید بر خبر و خبرنگاری مجله: کتاب و سنه »  1393 - شماره 5 ، ص55

-       قاسمی و نامدار، یارمحمد و احسان،1394،بررسی رابطه ی سرمایه ي فرهنگی و سرمایه ی نمادین فرهنگی،دانشگاه دولتی ایلام، 12 

-       قاسمی، طهمورث؛1368. سواد رسانه‌ای رویکردی جدید به نظارت، فصلنامه رسانه ص 97.

-       محمدی،فرشته 1394،ویژگیهای رسانه تاثیر گذار منطبق بر آموزه های دینی ،مجله مطالعات سانه و امت سال اول شماره اول زمستان 93 ص132

-       ناصر فکوهی، تاریخ اندیشه و نظریه های انسان شناسی، تهران: نشر نی، 1381، ص 300.

-       نقیب زاده،میرعبدالحسین،(1385)نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش،چاپ19 ،تهران،انتشارات طهوری 

-       شاملی، علی‌اکبر،(1394).  بررسی اخلاقی آسیب های فضای مجازی و راهکارهای برون رفت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام،قم.

-       شجاعي ، مهناز و اميرپور، مهناز (1391). بررسي وضعيت سواد رسانه اي دانشجويان خراسان شمالي در جامعه اطلاعاتي. جامعه شناسي مطالعات جوانان، دوره  3 ،شماره  7 ،صفحه 56

-       شهرام نيا ، سيداميرمسعود و مرندي ، زهره (1394). رابطه مصرف رسانه اي و سرمايه فرهنگي . رفاه اجتماعي، دوره  15 , شماره 59،صفحه 189.

-       ذکایی،محمد سعید(1394). نابرابری سرمایه های فرهنگی در شهر تهرانفصلنامه تحقیقات فرهنگي ایران، دوره هشتم، شماره 4، زمستان1394، صفحه137)

 

-       Celot, P. (2009). Study Assessment Criteria for Media Literacy Levels, Brussels: European Commission.

-       European Commission (2009). Media Literacy Study the Framework, Annex B for Study Assessment Criteria for Media Literacy Levels, Brussels.

-       European Commission (2011). Testing and Refining Criteria to Assess Media Literacy Levels in Europe, Final Report.

-       Kellner, D.; and J. Share (2007). Critical Media Literacy Is not an Option, Springer Science and Business Media, LLC.

-       Lee, Alice, So, C.Y.K. (2013). Media literacy and information literacy: Similarities and differences. Media Education Research Journal, XXI (42): 137 – 145.

-       Livingst, S. (2004). Adult Media Literacy: A Review of the Research Literature, London: Department of Media and Communication.

-       Livingsto, S. (2011). Media Literacy: Ambitions, Policies and Measures, London: Ofcom ,6.

-       Potter, W. J. (2004). Theory of Media Literacy: A Cognitive Approach, London: Sage Publications.

-       Pungent, J. (2009). The Second Spring : Media Literacy in Canada’s Schools. Retrieved .pp :56-63.

-        Scharrer, E.; Ramasubramania, S. (2015). “Intervening in the Media’s Influence on Stereotypes of Race and Ethnicity: The Role of Media Literacy Education”. ]On-line[ Available: http://onlinelibrary.wiley. com doi:10.1111/josi.12103.pdf ]2017/01/12[.

22

 

---

[1]  Individual ability

[2]  Contextual and Environmental Factors

[3]  Environmental Factors

[4]  Critical Understanding Competences

[5]  Fluency

[6]  Communicative Abilities

[7]  E.R. Guthrie

[8]  Media Availability

[9]  Media Education

[10]  Media Literacy Policy

[11]  Media Industry

[12]  Civic Society Actions

[13]  سوره مؤمنون، آیه 3

[14] 2 سوره مؤمنون ، آیه 78

[15]  -سوره فصلت آیه 42

[16] . Embodied cultural capital

[17] . objective cultural capital

[18] . Institutionalized cultural capital

---