اعتبارسنجی پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 (KAPCQ) در جمعیت ایرانی

محورهای موضوعی : سلامت

سعید چاه کوتاهی ¹ , زینب ربانی ²

1 - دانشجوی دکتری روانسنجی، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.
2 - دکترای روانشناسی، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس الکترونیک، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/08/16 تاریخ پذیرش : 1401/09/26 تاریخ انتشار : 1403/07/04

کلید واژه: اعتبار سنجی, استفاده, دانش, شهروندان تهران, کووید-19, نگرش, نگرانی, واکسیناسیون,

چکیده مقاله :

در این پژوهش ویژگی های روان سنجی پرسشنامه دانش،  نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 (KAPCQ) (Kumari et al., 2021) بررسی شد. جامعه آماری پژوهش شهروندان شهر تهران در سال 1400 بودند که 400 نفر از آن ها به روش خوشه ای دو مرحله ای انتخاب شدند و به پرسشنامه مورد نظر پاسخ دادند. در بخش روایی، نتایج مربوط به تحلیل عاملی اکتشافی با روش تحلیل مولفه‌های اصلی پنج عامل اصلی را نشان داد. این پنج عامل 81/60 درصد از واریانس داده‌ها را تبیین کردند. همچنین همه سوالات به شکل مناسبی با عامل مربوط به خود در پرسشنامه طراحی شده توسط Kumari et al (2021) متناظر بودند. روایی افتراقی به روش  مقایسه در گروه های شناخته شده بررسی و تایید شد و روایی همزمان نیز با ضرایب همبستگی معنی دار بین پنج عامل پرسشنامه با مقیاس نگرش به  واکسیناسیون کووید-19 (Tavousi et al., 2022) مورد تایید قرار گرفت. در بخش پایایی ابزار تحقیق ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه شد. نتایج نشان داد که پایایی کلی مقیاس 77/0 و بالاتر از مقدار تعیین شده 7/0 برای پایایی مطلوب است. ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس آگاهی، منابع اطلاعاتی، نگرش، استفاده و نگرانی از واکسن کووید-19 به ترتیب، 61/0، 68/0، 88/0، 74/0 و 85/0 به دست آمد. همچنین ضرایب همبستگی گویه –مقیاس برای کلیه سوالات پرسشنامه بالاتر از 7/0 بود که نشان می دهد ابزار پژوهش از پایایی مناسبی برخوردار است. بنابراین این پرسشنامه برای ارزیابی دانش، نگرش، استفاده و نگرانی های مربوط به پذیرش و/یا تردید در مورد واکسن کووید-19 در جامعه ایرانی مناسب می باشد و برای کارکنان مراقبت های بهداشتی و محققین کاربرد دارد.

چکیده انگلیسی:

In the present study, the psychometric characteristics of knowledge, attitude, practices, and concerns regarding COVID-19 vaccination questionnaire were discussed. The statistical population of the research was the citizens of Tehran, 400 of whom were selected by the available method and answered the questionnaire. In the validity section, the results of exploratory factor analysis using the principal component analysis method showed five main factors, which explained 60.810% of the data variance. Also, all the questions corresponded properly with their respective factors in the questionnaire designed by Kumari et al. (2021). Differential validity was investigated and confirmed by comparison method in known groups, and concurrent validity was also confirmed with significant correlation coefficients between five factors of the questionnaire with attitude towards Covid-19 vaccination (Tavousi et al., 2022). In the reliability section; Cronbach's alpha value was calculated. The results showed that the overall reliability of the scale is 0.77. Cronbach's alpha values were obtained for the scale of awareness, information sources, attitude, use and concern of the Covid-19 vaccine, respectively, 0.61, 0.68, 0.88, 0.74, and 0.85. Also, the item-scale correlation coefficients for all questions were higher than 0.7, which shows that the research tool has good reliability.­ Therefore, this questionnaire is suitable for assessing knowledge, attitudes, practices and concerns related to acceptance and/or doubt about the Covid-19 vaccine and it is useful for health care workers and researchers.

منابع و مأخذ:

Adane, M., Ademas, A., & Kloos, H. (2022). Knowledge, attitudes, and perceptions of COVID-19 vaccine and refusal to receive COVID-19 vaccine among healthcare workers in northeastern Ethiopia. BMC Public Health, 22(1), 1-14.
Aklil, M. B., & Temesgan, W. Z. (2022). Knowledge and Attitude towards COVID-19 Vaccination and Associated Factors among College Students in Northwest Ethiopia, 2021. Health services research and managerial epidemiology, 9, 23333928221098903.
Bloom, B.S. Learning for mastery Evaluation Comment, 1(2).
Boateng GO, Neilands TB, Frongillo EA, Melgar-Quiñonez HR, Young SL. (2018). Best Practices for Developing and Validating Scales for Health, Social, and Behavioral Research: A Primer. Front public Health, 6.
Brzozowska Z. (2021). Attitudinal and behavioural indices of the second demographic transition: Evidence from the last three decades in Europe. Demographic Research, 44(46),1115-1132.
Costello AB, Osborne J. (2005). Best Practicesin Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most from Your Analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation, 10,1-9.
Farivar. M., Aziziaram S. & Basharpoor S (2020). The Role of Health Promoting Behaviors and Health Beliefs in Predicting of Corona Anxiety (COVID-19) among Nurses. Nusring management. 9(4). 1-10.
Harapan H, Wagner AL, Yufika A, Winardi W, Anwar S, Gan AK, et al. (2020) Acceptance of a COVID-19 vaccine in southeast Asia: a cross-sectional study in Indonesia. Front Public Health, 8.
Harrison EA, Wu JW. (2020). Vaccine confidence in the time of COVID-19. European Journal of Epidemiology, 35(4),325-330.
Jiang, N., Yang, C., Yu, W., Luo, L., Tan, X., & Yang, L. (2022). Changes of COVID-19 Knowledge, Attitudes, Practices and Vaccination Willingness Among Residents in Jinan, China. Frontiers in Public Health, 1439.
Khaja, A. S. S., Zafar, M., Al-Shammari, M., Al-Shammary, K., Al-Rabie, A., Al-Tamimi, A., ... & Saleem, M. (2021). Assessment of Knowledge, Attitude, and Perception towards COVID-19 Vaccine among the General Population in the Hail Province, KSA. Journal of Pharmaceutical¬¬¬ Research International, 74-84.
Koirala A, Joo YJ, Khatami A, Chiu C, Britton PN. (2020). Vaccines for COVID-19: the current state of play. Paediatric Respiratory Reviews, 35,43-9.
Kumari A, Ranjan P, Chopra S, Kaur D, Kaur T, Kalanidhi KB, et al. (2021). What Indians think of the COVID-19 vaccine: a qualitative study comprising focus group discussions and thematic analysis. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. 15(3), 679-82.
Kumari A, Ranjan P, Chopra S, Kaur D, Upadhyay AD, Kaur T, et al. (2021). Development and validation of a questionnaire to assess knowledge, attitude, practices, and concerns regarding COVID-19 vaccination among the general population. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. 15(3), 919-25.
Lazarus JV, Ratzan SC, Palayew A, Gostin LO, Larson HJ, Rabin K, et al. (2021). A global survey of potential acceptance of a COVID-19 vaccine. Nature Medicine, 27(2), 225-8.
Materu B. (2021). Tanzanians urged to use traditional medicine for Covid-19 [Internet]. Available from: https://www. theeastafrican. co.ke/tea/news/east-africa/tanzania-traditional-medicine-covid- 19-3276402.
Ministry of Health and Family Welfare (2021). Frequently asked questions Available from: https://www.mohfw.gov.in/covid_vaccination/vaccination/index.html.
Saffarinia, M., kaikhavani, S., Damavandian, A., Saffarinia, S., & Mohtashami, T. (2021). Construction and Evaluation of psychometric properties of vaccine attitude scale and its relationship with health anxiety. Quarterly Social Psychology Research, 11(43), 187-205.
Shekhar R, Sheikh AB, Upadhyay S, Singh M, Kottewar S, Mir H, et al. (2021). COVID-19 vaccine acceptance among health care workers in the United States. Vaccines, 9(2):119.
Subramanian S. (2021). Indian healthcare workers are missing second Covid vaccine doses. Quartz 2021. Available from: https://www.msn.com/en-us/ money/other/indian-healthcare-workers-are-missingsecond-covid-vaccine-doses/ar-B1dHA3d.
Tavousi M, Sadighi J, Rezaei F, Ardestani M S, Sarbandi F, Soleymanian A, et al. (2022). Development and validation of a short instrument for measuring attitude towards Covid-19 vaccination: The covid-19 vaccination attitude scale for adults (Co-VASA). Payesh, 21 (1), 91-99.
Yakut, N.; Soysal, S.; Soysal, A.; Bakir, M. (2020). Knowledge and acceptance of influenza and pertussis vaccinations among pregnant women of low socioeconomic status in Turkey. Human Vaccines & Immunotherapeutics. 16, 1101–1108.
Zimmer, C, Corum, J, Wee, S-L. (2021). Coronavirus Vaccine Tracker. The New York Times. Available: https://www.nytimes.com/interactive/2020/science/coronavirus-vaccine-tracker.html.

