بررسی تأثیر هوش معنوی و قدردانی بر رفتار شهروندی سازمانی و رفتار ضد تولید؛ نقش میانجی‌گر تعهد سازمانی و اشتیاق شغلی در کارکنان دانشگاه شهید چمران اهواز

محورهای موضوعی : تربیتی

مهدی پیام ¹ , کیومرث بشلیده ² , اسماعیل هاشمی ³ , عبدالزهرا نعامی ⁴

1 - کارشناسی ارشد روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
2 - استاد، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
3 - دانشیار، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
4 - استاد، گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

تاریخ دریافت : 1395/09/27 تاریخ پذیرش : 1397/12/14 تاریخ انتشار : 1398/04/01

کلید واژه: تعهد سازمانی, کارکنان دانشگاه, رفتار ضد تولید, قدردانی, اشتیاق شغلی, هوش معنوی, رفتار شهروندی سازمانی,

چکیده مقاله :

این پژوهش با هدف بررسی تأثیر هوش معنوی و قدردانی بر رفتار شهروندی سازمانی و رفتار ضد تولید و همچنین رابطة غیر‌مستقیم آن‌ها از طریق تعهد سازمانی و اشتیاق شغلی بود. جامعة آماری پژوهش را همة کارکنان دانشگاه شهید چمران اهواز تشکیل می‌دهند که از این تعداد 195 نفر با استفاده از روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار این پژوهش شامل پرسشنامه‌های هوش معنوی، قدردانی، رفتار شهروندی سازمانی، رفتار ضد تولید، تعهد سازمانی و اشتیاق شغلی بودند. داده‌ها از طریق الگویابی معادلات ساختاری (SEM) و تحلیل واسطه‌ای تحلیل شدند. تحلیل‌های الگویابی معادلات ساختاری برازندگی الگوی پیشنهادی را با داده‌ها مورد حمایت قرار دادند. نتایج، حاکی از اثر هوش معنوی و قدردانی بر اشتیاق شغلی‌، تعهد سازمان‌، رفتار شهروندی سازمانی و رفتار ضد تولید و اثر تعهد سازمانی و اشتیاق شغلی بر رفتار شهروندی سازمانی و رفتار ضد تولید و اثر غیرمستقیم هوش معنوی و قدردانی از طریق تعهد سازمانی و اشتیاق شغلی بر رفتار شهروندی سازمانی و رفتار ضد تولید بود. (05/0>p) بر مبنای نتایج به دست آمده ارزش‌ها و رفتارهایی همانند بخشش، انفاق و فروتنی در سازمان بسط و توسعه می‌یابد که این کار مستلزم الگویی در سازمان است که همه بتوانند از آن پیروی کنند؛ بنابراین مدیران ‌باید توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشند.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study was to investigate of the effect between spiritual intelligence and appreciation, and organizational citizenship behavior and counterproductive behavior, as well as the indirect relationship through organizational commitment and job engagement. The population included all staffs in Shahid Chamran University. One hundred ninety five staffs were selected through simple random sampling. Data collection instruments included Spiritual Intelligence Scale (King 2008), Appreciation Scale (Mac Kalluk Tsang & Vamans, 2002), Organizational Citizenship Behavior Scale (Smith, Oregon & veneer, 1988), Counterproductive Work Behavior Scale (Bennett, Vrabynsvn, 2000), Organizational Commitment Scale (Maud, Steers & Porter, 1979), and Job Engagement Scale (Askafly & Vbakr, 2003). Data were analyzed through structural equation modeling (SEM). Structural equation modeling analysis supported the proposed model-data fit. The results showed the effect of spiritual intelligence and appreciation on job engagement, organizational commitment, organizational citizenship behavior, and counterproductive behavior, as well as the effect of organizational commitment and job engagement on organizational citizenship behavior and counterproductive behavior (p<0.05), and the indirect effect of spiritual intelligence and appreciation (through organizational commitment and job engagement) on organizational citizenship behavior and counterproductive behavior (p<0.05). Based on the results, values and behaviors such as forgiveness, charity and humility in the organization are expanded, which requires a model in the organization that everyone can follow. Therefore, managers should pay special attention to this issue.

