امکان‌سنجی تحقق‌پذیری توسعه زیست‌محیطی مبتنی بر حمل‌ونقل انسان‌محور (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز)
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری
داود محمدپور
1
,
علی پناهی
2
*
,
حسن احمدزاده
3
1 - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.
2 - دانشیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
3 - دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
کلید واژه: امکان‌سنجی, پایداری, محیط‌زیست, حمل‌ونقل انسان‌محور, کلانشهر تبریز.,
چکیده مقاله :
امروزه روند افزایشی ترافیک ناشی از رشد خودروهای شخصی، چالش‌های متعدد زیست‌محیطی را بر شهرها متحمل ساخته و در راستای مواجهه با این چالش‌ها، بهره‌مندی از گزينه‌های حمل‌ونقل مبتنی بر شاخص‌های پایداری ضروری است. در این بین، تأکید بر انسان‌محوری یکی از مهمترین رویکردهای حمل‌ونقل دوستدار محیط‌زیست محسوب می‌شود و پژوهش حاضر با هدف شناسایی امکانات و محدودیت‌های پیش رویِ توسعه زیست‌محیطی کلانشهر تبریز بر مبنای برنامه‌ریزی حمل‌ونقل انسان‌محور نگارش شده است.روش تحقیق در مطالعه حاضر آمیخته (کمی-کیفی) با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی و اکتشافی است که در راستای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos و آزمون شکاف تغییرات در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است.یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که نبود رویکرد یکپارچه و سیستمی در مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل، عدم جامعيت محتوايي طرح‌های حمل‌ونقل، عدم استفاده از وسایل حمل‌ونقل همگانی با سوخت پاک و عدم هماهنگی و اتصال مناسب بین سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی از مهمترین محدودیت‌های توسعه‌ی زیست‌محیطی کلانشهر تبریز مبتنی بر حمل‌ونقل انسان‌محور هستند. همچنین توسعه خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو، تأکید بر توسعه پیاده‌راه‌ها، تعداد مناسب وسایل نقلیه عمومی و زمان‌بندی مناسب عبور آن‌ها و وجود سازمان‌های فعال اجرایی مرتبط با حمل‌ونقل همگانی از مهمترین امکانات محسوب می‌شوند. از طرفی بیشترین شکاف تغییرات مربوط به متغیر مدیریت و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل است و محدودیت‌های این متغیر از علل مهم عدم توسعه زیست‌محیطی کلانشهر تبریز مبتنی بر حمل‌ونقل انسان‌محور است.
Nowadays, the increasing trend of traffic resulting from the growth of private cars has imposed numerous environmental challenges on cities, and in order to face these challenges, it is essential to benefit from transportation options based on sustainability indicators. Meanwhile, emphasizing human-centeredness is considered one of the most important approaches to environmentally friendly transportation, and the present study has been written with the aim of identifying the possibilities and limitations of environmental development in Tabriz metropolis based on human-centered transportation planning. The research method in the present study is mixed (quantitative-qualitative) with an applied purpose and an analytical and exploratory nature. which in order to analyze the information, have been used the structural equation modeling technique in Amos software and the variation gap test in SPSS software. The research findings show that the lack of an integrated and systematic approach in transportation management and planning, the lack of comprehensive content of transportation plans, the lack of use of public transportation vehicles with clean fuel, and the lack of coordination with coefficients of 0.802, 0.779, and 0.751, respectively, are among the most important limitations to the environmental development of Tabriz metropolis based on human-centered transportation. Also, the development of metro and express bus lines, emphasis on the development of sidewalks, the appropriate number of public vehicles and their appropriate timing, and the existence of active executive organizations related to public transportation are considered among the most important facilities with coefficients of 0.756, 0.722, 0.694, and 0.667, respectively.
آهنگری، نوید و یاوری، اسما. (1404). تحلیل ساختاری سیاست‌های حمل‌ونقل پایدار شهری در راستای آینده‌ی زیست‌پذیری شهر تهران. جغرافیا و آینده‌پژوهی منطقه‌ای، 3(1)، 55-39.
خرم دهنوی، صدیقه؛ جعفری، محمدحسن و صدیق باور، محمد. (1399). تدوین استراتژی‌های توسعه‌ی حمل‌ونقل انسان‌محور در کلان‌شهرها (مطالعه موردی: کلانشهر شیراز). مدیریت شهری نوین، 7(21)، 40-23.