متن کامل:



اعتبارسنجی پرسشنامه دانش،  نگرش، استفاده و نگرانی... /  129

 

 

 

 

 

اعتبارسنجی پرسشنامه دانش،  نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 (KAPCQ) در جمعیت ایرانی

سعید چاه کوتاهی

دانشجوی دکتری روانسنجی، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

*زینب ربانی

دکترای روانشناسی، گروه روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، پردیس الکترونیک، تهران، ایران.

چکیده

در این پژوهش ویژگی های روان سنجی پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 (KAPCQ) (Kumari et al., 2021) بررسی شد. جامعه آماری پژوهش شهروندان شهر تهران در سال 1400 بودند که 400 نفر از آن ها به روش خوشه ای دو مرحله ای انتخاب شدند و به پرسشنامه مورد نظر پاسخ دادند. در بخش روایی، نتایج مربوط به تحلیل عاملی اکتشافی با روش تحلیل مولفه‌های اصلی پنج عامل اصلی را نشان داد. این پنج عامل 81/60 درصد از واریانس داده‌ها را تبیین کردند. همچنین همه سوالات به شکل مناسبی با عامل مربوط به خود در پرسشنامه طراحی شده توسط Kumari et al (2021) متناظر بودند. روایی افتراقی به روش مقایسه در گروه های شناخته شده بررسی و تایید شد و روایی همزمان نیز با ضرایب همبستگی معنی دار بین پنج عامل پرسشنامه با مقیاس نگرش به واکسیناسیون کووید-19 (Tavousi et al., 2022) مورد تایید قرار گرفت. در بخش پایایی ابزار تحقیق ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه شد. نتایج نشان داد که پایایی کلی مقیاس 77/0 و بالاتر از مقدار تعیین شده 7/0 برای پایایی مطلوب است. ضرایب آلفای کرونباخ برای مقیاس آگاهی، منابع اطلاعاتی، نگرش، استفاده و نگرانی از واکسن کووید-19 به ترتیب، 61/0، 68/0، 88/0، 74/0 و 85/0 به دست آمد. همچنین ضرایب همبستگی گویه –مقیاس برای کلیه سوالات پرسشنامه بالاتر از 7/0 بود که نشان می دهد ابزار پژوهش از پایایی مناسبی برخوردار است. بنابراین این پرسشنامه برای ارزیابی دانش، نگرش، استفاده و نگرانی های مربوط به پذیرش و/یا تردید در مورد واکسن کووید-19 در جامعه ایرانی مناسب می باشد و برای کارکنان مراقبت های بهداشتی و محققین کاربرد دارد.

واژه­های­کلیدی: اعتبار سنجی، استفاده، دانش، شهروندان تهران، کووید-19، نگرش، نگرانی، واکسیناسیون

 

 

 

 

 

 

Validation of knowledge, Attitude, Practices, and Concerns regarding COVID-19 Vaccination Questionnaire (KAPCQ) among the Iranian Population

Saeed Chahkoutahi, Ph.D  Student

Psychometric, Department of Psychology, Islamic Azad University, Saveh, Iran.

Zeinab Rabbani, Ph.D

Psychology, Department of Psychology, Islamic Azad University, Electronic Campus, Tehran, Iran.

Abstract

In the present study, the psychometric characteristics of knowledge, attitude, practices, and concerns regarding COVID-19 vaccination questionnaire were discussed. The statistical population of the research was the citizens of Tehran, 400 of whom were selected by the available method and answered the questionnaire. In the validity section, the results of exploratory factor analysis using the principal component analysis method showed five main factors, which explained 60.810% of the data variance. Also, all the questions corresponded properly with their respective factors in the questionnaire designed by Kumari et al. (2021). Differential validity was investigated and confirmed by comparison method in known groups, and concurrent validity was also confirmed with significant correlation coefficients between five factors of the questionnaire with attitude towards Covid-19 vaccination (Tavousi et al., 2022). In the reliability section; Cronbach's alpha value was calculated. The results showed that the overall reliability of the scale is 0.77. Cronbach's alpha values were obtained for the scale of awareness, information sources, attitude, use and concern of the Covid-19 vaccine, respectively, 0.61, 0.68, 0.88, 0.74, and 0.85. Also, the item-scale correlation coefficients for all questions were higher than 0.7, which shows that the research tool has good reliability.­ Therefore, this questionnaire is suitable for assessing knowledge, attitudes, practices and concerns related to acceptance and/or doubt about the Covid-19 vaccine and it is useful for health care workers and researchers.

Keywords: validation, use, knowledge, covid-19, attitude, Citizens of Tehran, concern, vaccination

 

مقدمه 

از سال 2019 همه‌گیری کووید-19(COVID-19) از ووهان (Wuhan) چین شروع شده و این اپیدمی بر بسیاری از جنبه‌های زندگی مردم از جمله سلامت جسمی، اجتماعی، عاطفی و رفتاری تأثیر گذاشته است (Koirala et al., 2020). مردم برای خلاص شدن از شر این بیماری همه گیر ناامید بودند و به نظر می رسید واکسیناسیون انبوه یک اقدام امیدوارکننده است (Ministry of Health and Family Welfare, 2021). اما همچنان در برخی کشورها بخش قابل توجهی از افراد واجد شرایط برای تزریق دوز اول یا دوزهای دوم و سوم واکسن مراجعه نکرده اند (Subramanian, 2021). علی‌رغم تلاش‌های فراوانی که برای تولید یک واکسن ایمن و مؤثر انجام شده است، به نظر می رسد در پذیرش واکسن کووید-19 به دلیل اطلاعات غلط در بین مردم، تردید وجود دارد (Harrison & Wu, 2021 ; Kumari et al., 2021). در این راستا نتایج تحقیق Yakut et al. (2020) نشان داد در مورد داروها و واکسن های مورد استفاده در درمان کووید-19 بی ثباتی زیادی وجود داشته است.