منابع و مأخذ:

ارشدی، ن. (1386). طراحی و آزمون الگویی از پیشایندها و پیامدهای مهم انگیزش شغلی در کارکنان شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب – منطقة اهواز. پایان‌نامة دکتری روان‌شناسی صنعتی و سازمانی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

اشجع، ا. (1387). رابطة مشارکت در تصمیم‌گیری و اعتماد با رفتار مدنی سازمانی، هویت و عدالت سازمانی در مجتمع فولاد مبارکة اصفهان. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی اصفهان، اصفهان، ایران.

اعرافی، ع. (1387). اهدافتربیتازدیدگاهاسلام (جلد دوم، چاپ دهم). تهران: انتشارات سمت.

بیک‌زاد، ج.، یزدانی، س.، و حمدالهی، م. (1390). معنویت محیط کاری و تأثیر آن بر مؤلفه‌های رفتار شهروندی سازمانی (مطالعة موردی: کارکنان آموزش‌وپرورش نواحی پنج‌گانة شهر تبریز). فصلنامة تحقیقات مدیریت آموزشی، 3(1)، 61-90.

پورسلطانی زرندی، ح. و ایرجی نقندر، ر. (1391). ارتباط درک حمایت سازمانی با تعهد سازمانی و رضایت شغلی کارکنان ادارۀ کل ورزش و جوانان استان مازندران در سال 1390. مدیریت و رفتار سازمانی در ورزش، 1(1)، 66-55.

تقی‌پور، ح. و غفاری، ه. (1388). بررسی نقش برنامه درسی پنهان در رفتار انضباطی دانش‌آموزان از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس راهنمایی دخترانة شهرستان خلخال در سال تحصیلی 89 – 88. مجلة آموزش و ارزشیابی، 34، 66-33.

سبحانی‌نژاد، م.؛ یوزباشی، ع.؛ و شاطری، ک. (‌1389). رفتار شهروندی سازمانی (‌مبانی نظری، همبسته‌ها، ابزارهای سنجش). تهران: نشر یسطرون.

صفرزاده، ح.؛ تدین، ا.؛ و حرمحمدی، م. (1391). بررسی تأثیر استراتژی‌های مدیریت دانش بر نوآوری و عملکرد سازمانی (مطالعة موردی مراکز بهداشتی و درمانی شمال فارس). مجلة طلوع بهداشت، 11(1)، 86-76.

عبدالله‌زاده، ح.؛ باقرپور، م.؛ لطفی، م.؛ و بوژمهرانی، س. (1388). هوش معنوی (مفاهیم، سنجش و کاربردهای آن). تهران: نشر روان‌سنجی.

غباری بناب، ب.؛ غلامعلی لواسانی، م.؛ و محمدی، م. (1384). ساخت مقیاس تجربه معنوی دانشجویان. مجلة روان‌شناسی، 35(9)، 278-261.

فتاحی، م. و اعظمی، ا. (1387). رفتــار شــهروندی ســازمانی: بیــان تعاریف، عوامــل ایجــادکننده، پیامدها و ارائة یک مدل اولیه. اولین کنفرانس ملی مدیریت رفتـار شـهروندی سازمانی، دانشـکده مدیریت، تهران.

فتاحی، م.؛ فرهنگی، ع.؛ و واثقی، ب. (1385). معنویت در محیط کار و نقش آن در بهبـود رفتار شهروندی سازمان. مجلة فرهنگ مدیریت، 4(13)، 36-5.

فرح بیجاری، ا. (1391). رابطة قدردانی با ویژگی‌های شخصیتی و رفتارهای جامعه‌گرا در دانشجویان دختر و پسر. مجلة مطالعات روان‌شناختی دانشگاه علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه الزهراء، 8(3)، 127-128.

گل‌پرور، م و خاکسار، س. (1387). رفتارهای ضد تولید از دیدگاه سرپرستان و مدیران صنایع و سازمان‌ها. مجلة یافته‌های نو در روان‌شناسی (روان‌شناسی اجتماعی)، 2(8)، 65-47.

ملایی، م.؛ مهداد ع.؛ و گل‌پرور م. (1393). رابطة معنویت در محیط کار، انگیزة درونی و اشتیاق شغلی با عملکرد وظیفه. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 15(2)، 55-47.