شمس، مجید و برگی، فاطمه. (1393). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی حمل‌ونقل شهری با رویکرد توسعه‌ی پایدار (بخش مرکزی شهر ملایر). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(24)، 158-143.
صیدبیگی، صادق؛ مهدوی، علیرضا؛ رسولی، سیدحسن و جمشیدی شیخی‌آبادی، آرزو. (1403). سنجش شاخص‌های حمل‌ونقل پایدار با رویکرد زیست‌محیطی (نمونه مورد مطالعه: شهر ساری). برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 14(54)، 174-161.
طرح توسعه و عمران «جامع» تبریز. (1395). مهندسان مشاور نقش محیط. وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی، مصوب 24/81395.
Abas, A.P., Yong, J., Mahlia, T.M.I., & Hannan, M. (2019). Techno-economic analysis and environmental impact of electric vehicle. IEEE Access. 7, 98565-98578. https://doi.org/10.1109/ACCESS.2019.2929530.
Abdelkarim, S.B., Ahmad, A.M., Ferwati, S., & Naji, K. (2023). Urban facility managementimproving livability through smart public spaces in smart sustainable cities. Sustainability, 15(23), 16257. https://doi.org/10.3390/su152316257.
Al-Thawadi, F.E., Weldu, W.Y., & Al-Ghamdi, S.G. (2020). Sustainable Urban Transportation Approaches: Life-Cycle Assessment Perspective of Passenger Transport Modes in Qatar. Transportation Research, 48, 2056-2062. https://doi.org/10.1016/j.trpro.2020.08.265.
Arliani, V., Sjafruddin, A., Santoso, I., & Winarso, H. (2024). Impact of internal accessibility on value creation in transit oriented development (TOD) area. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 25, 1-12. https://doi.org/10.1016/j.trip.2024.101106.
Bhatnagar, S., Jain, D., & Sachdeva, K. (2022). Effect of transit-oriented development on air quality in neighbourhoods of Delhi. World Development Sustainability, 1, 100015 https://doi. org/10.1016/j.wds.2022.100015.
Brand, C., Goodman, A., & Ogilvie, D. (2014). Evaluating the impacts of new walking and cycling infrastructure on carbon dioxide emissions from motorized travel: a controlled longitudinal study. Applied Energy, 128, 284–295. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2014.04.072.
Brown, V., Barr, A., Scheurer, J., Magnus, A., Zapata-Diomedi, B., & Bentley, R. (2019). Better transport accessibility, better health: a health economic impact assessmentstudy for Melbourne, Australia. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 16(1), 89. https://doi.org/10.1186/s12966-019-0853-y.
Cai, M., Acolin, A., Moudon, A.V., & Shen, Q. (2023). Developing a multi-criteria prioritization tool to catalyze TOD on publicly owned land areas. Cities, 143, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.cities.2023.104606
Fattah, A., & Morshed, S.R. (2021). Assessing the sustainability of transportation system in a developing city through estimating CO2 emissions and bio-capacity for vehicular activities. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 10, 100361. https://doi.org/10.1016/j.trip.2021.100361.
Gallet, M., Massier, T., & Hamacher, T. (2018). Estimation of the energy demand of electric buses based on real-world data for large-scale public transport networks. Applied Energy, 230, 344-356. https://doi.org/10.1016/j.apenergy.2018.08.086.
Goodman, A., Sahlqvist, S., & Ogilvie, D. (2014). New walking and cycling routes and increased physical activity: one-and 2-Year findings from the UK iConnect study. American Journal of Public Health, 104, 38–46. https://doi.org/10.2105/AJPH.2014.302059.
Hakiminejad, Y., Pantesco, E., & Tavakoli, A. (2025). Public transit of the future: Enhancing well-being through designing human-centered public transportation spaces. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 30, 101365. https://doi.org/10.1016/j.trip.2025.101365.
Holmberg, K., & Erdemir, A. (2019). The impact of tribology on energy use and CO2 emission globally and in combustion engine and electric cars. Tribology International, 135, 389-396. https://doi.org/10.1016/j.triboint.2019.03.024.