واکسن‌ها مهم‌ترین اقدام بهداشت عمومی و مؤثرترین استراتژی برای محافظت از جمعیت در برابر کووید-19 هستند، زیرا SARS-CoV-2 یک ویروس بسیار مسری است و جمعیت‌ها را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. رقابت برای اختراع و توسعه واکسن کووید-19 در برابر گسترش و اثرات فاجعه‌بار این بیماری ادامه دارد و احتمالاً واکسن‌های جدید و مؤثرتری با عبور از همه‌گیری ایجاد می‌شوند. از میان انواع اقدامات پیشگیری از کووید-19، واکسیناسیون مؤثرترین روش پیشگیرانه در برابر بیماری شدید و مرگ است. توسعه این واکسن علیه کووید-19 نسبت به ساخت هر واکسن دیگری در نقاط مختلف جهان سرعت زیادی داشته است. بیش از 60 واکسن برای استفاده در کشورهای مختلف مجاز شده است (Zimmer et al., 2021). با وجود توسعه واکسن موفق SARSCOV-2 در مدت کوتاهی و ادامه عرضه واکسن، تردید در مورد واکسن زدن در حال تبدیل شدن به یک تهدید برای سلامت عمومی است و بحث و جدل بزرگی در مورد واکسیناسیون کووید-19 در میان جمعیت عمومی وجود دارد. بخش­هایی از جمعیت در مصرف واکسن تردید دارند تا مبادا آلوده شوند. یک نظرسنجی جهانی در مورد پذیرش احتمالی واکسن کووید-19 نشان می دهد که 48 درصد از جمعیت مورد مطالعه آنها در مورد واکسیناسیون کووید-19 سردرگم بودند و مطمئن نبودند که آیا این واکسن را انجام خواهند داد (Materu, 2021). نسبت تقریبا پایین افرادی که مایل به تزریق واکسن هستند به طور بالقوه نگران کننده است، زیرا اگرچه مؤثرترین اقدام برای کنترل شیوع ویروس، محافظت از خود در برابر قرار گرفتن در معرض کووید-19 است، اما لازم است که مردم عادی نیز واکسینه شوند. پذیرش واکسن تحت تأثیر عوامل متعددی مانند دانش و درک افراد در مورد احتمال انتشار بیماری واکسن کووید-19، ایمنی درک شده واکسن، تدارکات، اثربخشی درک شده واکسن و احتمال ریسک و غیره است. بنابراین، تفسیر دانش، نگرش، شیوه‌ها و نگرانی‌های مردم در مورد واکسن کووید-19 برای بهبود پذیرش آن بسیار مهم است (Lazarus et al., 2021; Khaja et al., 2021; Kumari et al., 2021; Harrison & Wu, 2021; Harapan et al., 2020; Farivar. M., Aziziaram S. & Basharpoor, 2020). در این راستا به منظور اجرای مؤثرترین استراتژی واکسیناسیون، باید دانش، نگرش و برداشت مردم در مورد واکسیناسیون کووید-19 مورد ارزیابی قرار گیرد چرا که دانش، نگرش و ادراک مردم نسبت به کووید-19 برای دولت و سیاست گذاران برای رفع همه موانع توزیع واکسن بسیار مهم است (Harrison & Wu, 2021; Jiang et al., 2021; Shekhar & Sheikh, 2021 ). بنابراین نیاز به ابزاری معتبر و چندبعدی جهت سنجش مولفه های مذکور و تاثیر آن در پذیرش واکسیناسیون کووید-19 احساس می شود. تاکنون مطالعات چندی در این زمینه انجام شده و ابزار متنوعی تهیه شده است. اما این پژوهش ها نظر مردم در مورد واکسن کووید-19 را قبل از تولید واکسن ارزیابی کرده اند. همچنین در این تحقیقات از پرسشنامه های نیمه ساختار یافته استفاده شده است که اعتبار سنجی نشده اند (Harapan et al., 2020; Lazarus et al., 2021; Kumari et al., 2021).  به عنوان نمونه Aklil & Temesgan (2022) در مطالعه خود از پرسشنامه ای برای ارزیابی دانش و نگرش نسبت به کووید 19 در بین جمعیتی از دانشجویان کشور اتیوپی استفاده کرده اند. آنها این موضوع که از چه ابزاری استفاده کرده اند را شرح نداده­اند با این حال بیان کرده اند که روایی پرسشنامه تحقیق خود را با انجام پیش آزمون بر روی 5 درصد از حجم نمونه خارج از محدوده مورد بررسی و اقدامات اصلاحی انجام داده و پایایی دانش و نگرش را با محاسبه آلفای کرونباخ به ترتیب 762/0 و 842/0 به دست آورده اند. همچنین Adane., Ademas & Kloos (2022) در جمعیت دیگری از کشور اتیوپی به بررسی دانش نگرش و ادراک پیرامون واکسیناسیون اقدام کرده اند که پرسشنامه آنها اقتباس شده از ادبیات مرتبط بوده است. این محققین به منظور بررسی روایی و پایایی ابزار، قبل از جمع آوری داده ها پرسشنامه را بر روی 5 درصد از حجم نمونه اجرا کرده و در پرسشنامه تغییراتی انجام دادند. آنها پایایی را پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ مورد ارزیابی قرار داده و برای سؤالات آگاهی، نگرش و ادراک به ترتیب مقادیر 0.82، 0.79 و 0.87 به دست آورده اند. همچنین اعتبار محتوای این پرسشنامه به روش روایی صوری توسط کارشناسان انجام شده است که بر اساس نظر کارشناسان آزمون روایی مناسبی برخوردار بوده است. در مطالعه دیگری Jiang et al. (2021) از ابزار دیگری برای سنجش دانش و نگرش به واکسن کووید 19 استفاده کرده اند. اما سوالات بخش دانش پاسخ دهندگان در مورد کووید-19، تخصصی بود از جمله در زمینه اپیدمیولوژی، تظاهرات بالینی بیماری، حفاظت و پیشگیری روزانه که به شکل سوالات با پاسخ درست و نادرست در ابزار کار آنها طراحی شده بود. بخش مربوط به نگرش در مورد اقدامات پیشگیری و کنترل دولت بود که از مقیاس لیکرت 5 درجه ای استفاده شده بود. بخش دیگر ابزار آن ها شامل بررسی اقدامات حفاظتی روزانه مردم بوده و در نهایت در یک بخش نیز تمایل به تزریق واکسن را بررسی کرده اند. این محققین برای ارزیابی روایی و قابل درک بودن پرسشنامه، یک نظرسنجی اولیه از 50 نفر از ساکنان انجام داده و سپس بر اساس مطالعه مقدماتی، برخی تغییرات را اعمال کردند. پایایی مقیاس نگرش در پرسشنامه مذکور که با طیف لیکرت سنجش شده است. 857/0 گزارش شده است. در مطالعات داخلی Tavousi et al. (2022) پرسشنامه سنجش نگرش بزرگسالان در خصوص واکسن کرونا را با 13 گویه در سه بعد تاکید بر ضرورت واکسن کرونا، عدم ضرورت واکسن کرونا و تاکید بر عوارض واکسن کرونا ساختند که از روایی و پایایی مناسبی برخوردار بود. Saffarinia, kaikhavani, Damavandian, Saffarini & Mohtashami (2021) مقیاسی برای سنجش نگرش به واکسن تهیه کردند. این مقیاس 25 گویه داشته که 5 عامل مسئولیت اجتماعي، اعتماد، موانع و محدودیت ها، سود و زیان، خطر پذیری و نگرش به واکسن را در طیف 5 درجه ای لیکرت می سنجد. پس از بررسی ابزار موجود مشخص شد ابزارهای نظرسنجی در جمعیت غربی به دلیل در نطر گرفتن عوامل مختلف اجتماعی-دموگرافیک و فرهنگی مؤثر بر پذیرش واکسن کووید-19 نیاز به تغییزات اساسی داشته و در مطالعات داخلی نیز پرسشنامه جامع و چندبعدی با عوامل مهم در پذیرش واکسیناسیون تهیه نشده است. بدین منظور پس از بررسی پرسشنامه های موجود، پرسشنامه واکسن کووید-19 که توسط Kumari et al.  (2021) ساخته شده است به دلیل در نظر گرفتن ابعاد دانش، نگرش، استفاده و نگرانی از واکسن کووید 19 انتخاب شده و پس از ترجمه به فارسی در جامعه ایرانی اعتبارسنجی شد و سوال اصلی این پژوهش این است که آیا پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 در جمعیت ایرانی روایی و پایایی مناسب دارد؟