موسوی، س.ح؛ طالب‌زاده، م.؛ شمس مورکانی، غ. (1390). بررسی رابطة هوش معنوی و رفتار شهروندی سازمانی معلمان دبیرستان‌های شهرستان زنجان. فصلنامة روان‌شناسی تربیتی، 7(23)، 65-66.

ﻧﻌـﺎﻣﻲ، ع.؛ ﻫﺎﺷـﻤﻲ ﺷـﻴﺦ‌ﺷـﺒﺎﻧﻲ، س. ا.؛ و اﻧﺼﺎﻓﺪاران، ف. (1392). بررسی رابطة علی تطابق در محیط کار با رفتارهای مدنی سازمانی و رفتارهای ضدتولید در محیط کار با میانجی‌گری انگیزش شغلی. مجلة مشاوره شغلی و سازمانی، 5(16)، 127-109.

هاشمی شیخ‌شبانی، س. ا.؛ شکرکن، ح.؛ نیسی، ع.؛ شهنی ییلاق، م.؛ و حقیقی، ج. (1387). بررسی روابط ساده، چندگانه و تعاملی متغیرهای مهم محیطی، نگرشی، شخصیتی و عاطفی با رفتارهای نابارور در محیط کار در کارکنان یک شرکت صنعتی. مجلة علوم تربیتی و روان‌شناسی، 15(1)، 80-53.

یعقوبی، ن.؛ مقدمی، م.؛ و کیخا، ع. (1389). بررسی رابطه بین رهبری تحول‌آفرین و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان. پژوهش‌نامة مدیریت تحول (پژوهش‌نامه مدیریت)، 2(4)، 96-64.

Bakker, A. B., & Leiter, M. P. (2009). Work engagement: The essential theory and research. New Yourk, NY: Psychology Publication.

Bakker, A. B., & Demerouti, E. (2008). Towards a model of work engagement. Career Development Internatio, 13(3), 209-223

Bakker, A., & Demerouti, E. (2007). The job demands- resources model: State of the art. Journal of Managerial Psychology, 22 (3), 309-328

Bennett, R. J., & Robinson, S. L. (2000). Development of a measure of workplace deviance. Journal of Applied Psychology, 85, 349-360.

Bycio, P., Hackett, R. D., & Allen, J. S. (1995). Further assessments of Bass's (1985) conceptualization of transactional and transformational leadership. Journal of Applied Psychology, 80(4), 468-478.

Charash, Y. C., & Spector, P. E. (2001). The role of justice in organizations: A Meta-analysis. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 89, 1215-1215.

Chew, J., & Chaan, C. C. A. (2007). Human Resource Practices Organizational commitment and intention to stay. International Journal of Manpower, 29(6), 503-522.

Christ, O., Dick, R .V. Wagner, U., & Steelmaker, J. (2003). When teachers go the extra mile: Foci of organizational identification as determinants if different forms of organizational citizenship

 

 

behavior among schoolteachers. British Journal of Educational Psychology, 73, 329-341

 

Cullen, M. J., & Sackett. P. R. (2003). Personality and counterproductive behavior workplace behavior. In M. Barrick, A.M. Ryan (Eds.), Personality and work. New York: Jossey-Bass-Pfeiffer.

Dalal, R. S. (2005). A meta-analysis of the relationship between organizational citizenship behavior and counterproductive work behavior. Journal of Applied Psychology, 90(6), 1241-1255

Dunn, J. R., & Schweitzer, M. E. (2005). Feeling and believing: the influence of emotion on trust. Journal of Personality and Social Psychology, 88(5), 736-48.

Emmons, R. (2000). Spirituality and intelligence, problem and prospects. The international Journal for the Psychology of Religion, 10(1), 57-67.

Garcia-Zamor, J. (2003). Workplace spirituality and organizational performance. Public Administration Review, 63(3), 355-363.

Gautam, T., Dick, R. V., Wagner, U., Upadhyay, N., & Davis, A. J. (2006). Organizational citizenship behavior and organizational commitment in Nepal. Asian journal of social psychology, 8(3), 305-320.

Greenberg, J., & Baron, R. A. (2000) Behavior in Organizations (7th Ed.). Newjersey: Prentice-Hall.

Hakanen, J., Hakanen, A., Bakker, B., & Demerouti, E. (2005). How dentists cope with their job demands and stay engaged: the moderating role of job resource. European Journal of Oral Science, 113(6), 479-487.