Huang, Y., Lei, C., Liu, C.H., Perez, P., Forehead, H., Kong, S., & Zhou, J.L. (2021). A review of strategies for mitigating roadside air pollution in urban street canyons. Environmental Pollution, 280, 116971. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2021.116971.
Keil, K., & Klumpp, M. (2025). Human-centered operations in transportation: New foundations for driver safety by a review regarding attention and chronotype. Procedia Computer Science, 253, 209-216. https://doi.org/10.1016/j.procs.2025.01.084.
Le Gouais, A., Panter, J.R., Cope, A., Powell, J.E., Bird, E.L., Woodcock, J., Ogilvie, D., & Foley, L. (2021). A natural experimental study of new walking and cycling infrastructure across the United Kingdom: The Connect2 programme. Journal of Transport & Health, 20, 1-23. https://doi.org/10.1016/j.jth.2020.100968.
Litman, T. (2015). Evaluating public transit benefits and costs. Victoria Transport Policy Institute, Canada.
Muñoz-Villamizar, A., Santos, J., Montoya-Torres, J.R., Velázquez-Martínez, J.C. (2020). Measuring environmental performance of urban freight transport systems: A case study. Sustainable Cities and Society, 52, 101844. https://doi.org/10.1016/j.scs.2019.101844.
Norwood, P., Eberth, B., Farrar, S., Anable, J., & Ludbrook, A. (2014). Active travel intervention and physical activity behaviour: an evaluation. Social Science & Medicine, 113, 50–58. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2014.05.003.
Parizi, S. M., & Kazeminiya, A. (2015). Evaluation of Human-Oriented Transport in City Hall Transportation Projects Approach to Sustainable Case Study of the Kerman City Hall. Journal of Building Construction and Planning Research, 3(03), 149. https://doi.org/10.4236/jbcpr.2015.33015.
Rahman, M.H., Ashik, F.R., & Mouli, M.J. (2022). Investigating spatial accessibility to urban facility outcome of transit-oriented development in Dhaka. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 14, 100607. https://doi.org/10.1016/j.trip.2022.100607.
Raza, S.A., Shah, N., & Sharif A. (2019). Time frequency relationship between energy consumption, economic growth and environmental degradation in the United States: Evidence from transportation sector. Energy, 73, 706-720. https://doi.org/10.1016/j.energy.2019.01.077.
Rehman, F.U., Noman, A.A., Wu, Y., & Khan, I. (2025). Green transportation – Environmental sustainability within the purview of green energy, green innovation, and institutional quality: New evidence from belt and road initiatives economies an application of quasi-experimental approach. Sustainable Futures, 9, 100583. https://doi.org/10.1016/j.sftr.2025.100583.
Renne, J.L., & Listokin, D. (2021). Transit-oriented development and historic preservation across the United States: A geospatial analysis. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 10, 100373. https://doi.org/10.1016/j.trip.2021.100373.
Statista. (2024). Public transit in the United States - statistics & facts.https://www.statista.com/topics/9226/public-transit-in-the-united-states/#topicOverview. (Ac-cessed 28 June 2024).
Ullah, I., Ali, F., Khan, H., Khan, F., & Bai, X. (2024). Ubiquitous computation in internet of vehicles for human-centric transport systems. Computers in Human Behavior, 161, 108394. https://doi.org/10.1016/j.chb.2024.108394.
United Nations Department of Economic and Social Affairs. (2018). World Urbanization Prospects, 2018 Webpage.
Warburton, D.E.R., & Bredin, S.S.D. (2017). Health benefits of physical activity: a systematic review of current systematic reviews. Current Opinion in Cardiology. 32, 541–556. https://doi.org/10.1097/HCO.0000000000000437.
World Health Organization. (2021). Monitoring Health for the Sustainable Development Goals.
Yuan, C., Shan, R., Zhang, Y., Li, X., Yin, T., Hang, J., & Norford, L. (2019). Multilayer urban canopy modelling and mapping for traffic pollutant dispersion at high density urban areas. Science of The Total Environment, 647, 255–267. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2018.07.409.
Zhao, Y., Jiang, C., & Song, X. (2021). Numerical evaluation of turbulence induced by wind and traffic, and its impact on pollutant dispersion in street canyons. Sustainable Cities and Society, 74, 103142. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103142.