 

روش پژوهش

روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی است. نوع مطالعه توصیفی- پیمایشی بود و طرح آن همبستگی از نوع اعتبارسنجی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه شهروندان شهر تهران در سال 1400 بود. برای تعیین حجم نمونه، اگرچه حداقل حجم نمونه تعریف شده برای تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) وجود ندارد ولی از قاعده کلی نسبت توصیه شده 15 شرکت کننده به ازای هر متغیر با هدف اندازه بزرگ استفاده شد (Costello & Osborne, 2005). بر این اساس حجم نمونه 400 نفر در نظر گرفته شد و این افراد به روش خوشه ای دو مرحله­ای انتخاب شدند. به این صورت که از بین مناطق شهر تهران یک منطقه به تصادف انتخاب شد. در این منطقه چهار سرای محله به طور تصادفی انتخاب شده و با مراجعه به این مراکز و هماهنگی با مدیران آن لینک پرسشنامه برای افراد عضو ارسال شد.

 

ابزار سنجش

پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی مربوط به واکسن کووید-19: این پرسشنامه 37 گویه ای توسط Kumari et al. (2021) برای ارزیابی دانش، نگرش، نگرانی و استفاده از واکسن کووید 19 تهیه و اعتباریابی شده است. پرسشنامه ( Kumari, Ranjan, Chopra, Kaur, Upadhyay, Kaur, et al. (2021))شامل چهار زیر مقیاس است که به منظور ارزیابی دانش (شامل آگاهی و منابع اطلاعاتی، سوالات 1تا 16)، استفاده (سوالات 17 تا 21)، نگرش (سوالات 22 تا 31) و نگرانی از واکسن (سوالات 32 تا 37) مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین این پژوهشگران چند سوال به منظور سنجش ویژگی های دموگرافیک نمونه مورد بررسی نیز طراحی و نتایج آن را در مطالعه خود گزارش کرده اند. سوالات مربوط به ارزیابی دانش پاسخگویان در طیف سه گزینه‌ای طراحی شده است و نمرات مقیاس به شکل پاسخ درست/غلط به سوالات ارزیابی شده است (درست= 1، غلط=0). سایر مقیاس های پرسشنامه در طیف لیکرت پنج درجه ای (بسیار موافقم =5، موافقم =4، نه موافقم و نه مخالف =3، مخالفم =4، شدیدا مخالفم =1) طراحی و اجرا شده است. این پژوهشگران روایی این پرسشنامه را با روش روایی محتوا و روایی سازه بررسی کردند. روایی محتوایی و روایی صوری پرسشنامه بر اساس ضریب توافق میان اعضای پانل در سطح رضایت بخشی تایید شد. در روایی سازه با استفاده از تحلیل عاملی  اکتشافی، ضریب KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) برابر 826/0 به دست آمد و آزمون کرویت بارتلت (P-value <0.001 (Chi-squared, df=666,  برای تعیین کفایت نمونه گیری استفاده شد. پس از آن تحلیل عاملی با استفاده از تحلیل مؤلفه اصلی و چرخش واریماکس برای بررسی ساختار سازه انجام شد. بر اساس نتایج 5 عامل اصلی برای پرسشنامه شناسایی شد همسانی درونی پرسشنامه با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ به دست آمد. ضریب پایایی 86/0 به دست آمد که نشان دهنده همسانی درونی بالای این پرسشنامه است. بنابراین روایی و و پایایی پرسشنامه توسط سازندگان پرسشنامه مطلوب گزارش شده است.

در این پژوهش در مرحله اول پرسشنامه دانش، نگرش، نگرانی و استفاده از واکسن کووید 19 (Kumari et al., 2021) به فارسی ترجمه شد. در این بخش به بررسی روایی زبان شناختی ابزار پرداخته شد و جهت ترجمه از روش استاندارد ترجمه- باز ترجمه استفاده شد. نسخه اصلی پرسشنامه که به زبان انگلیسی بود توسط دو نفر از اساتید مسلط به زبان انگلیسی که یک نفر از آنها در حوزه روان­سنجی فعالیت می‌کند، به صورت جداگانه ترجمه شد. سپس ضمن مقایسه متن دو نسخه ترجمه، یک نسخه فارسی تهیه شد. در مرحله بعد ترجمه معکوس نیز توسط دو نفر از اساتید که از محتواي پرسشنامه اولیه اطلاعی نداشتند از فارسی به انگلیسی ترجمه شد. با مقایسه دو نسخه تهیه شده فارسی و انگلیسی اصلاحات مورد نیاز در ترجمه فارسی انجام شد.

 

روش اجرا و تحلیل داده ها

به منظور اجرای پرسشنامه با توجه به شیوع کرونا و لزوم رعایت فاصله اجتماعی، پرسشنامه به صورت آنلاین تهیه شد و لینک آن برای افراد نمونه ارسال شد. معیار ورود به پژوهش سن بالاتر از 18 سال و ساکن تهران بود. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارSPSS  نسخه 24 تجزیه و تحلیل شد. در بخش توصیفی به بررسی ویژگی­های جمعیت شناختی نمونه مورد بررسی و نیز آماره‌های توصیفی مربوط به توزیع پاسخ پاسخگویان به سوالات پژوهش پرداخته شد. روایی و پایایی ابزار پژوهش نیز با روش‌ های تحلیل عاملی اکتشافی، روایی افتراقی و روایی همزمان و محاسبه ضرایب آلفای کرونباخ بررسی شد.

 

یافته­ها

در این پژوهش 400 نفر از شهروندان شهر تهران شرکت داشتند. 219 نفر از آن ها زن (8/54 درصد نمونه) و 181 نفر مرد (3/45 درصد نمونه) بودند. میانگین و انحراف استاندارد سن افراد مورد مطالعه 835/8 ± 43/36 بود. سایر منغیرهای جمعیت شناختی در جدول 1 ذکر شده است.

بر اساس نتایج بیشتر شرکت کنندگان از نظر وضعیت اقتصادی اجتماعی در طبقات متوسط و متوسط به بالا قرار داشتند. در رابطه با تزریق واکسن کووید-19 و تعداد دوز دریافت شده، بیشتر پاسخگویان (180 نفر) سه دوز از واکسن را دریافت کرده اند که نشان می­دهد نمونه مورد بررسی نسبت به واکسیناسیون استقبال بالایی داشته اند (5/57 درصد نمونه). 131 نفر دو دوز واکسن دریافت کرده اند (7/32 درصد نمونه)، 36 نفر نیز تنها دوز اول را دریافت نمودند (9درصد نمونه) و 31 نفر واکسنی دریافت نکرده اند (8/7 درصد نمونه). نوع واکسن تزریق شده توسط بیشتر شرکت کنندگان، واکسن سینوفارم بود (204 نفر). 73 نفر واکسن استرازنکا و 53 نفر واکسن برکت را تزریق کرده اند. برخی از افراد نیز دو نوع مختلف از واکسن را تزریق کرده بودند.