Howell, A. J., Digdon, N., & Buro, K. (2010). Mindfulness predicts sleep-related self- regulation and well-being. Personality and Individual Differences, 48, 419-424.

Khanifar, H., Jandghi, G., & Shojaie, S. (2010). Organization consideration between spirituality and professional commitment. European Journal of Social Sciences, 12, 558-570.

King, D. B. (2008). Rethinking clams of spiritual intelligence: A definition, model and measure. (Master of Science dissertation). Trent University, Canada, Ontario.

Koys, D. J., & DeCotiis, T. A. (1991). Inductive measures of psychological climate. Human Relation, 44, 265-285.

Lambert, E. G., Hogan, N. L., & Griffin, M. L. (2007). The impact of distributive and procedural justice on correctional staff job stress, job satisfaction, and organizational commitment. Journal of Criminal Justice, 35, 644-656.

Lazarus, R., & Lazarus, B. (1994). Passion and reason making sense of our emotions. New York: Oxford University Press.

Malik, M. E., & Naeem, B. (2011). Role of spirituality in job satisfaction and organizational commitment among faculty of institutes of higher learning in Pakistan. African Journal of Business Management, 5(4), 1236-1244.

Markow, K., & Klenke, K. (2005). The effects of personal meaning and calling on organizational Commitment: An empirical investigation of spiritual leadership. International Journal of Organizational Analysis, 13(1):8-27.

McCullough, M. E., Kilpatrick, S. D., Emmons, R. A., & Larson, D. B. (2001). Is gratitude a moral affect?. Psychological Bulletin, 127, 249-266.

McCullough, M. E., Emmons, R. A., & Tsang, J. (2002). The grateful disposition: A conceptual and empirical topography. Journal of Personality and Social Psychology, 82, 112-127.

Meyer, J. P., Stanley, D. J., Herscovitch, L., & Topolnytsky, L. (2002). Affective, continuance, and normative commitment to the organization: A meta-analysis of antecedents, correlates, and consequences. Journal of Vocational Behavior, 61(1), 20-52.

Milliman, J., Czaplewski, A. J., & Ferguson, J. (2003). Workplace spirituality and employee work attitudes: An exploratory empirical assessment. Journal of Change Management, 16(4), 426-447.

Mowday, R. T., Steers, R. M., & Porter, L. W. (1979). The measurement of organizational commitment. Journal of Vocational Behavior, 14(2), 224-247.

Mowday, R., Porter, L., & Steers, R. (1982). Employee-organization linkages: The psychology of commitment, absenteeism, and turnover. New York: Academic Press.

Muchinsky, P. M. (2006). Psychology Applied to Work (8th Ed). USA: Wads Worth.

Organ, W. D. (1988). Organizational citizenship behavior: The good soldier syndrome. Lexington: MA Lexington Books.

Organ, W. D., & Konovsky, M. A. (1989). Cognitive versus affective determinants of organizational citizenship behavior. Journal of Applied Psychology, 74, 157-164.

Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2008). Asymptotic and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior research methods, 40(3), 879-891.

Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., & Bommer, W. H. (1996). Transformational leader behaviors and substitutes for leadership as determinants of employee satisfaction, commitment, trust, and organizational citizenship behaviors. Journal of Management, 22, 259-298.

Rego, A., & Cunha, M. (2008). Workplace spirituality and organizational commitment: An empirical study. Journal of Organizational Change Management, 21(1), 1-29.

Riketta, M. (2002). Attitudinal organizational commitment and job performance: A meta – analysis. Journal of Organizational Behavior, 23, 257-266.

Schaufeli, W. B., & Bakker, A. B. (2001). Werk en welbevinden: Naar een positieve benadering in de arbeids-en gezondheidspsychologie. Gedrag & Organisatie, 14, 229-253.

Smith, C. A., Organ, D. W., & Near, J. P. (1983). Organizational citizenship behavior: Its nature and antecedents. Journal of Applied Psychology, 68, 655-663.

Vuuren, M., Jong, M. D., & Seydel, E. R. (2007). Direct and indirect effects of supervisor communication on organizational commitment. Corporate Communications An International Journal, 12(2), 116-128.

Wigglesworth, C. (2002). Spiritual Intelligence and why it Matters. New York, NY: Harmony Books.