 

جدول 1. خصوصیات جمعیت شناختی نمونه مورد مطالعه

ویژگی		تعداد (درصد)
جنسیت	زن	219 (45/8)
	مرد	181(45/3)
وضعیت­اقتصادی­ اجتماعی	زیر متوسط	26 (6/6)
	متوسط	185 (3/46)
	متوسط بالا	144(36)
	بالا	45 (3/11)
وضعیت تزریق واکسن	نزده	53 (25/13)
	دوز اول	36 (9)
	دوز دوم	131(7/32)
	دوز سوم	180 (0/45)
	نزده	31 (8/7)
نوع­ واکسن موردا­ستفاده	سینوفارم	204 (0/51)
	برکت	53(25/13)
	استرازنکا	73 (25/18)
	سایر	70 (5/17)
	کل	400

 

به منظور پاسخ به این سوال پژوهشی که آیا ابزار از روایی برخوردار است از چندین روش روایی استفاده شد که در ادامه توضیح داده می شود.

 

روایی

روایی پرسشنامه با روش های تحلیل عامل اکتشافی (Exploratory factor analysis)، روایی همزمان (Concurrent validity) و روایی افتراقی (Discriminant validity) به شیوه مقایسه بین گروههاي شناخته شده (Known group comparison) بررسی شد (Boateng, Neilands, Frongillo, Melgar-Quiñonez & Young, 2018)). انتظار می رود نمره سازه هاي تشکیل دهنده پرسشنامه مورد مطالعه با نمره نگرش به واکسن (بـا اسـتفاده از مقیاس نگرش به واکسیناسیون کووید-19 (Tavousi et al., 2022) همبستگی معنی­داري داشته باشند (روایـی همزمان) و از سویی نمره مقیاس های پرسشنامه برحسب تزریق یا عدم تزریق واکسن تفاوت نماید (روایی افتراقی) (Brzozowska, 2021). معیار تعیین گروهها این سوال بود که "آیا تاکنون واکسن کووید-19 تزریق کرده اید؟ بلی/خیر"(Boateng et al., 2018).

1. تحلیل عاملی اکتشافی

در تحلیـل عامـل اکتشـافی در ابتدا عامل پذیري سوالات با اسـتفاده از شـاخص KMO(keiser-Meyer-Olkin) (آزمون بارتلت) ارزیابی شد. براي استخراج داده ها از روش عاملی با مولفه های اصلی (PC) و روش چرخش واریماکس استفاده شد و براي تعیین تعداد فاکتورها از روش نمودار سنگریزه استفاده شد. مقدار KMO کل پرسشنامه عدد 787 به دست آمد و معنی داری آزمون بارتلت (001/0 p<) حاکی از عامل پذیري سـوالات پرسشـنامه بـود. بارعـاملی تمـامی گویه­هاي تشکیل دهنده آنان بـالاتر از 3/0 بود (جدول شماره 2).

 

جدول 2. تحلیل مولفه­ی اصلی پرسشنامه

مولفه ها	مقادیر ویژه اولیه
	کل	درصد واریانس	درصد تجمعی واریانس تبیین شده
1	8.333	25.797	24.797
2	4.858	16.023	39.820
3	2.686	7.675	46.495
4	2.232	6.378	54.873
5	1.901	4.937	60.810

 

بر اساس نتایج برای پرسشنامه مورد ارزیابی 11عامل به دست آمد که 6 عامل آن تک گویه ای بودند. بنابراین کنار گذاشته شد و در نهایت 5 عامل اصلی شامل آگاهی (9 گویه)، منابع اطلاعاتی (5 گویه)، استفاده (با 5 گویه)، نگرش (10 گویه) و نگرانی مربوط به واکسن کووید 19 (6 گویه) شناسایی شد. دو عامل آگاهی و منابع اطلاعاتی معادل عامل دانش و بقیه عوامل معادل ساختار پرسشنامه اصلی بود. تحلیل مولفه‌های اصلی در جدول شماره 2 با لحاظ کردن پنج عامل اصلی در تحلیل عاملی اکتشافی نشان می‌دهد که این پنج عامل 81/60 درصد از واریانس داده‌ها را تبیین می‌کنند. نمودار سنگریزه نیز نشـان دهنده وجـود پنج عامـل بــود (نمودار 1).

 

 

نمودار1- نمودار سنگریزه (اسکری)

 

 

2. روایی افتراقی

در مقایسه میانگین نمرات 5 مولفه اصلی تشـکیل دهنـده پرسشنامه پژوهش با آزمون تی مستقل، مشخص شد که اختلاف معنی داري بین دو گروهی کـه حداقل یک بار واکسن کووید-19 را تزریق کرده اند با گروهی که واکسن نزدند وجود داشت (جدول 3).

 

جدول 3. مقایسه میانگین عامل های پرسشنامه بر حسب تزریق واکسن

عامل­ها	تزریق واکسن
	بلی(میانگین)	خیر(میانگین)	سطح­معنی­داری
آگاهی	60/6	38/5	019/0
منابع اطلاعاتی	28/3	23/2	011/0
استفاده	23/18	80/13	001/0
نگرش	96/35	00/26	001/0
نگرانی	40/17	78/22	001/0

 

براساس نتایج بین کلیه عامل های پرسشنامه در دو گروه اختلاف معناداری به دست آمد. به این ترتیب که مولفه های آگاهی، منابع اطلاعاتی، نگرش و استفاده در گروهی که واکسن تزریق کردند، بیشتر بود و نگرانی مربوط به واکسن کووید-19 در گروهی که واکسن نزدند بیشتر به دست آمد که موید تایید روایی افتراقی است.

3. روایی همزمان

در بررسی روایی همزمان بـین نمره نگرش به واکسن کووید-19 (مقیاس نگرش به واکسیناسیون کووید-19، Tavousi et al., 2022) و پنج عامل آگاهی (45/0r=)، منابع اطلاعاتی (39/0r=)، استفاده (38/0r=)، نگرش (66/0r=) و نگرانی (44/0r= -) مربوط به واکسن کووید-19 همبستگی معنی داري به دست آمد (01/0 p<). در نتیجه روایی همزمان تایید شد.

به منظور پاسخ به این سوال پژوهشی که آیا ابزار از پایایی برخوردار است از روش همسانی درونی استفاده شد که در ادامه به آن پرداخته می شود. 

پایایی

پایایی پرسشنامه پژوهش با روش همسانی درونی بررسی شد. در این روش ضرایب آلفای کرونباخ برای هر یک از مقیاس ها و کل پرسشنامه محاسبه شد. عـلاوه بـر آن ضرایب همبستگی گویه-مقیاس به دست آمد کـه حـد قابل قبول براي آن حداقل 3/0 در نظر گرفته شد. ضرایب آلفــاي کرونبــاخ و ضرایب همبستگی گویه- مقیاس در جـدول شـماره 4 ذکر شده است.

 

 

جدول 4. بارعاملی و ضریب آلفاي کرونباخ عامل های پرسشنامه

عبارات	بارعاملی	همبستگی گویه­-مقیاس	آلفای کرونباخ
در اینجا به گروهی از افراد اشاره کرده‌ایم که ممکن است برای دریافت واکسن کووید 19 واجد شرایط باشند یا نباشند. خواهشمندیم نظر خود را با بررسی بهترین گزینه مناسب برای این منظور مشخص کنید:	عامل اول- سازه آگاهی
1-1 شیرخواران کمتر از یک سال	378/0	45/0		61/0
1-2 کودکان و بزرگسالان کمتر از 18 سال	457/0	52/0
1-3 بزرگسالان 18 سال و بیشتر	412/0	49/0
1-4 زنان باردار و مادران شیرده	523/0	63/0
1-5 بیمارانی با بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون و بیماری‌های قلبی	473/0	67/0
1-4 افرادی که مبتلا به سرایت فعال کووید 19 هستند	537/0	70/0
1-7 افرادی که از کووید 19 بهبود یافته‌اند	447/0	69/0
1-8 افرادی که به مواد غذایی یا داروها حساسیت دارند	379/0	41/0
1-9 بیماران مبتلا به نقص ایمنی	442/0	38/0
در عصر حاضر منابع اطلاعاتی مختلفی درباره یک موضوع خاص وجود دارد. تا چه حد منابع اطلاعاتی زیر بر نظر شما درباره واکسیناسیون تاثیر گذاشته است؟	عامل دوم- سازه منابع اطلاعاتی
2-1 اخبار تلویزیون یا رادیوی ملی	436/0	67/0		68/0
2-2 آژانس‌های حکومتی	231/0	38/0
2-3 رسانه‌های اجتماعی (فیس‌بوک، اینستاگرام و واتساپ)	487/0	59/0
2-4 گفتگو در میان دوستان و خانواده	412/0	47/0
2-5 ارائه‌کنندگان خدمات بهداشت و سلامت	589/0	66/0
	عامل سوم- سازه استفاده
3-1زمانی که واجد شرایط شوم بلافاصله برای تزریق واکسن مراجعه می کنم.	834/0	65/0		74/0
3-2 حتی اگر لازم باید برای واکسن پول پرداخت کنم، آن را خواهم زد.	747/0	40/0
3-3 من خانواده و دوستانم را برای دریافت واکسن ترغیب و تشویق می کنم.	863/0	61/0
3-4 پس از دریافت واکسن کووید 19 به برخی رفتارهای پیشگیرانه همچون استفاده از ماسک، فاصله اجتماعی و ... احساس نیاز نمی کنم.	313/0	76/0
3-5 ترجیح می دهم به شکل طبیعی (با مبتلا شدن به بیماری) در برابر این بیماری واکسینه شوم تا اینکه واکسن بزنم.	490/0	37/0
من واکسن کووید 19 را دریافت کرده‌ام یا دریافت خواهم کرد. زیرا:	عامل چهارم- سازه نگرش
4-1 فکر می کنم این واکسن هیچ آسیبی به من نمی رساند.	487/0	67/0		88/0
4-2 فکر می کنم این واکسن می تواند من را در برابر بیماری محافظت کند.	664/0	70/0
4-3 چون این واکسن رایگان است.	757/0	46/0
4-4 چون دکترم (یک شخص متخصص) آن را به من پیشنهاد کرده است.	661/0	65/0
4-5 چون مزایای واکسیناسیون بیشتر از خطرات آن است.	314/0	69/0
4-6 چون فکر می کنم واکسیناسیون نوعی مسئولیت اجتماعی است.	858/0	73/0
4-7 چون داده های کافی در مورد اثربخشی و امنیت واکسیناسیون توسط دولت منتشر شده است.	689/0	68/0
4-8 چون بسیاری از مردم واکسن کووید 19 را دریافت کرده اند.	811/0	55/0
4-9 چون واکسیناسیون به قطع بیماری کمک می کند.	796/0	66/0
4-10 چرا که الگوهای زندگی من (رهبران سیاسی، یا یک دکتر یا دانشمند یا سلبریتی) واکسن را دریافت کرده است.	573/0	46/0
من نگران این هستم که:	عامل پنجم - سازه نگرانی
5-1 دسترسی به واکسن برای من راحت نباشد.	589/0	39/0		85/0
5-2 ممکن است با عوارض جدی بعد از تزریق روبرو شوم.	776/0	69/0
5-3 ممکن است واکسن بی اثر یا تقلبی باشد.	862/0	77/0
5-4واکسن کرونا خیلی سریع ساخته و مورد تایید قرار گرفت.	709/0	66/0
5-5 ممکن است در آینده برخی عوارض جانبی برایم داشته باشد	847/0	73/0
5-6 این واکسن ها برای اهداف تجاری و در راستای منافع شرکت های داروسازی توسعه داده شده اند.	708/0	69/0
کل پرسشنامه				77/0

 

مقادیر آلفای کرونباخ برای عامل آگاهی 61/0، منابع اطلاعاتی 68/0، نگرش 88/0، استفاده 74/0 و نگرانی از واکسن کووید-19، 85/0 و برای مقیاس کل 77/0 به دست آمد. همچنین کلیه ضرایب همبستگی گویه– مقیاس بالاتر از 3/0 بوده و در سطح 05/0 معنی دار بود که نشان دهنده همسانی درونی این ابزار می باشد.

در ادامه آماره های توصیفی مربوط به پنج عامل پرسشنامه شامل آگاهی، منابع اطلاعاتی، نگرش، استفاده و نگرانی از واکسن کووید 19 در جدول شماره 5 گزارش شده است. نمرات آگاهی و منابع اطلاعاتی بر اساس نقاط برش Bloom (1968) از 80 تا 100 درصد (سطح بالا)، 60 تا 79 درصد (سطح متوسط) و کمتر از 59 درصد (سطح پایین) طبقه بندی شدند و همانطور که نتایج نشان می دهد سطح آگاهی در نمونه مورد بررسی در سطح متوسط قرار دارد (53/6) منابع اطلاعاتی نیز در سطح متوسط بود (25/3). نمرات سایر متغیرها بر روی طیف لیکرت با توجه به تعداد گویه ها برای استفاده (18)، نگرش (38/35) و نگرانی (65/18) بالاتر از متوسط و برای نگرانی در سطح متوسط به دست آمد.

جدول 5. آماره­های توصیفی عامل­های پرسشنامه

	میانگین	انحراف استاندارد	کمینه	بیشینه
آگاهی	53/6	58/1	3	9
منابع­اطلاعاتی	25/3	65/0	2	5
استفاده	00/18	69/3	7	25
نگرش	38/35	81/6	11	50
نگرانی	65/18	55/8	8	30

 

بحث و نتیجه گیری

در مطالعه حاضر ویژگی های روان‌سنجی پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 (KAPCQ) بررسی شد و ملاک‌های روایی و پایایی برای آن بر اساس پیمایش نظرات شهروندان شهر تهران به دست آمد. تجزیه و تحلیل داده‌ها در راستای پاسخ گویی به این سوالات بود که پرسشنامه ارزیابی دانش، نگرش، استفاده و نگرانی از واکسن کووید-19 تا چه اندازه واجد معیارهای روایی و پایایی است.

در بخش روایی ابزار، روایی سازه با سه روش مطابق با عامل های پرسشنامه اصلی (Kumari et al., 2021) بررسی شد. روش اول استفاده از تحلیل عامل اکتشافی بود کـه پنج عامل آگاهی، منابع اطلاعاتی، استفاده، نگرش و نگرانی شناسایی شد. بارعاملی تمـامی گویه ها از حداقل پیشنهادي (3/0) بالاتربود (Costello & Osborne, 2005). بـا اسـتفاده از معیار نمودار سنگریزه نیز پنج عامـل تایید شـد و بر اساس نتایج تحلیل مولفه‌های اصلی در جدول با لحاظ کردن پنج عامل اصلی 810/60 درصد از واریانس داده‌ها را تبیین کرد.

روش دوم، روایی افتراقی بود که با مقایسه عوامل پرسشنامه بین گروهی کـه حداقل یک بار واکسن کووید-19 را تزریق کرده اند و گروهی که واکسن نزدند بررسی شد. نتایج اختلاف معنی داري بین دو گروه را نشان داد به این ترتیب که مولفه های آگاهی، منابع اطلاعاتی، نگرش و استفاده در گروهی که واکسن تزریق کردند، کمتر بود و نگرانی مربوط به واکسن کووید-19 در گروهی که واکسن نزدند بیشتر به دست آمد. این یافته ها مورد انتظار بوده و با نتایج تحقیقاتAklil & Temesgan (2022)  وAdane et al. (2022) همسو می باشد بنابراین نتیجه می­شود افرادی که دانش و آگاهی بیشتری در مورد واکسن کووید-19 دارند نگرش مثبت تری نسبت به آن داشته و با احتمال بیشتری واکسن کووید- 19 را تزریق می­کنند. همچنین نگرانی کمتری از پیامدهای تزریق این واکسن دارند. روش سوم روش روایی همزمان بود که همبستگی عامل­های پرسشنامه مورد مطالعه با نمره نگرش به واکسن کووید-19 (بـا اسـتفاده از مقیاس نگرش به واکسیناسیونTavousi et al., 2022) بررسی شد. نتایج نشان داد نمره نگرش به واکسن با عامل های آگاهی، منابع اطلاعاتی، استفاده و نگرش رابطه مثبت داشته و با نگرانی مربوط به واکسن کووید-19 رابطه منفی داشت. این یافته با تحقیقاتJiang et al.  (2022) و Yakut et al. (2020) همسو بود. بنابراین می­توان گفت سطح بالای آگاهی افراد در مورد واکسن کووید- 19 و اثرات آن، و استفاده از منابع اطلاعاتی مختلف از جمله رسانه های اجتماعی و ملی، با نگرش مثبت نسبت به این واکسن و تزریق دوزهای موردنیاز آن همراه می باشد. همچنین نگرش مثبت به این واکسن با کاهش نگرانی از خطرات ناشی از تزریق واکسن همراه می‌باشد. با توجه به تایید روش­های روایی، این ابزار از روایی مطلوبی برخوردار می­باشد.

در بخش پایایی ابزار تحقیق از محاسبه و برآورد ضرایب آلفای کرونباخ استفاده شد. ضرایب برای عامل‌های استفاده، نگرش، نگرانی و کل پرسشنامه بالای 7/0 بود و در مورد دو عامل اگاهی و منابع اطلاعاتی نزدیک به 7/0 بود. ایـن یافتـه‌هـا مؤید سازگاري درونی و پایایی سوالات بود. همچنـین در تمامی گویه ها همبستگی گویه- مقیاس از حداقل قابل قبول 3/0 بالاتر بود و این تاییدي دیگـر بـر پایـایی سوالات پرسشنامه بود. در نتیجه این ابزار پایایی مناسبی دارد.

علاوه بر یافته های مذکور، بر اساس اطلاعات توصیفی عامل های پرسشنامه، سطح دانش (آگاهی و منابع اطلاعاتی مورد استفاده) پاسخگویان در نمونه مورد بررسی متوسط به دست آمد. استفاده از واکسن بالاتر از متوسط، نگرش مثبت و نگرانی نسبت به واکسن در حد متوسط در نمونه مورد بررسی مشاهده شد. همسو با نتایج پژوهش حاضر، در تحقیق Khaja et al. (2021) که در نمونه‌ای از جمعیت عمومی کشور عربستان انجام شد، نتایج نشان داد که سطح دانش پاسخگویان نسبت به واکسن کووید 19 مناسب بوده است. در نقطه مقابل در مطالعه Aklil & Temesgan (2022) که در یک جمعیت دانشگاهی به انجام رسید نتایج حاکی از آن بود که به طور کلی، سطح دانش نسبت به واکسیناسیون کووید-19 در بین دانشجویان پایین است. اگر چه هر کدام از این تحقیقات از ابزارهای مختلفی استفاده کرده اند و مقایسه سطح دانش نمونه در تحقیقات مختلف که با ابزارهای متنوع انجام شده است نمی‌تواند معنادار باشد.

همچنین در این پژوهش آمار توصیفی نشان داد تقریبا نیمی از افراد نمونه سه دوز واکسن زده اند. با توجه به اینکه سطح مولفه­های آگاهی، منابع اطلاعاتی افراد مورد مطالعه در حد متوسط بوده، نگرش آن­ها به واکسن مثبت بوده و استفاده از آن بالاتر از حد متوسط بود، می توان رابطه این عوامل با پذیرش واکسن را استنباط کرد. البته لازم است این روابط در پژوهش های بعدی بررسی شود. همچنین بر اساس نتایج این پژوهش آگاهی و منابع اطلاعاتی مورد استفاده (دانش) نمونه مورد بررسی، نسبت به واکسن کووید-19 در سطح متوسط بود. از آنجا که این سازه در پرسشنامه بر اساس پرسش­های تخصصی پیرامون افراد واجد شرایط و یا مصونیت در نتیجه تزریق واکسن مورد سنجش قرار گرفته و پاسخگویان نمرات مثبت یا منفی را بر اساس پاسخگویی درست به سوالات را دریافت کرده اند، در حالی که برخی از موارد همچون مصونیت در نتیجه واکسیناسیون هنوز مبنای علمی قطعی ندارد و دانش در این زمینه هنوز در حال توسعه است، بایستی این نتایج با احتیاط تفسیر شود. ضمن اینکه بر اساس تجربه سازندگان پرسشنامه، طراحی و توسعه سازه دانش در مورد واکسن کووید- 19 بر مبنای سازه هایی که محققین دیگر مورد استفاده قرار داده اند، می تواند موضوعی برای کار پژوهشگران در تحقیقات آتی باشد. همچنین پیشنهاد می شود مسئولین مربوطه از طریق رسانه ها و شبکه های اجتماعی دانش و آگاهی مردم در زمینه مزایای استفاده از واکسن کووید-19 را افزایش دهند. بدون شک بالارفتن سطح آگاهی و سواد واکسن موجب افزایش استفاده از واکسن و مصونیت جامعه از این بیماری می­شود.

بر اساس نتایج روایی و پایایی، پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 Kumari et al. (2021) ابزاری معتبر برای سنجش دانش، نگرش، شیوه ها و نگرانی های مربوط به واکسن کووید-19 می باشد. در این پرسشنامه، دانش افراد در مورد واکسن کووید-19 با طرح سؤالات مختلف در رابطه با الزام قانونی، واجد شرایط بودن گروه‌های مختلف جمعیتی و بازه زمانی که واکسن می‌تواند ایمنی محافظتی در برابر ویروس ایجاد کند، ارزیابی شد. علاوه بر این، منابع مختلف اطلاعاتی را که ممکن است بر تصمیم آنها در مورد واکسینه شدن تأثیر بگذارد، در نظر گرفته شده است. نگرش افراد نسبت به واکسن با تفسیر تمایل آنها برای واکسن زدن، ارائه توصیه ها به خانواده و دوستان و پرداخت هزینه واکسن ارزیابی شد. اگرچه، تمایل به واکسینه شدن مستقیماً تحت تأثیر عوامل خاص و نگرانی‌های مربوط به واکسن کووید-19 است که در این پرسشنامه نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. در طول این همه گیری بی سابقه، مطالعات مختلفی برای ارزیابی پذیرش واکسن در بین مردم انجام شده است. با این حال، در مطالعه انجام شده توسط Lazarus et al.  (2021) و Harapan et al. (2020) ابزار معتبری برای ارزیابی دانش، نگرش و عملکرد نسبت به واکسن کووید استفاده نشده است. در مطالعه دیگری توسط Shekhar & Sheikh (2021)، نگرش و نگرانی در مورد واکسن کووید 19 مورد ارزیابی قرار گرفته اما اطلاعاتی در مورد اعتبار پرسشنامه ارائه نشده است. پرسشنامه Kumari et al. (2021) این محدودیت ها را رفع کرده است. از نقاط قوت این پرسشنامه این است که اولا ابزاری چندبعدی، مختصر و آسان برای استفاده است دوم اینکه به ارزیابی سریع پذیرش و/یا تردید واکسن در میان گروه‌های مختلف جامعه کمک می‌کند. ثالثاً، یافته های به دست آمده از این پرسشنامه به مقامات دولتی و ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی درک درستی در مورد عوامل مختلف و موانع مرتبط با واکسن کووید-19 ارائه خواهد کرد.

با توجه به تایید روایی و پایایی پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 در جمعیت ایرانی این ابزار قابل استفاده در مطالعات داخلی می باشد و امکان ارزیابی دانش، نگرش، عملکرد و نگرانی‌های مردم در مورد واکسن را فراهم می کند. این ابزار عوامل موثر و موانع مربوط به پذیرش واکسن را اندازه گیری می کند. بنابراین، به کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و مقامات دولتی کمک می‌کند تا با ایجاد سواد واکسن در جهت انجام واکسیناسیون اقدام کنند. پژوهش حاضر دارای محدودیت هایی نیز بود از جمله اینکه این مطالعه در دوران شیوع کرونا انجام شد و انجام یک نظرسنجی آنلاین بهترین راه حل در این شرایط اضطراری بود که ممکن است میزان صداقت و دقت پاسخگویان در پاسخگویی با سوگیری همراه باشد از اینرو اجرای حضوری پرسشنامه ها می تواند در پاسخگویی بهتر شرکت کنندگان و رفع ابهامات و سوگیری پاسخ ها موثر باشد. همچنین جامعه آماری این پژوهش را شهروندان شهر تهران تشکیل دادند بنابراین انجام پژوهش در نمونه‌هاي دیگر می‌تواند تعمیم پذیري بیشتري را حاصل کند.

در پایان با توجه تایید اعتبار پرسشنامه دانش، نگرش، استفاده و نگرانی در مورد واکسن کووید-19 (Kumari   A, Ranjan P, Chopra S, Kaur D, Kaur T, Kalanidhi KB, et al. (2021)). پیشنهاد می­شود این پرسشنامه به عنوان یک ابزار دقیق در کنار سایر ابزارهای سنجش دانش و نگرش مربوط به واکسیناسیون کووید-19 در مطالعات داخلی و بخش های درمانی استفاده شود.

 

منابع

Adane, M., Ademas, A., & Kloos, H. (2022). Knowledge, attitudes, and perceptions of COVID-19 vaccine and refusal to receive COVID-19 vaccine among healthcare workers in northeastern Ethiopia. BMC Public Health, 22(1), 1-14.

 Aklil, M. B., & Temesgan, W. Z. (2022). Knowledge and Attitude towards COVID-19 Vaccination and Associated Factors among College Students in Northwest Ethiopia, 2021. Health services research and managerial epidemiology, 9, 23333928221098903.

Bloom, B.S. Learning for mastery Evaluation Comment, 1(2).

Boateng GO, Neilands TB, Frongillo EA, Melgar-Quiñonez HR, Young SL. (2018). Best Practices for Developing and Validating Scales for Health, Social, and Behavioral Research: A Primer. Front public Health, 6.

Brzozowska Z. (2021). Attitudinal and behavioural indices of the second demographic transition: Evidence from the last three decades in Europe. Demographic Research, 44(46),1115-1132.

Costello AB, Osborne J. (2005). Best Practicesin Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most from Your Analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation, 10,1-9.

Farivar. M., Aziziaram S. & Basharpoor S (2020). The Role of Health Promoting Behaviors and Health Beliefs in Predicting of Corona Anxiety (COVID-19) among Nurses. Nusring management. 9(4). 1-10.

Harapan H, Wagner AL, Yufika A, Winardi W, Anwar S, Gan AK, et al. (2020) Acceptance of a COVID-19 vaccine in southeast Asia: a cross-sectional study in Indonesia.  Front Public Health, 8.

Harrison EA, Wu JW. (2020). Vaccine confidence in the time of COVID-19. European Journal of Epidemiology, 35(4),325-330.

Jiang, N., Yang, C., Yu, W., Luo, L., Tan, X., & Yang, L. (2022). Changes of COVID-19 Knowledge, Attitudes, Practices and Vaccination Willingness Among Residents in Jinan, China. Frontiers in Public Health, 1439.

Khaja, A. S. S., Zafar, M., Al-Shammari, M., Al-Shammary, K., Al-Rabie, A., Al-Tamimi, A., ... & Saleem, M. (2021). Assessment of Knowledge, Attitude, and Perception towards COVID-19 Vaccine among the General Population in the Hail Province, KSA. Journal of Pharmaceutical­­­ Research International, 74-84.

Koirala A, Joo YJ, Khatami A, Chiu C, Britton PN. (2020). Vaccines for COVID-19: the current state of play. Paediatric Respiratory Reviews, 35,43-9.

Kumari A, Ranjan P, Chopra S, Kaur D, Kaur T, Kalanidhi KB, et al. (2021). What Indians think of the COVID-19 vaccine: a qualitative study comprising focus group discussions and thematic analysis. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. 15(3), 679-82.

Kumari A, Ranjan P, Chopra S, Kaur D, Upadhyay AD, Kaur T, et al. (2021). Development and validation of a questionnaire to assess knowledge, attitude, practices, and concerns regarding COVID-19 vaccination among the general population. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews. 15(3), 919-25.

Lazarus JV, Ratzan SC, Palayew A, Gostin LO, Larson HJ, Rabin K, et al. (2021). A global survey of potential acceptance of a COVID-19 vaccine. Nature Medicine, 27(2), 225-8.

Materu B. (2021). Tanzanians urged to use traditional medicine for Covid-19 [Internet]. Available from: https://www. theeastafrican. co.ke/tea/news/east-africa/tanzania-traditional-medicine-covid- 19-3276402.

Ministry of Health and Family Welfare (2021). Frequently asked questions Available from: https://www.mohfw.gov.in/covid_vaccination/vaccination/index.html.

Saffarinia, M., kaikhavani, S., Damavandian, A., Saffarinia, S., & Mohtashami, T. (2021). Construction and Evaluation of psychometric properties of vaccine attitude scale and its relationship with health anxiety. Quarterly Social Psychology Research, 11(43), 187-205.

Shekhar R, Sheikh AB, Upadhyay S, Singh M, Kottewar S, Mir H, et al. (2021). COVID-19 vaccine acceptance among health care workers in the United States. Vaccines, 9(2):119.

Subramanian S. (2021). Indian healthcare workers are missing second Covid vaccine doses. Quartz 2021. Available from: https://www.msn.com/en-us/ money/other/indian-healthcare-workers-are-missingsecond-covid-vaccine-doses/ar-B1dHA3d.

Tavousi M, Sadighi J, Rezaei F, Ardestani M S, Sarbandi F, Soleymanian A, et al. (2022). Development and validation of a short instrument for measuring attitude towards Covid-19 vaccination: The covid-19 vaccination attitude scale for adults (Co-VASA). Payesh, 21 (1), 91-99.

Yakut, N.; Soysal, S.; Soysal, A.; Bakir, M. (2020). Knowledge and acceptance of influenza and pertussis vaccinations among pregnant women of low socioeconomic status in Turkey. Human Vaccines & Immunotherapeutics. 16, 1101–1108.

Zimmer, C, Corum, J, Wee, S-L. (2021). Coronavirus Vaccine Tracker. The New York Times. Available: https://www.nytimes.com/interactive/2020/science/coronavirus-vaccine-tracker.html.